ORTADOĞU DA ĠSTĠHBARAT VE ARAP BAHARI NDAN SONRA ORTADOĞU ÜLKELERĠNĠN OLASI ĠSTĠHBARAT EKOLÜ YÖNELĠMLERĠ

ORTADOĞU DA ĠSTĠHBARAT VE ARAP BAHARI NDAN SONRA ORTADOĞU ÜLKELERĠNĠN OLASI ĠSTĠHBARAT EKOLÜ YÖNELĠMLERĠ Devlet ya da Hükümet BaĢkanları, DıĢiĢleri Bakanları, ĠçiĢleri Bakanları, Savunma Bakanları, Silahlı Kuvvetlerin BaĢkanları (Genelkurmay BaĢkanları ve Kuvvet Komutanları), DıĢ Politika Yapıcıları, Stratejistler, Gazeteciler. Hepsi istihbaratın müģterisidirler. DıĢ Politika yapılırken, stratejiler ve taktikler belirlenirken, savaģ ilan edilirken, iç ve dıģ mihraklar etkisiz hale getirilirken istihbarat gereklidir. Füzenin hedefini bulabilmesi için radarların çalıģmasına gereksinim duymanız gibi ya da kuyunun dibini görebilmeniz için el fenerine ihtiyaç duymanız gibi. Saddam Hüseyin i tek kiģilik kazılmıģ bir çukurda yakalatan, Kaddafi yi bir kanalizasyon borusunun içinde ele geçirten de tesadüfler değil hep istihbari çalıģmalardır. Göz ve kulak bir insan için ne ise istihbarat da bir devlet için aynı anlama gelmektedir. Sen benim gözüm, kulağım olacaksın. demek; Sen benim kameram ve dinleme cihazım olacaksın demektir aslında çağımızda. Olmam gereken yerde olmasam da, orada seninle varolup seninle göreceğim seninle duyacağım anlamına gelir. Ġstihbarat (intelligence); temelinde zekanın yattığı, çeģitli haber ve bilgilerin bir araya getirilip, analiz edilerek anlamlı sonuçlar ortaya çıkarılması neticesi meydana gelen ürün ile ilgili fonksiyonu ifade etmektedir. [1] Diğer bir tanıma göre istihbarat; ulaģılabilen bütün açık ve yarı açık ve/veya gizli kaynaklardan her türlü aracın kullanılması sonucunda elde edilen her türlü veri, malumat ve bilginin ulusal genel veya ulusal özel plandaki politikaların gerçekleģtirilmesi ve ulusal politikalara zarar verilmesinin engellenmesi amacı ile toplandıktan sonra önemine ve doğruluğuna göre sınıflandırılması, karģılaģtırılması, analiz edilerek değerlendirilmesi süreci sonucunda ulaģılan bilgidir. [2] Ġstihbaratın fonksiyonları ise; a)ġstihbarat Üretimi b)propaganda/psikolojik SavaĢ c)örtülü Operasyon, d)koruyucu Güvenlik olarak görmekteyiz.[3] Ġstihbarat Üretimi; Haber-Bilgi-Ġstihbarat sürecini geçirir. Her ne kadar literatürde daha geniģ kapsamlı Ortadoğu tanımları ve ülkeleri varolsa da [4] bu çalıģmada Ortadoğu ülkeleri alfabetik sırayla; 1)Bahreyn, 2)BirleĢik Arap Emirlikleri, 3)Cezayir, 4)Fas, 5)Irak, 6)Ġran, 7)Ġsrail, 8)Katar, 9)Kuveyt, 10)Libya, 11)Lübnan, 12)Mısır, 13)Suriye, 14)Suudi Arabistan, 15)Tunus, 16)Umman, 17)Ürdün, 18)Yemen olarak ele alınacaktır. Ortadoğu da Ġstihbarat konusunu incelerken ülkeleri 2 ana gruba ayırmakta fayda bulunmaktadır. Bu temel ayrımı yaparken milliyet, din/mezhep, ülkenin konumu, ulusların karakteristikleri, varoluģ tarihleri gibi faktörler gözetilmiģtir. Birinci grupta; topyekün Arap ülkeleri (Suriye, Mısır, Suudi Arabistan, Irak baģta olmak üzere tüm Arap ülkeleri),

