Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Yetenek lgi ve Deerleri le Okuduklar Bölümler Arasndaki li"ki

Transkript

1 Eitim Fakültesi Dergisi Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Yetenek lgi ve Deerleri le Okuduklar Bölümler Arasndaki li"ki Salih Baatr *, Reat Peker** * Bursa Rehberlik ve Aratrma Merkezi ** Uluda Üniversitesi Eitim Fakültesi Özet. Bu çal"mann amac, Endüstri Meslek Lisesi son snf örencilerinin kendilerine ait alglam" olduklar yetenek, ilgi ve deerler ile örenim gördükleri bölümler aras ili"kiyi incelemektir. Çal"ma Bursa daki 5 Endüstri Meslek Lisesi nin son snflarnda olan 200 erkek örenci üzerinde yaplm"tr. Veri toplama arac olarak, Yldz Kuzgun tarafndan geli"tirilen Kendini Deerlendirme Envanteri kullanlm"tr. Toplanan verilerin ortalamalar ve yüzdelik kar"lklar bulunmu"tur. Daha sonra grup ortalamalar tek-yönlü varyans analizi ile kar"la"trlm"tr. Ara"trmadan çkan sonuçlar "unlardr: 1- E.M.L. si örencilerinin alglanm" saysal ve sözel yetenek puanlar snr puann üstüne çkmazken "ekil-uzay ili"kisi yeteneinde en üst düzeye çkt görülmü"tür. 2- E.M.L. si örencileri temel bilimler ve mekanik ilgisi yönünden kendilerini üst düzeyde alglarken, sosyal yardm ilgisi yönünden ise kendilerini alt düzeyde algladklar görülmü"tür. Anahtar Kelimeler: Alglanm" yetenek, ilgi ve deerler, Endüstri Meslek Lisesi örencileri. 329

2 Summary. The purpose of this study was to investigate the releationship among perceived abilities, interests, values and branches of the students at Industrial Vocational High Schools. Subjects were 200 final grade male students in Industrial Vocational High School in Bursa. The data were gathered through Self-Evaluation Inventory developed by Yldz Kuzgun. The means and frequency percentages of gathered data were calculated. Group means were compared through one-way analysis of variance. The findings were: 1- Students perceived form-space relation ability scores were the highest while the perceived numerical and verbal ability scores did not eceed the limit scores. 2- Students perceived themselves at a low level in terms of involvement in social charity, while they perceived themselves at a high level in terms of involvement in basic sciences and mechanics. Key Words: Perceived aabeylities, interests and values, Industrial Vocational High School students. Bir insann meslek seçimi hayatnda verdii en önemli kararlardan birisi ve ayn zamanda bir dönüm noktasn olu"turmaktadr. Öner e (1995) göre uygun bir meslek seçimi yalnzca yeti"en bireyin kendi ya"amn etkilemekle kalmaz, ülkenin geli"imine ve üretkenliine de katkda bulunur. Meslee yönelme, meslek seçme, hazrlama ve uyum konularnda bireylere yaplacak yardm ilkokuldan yükseköretimin son a"amasna kadar hatta örgün eitimin d"nda da sürdürülmesi gereken bir hizmettir. Mesleki rehberlik çada" eitimin önemli bir öesidir. Mesleki rehberlik, rehberliin özel bir alan olup, ki"inin meslek eitimi ve meslek alanlar özellikleri hakknda bilgilendirilmesi, meslek seçimini belirleyen faktörlerin incelenmesi ve doru kararlar verilebilmesi için bireylere yaplan profesyonel bir yardm sürecidir (Kuzgun, 1982; Ankay, 1996). Tan, (1989) Mesleki rehberlii, bir bireyin kendi nitelik ve "artlarn kavrayarak onlara en uygun bir meslei seçmesi, bu meslek için hazrlanmas bu meslee girerek orada ba"aryla ilerlemesi olu"umuna yardm faaliyetleri olarak deerlendirmektedir. Bu olu"um, bireylerle beraber olgunla"arak devam eden bir süreçtir. Özcan a (1985) göre bireyler meslek seçimi kararn verirlerken kendileriyle meslek arasnda bir uygunluk olup olmadn bilmelerinde fayda vardr. 330

