BETONARME KALIPLARININ SINIFLANDIRILMASI 3. Bölüm 1
BETONARME KALIPLARININ SINIFLANDIRILMASI Kalıp Malzemeleri Bir kalıp sistemini meydana getiren kısımlar kaplama ve kalıp iskelesi olmak üzere ikiye ayrılır. Kalıp kaplaması: Kalıbın betonla temas eden yüzeyi olup ahşaptan, ahşap esaslı malzemelerden, metal veya plastikten olabilir. Kalıp yüzünde takviye elemanı olarak lama demiri, korniyer veya özel çelikler kullanılır. Kalıp yüzeyini oluşturan kaplama malzemesinin, betonun yıpratıcı etkisine dayanıklı olması gerekir. Ayrıca, kalıp yüzeyleri geçirimsiz ve taze beton yüklerini güvenli şekilde taşıyıcılara aktarmalıdır. Kalıp iskelesi Yeni dökülen betonun kalıp kaplamasına yaptığı basınç ve yükleri taşıyan kısımdır. Kalıp iskelesi, dikme, kiriş, kuşak ve çaprazlardan oluşur. Söz konusu kalıp elemanları ahşap veya metal esaslıdır. Kalıpların, özellikle metal dikmelerinde borular kullanılmaktadır. 2
MALZEMELERİNE GÖRE KALIP ÇEŞİTLERİ Kalıplar malzemelerine göre üç gruba ayrılır: 1. Ahşap kalıplar Günümüz inşaat sektöründe ilk yatırım maliyetinin düşük olması, büyük, küçük her inşatta kullanılabilmesi, ahşabın her yerde kolaylıkla bulunabilmesi, inşaat sektöründe çalışan herkes tarafından bilinmesi ve şantiyede kolaylıkla el aletleri yardımıyla yapılabilmesi nedeniyle hâlâ en yaygın kullanılan kalıp sistemidir. Bu kalıpla üretilen yapı elemanlarındaki tüm olumsuzluklara rağmen kalıbın kullanımı devam etmektedir. Ağaçların ham haline tomruk denir. Tomrukların hızar (bıçkı) atölyelerinde biçilip işlenmesiyle kalıplık kereste elde edilir. Ahşap kereste en, boy, uzunluk ve kullanılış amacına göre tahta, dilme(ızgara), kalas ve dikme (direk) diye adlandırılır. Resim 2.15: Ahşap kalıp uygulamaları 3
1. Ahşap kalıplar (Devamı) Tahtalar 2.5 3 cm kalınlıkta, 10 20 cm genişlikte ve 200 400 cm uzunluğunda, Dilmeler (Izgaralar) 5x10 cm, 10x10 cm kesitlerinde ve 200 400 cm uzunluğunda, Kalaslar 5 cm kalınlığında, 15 20 cm genişlikte ve 200 400 cm uzunluğunda, Dikmeler kare veya yuvarlak kesitli ve kesitinin en dar kenarı 7 cm den az olmayacak şekilde 200 400 cm uzunluğunda biçilerek elde edilir. Ahşap kalıplarda çam, köknar, kavak keresteleri kullanılmaktadır. Kalıpta kullanılacak ahşap güneşe, suya ve yüke karşı koyabilmeli, fazla şekil değişimi yapmamalıdır. Bu bakımdan en çok çam mamulleri kullanılır. Çam keresteleri de işin önemine göre I, II, III. sınıflardan seçilerek kullanılır. Ekseriya II. sınıf kereste kalıpta kullanılır. Resim 2.15: Ahşap kalıp uygulamaları 4
