FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLERİNİN LABORATUVAR KULLANIMI VE TEKNOLOJİK YENİLİKLERİ İZLEME EĞİLİMLERİ (YEREL BİR DEĞERLENDİRME) Hatice GÜZEL Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, OFMAE Bölümü, Fizik Eğitimi A.B.D., KONYA ÖZET: Bu çalışmada, Konya da bazı ilköğretim okullarındaki fen bilgisi öğretmenlerinin laboratuvar kullanma ve teknolojik yenilikleri izleme eğilimleri, düzenlenecek hizmet içi eğitim kurslarına katılmadaki isteklilikleri incelenmiştir. Araştırma kapsamına 9 özel, 29 devlet ilköğretim okulundaki 140 fen bilgisi öğretmeni alınmıştır. Ankete katılan fen bilgisi öğretmenlerinin laboratuvar kullanımı için özel bir eğitime ihtiyaç duyup duymadıkları, bu amaçla düzenlenecek hizmet içi eğitim kurslarına katılmadaki isteklilikleri, fen ve teknolojik gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun bulup bulmadıkları cinsiyet, yaş, öğrenim gördüğü okul ve meslekteki kıdem değişkenlerine göre değişimi bulunmuştur. Ölçüt olarak yüzde oran kullanılmıştır. 1. GİRİŞ Fen bilimleri doğanın gerçeklerini bulmaya, olayları açıklamaya, kontrol etmeye ve önceden kestirmeye çalışır. Fen bilimleri insanoğlunun doğayı bu arada kendini anlama gayretlerinin ürünüdür (Collette, 1989). Fen bilimleri eğitiminde en büyük gelişme II. dünya savaşından sonra yaşanmıştır. Rusya nın 1957 de ilk uyduyu uzaya fırlatması öncelikle ABD yi ve ardından İngiltere ve diğer gelişmiş batı ülkelerini harekete geçirdi. Teknolojik yarışta geri kalmak istemeyen bu ülkeler çareyi yeni ve çağdaş fen bilimleri müfredatının geliştirilmesinde gördüler. Bilim adamlarınca önerilen projelerin desteklenmesi sonucunda kısa zamanda çok sayıda yeni fen bilimleri müfredatı geliştirildi. Bu yeni programların genel felsefesi yeni nesilleri araştırmacı bir ruhla yetiştirmekti. Böylece teknolojinin geliştirilmesi aşamasında ve endüstride ihtiyaç duyulan elemanlar yetiştirilecek ve kalkınma hızlandırılacaktı. Bu felsefe giderek bütün dünya ülkelerinde kabul görmeye başladı (Ayas, 1995). Günümüzde teknolojideki hızlı gelişmeler eğitim öğretim sürecinde kullanılabilecek araç ve gereçlere her gün yenilerinin eklenmesine neden olmaktadır. Bu yeni araç ve gereçler öğrenme süreçlerine olumlu etkiler yapmaktadır. Bu araç gereçlerle çok sayıda işlem daha kısa sürede ve doğru olarak yapılabilmektedir. Ayrıca bu yeni teknolojiler öğrencilerin ilgisini çekmekte, öğrenmelerini kolaylaştırmakta ve motivasyonlarını artırmaktadır. Bu tür teknoloji ile araç gereçlerin geliştirilmesi öğretimi kara tahta tebeşir kıskacından kurtarıp, daha ilgi çekici bir hale getirmekte öğrencilere alternatif yaklaşımları sunabilmektedir (Turgut, Johnson, Çepni ve Ayas, 1997). Fen bilimlerini, fen, teknoloji ve toplum vurgularıyla öğretmek, kavramların daha iyi öğrenilmesi sonucunu doğurur. Fen bilimleri bilimsel süreçlerle öğretilirse öğrenciler bilimsel beceri kazanırlar ve bu becerilerini günlük yaşamlarında kullanırlar (Çilenti 1985; Çorlu ve diğerleri 1991). Eğitimin amaçlarından biri de toplumun gereksinimleri doğrultusunda bireyler yetiştirmek olduğuna göre bilgi çağına uygun bilgi toplumlarının özelliği göz önüne alınarak öğrencileri yetiştirmek zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Günümüzde yetiştirilen bireylerin bilgiye ulaşma, bilgiyi düzenleme, bilgiyi değerlendirme, bilgiyi sunma ve iletişim kurma becerileri ile donanık hale getirilmesi gerekir. Bu nedenle yalnızca öğrencilere değil onları yetiştirecek olan öğretmenlere de bu becerilerin kazandırılması gerekir (Akkoyunlu, 1995). Fen bilimlerinde eğitimin istenen düzeye ulaşabilmesi, bu alanda yetişmiş nitelikli öğretmenlerle olabilir. Bu nedenle gelecek nesilleri yetiştirecek öğretmenlerin eğitimi önem kazanmıştır. Öğretmeni yetiştirirken kendi öğrencilerini nasıl yetiştireceğini de adım adım ona yaşatmak gerekir (Alkan, 1993). Hizmet içi eğitim herhangi bir meslekteki personelin eğitimsel gelişimi için planlanan aktivitelerin tümü olarak ifade edilebilir (Harris, Bessent, 1969). TFVS-99 a katılan fen bilgisi ve fizik öğretmenleri, değişik düzeyde ve çeşitli içerikte hizmet içi eğitim etkinliklerine gereksinimleri olduğunu, kuramsal bilgiden çok kendileri için kolaylıkla uygulanabilecek yöntem ve tekniklerin kendilerine kazandırılması gerektiğini ifade etmişlerdir (Üstüner, Ersoy ve Sancar, 2000). Öğretmenlerimizin 21. yüzyılın çağdaş ilkeleri gereğince devamlı eğitilmelerini göz önünde bulundurmak gerekir. Bu da hizmet içi eğitim programları ile mümkündür (Orhan, Akkoyunlu, 1999).