3 Ülkemizde, meslek seçimi için iki yol vardr. Birincisi, meslek okullarnda örenim görmek; ikincisi, ilkokuldan sonra çraklk, kalfalk ve ustalk a"amalarndan geçerek meslek örenmek. Örenim görerek meslek sahibi olma yolunu seçenler için de ülkemizde iki yol vardr. 1- Ortaöretimini bitirdiinde meslek sahibi olmak. 2- Ortaöretimini bitirdikten sonra yüksek örenimini bitirdiinde meslek sahibi olmak. Birinci yolu seçenler meslek liselerine giderler. Bunlar 3 yllk bir eitimden sonra bu okullarda bir meslek sahibi olarak mezun olurlar. Bu liselerin mezunlar çraklk ve kalfalk yoluyla meslek sahibi olanlara göre daha kalifiye olup i" ortamnda kabul gören yeti"mi" elemanlardr. Bu ara"trmann amac, Endüstri Meslek Lisesi son snf örencilerinin kendilerine ait alglam" olduklar yetenek, ilgi ve deerlerle okuduklar bölümler arasnda bir ili"ki olup olmadn ara"trmaktr. Yöntem Ara"trma Bursa merkezindeki 5 Endüstri Meslek lisesinde okuyan toplam 200 erkek örenci üzerinde yaplm"tr. Bu ara"trmada veri toplama arac olarak Kendini Deerlendirme Envanteri kullanlm"tr. Kendini Deerlendirme Envanteri Kuzgun (1988) tarafndan geli"tirilmi" olup geçerlilii ve güvenirlilii bulunan bir envanterdir. Envanter örencilere toplu olarak uygulanm"tr. Daha sonra her örencinin yetenek, ilgi ve deerlere ili"kin puanlar belirlenmi"tir. Burada ham puan ortalamalar, yüzdelik kar"lklar bulunmu" ve grafik çizilmi"tir. Ham puan ortalamalar tek - yönlü varyans analizleri ile çözülmü"tür. Bulgular Bu bölümde Kendini Deerlendirme Envanteri ile elde edilen bulgular ve bulgulara ili"kin yorumlar 3 ba"lk altnda sunulmu"tur. lk olarak örencilerin okuduklar bölümlere baklmakszn ilgi, yetenek ve deerlerine ili"kin bulgular sunulmu"tur. kinci olarak örencilerin okuduklar bölümlere göre ilgi, yetenek ve deerlerine ili"kin bulgular sunulmu"tur. Üçüncü olarak ise bölümlerin yetenek ilgi ve deer ham puan ortalamalarnn istatistiki olarak kar"la"trlmasna ili"kin bulgular sunulmu"tur. 331

4 I. Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Bölümlerine Baklmakszn Yetenek,lgi ve Meslek Deerleri Yönünden Kendilerini Alglamalarna,likin Bulgular Profil 1. Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Bölümlerine Baklmakszn lgi, Yetenek ve Deerlerine li"kin Profil 332

5 Endüstri meslek lisesi, elektrik, elektronik, metal, makine ve mobilya bölümleri son snflarna devam eden örencilerin kendi yetenek ilgi ve deerlerini ili"kin alglar profil 1 de görülmektedir. Profil 1 de görüldüü gibi en yüksek yetenek alan "ekil - uzay yetenei (yp 57.7); en yüksek ilgi alan temel bilimler (yp 71.6) ve en yüksek deer alan ise yaratclk (yp 71.3). Dier taraftan, en dü"ük yetenek sözel yetenektir (yp 34.4). En az ilgi sosyal yardm alandr (yp 30.8). En az önem verdikleri deer ise yeteneini kullanmadr (yp 42). Bölümlere baklmakszn çizilen genel profilde, yetenek, ilgi ve deer yüzdelik puanlar birbirine oldukça yakn çkm"tr. En yüksek yetenek olarak "ekil uzay yetenei en dü"ük yetenek olarak sözel yetenei belirtilmi"tir. Örencilerin en fazla ilgi duyduu alan ise temel bilimler ilgisidir. En az ilgi duyulan alan ise sosyal yardm alandr. En çok önem verilen deer yaratclk, en az önem verilen deer yeteneini kullanma deeridir. II. Endüstri Meslek Lisesi Örencilerinin Bölümlerine Göre Yetenek,lgi ve Meslek Deerlerine,likin Bulgular Bu bölümde örencilerin bölümlere göre yetenek, ilgi ve mesleki deerleri nasl algladklar sunulacaktr. Elektrik Bölümü: Elektrik bölümü son snf örencileri yetenek alannda en yüksek yetenek olarak saysal yetenei, en dü"ük yetenek olarak ise sözel yetenek olarak belirtmi"lerdir. lgilerde ise en yüksek ilginin güzel sanatlara duyulan ilgi, en az ilgi duyulan alan ise ticarete duyulan ilgi olduu belirtmi"lerdir. Deerlerde ise en önemli deeri düzenli ya"am, en az önem verilen deerin ise ün sahibi olduunu belirtmi"lerdir. Elektronik Bölümü: Elektronik bölümü son snf örencileri yetenek alannda en yüksek yetenek olarak saysal yetenei, en dü"ük yetenek olarak ise sözel yetenek olarak belirtmi"lerdir. lgilerde ise en yüksek ilginin temel bilimlere duyulan ilgi, en az ilgi duyulan alan ise sosyal bilimlere olduu belirtmi"lerdir. Deerlerde ise en önemli deeri ticaret ve liderlik, en az önem verilen deerin ise i"birlii olduunu belirtmi"lerdir. Metal Bölümü: Metal bölümü son snf örencileri yetenek alannda en yüksek yetenek olarak sözel yetenei, en dü"ük yetenek olarak ise saysal yetenek olarak 333

