D HEKML ÖRENCLERNDE SOSYAL DURUM LE ÇÜRÜK VE PERODONTAL SORUN GÖRÜLME SIKLII LKS (EPDEMYOLOJK BR ÇALIMA) RELATIONSHIP BETWEEN SOCIAL STATUS, CARIES AND PERIODONTAL DISORDER PREVALENCE IN DENTAL STUDENTS (AN EPIDEMIOLOGICAL STUDY) Ahmet SARAÇOLU * Övül KÜMBÜLOLU * H. An+l HATPOLU * Atilla USER * ÖZET Amaç: Bu çalmada üniversite örencileri arasnda kültürel ve sosyal faktörlerin dental duruma etkisinin aratrlmas amaçlanmtr. Gereç ve Yöntem: Ege Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi 1. 2. ve 3. snf örencilerine yönelik geni bir sosyal, kültürel ve dental deerlendirme formu hazrlanm, ayrca CPITN indeksi ile periodontal durumlar, DMFT indeksi ile çürük prevalans aratrlmtr. Bulgular: /statistiksel deerlendirme sonucuna göre 302 örenciden 294 ünde (%97.4) salkl periodontal durum belirlenmi, yalnzca 8 inde (%2.6) sondlamada kanama ve dita saptanmtr. Salksz durum son derecede az olduundan, periodontal durumun sosyal-kültürel yap ile ilikilendirilmesi ve karlatrlmas olanakszdr. Çürük prevalansnn deerlendirildii DMFT indeksi sonuçlar deerlendirildiinde, 47 bireyde (%15.6) çürük die rastlanmam, geri kalanlarda ise deiik oranlarda di çürüü saptanmtr. Çürük saptanan kz örencilerin says erkek örencilerden anlaml oranda daha fazladr. /lçe ve kasabalardan gelen örencilerde çürük orannn ehirden gelenlere oranla daha yüksek olduu belirlenmitir. Dilerini günde 2 kez frçalayan ve di ipi kullanan bireylerde daha düük oranda çürük saptanmtr. Tatl ve asitli gda tüketen bireylerde çürük görülme oran daha yüksek olarak belirlenmitir. Sigara kullanan ve kullanmayan bireyler arasnda çürük görülme skl açsndan anlaml farkllk gözlenmemitir. Sonuç: Tan ve tedavi planlamasnda rehberlik yapabilecek epidemiyolojik çalmada özellikle çürük indeksi ile sosyal ve kültürel durum arasnda iliki olduu göze çarpmaktadr. Anahtar kelimeler: DMFT indeksi, CPITN indeksi, çürük insidans, periodontal sorun, epidemiyoloji GR Az di sal ile ilgili epidemiyolojik aratrmalar toplumumuzdaki di sal sorununun önemini ortaya SUMMARY Purpose: The aim of this study was to investigate the effect of social status, caries and periodontal disorder prevalence between dental students. Material and Methods: An epidemiological research study was therefore planned, where a comprehensive social, cultural and dental assessment form was prepared for the first, second and third grade students of Ege University School of Dentistry, their periodontal health and caries prevalence were also evaluated by using CPITN and DMFT index, respectively. Results: According to the results of statistical analysis, a healthy periodontal status was observed in 294 of 302 students (97.4%), while bleeding on probing and calculus were observed in only 8 students (2.6%). As the prevalence of poor periodontal health was extremely low, it was not possible to compare and relate the periodontal status with social-cultural structure. According to the results of DMFT index for caries prevalence, no caries were detected in 47 subjects (15.6%), while other subjects had carious lesions of varying levels. The rate of female students with caries was significantly higher than those of male students. Caries prevalence in students from towns and districts was observed to be higher than those of students from cities. Lower levels of caries prevalence were seen in subjects who regularly brush their teeth twice a day and use dental floss. No significant differences were found between smokers and non-smokers, with respect to the rate of tooth caries. Caries prevalence was higher in those sweet and acidic food consumer subjects. Conclusion: The correlation between caries incidance and social, cultural status is found to be significiant in this epidemiological study that guides diagnose and treatment planning. Key words: DMFT index, CPITN index, caries prevalence, periodontal problem, epidemiology koymaktadr. 