1. Ahşap kalıplar (Devamı) Ahşap, genellikle su emmeye ve bozulmaya yatkın bir malzemedir. Ahşabın çarpma ve sürtünme etkisi ile bozulabileceği daima dikkate alınmalıdır. Dairesel kesitli ahşaplarla kalıp yapımı zordur, dikdörtgen kesitliler tercih edilmelidir. (Resim 2.15) Ahşabın su emmesini önlemek için kalıp yüzeyinin yağlanması veya üzeri özel film ile kaplı malzemelerin kullanılması gerekir. Piyasada ahşap esaslı, işlenmiş, suya ve dış tesirlere karşı güçlendirilmiş ahşap kirişler (Şekil 2.12) ve kalıp kaplama malzemesi olarak kullanılabilen beton kontrplağı diye (Plywood) (Resim 2.13, Resim 2.14) adlandırılan malzemeler bulunmaktadır. Şekil 2.12: Endüstriyel kalıplarda kullanılan ahşap kirişler Resim 2.14: Filmsiz plywood 5
Yapım Yöntem ve Tekniklerine Göre Kalıp Çeşitleri Kalıpları fonksiyonları açısından Şekil 2.2 de görüldüğü gibi sınıflandırmak mümkündür. Şekil 2.2: Kalıpların fonksiyonları açısından sınıflandırılması 6
Klasik Ahşap Kalıp Ana malzemesi tamamen ahşap olan bu sistemde, malzeme zayiatı ve işçiliği fazladır. Kereste tüketimine yönelik olması nedeniyle de doğal çevrenin korunması için pek tavsiye edilmeyen, terk edilmeye yüz tutmuş bir sistemdir (Şekil 2.3). Şekil 2.3: Ahşap kalıp 7
Klasik Ahşap Kalıp (Devamı) Ayrıca, kalıpların tekrar kullanım sayısı azdır. Bu sistem, betona istenen formu verecek olan kalıp parçaları, projenin öngördüğü ölçülere uygun olarak, yerinde tek tek kesilerek ve çivilenerek kurulur. Kalıp yapma zamanı uzundur. Kalıp yapımlarında, ahşap dikmeler kullanılabileceği gibi teleskobik metal dikmeler de kullanılabilir (Resim2.18). Resim2.18: Klasik ahşap kalıp uygulamaları 8
Ahşap Panel Kalıplar Su emme oranı düşük ahşap malzemenin rabıta makinelerinde yaklaşık 5 cm eninde lamba zıvanalı olarak üretilmesinden elde edilen tahtalar, sızdırmazlık temin edecek şekilde ahşap veya çelik bir kontrüksiyon yardımıyla birleştirilip panolar oluşturulur. Panoların oluşturulması sırasında sıkı geçme veya çivi kullanılır. Buradaki çivi görünmemelidir. Ahşap panel kalıpların birbirleri ile birleşmelerinde veya panoların ayakta tutulmalarında tij ya da gergi teli kullanılır. Ahşap panel kalıpları oluşturan panoların darbelere karşı daha dayanıklı olmasını temin etmek için en dış yüzeyinde çelik bir zarf kullanılır. Resim 2.19: Playwood panel kalıp uygulamaları 9
Ahşap Panel Kalıplar (Devamı) Ahşap panel kalıpların diğer panel kalıplara göre olumsuz yönleri şunlardır; 1. Panel kalıplar içinde ömrü en az olanıdır. 2. Su emmesi en fazla olandır. 3. Tamiratı zor ve pahalıdır. 4. Çok fazla kullanılacaksa tercih edilmemelidir. 5. Panoları oluşturan tahtaların birbirleri ile birleşim yerleri ne kadar hassas yapılırsa yapılsın, beton yüzeyinde mutlaka tahtaların yönlerine göre çizgiler oluşacaktır. Çoğu zaman bu çizgiler dekoratif bir görüntü arz eder. 6. Kalıp kullanılırken, az da olsa su emeceğinden, müteakip kullanımlarda ağırlıkları artar. 7. Darbelere, sıkışmalara, düşmelere karşı dayanıksızdır. 8. Soğuk havalarda kür yapma imkânı kısıtlı ve tehlikelidir. Ahşap panel kalıplan diğer panel kalıplara göre avantajları şunlardır; 1. İstenilen yerde, istenilen şekilde kolay ve yaygın olarak imal edilip kullanılabilir. 2. Kullanıcılar özel bir eğitime tabi tutmadan fazla miktarda bulunabilir. 3. İlk yatırım maliyeti diğerlerine göre düşüktür. 10