6 belirtmi"lerdir. lgilerde ise en yüksek ilginin temel bilimlere duyulan ilgi, en az ilgi sosyal yardma duyulan ilgi alan olduu belirtmi"lerdir. Deerlerde ise en önemli deer kazanç, en az önem verilen deerin ise i"birlii olduunu belirtmi"lerdir. Makina Bölümü: Makina bölümü son snf örencileri yetenek alannda en yüksek yetenek olarak "ekil uzay yetenei, en dü"ük yetenek olarak ise sözel yetenek olarak belirtmi"lerdir. lgilerde ise en yüksek ilginin temel bilimlere duyulan ilgi, en az ilgi duyulan alan ise sosyal yardma duyulan ilgi olduu belirtmi"lerdir. Deerlerde ise en önemli deeri liderlik yeteneini kullanma, en az önem verilen deerin ise yaratclk olduunu belirtmi"lerdir. Mobilya Bölümü: Mobilya bölümü son snf örencileri yetenek alannda en yüksek yetenek olarak "ekil-uzay, en dü"ük yetenek olarak ise saysal yetenek olarak belirtmi"lerdir. lgilerde ise en yüksek ilginin temel bilimlere duyulan ilgi, en az ilgi duyulan alan ise ticarete olan ilgi olduu belirtmi"lerdir. Deerlerde ise en önemli deeri kazanç, en az önem verilen deerin ise yeteneini kullanma olduunu belirtmi"lerdir. III. Bölümlerin,lgi, Mesleki Deerleri ve Yetenekleri ile,lgili Ham Puan Ortalamalarnn Farklarna,likin Bulgular Bu bölümde ilk olarak, bölümlerin ilgi alanna ili"kin puanlarn ham puan ortalamalar ve standart sapmalar Tablo 1 de verilmi"tir. Hesaplanan bu veriler üzerinde tek yönlü varyans analizi uygulanm"tr. kinci olarak, bölümlerin deer alanlarna ili"kin ham puan ortalamalar ve standart sapmalar tablo 5 de sunulmu"tur. Tablo 5 teki veriler üzerinde tek yönlü varyans analizleri uygulanm"tr. Üçüncü ve son olarak, yetenekler alanna ili"kin ham puan ortalamalar ve standart sapmalar tablo 9 da sunulmu"tur. Tablo 9 daki veriler üzerinde tek yönlü varyans analizleri uygulanm"tr. A"ada tablo 1'de bölümlere göre ilgi alanlarna ili"kin puanlarn ham puan ortalamalar ve standart sapma puanlar verilmi"tir. Tablo 1 deki veriler üzerine yaplan tek yönlü varyans analizleri yaplm" olup, manidar bulunanlar tablolar "eklinde sunulmu"tur. Temel Bilimler ilgisi yönünden be" bölümdeki örencilerin aldklar puanlarn aritmetik ortalamalar üzerine yaplan tek yönlü varyans analizi sonuçlar Tablo 2 de gösterilmi"tir. 334