1-5 Bu konuda alnmas gereken koruyucu önlemler ve di salnn önemi ve gerekliliinin belirtilmesi toplumun bilinçlendirilmesinde önemli rol oynamaktadr. 6-8 * Ege Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal, )ZM)R. Bu çalma, 6. Ege Bölgesi Di Hekimleri Odalar Uluslararas Kongresinde poster bildirisi olarak sunulmutur. 10
Genel olarak az ve di hastalklarnn dalm ve prevelans düzeyi son 20 ylda deiiklik göstermitir. Endüstriyellemi bat toplumlarnda di çürüü ve di kayb prevelansnn yüksek olduu görülmü, ancak son yllarda az-di salnn öneminin kavranmas ile birlikte di çürüü ve di kayb prevelans dümeye balamtr. 9,10 Di çürüü prevelansnda, gelimi ülkelerde azalma görülmesine karn, gelimekte olan ülkelerde art görülmektedir. Hem gelimi, hem de gelimekte olan ülkelerde çürük durumu ülkeden ülkeye, ülke içinde bölgeden bölgeye deiiklik göstermektedir. 11,12 Toplumlarn yaam biçimlerindeki deiiklikler, az sal hizmetlerinin etkili olarak kullanlmas, koruyucu programlarn uygulanmas, bireysel düzenli koruyucu yöntemlerin ve florlü di macunlarnn kullanm az salndaki olumlu deiliklerin nedenleri arasnda gösterilebilir. Gelimekte olan ülkelerde ise, koruyucu programlarn hayata geçirilmemi olmas nedeniyle, kötü az di sal sonucu oluan problemler görülmektedir. 13,14 Epidemiyolojik çalmalarn kurumlara ve kiilere verdii bilgiler nda, tan ve tedavide daha iyi sonuçlar alnmaktadr. Bundan yola çklarak kapsaml bir epidemiyolojik aratrma planlanarak, Ege Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi 1. 2. ve 3. snf örencilerine yönelik geni bir sosyal, kültürel ve dental deerlendirme formlar hazrlanm, ayrca CPITN indeksi ile periodontal durumlar, DMFT indeksi ile çürük prevalans incelenmitir. GEREÇ ve YÖNTEM Ege Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesinde örenimlerini sürdüren 1. 2. ve 3. snflarda okuyan 302 örenci üzerinde epidemiyolojik çalma planlanmtr. Bu amaçla düzenlenmi anket formu örenciler tarafndan doldurulmutur. Anket hazrlanrken daha önceden yaplm epidemiyolojik çalmalardan yararlanlmtr. 15,16 Ankette örencilere aadaki sorular yöneltilmitir: ANKET A- Kiinin kendisi dolduracaktr. 1) Yanz a. 17-20 b. 21-25 2) Cinsiyetiniz a. Kadn b. Erkek 3) Mezun olduunuz okul a. Özel okul b. Anadolu-Fen lisesi c. Devlet lisesi 4) Geldiiniz yer a. Büyükehir (Nüfus:1 milyon ve üzeri) b. Gehir (Nüfus: 100 bin ve üzeri) c. )lçe (Nüfus: 10 bin ve üzeri) d. Kasaba (Nüfus:2 bin ve üzeri) 5) Geldiiniz yerin bulunduu bölge a. Ege b. Marmara c. Karadeniz d. Akdeniz e. )ç Anadolu f. Dou Anadolu g. Güneydou Anadolu 6) Annenizin eitim durumu a. )lkokul b. Ortaokul c. Lise d. Yüksek okul-üniversite e. Doktora ve üstü 7) Babanzn eitim durumu a. )lkokul b. Ortaokul c. Lise d. Yüksek okul-üniversite e. Doktora ve üstü 8) Kaç kardesiniz? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 4 ten fazla 9) Ailenizin ortalama aylk geliri a. Düük (500 YTL ve alt) b. Orta (500 YTL-2 Bin YTL) c.yüksek (2 Bin YTL ve üzeri) 10) Bal olduunuz salk kurumu a. SSK b. Ba-Kur c. Emekli Sand d. Özel 11) Anne ve babanz sizin di salnz ile ilgileniyor mu? a. Evet b. Hayr 12) Dilerinizi hangi sklkla frçalarsnz? a. Günde 2 kez b. Günde 1 kez c. Gün ar d. Çok seyrek e. Hiç frçalamam 13) Di frçanz hangi sklkla deitiriyorsunuz? a. 3 ayda b. 6 ayda c. 1 ylda d. 2 ylda 14) Di ipi veya ara yüz frças kullanyor musunuz? a. Hayr b. Çok seyrek c. Sk kullanrm 15) Sigara kullanyor musunuz? a. Kullanmam. b. Günde 10 adet c. Günde 20 tane d. Günde 20 taneden fazla 16) Sistemik bir rahatszlnz var m? a. Kalp b. Geker c. Tansiyon d. Dier ( ) 11