Ahşap Panel Kalıplar (Devamı) Plywood Panel Kalıp Pano yüzeyi plywood (su kontrplağı) çelik profillerden imal edilen projeye uygun veya standart boyutlarda kesilerek profil konstrüksiyon vida ile bağlanan panolardan oluşur. Kalıbın beton gören yüzeylerinde kullanılır. Plywood malzemesinin su emme oranı son derece düşük olduğundan yüzeyi çok düzgün beton elemanları dökmek mümkündür. Birleştirme elemanı olarak çivi haricinde tij, kama, kilit, vs. kullanılır. Ahşap kalıba göre ömürleri uzun olmakla beraber, tamiratları ahşap kalıptan daha pahalıdır (Resim 2.19). Resim 2.19: Playwood panel kalıp uygulamaları 11
KALIP YAPIMI UYGULAMA 12
Araç ve Gereçlerin Hazırlanması Betonarme kalıpçılığı araç ve gereçlerinin hazırlanması işi bilen için sıradan, bilmeyen için ise zor bir işlemler bütünüdür. Yapılacak bina projelerini inceleyerek işe başlamalıyız. Nasıl bir bina inşa edilecek? Kaç katlı, alanı kaç m², kat yüksekliği ne kadar? İnşaat sahibinin ödeme gücü, elimizdeki imkânlar, ekip durumumuz gibi birçok nedeni dikkate almalıyız. Projede özellikle kullanılması istenen kalıp yüzü elamanı ve kalıp iskelesi var mı? Yapılacak işin devamlılığı ve bizim inşaat işlerinde kararlılığımız malzeme seçimini de etkileyecektir. Klasik ahşap kalıp malzemesi yerine plywood, çelik panel kalıplar tercih edebildiğimiz gibi, ahşap dikme yerine teleskopik ayarlı dikmeler de kullanabiliriz. Tüm bunlar işin maddi yönü ile ilgili yapacağımız tercihlerimizdir. İnşaat sahasında malzemeleri istifleyebileceğimiz yerleri tespit etmeliyiz. Şantiye imkânlarını gözden geçirip, kalıp malzemelerini temin ederek inşaat alanına getirmeliyiz. Kalıp kanatlarını dikmeleri vb. imalatları yapıp kalıp malzemelerini kalıp yağları ile yağlamalıyız. 13
Planın Zemine Aplikasyonunda Kalıp İşlemi Planın zemine aplikasyonu, ip iskelesinin kurulması, temel kazısı, temel tabanına tesviye betonun atılması ile kalıp işlemine başlamış oluyoruz (Resim 3.1). Resim 3.1: İp İskelesinin Kurulması ve Tesviye Betonu 14
Planın Zemine Aplikasyonunda Kalıp İşlemi (Devamı) Aksların kesim noktalarından sarkıtılan şakulle aks köşe noktaları beton üzerine aktarılır. Çivi kazıklar (demir çubuklar) çakılır (Şekil 3.1). Şekil 3.1: Aks köşelerinin tesviye betonu üzerine aktarılması ve işaretlenmesi 15
Planın Zemine Aplikasyonunda Kalıp İşlemi (Devamı) Temel kalıplarının yapılması, donatılarının hazırlanması ve beton dökümü ile inşaatımızın taşıyıcı kısmını bitirmiş oluyoruz (Resim 3.2). Resim 3.2: Temel kalıbı uygulaması 16
Temel kalıplarının yapılması, donatılarının hazırlanması ve beton dökümü ile inşaatımızın taşıyıcı kısmını bitirmiş oluyoruz (Resim 3.2). 17