7 ,LG,LER Tablo 1. Farkl Bölümlere Göre lgi Alanlarna li"kin Ham Puan Ortalamalar ve Standart Sapmalar Elektrik Elektronik BÖLÜMLER Metal Makina Mobilya Temel Bilimler Sosyal Bilimler Canl varlk Mekanik kna Ticaret " ayrntlar Edebiyat Güzel sanatlar Müzik ,96 Sosyal yardm Tablo 2. Temel Bilimler lgisine li"kin Tek Yönlü Varyans Analiz Sonuçlar kayna Toplam F Deeri Gruplar aras * Grup içi Toplam Tablo 2'de görüldüü Temel Bilimler ilgisi yönünden gruplar arasnda = 0.05 düzeyinde anlaml bir fark vardr. Bu anlaml farkn kaynan bulmak için Newman - Keuls testi ile yaplan analiz sonras kar"la"trmalarda, elektronik bölümünün dier bölümlerden = 0.05 düzeyinde anlaml "ekilde farklla"t görülmü"tür. 335

8 Tablo 3. Mekanik lgisine li"kin Varyans Analizi Sonuçlar Toplaml Gruplar aras * Grup içi Toplam Tablo 3 te görüldüü gibi, mekanik ilgisi yönünden gruplar arasnda = 0.05 düzeyinde anlaml bir fark vardr. Bu anlaml farkn kaynan bulmak için Newman - Keuls testi ile yaplan analiz sonras kar"la"trmalarda, elektronik bölümünün dier bölümlerden = 0.05 düzeyinde anlaml bir "ekilde farklla"t görülmü"tür. kna ilgisi yönünden be" bölümdeki örencilerin aldklar puanlarn aritmetik ortalamalar üzerinde yaplan tek yönlü varyans analizi sonuçlar Tablo 4 de gösterilmi"tir. Tablo 4. kna lgisine li"kin Varyans Analizi Sonuçlar Toplaml Gruplar aras * Grup içi Toplam Tablo 4 de görüldüü gibi ikna ilgisi yönünden gruplar arasnda = 0.05 düzeyinde anlaml bir fark vardr. Bu anlaml farkn kaynan bulmak için Newman - Keuls testi ile yaplan analiz sonras kar"la"trmalarda Elektronik bölümünün dier bölümlerden = 0.05 düzeyinde anlaml "ekilde farklla"- t görülmü"tür. Bölümlerin deer alanlarna ili"kin ham puan ortalamalar ve standart sapmalar tablo 5'da gösterilmi"tir. Tablo 5 daki veriler üzerinde tek yönlü varyans analizleri uygulanm"tr. 336

9 Tablo 5. Farkl Bölümlere Göre Deerlere li"kin Ham Puan Ortalamalar ve Standart Sapmalar BÖLÜMLER Elektrik Elektronik Metal Makina Mobilya Deerler Yeteneini Kullanma Yaratclk Yar"ma "birlii Dei"iklik Düzenli ya"am Liderlik Kazanç Ün sahibi olma Tablo 5 daki veriler üzerinde yaplan tek yönlü analizleri yaplm" olup, manidar bulunanlar tablolar halinde sunulmu"tur. Yeteneini Kullanma Deeri yönünden be" bölümdeki örencilerin aldklar puanlarn aritmetik ortalamalar üzerinde yaplan tek yönlü varyans analiz sonuçlar Tablo 6 da gösterilmi"tir. Tablo 6. Yeteneini Kullanma Deeri le lgili Varyans Analizi Sonuçlar Toplam Gruplar aras * Grup içi Toplam * p >.05 Tablo 6'de görüldüü gibi, Yeteneini Kullanma deeri yönünden gruplar arasnda = 0.05 düzeyinde anlaml bir fark vardr. Bu anlaml farkn kaynan bulmak için Newman - Keuls testi ile yaplan analz sonras kar"la"- 337

10 trmalarda, elektronik bölümünün dier bölümlerden = 0.05 düzeyinde anlaml bir "ekilde farklla"t görülmü"tür. Liderlik deeri yönünden be" bölümdeki örencilerin aldklar puanlarn aritmetik ortalamalar üzerinde yaplan tek yönlü varyans analizi sonuçlar Tablo 7 de gösterilmi"tir. Tablo 7. Liderlik Deeri le lgili Varyans Analizi Tablosu Sonuçlar Toplam Gruplar aras * Grup içi Toplam Tablo 7'de görüldüü gibi, Liderlik deeri yönünden gruplar arasnda = 0.05 düzeyinde anlaml bir fark vardr. Bu anlaml farkn kaynan bulmak için Newman - Keuls testi ile yaplan analiz sonras kar"la"trmalarda, elektronik bölümünün dier bölümlerden = 0.05 düzeyinde anlaml bir "ekilde farklla"t görülmü"tür. Düzenli ya"am yönünden be" bölümdeki örencilerin aldklar puanlarn aritmetik ortalamalar tek yönlü varyans analizi sonuçlar Tablo 8 de gösterilmi"tir. Tablo 8. Düzenli Ya"am Deeri le lgili Varyans Analizi Sonuçlar Toplam Gruplar aras * Grup içi Toplam Tablo 8'da görüldüü gibi, Düzenli Ya"am deeri yönünden gruplar arasnda = 0.05 düzeyinde anlaml bir fark vardr. Bu anlaml farkn kaynan bulmak için Newman - Keuls testi ile yaplan analiz sonras kar"la"trmalarda, 338