17) Sürekli kullandnz bir ilaç var m? a. Hayr b. Evet (Belirtiniz...) 18) Beslenme alkanlnzda tatl (eker, çikolata vb.) tüketiminiz ne orandadr? a. Hiç b. Az c. Orta d. Çok fazla 19) Beslenme alkanlnzda asitli içecekler (kola vb.) tüketiminiz ne orandadr? a. Hiç b. Az c. Orta d. Çok fazla 20) Salkl beslendiinize inanyor musunuz? a. Hayr b. Bazen c. Sklkla d. Tümüyle 21) )lk defa di hekimine kaç yanda gittiniz? a. 0-10 b. 11-20 c. 21-25 22) Aadaki tedavilerden hangisi size uyguland? a. Fissür örtücü b. Dolgu c. Di eti tedavisi d. Di çekimi e. Protez 23) Di tedavisinden korkuyor musunuz? a. Hiç korkmam b. )neden korkarm c. Kandan korkarm d. Ac duymaktan korkarm 24) Sizce genel salnz nasl? a. Mükemmel b. Çok iyi c. )yi d. Orta e. Zayf 25) Genel olarak az salnz nasl buluyorsunuz? a. Mükemmel b. Çok iyi c. )yi d. Orta e. Zayf PERODONTAL DURUM (CPITN) 17 16 11 26 27 47 46 31 36 37 Skorlama: 4: 6 mm den derin cep var. 3: 3.5-5.5 mm aras s cep var. 2: Di ta var, iyatrojenik marjinal irritasyon var. 1: Sondlamada kanama var, di ta yok. 0: Salkl. ÇÜRÜK PREVALANSI (DMFT-DMFS) D: Çürük (kronlu diler de ayn kategoride) M: Kayp F: Dolgu T: Di S: Yüzey (Premolar/molar=5, Ön Diler=4) 17 16 15 14 13 12 11 21 22 23 24 25 26 27 47 46 45 44 43 42 41 31 32 33 34 35 36 37 DMFT: D M F == DMFS: D M F == BULGULAR Tek yönlü varyans analizinde p<0.05 deerine göre istatistiksel olarak anlaml fark bulunan gruplara, post hoc testlerinden Bonferroni çoklu deerlendirme testi uygulanmtr. Deerlendirme sonucuna göre 302 örenciden 294 ünde (%97.4) salkl periodontal durum belirlenmi, yalnzca 8 inde (%2.6) sondlamada kanama ve dita saptanmtr. Salksz durum son derecede az olduundan, periodontal durumun sosyal-kültürel yap ile ilikilendirilmesi ve karlatrlmas olanakszdr. Çürük prevalansnn deerlendirildii DMFT indeksi sonuçlarna göre; 47 bireyde (%15.6) çürük die rastlanmam, geri kalanlarda ise deiik oranlarda di çürüü saptanmtr. Çürük saptanan kz örencilerin says erkek örencilerden anlaml oranda daha fazladr. )lçe ve kasabalardan gelen örencilerde çürük orannn ehirden gelenlere oranla daha yüksek olduu belirlenmitir. Dilerini günde 2 kez frçalayan ve di ipi kullanan bireylerde daha düük oranda çürük saptanmtr. Tatl ve asitli gda tüketen bireylerde çürük görülme oran daha yüksek olarak belirlenmitir. Sigara kullanan ve kullanmayan bireyler arasnda çürük görülme skl açsndan anlaml fark gözlenmemitir. TARTIMA Uygarln geliimi ile artan az-di sorunlar günümüzde toplumlar için önemli saylabilecek boyutlara 12