2. YÖNTEM 2.1. Çalışmanın Amacı Fen bilgisi öğretmenlerinin fen bilgisi derslerinde laboratuvardan daha çok yararlanmaları amacı ile laboratuvar kullanımı için özel bir eğitime ihtiyaç duyup duymadıklarını, bu amaçla düzenlenecek hizmet içi eğitim kurslarına katılmadaki istekliliklerini fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun bulup bulmadıklarını belirlemek amaçlanmıştır. 2.2. Verilerin Toplanması Bu çalışma 1999 yılı ocak ayı içerisinde Konya merkezinde Meram, Karatay, Selçuklu ilçelerinde yer alan 9 özel 29 devlet ilköğretim okulunda I. ve II. kademede fen bilgisi derslerine giren 140 öğretmene anket uygulanarak gerçekleşmiştir. Anket iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm kişisel bilgileri içermektedir. İkinci bölüm ise öğretmenlerin laboratuvar kullanımı için özel bir eğitime ihtiyaç duyup duymadıkları, laboratuvar kullanımını artırmak amacıyla hizmet içi eğitim kurslarına katılmadaki isteklilikleri, fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun bulup bulmadıkları gibi sorular yer almaktadır. 3. BULGULAR VE YORUM Araştırmada elde edilen tablo sayısı 20 dir. Makalenin 5 sayfaya sınırlı olması nedeniyle bazı tabloların sadece yorumları verilecektir. 3.1. Öğretmenlerin Laboratuvar Kullanımı İçin Özel Bir Eğitime İhtiyaç Duyup Duymadıkları Konusundaki Görüşlerine İlişkin Bulgular Tablo 1. Öğretmenlerin Laboratuvar Kullanımı İçin Özel Bir Eğitime İhtiyaç Duyma Oranlarının Cinsiyet Değişkenine Göre Dağılımı Erkek 35 50.00 13 18.57 22 31.43 70 100.0 Kadın 33 47.14 16 22.86 21 30.00 70 100.0 Tablo 1 incelendiğinde laboratuvar kullanımı konusunda özel bir eğitime ihtiyaç bulunduğuna inanan kadın ve erkek öğretmenlerin oranlarının birbirine yakın olduğu görülmektedir. Bununla beraber böyle bir eğitime ihtiyaç olduğunu düşünen kadın öğretmenlerin oranı (% 47.14), erkek öğretmenlere oranla (% 50.00) göreceli olarak daha düşük bulunmuştur. Erkek öğretmenlerin (% 31.43) ü, kadın öğretmenlerin ise (% 30.0) u bu konuda özel bir eğitime ihtiyaç olmadığını düşünmektedir. Öğretmenlerin laboratuvar kullanımı için özel bir eğitime ihtiyaç duyma oranlarının yaş değişkenine göre dağılımı incelenmiş, genç öğretmenlerin laboratuvar kullanımı için özel bir eğitime ihtiyaç olmadığı yolunda görüşlere sahip olduğu gözlenmiştir. Buna karşılık yaşları 41 ve daha yüksek olan öğretmenlerin böyle bir eğitime ihtiyaç olduğu yolundaki görüşleri daha ağırlıklıdır. Böyle bir eğitimin gerekli olduğuna en fazla inanan öğretmenlerin ise 31 40 yaş grubunda bulunanlar ile (% 54.17, 41-50 yaş grubunda yer alanlar oldukları (%51,72) tespit edilmiştir. Öğretmenlerin mezun oldukları yükseköğretim kurumlarına göre laboratuvar kullanımı konusunda özel bir eğitime ihtiyaç olup olmadığı yolundaki görüşleri incelenmiştir. Buna göre; fakülte mezunu öğretmenlerin (% 52.11) i ve yüksekokul mezunu öğretmenlerin (% 61.11) i böyle bir eğitime ihtiyaç bulunduğunu belirtmişlerdir. Bu konuda eğitim enstitüsü mezunu öğretmenlerin farklı bir düşünce içinde oldukları söylenebilir. Bu gruptaki öğretmenlerden (% 34.29) u eğitimin gerekli olduğuna inanırken, (%48.57) si böyle bir eğitimi gereksiz görmektedir. Kıdem değişkenine göre öğretmenlerin laboratuvar kullanımı için özel bir eğitime ihtiyaç duyma oranları Tablo 2 de gösterilmiştir.