11 elektronik bölümünün dier bölümlerden = 0.05 düzeyinde anlaml bir "ekilde farklla"t görülmü"tür. Bölümlerin Yetenek alanlarna ili"kin ham puan ortalamalar ve standart sapmalar tablo 9'da gösterilmi"tir. Tablo 9'daki veriler üzerinde tek yönlü varyans analizleri uygulanm"tr. Tablo 9. Farkl Bölümlere Göre Yeteneklere li"kin Ortalama Ham Puan ve Standart Sapmalar BÖLÜMLER Elektrik Elektronik Metal Makina Mobilya YETENEKLER Sözel Saysal Rekil-Uzay Tablo 9 daki veriler üzerinde yaplan tek yönlü varyans analizleri yaplm" olup manidar bulunanlar tablolar "eklinde sunulmu"tur. Sözel Yeteneini kullanma deeri yönünden be" bölümdeki örencilerin aldklar puanlarn aritmetik ortalamalar üzerinde yaplan tek yönlü varyans analizi sonuçlar Tablo 30 da sunulmu"tur. Saysal Yeteneini kullanma yönünden be" bölümdeki örencilerin aldklar puanlarn ortalamalar üzerinde yaplan tek yönlü varyans analizi sonuçlar Tablo 10 de gösterilmi"tir. Tablo 10. Saysal Yetenek le lgili Varyans Analizi Sonuçlar Toplam Gruplar aras * Grup içi Toplam Tablo 10'da görüldüü gibi, Saysal Yetenek yönünden gruplar arasnda = 0.05 düzeyinde anlaml bir fark vardr. Bu anlaml farkn kaynan bulmak 339

12 için Newman - Keuls testi ile yaplan analiz sonras kar"la"trmalarda, Elektronik ve elektrik bölümlerinin dier bölümlerden = 0.05 düzeyinde anlaml bir "ekilde farklla"t görülmü"tür. Rekil-Uzay Yeteneini kullanma yönünden be" bölümdeki örencilerin aldklar puanlarn ortalamalar üzerinde yaplan tek yönlü varyans analizi sonuçlar Tablo 11 de gösterilmi"tir. Tablo 11. Rekil- Uzay Yetenei le lgili Varyans Analizi Sonuçlar Toplam Gruplar aras * Grup içi Toplam Tablo 11'de görüldüü gibi, Rekil - Uzay yetenei yönünden gruplar arasnda = 0.05 düzeyinde anlaml bir fark vardr. Bu farkn kaynan bulmak için Newman - Keuls testi ile yaplan analiz sonras kar"la"trmalarda, Elektronik bölümünün dier bölümlerden = 0.05 düzeyinde anlaml bir "ekilde farklla"t görülmü"tür. kça Ankay, A. (1996). Meslek Seçiminin Önemi ve Sorunlar, Çada Eitim Dergisi yl 21 Say 221, Mays Ankara, s Kuzgun, Y. (1989). Meslee Yöneltme,lke ve Teknikleri Ders Notlar (Yaynlanmam" Ders Notlar), Ankara: Ankara Üniversitesi Eitim Fakültesi. Kuzgun, Y. (1982). Rehberlik ve Psikolojik Danma, Ankara: ÖSYM. Yaynlar. Öner, N. (1995). Ba"larken, Üniversite Seviyesinde Rehberlik ve Meslee Yöneltme Sempozyum Bildirileri, stanbul:.1 Boaziçi Üniversitesi. Özcan, A.O. (1985). Ülkemiz,çin,sabetli Olabilecek Bir Meslee Yöneltme Denemesi, stanbul: stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yaynlar. Tan, H. (1989). Rehberlik ve Psikolojik Danma, stanbul: M.E.B. Yaynevi. 340