ulamtr. Günümüzde birçok besinin çürük yapc özelliklere sahip olmas, konserve türü, çok pimi ve yumuak olmalar çürük saysnda ve periodontal hastalk saysnda belirgin bir arta neden olmaktadr. 17 Kronik hastalklar ve yaralanmalar, genel salmz olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrca isizlik, enflasyon, aile gelirindeki düü, di hekimlii hizmetlerinin kamudan çok özel sektörce karlanmas da toplumun yeterli az di sal hizmeti alamamasna neden olmaktadr. Yaam biçiminin deimesi ile birlikte hastalklarn oluumu ve yaylm da deimektedir. Burada etken olarak yaam biçimindeki deiiklikler, diyette ekerin fazla yer almas, sigara, alkol ve tütünün yaygn olarak kullanlmas gösterilebilir. Yaam ekli ile ilgili olan az-di hastalklar, uygun miktarda flor kullanm ve iyi bir az hijyeni ile önlenebilir. Az-di hastalklar ülkelerin salk politikalarn yönlendirenler için ciddi parasal problemler ortaya çkartmaktadr. Di çürüünün tedavisi hem gelimi hem de gelimekte olan ülkeler için pahal tedavilerdir ve endüstriyellemi ülkelerde tüm salk için ayrlan kaynak %5-10 nu geçmemektedir. Birey ve hükümet düzeyinde az-di sal masraflar, koruyucu programlarn uygulanmas ile azaltlabilir. 13,14 Bu çalmada sosyo-ekonomik düzey ile az sal arasnda istatistiksel olarak (p<0.05) anlaml fark bulunmutur. Yaplan çalmalarda, 1,18 sosyoekonomik düzeyi düük ailelerin çocuklarnda çürük oran, yüksek olan ailelerin çocuklarna oranla daha fazla olarak bulunmutur ve bu sonuç bizim bulgularmzla paralellik göstermitir. Sosyo-ekonomik seviyesi düük ailelerin çocuklarnn di bakmlarn ihmal ettii görüü tarafmzca kabul edilmektedir. Kaynaklarda sosyo-ekonomik düzeyin saptanmasnda kesin kriterlerin bulunamamas nedeniyle çalmamzda, anne babann eitim durumlar, meslekleri, gelirleri, ailedeki birey says, konut tipleri, beslenme durumlar göz önüne alnarak yaplmtr. Daha önce yaplan çalmalarn çounda ayn yöntemin kullanlmas deerlendirmede bu yolu seçmemizde yardmc olmutur. 15,17,18 Di çürükleri ile ilgili dier önemli faktör, anne babann, özellikle annenin eitimidir. Samuelson ve Bleonoust 19 ebeveyn eitiminin yiyecek seçmede etkin olduunu, meyve-sebze tüketimi ile eitim düzeyi arasnda olumlu, tatl ve merubat tüketimi ile de olumsuz iliki olduunu öne sürmülerdir. Lavelle ve ark. 20 çocuklarn di çürüklerinin ailenin gelirinden çok eitim düzeyi ile yakn ilikisi olduunu savunmaktadrlar. Sosyo-ekonomik durumu ve eitim düzeyi yüksek ailelerin çocuklarnda di çürüü bulunma olasl, düük ve orta düzeydeki ailelerin çocuklarna göre daha az olmas ileri sürülen bu fikri desteklemektedir. 21,22 SONUÇ Az di salna yönelik koruyucu programlarn baarl olabilmesi ancak planlamann gerçekçi ve doru bir ekilde yaplmas ile mümkün olabilir. Toplumda az ve di sal farkllk göstermektedir. Bunda, ailevi faktörlerin yannda çevresel faktörler de büyük rol oynamaktadr. Buradan yola çkarak çalmada di hekimlii fakültesi klinik öncesi örencilerinin az ve di salklar ile ailelerinin sosyal ve kültürel durumlar ve alkanlklar arasndaki iliki istatistiksel olarak deerlendirilmitir. Deerlendirme sonucunda az di sal ile sosyoekonomik durum arasnda anlaml fark bulunmutur. Kesin yarglara daha çok sayda örenci ve daha geni aratrmalarla ulalabilir. TABLOLAR Örencinin üniversite öncesi yaad yerleim biriminin türü Büyükehir 123 Gehir 114 )lçe 65 Örencinin üniversite öncesi yaad bölge Ege 118 Marmara 37 Karadeniz 38 Akdeniz 52 )ç Anadolu 40 Dou Anadolu 10 Güney Dou Anadolu 7 Babann eitim durumu )lkokul 33 Ortaokul 25 Lise 65 Yüksekokul 179 13