Tablo 2. Öğretmenlerin Laboratuvar Kullanımı İçin Özel Bir Eğitime İhtiyaç Duyma Oranlarının Kıdem Değişkenine Göre Dağılımı 5 ve az 12 48.00 5 20.00 8 32.00 25 100.0 6 10 14 87.50 1 6.25 1 6.25 16 100.0 11 15 16 84.21 2 10.53 1 5.26 19 100.0 16 20 12 46.15 3 11.54 11 42.31 26 100.0 21 25 7 28.00 7 28.00 11 44.00 25 100.0 26 ve + 7 24.14 11 37.93 11 37.93 29 100.0 Tablo 2 incelendiğinde eğitime en fazla taraftar olan öğretmenlerin 6 10 kıdem grubuna girenler ( % 87.50) ile 11 15 kıdem grubunda bulunanlar (% 84.21) olduğu görülür. Böyle bir eğitime ihtiyaç olmadığını ifade edenler arasında en yüksek oran 21 25 ve 16 20 kıdem gruplarındaki öğretmenlere aittir.görev yaptığı eğitim kurumu değişkenine göre öğretmenlerin laboratuvar kullanımı için özel bir eğitime ihtiyaç duyma oranları Tablo 3 te gösterilmiştir. Tablo 3. Öğretmenlerin Laboratuvar Kullanımı İçin Özel Bir Eğitime İhtiyaç Duyma Oranlarının Görev Yaptığı Eğitim Kurumu Değişkenine Göre Dağılımı 1. Kademe 48 64.00 11 14.67 16 21.33 75 100.0 2. Kademe 20 30.77 18 27.69 27 41.54 65 100.0 Tablo 3 e göre İlköğretim 1. Kademede görev yapan öğretmenlerin (% 64.00) ü böyle bir eğitimin gereğine ve önemine inanırken, ilköğretim 2. Kademede görev yapanların sadece (% 30.77) si bu konuda bir ihtiyacın bulunduğuna inanmaktadır. 3.2. Öğretmenlerin Laboratuvar Kullanımını Artırmak Amacıyla Verilecek Hizmet içi Kurslara Katılmadaki İstekliliklerine İlişkin Bulgular Öğretmenlerin laboratuvar kullanımını artırmak amacıyla verilecek hizmet içi kurslara katılmadaki istekliliklerinin cinsiyet değişkenine göre dağılımı incelenmiştir. Buna göre erkek öğretmenlerin (% 68.57) si kurslara katılmak istediklerini belirtirken, kadın öğretmenlerin (% 75.71) i kurslara istekli görülmüştür. Öğretmenlerin laboratuvar kullanımını artırmak amacıyla verilecek hizmet içi kurslara katılmadaki istekliliklerinin yaş değişkenine göre dağılımı Tablo 4 de gösterilmiştir. Tablo 4. Öğretmenlerin Laboratuvar Kullanımını Artırmak Amacıyla Verilecek Hizmet içi Kurslara Katılmadaki İstekliliklerinin Yaş Değişkenine Göre Dağılımı KATILIRIM EMİN DEĞİLİM KATILMAM TOPLAM 21 30 19 79.17 3 12.50 2 8.33 24 100.0 31 40 32 66.67 7 14.58 9 18.75 48 100.0 41 50 43 74.14 2 3.45 13 22.41 58 100.0 51 60 7 70.00 0.00 3 30.00 10 100.0 Toplam 101 72.14 12 8.57 27 19.29 140 100.0 Tablo 4 incelendiğinde 21 30 yaş grubundaki öğretmenlerin (% 8.33) ü; 31 40 yaş grubunun (% 18.75) i, 41 50 yaş grubunun (% 22.41) i ve 51 60 yaş grubu öğretmenlerin (% 30.0) unun kurslara katılmak istemedikleri görülür. Bu durum yaşları daha genç olan öğretmenlerin kurslara katılma konusunda daha istekli oldukları, yaşları daha ileri olanlarda bu istekliliğin azaldığı şeklinde yorumlanabilir. Öğretmenlerin laboratuvar kullanımını artırmak amacıyla verilecek hizmet içi kurslara katılmadaki istekliliklerinin bitirdiği yükseköğretim kurumu değişkenine göre dağılımı incelenmiştir. Fakülte mezunu öğretmenlerin (% 80.28) i ve yüksekokul mezunu öğretmenlerin (% 72.22) si böyle bir kursa katılmak istediklerini belirtmişlerdir. Kıdem değişkenine göre öğretmenlerin laboratuvar kullanımını artırmak amacıyla verilecek hizmet içi kurslara ihtiyaç duyma oranları incelenmiştir. Kurslara katılmada en istekli olan öğretmenlerin 5 ve daha az kıdem grubuna girenler (% 80.00) ile 11 15 kıdem grubunda bulunanlar
(% 78.94) olduğu saptanmıştır. Böyle bir kursa katılmak istemediklerini ifade edenler arasında en yüksek oran 26 ve üstü kıdem gruplarındaki öğretmenlere aittir (% 34.48). Örnekleme giren öğretmenlerin ilköğretim 1. kademe veya ilköğretim 2. kademede görev yapmalarına göre de laboratuvar kullanımını artırmak amacıyla verilecek hizmet içi kurslara katılmadaki istekliliklerinin düzeyleri incelenmiştir. lköğretim 1. kademede görev yapan öğretmenlerin (% 69.34) ü, ilköğretim 2. kademede görev yapanların (% 75.38) i böyle bir kursa katılmak istediklerini ifade etmişlerdir. 3.3. Öğretmenlerin Fen ve Teknolojideki Gelişmeler Konusunda Belirli Aralıklarla Hizmet içi Eğitim Yapılmasını Uygun Buluyor musunuz? Sorusuna Verilen Cevaplara İlişkin Bulgular Öğretmenlerin Fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun buluyor musunuz? sorusuna verilen cevapların cinsiyet değişkenine göre dağılımı Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5. Fen ve Teknolojideki Gelişmeler Konusunda Belirli Aralıklarla Hizmet İçi Eğitim Yapılmasını Uygun Buluyor Musunuz? Sorusuna Verilen Cevapların Cinsiyet Değişkenine Göre Dağılımı Erkek 66 94.29 3 4.29 1 1.43 70 100.0 Kadın 65 92.86 3 4.29 2 2.86 70 100.0 Toplam 131 93.57 6 4.28 3 2.14 140 100.0 Tablo 5 incelendiğinde erkek öğretmenlerin (% 94.29) u, kadın öğretmenlerin ise (% 92.86) sı fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun buldukları görülür. Fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun buluyor musunuz? sorusunun yaş değişkenine göre dağılımı incelendiğinde; 21 30 yaş grubundaki öğretmenlerin (% 95.83) ü, 31 40 yaş grubundaki öğretmenlerin (% 91.67) si, 41 50 yaş grubundaki öğretmenlerin (% 96.56) sı ve 51 60 yaş grubundaki öğretmenlerin (% 80.0) i fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun bulmaktadır. Tablo 6. Fen ve Teknolojideki Gelişmeler Konusunda Belirli Aralıklarla Hizmet İçi Eğitim Yapılmasını Uygun Buluyor Musunuz? Sorusuna Verilen Cevapların Bitirdiği Yükseköğretim Kurumu Değişkenine Göre Dağılımı Fakülte 65 91.55 4 5.63 2 2.82 71 100.0 Yüksekokul 18 100.0 0.00 0.00 18 100.0 Eğt. Enst. 33 94.29 2 5.71 0.00 35 100.0 Başka 15 93.75 0.00 1 6.25 16 100.0 Toplam 131 93.57 6 4.28 3 2.14 140 100.0 Tablo 6 incelendiğinde; fakülte mezunu öğretmenlerin (% 91.55) i, yüksekokul mezunu öğretmenlerin (% 100.00) ü eğitim enstitüsü mezunu öğretmenlerin (% 94.29) u ve başka kaynaklardan gelen öğretmenlerin (% 93.75) i fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun buldukları görülür. Fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun buluyor musunuz? sorusuna verilen cevapların kıdem değişkenine göre dağılımı incelendiğinde; 5 ve daha az mesleki kıdeme sahip olan öğretmenlerin (% 92.00) si, 6 10 yıl kıdeme sahip olanların (% 75.00) i, 11 15 ve 16 20 yıl kıdeme sahip olanların (% 100.0) ü, 21 25 yıl kıdeme sahip olanların (% 96.00) sı ve 26 ve + yıl kıdeme sahip olanların )% 93.10) u fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun buldukları görülür. Ayıca, ilköğretim 1. kademede görev yapan öğretmenlerin (% 93.33) ü, ilköğretim 2. kademede görev yapanların (% 93.85) i fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun bulmaktadır.
4. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırmanın sonuçları aşağıdaki gibi özetlenebilir. 1. Yaşları daha genç olan öğretmenlerin kurslara katılma konusunda daha istekli olduğu, yaşları daha ileri olanlarda bu istekliliğin azaldığı görülmüştür; 2. Fen bilgisi öğretmenlerinin yaklaşık olarak tamamına yakını (%93,57) fen ve teknolojideki gelişmeler konusunda belirli aralıklarla hizmet içi eğitim yapılmasını uygun bulmaktadır;3. Fen bilgisi öğretmenlerinin yaklaşık yarısı laboratuvar kullanımı için özel bir eğitime ihtiyaç duyduklarını bildirmişlerdir; 4. Fen bilgisi öğretmenlerinin yaklaşık dörtte üçü laboratuvar kullanımını artırmak amacıyla verilecek hizmet içi kurslara katılmada isteklidirler. Örnekleme giren öğretmenlerin yaklaşık beşte biri böyle bir hizmet içi kursa katılmayacaklarını ifade etmişlerdir; 5. Fen bilgisi öğretmenlerinin 21. yüzyılın bireylerini yetiştirebilmeleri için değişik düzeyde ve belli aralıklarla hizmet içi eğitim etkinliklerine gereksinimleri olduğu anlaşılmıştır. Bu sonuçlara dayalı olarak aşağıdaki öneriler yapılabilir. 1. Eğitim Fakülteleri ile ilköğretim kurumları arasında fen bilgisi ve öğretimi konusundaki gelişmeler ile ilgili olarak daha yoğun ve etkin bilgi akışı sağlanmalıdır; 2. Eğitim Fakültelerinin çeşitli imkanlarından ilköğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin yararlanması için özendirici ve yasal düzenlemelere gidilmelidir; 3. İlköğretim birinci kademede görev yapan öğretmenlere de uygun bir zamanda Eğitim Fakülteleri öğrencilerine sertifika dersi olarak okutulan fen bilgisi öğretimi dersi verilmelidir; 4. Fen bilgisi öğretmenlerini bilim ve teknolojideki gelişmelerden haberdar etmek ve onlara yeni beceriler kazandırmak amacı ile M.E.B. ve Üniversitelerin işbirliği ile belirli aralıklarla hizmet içi eğitim kursları düzenlenmelidir. KAYNAKLAR Collette, E.L.; Chiapetta, A., (1989) Teaching Science in Middle and Secondary Schools, Berril Publishing Company, Toronto,. Ayas, A. (1995) Fen Bilimlerinde Program Geliştirme ve Uygulama Teknikleri Üzerine Bir Çalışma, İki Çağdaş Yaklaşım değerlendirilmesi. HacettepeÜniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 11:149-155 Turgut, F.M.; Johnson, D., Cepni, S. ve Ayas, A., (1997) Fizik Öğretimi, YÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi, Ankara,. Çilenti, K., (1985) Fen Eğitimi Teknolojisi, Ankara, Kadıoğlu Matbaası Çorlu, M.A.ve diğerleri, (1991) Fizik Öğretimi, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları,. Akkoyunlu, B., (1995) Bilgi Teknolojilerinin Okullarda Kullanımı ve Öğretmenlerin Rolü, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 105-109,. Alkan, H. (1993), Fen Bilimlerinde Eğitim ve Öğretmen Yetiştirme Modeli Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 9:155-160 Harris, B. M., Bessent, W. (1969) In Service Education, A Guide to Better Practice; 2-5, London Üstüner, I. Ş., Ersoy, Y., Sancar, M. (2001) Fen, Fizik Öğretmenlerinin Hizmet içi Eğitimi ve Sempozyumdan Beklentileri IV Fen Bilimleri Eğitimi Kongresi Bildiriler Kitabı 311-316 Ankara Orhan, F., Akkoyunlu, B.(1999) Uzaktan Eğitim Yaklaşımında Temel Eğitim. 1. Kademe Öğretmenlerinin Video Destekli Hizmet içi Eğitimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 16-17 : 134-141