Annenin eitim durumu )lkokul 76 Ortaokul 21 Lise 97 Yüksekokul 108 Örencinin frçalama skl Günde 2 kez 230 Günde 1 kez 58 Gün ar 14 Di ipi kullanma skl Hayr 126 Çok seyrek 137 Sk kullanrm 39 Sigara kullanma oranlar Kullanmyorum 253 Kullanyorum 49 Eeker kullanm Az 60 Orta 175 Çok fazla 67 Asitli içecek kullanm Hiç 18 Az 87 Orta 141 Çok Fazla 56 KAYNAKLAR 1. Usmen E. Ankara ve köylerindeki ilkokul çocuklarnda di çürüü skl ve bunu etkileyen faktörler. Di Hek Fak Derg 1971; 5: 84-6. 2. Gülhan A, Sandall N, Aknc T, Üçok Z. )stanbul çevresindeki korunmaya muhtaç çocuklarda az ve di sal. MÜ Di Hek Fak Derg 1985; 8: 68-8. 3. Gülhan A, Aknc T, Uz M. Çürüün di yüzeylerine göre dalm. Türk Di Hek Cem Derg 1984; 3: 41-5. 4. Sandall N, Aknc T, Sandall T. Süt Dilerinde çürük skl ve erken çekim komplikasyonlarnn aratrlmas. )Ü Di Hek Fak Derg 1980; 14: 201-4. 5. Sandall N, Aknc T. Çocuklarda süt ve sürekli dilerde çürük derecelerinin dilere göre dalm ve çürükten korunma çalmalarnn birey ve ülke ekonomisine katklar. )Ü Di Hek Fak Derg 1980; 14: 286-9. 6. Gülhan A, Sandall N, Uz M, Özkan S. Ailenin çocuun di-az sal üzerindeki etkilerinin aratrlmas. )Ü Di Hek Fak Derg 1982; 18: 170-3. 7. Aknc T. Az di sal eitimi. )Ü Di Hek Fak Derg, 1987; 22: 82-5. 8. Bostanc H, Akkaya M, Günhan M. Bir aratrma nedeni ile okul öncesi çocuklarda oral hijyen eitimi. TDB 15. Bilimsel Kongresinde (19-26 Mays 1984, Marmaris) tebli edilmitir. 9. Kayalbay H, Akbulut E, Batrbaygil Y, Tanboa ). 3-6 ya aras çocuklarda çürük skl. )Ü Di Hek Fak Derg 1988; 22: 75-9. 10. Bilgin Z, Aras G, Çetiner S, Özalp N. Ankara da farkl sosyoekonomik düzeydeki 2-6 ya grubu çocuklarda süt dilerinde çürük skl ve biberon çürüü insidans. AÜ Di Hek Fak Derg 1994; 21: 233-6. 11. Ripa LW. Nursing caries: A comprehensive review. Pediatr Dent 1988; 10: 268-79. 12. Louie R, Brunelle JA, Magiore ED, Beck RW. Caries prevalence in head start children 1986-87. J Public Health Dent 1987; 7: 94-7. 13. Petersen PE, Bourgeois D, Bratthall D, Ogawa H. Oral health information systems-towards measuring progress in oral health promotion and disease prevention. Bulletin of the World Health Organization 2005; 83: 686-93. 14. Peterson PE. Changing oral health profiles of children in Central and Eastern Europe-Challenges for the 21st century. IC Digest 2003; 2: 12-3 (International College of Dentists-European Section). 15. Krzolu Z, Demiröz I. 7-12 ya grubu Erzurum çocuklarnda sosyo-ekonomik durumun di çürüklerine etkisinin incelenmesi. Hacettepe Di Hek Fak Derg 1983; 3: 195-200. 16. Toprak K. Köylük bölgelerde tedavi hizmetlerini etkileyen faktörler. Hacettepe Üniversitesi Toplum Hekimlii Kürsüsü doktora tezi, 1969. 17. Gülhan A, Aknc T, Uz M. 7-15 ya arasndaki çocuklarda çürük skl ve az hijyeni. )Ü Di Hek Fak Derg 1987; 21: 46-55. 18. Yazcolu N, Yazcolu B, Ulusoy M, Bumin Ç, Ulusoy N, Türköz E, Lüle SC, Uzan B, Çetiner S, Tulga F. Ankara da ilkokul çocuklarnda di sal konusunda bir prevelans aratrmas. Bölüm I. TED Ankara Koleji ilk ksm örencilerinde di sal. AÜ Di Hek Fak Derg 1985; 12: 693-706. 14
19. Samuelson G, Bleonoust HK. An epidemiological study of child health and nutrition in a Northern Swedish County. Acta Pediatr Scand 1975; 64: 241-5. 20. Lavelle CLB, Lewis DW, Beagrie GS. Summary of symposium of dental perspectives, international year of the child. JADA, 1980; 100: 79-82. 21. Wierzbicka M, Petersen PE, Szatko F, Dybizbanska E, Kalo I. Changing oral health status and oral health behaviour of school children in Poland. Community Dent Health 2002; 19: 243-50. 22. Kruger E, Dyson K, Tennant M. Pre-school child oral health in rural Western Australia. Aust Dent J 2005; 50: 258-62. Yaz+?ma Adresi: Dr. Övül KÜMBÜLOVLU Ege Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal 35100 Bornova / )ZM)R Tel: 0 232 3880327 Faks: 0 232 3882550 E-posta: kumbuloglu@hotmail.com 15