Ġkinci grupta; Ġran ve Ġsrail in yeraldığı, istihbaratın kurumsal olarak bir devlet yapılanması içerisinde seyrettiği, istihbaratın ciddi olarak önemsendiği, büyük miktarlarda ulusal bütçeden pay alan ve hatta Ġran gibi istihbaratın dünyada çok az bir örneği ile bakanlık seviyesinde konumlandığı, aynı zamanda dıģa yönelik örtülü faaliyetler ve aksiyonlar alma gücüne sahip iki ülkenin oluģturduğu ikinci gruptur. Grup niteliğinde olmasa da göz ardı edilemeyecek durumda bulunan diğer bir yapılanma; Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi nin istihbari yapılanmasıdır. ORTADOĞU DA ĠSTĠHBARATIN VE ĠSTĠHBARAT TEġKĠLATLARININ ÖZELLĠKLERĠ: 1)Ortadoğu da, açık ya da kapalı, Devlet organlarının özellikle karar mekanizmalarının baģında kimlerin bulunduğunu bilmek istihbarat teģkilatlarının baģında kimlerin olduğunu bilmekle aynı kapıya çıkacaktır. Akraba, mezhepdaģ, kabiledaģ olmak, kan bağı ile bağlı olmak, aynı aģiretten olmak, oğul olmak gibi birinci dereceden yakınlık ve hatta kanbağı olmamasına rağmen üvey akrabalık dahi istihbarat teģkilatlarının baģında, içerisinde veya etkin yerlerinde görev almak sonucunu getirebilmektedir. Bu hususu bilmek baģta da ifade ettiğimiz gibi Ortadoğu nun bazı ülkelerinde istihbarat mekanizmasının kimler tarafından ve nasıl yönetildiğini bilmemizi ve anlamamızı kolaylaģtıracaktır. Uzun yıllar boyunca Ortadoğu da görevli olarak bulunan emekli albay Norvel De Atkine yaptığı tahlil ile (Why Araps Lose Wars? adlı çalıģmasında) ; Arapların aileleri dıģında hiç kimseye güvenmedikleri sonucuna ulaģmıģtır. [5] Arapların sözkonusu yapısal bu özelliğinden kaynaklanan bu tespit; Arap liderlerin çevrelerine özellikle iç halkalarına-çekirdeklerine neden yakınlarını topladıkları gerçeğini bir ölçüde açıklayabilmektedir. Aynı aģiret, kabile, aile, hanedana mensup olmak görev baģına getirilmek için belirleyici faktörler listesinde uzak ara en baģta yeralmaktadır. Buna göre tek tek bakmamız gerekirse, gerçekten de; Suudi Arabistan da istihbarat teģkilatının baģında aileden gelen bir kiģinin iģbaģında olduğunu görürüz. Prens Mugrin bin Abdülaziz El Suud. Prens Mugrin den önce Prens Türki El Faysal hanedan üyesidirler ve Suud ailesi mensubudurlar. Suriye de BeĢĢar Esad ise iç halkasını mezhepdaģ-kabiledaģ, akraba kiģilerden oluģturmuģtur. Devlet BaĢkanı nın çevresinde ise danıģmanlar, askeri ve sivil güvenlik birimlerinin, istihbarat kuruluģlarının baģındaki isimlerden oluģan yakın çevre yer almaktadır. Yakın çevre içinde güvenlik ve istihbarat birimlerinin kilit isimleri büyük önem taģımaktadır. [6]

Suriye de siyaset, tepeden aģağıya doğru Ģu kurumlar çerçevesinde Ģekillenmektedir: Devlet BaĢkanı, BaĢkan DanıĢmanları ve Yardımcıları, Askeri-Sivil Güvenlik Birimleri ve Ġstihbarat, Ulusal Ġlerici Cephe (Baas Partisi), Meclis ve Hükümet [7] Hafız Esad 10 Haziran 2000 tarihinde vefat ettiğinde arkasında Baas Partisi, ordu ve istihbarat servisleri içinde Nusayrilerin tartıģılmaz üstünlüğü bulunan güçlü bir devlet bırakmıģtır. [8] BeĢĢar Esad, kendisinin mutlak otoritesine dayanan bir diktatörlük inģa ederken, bürokrasi, ordu ve istihbarat servislerindeki kilit noktalara özellikle kendi klanından olan Alevileri yerleģtirerek iktidarını sağlamlaģtırmıģtır. [9] Günümüz itibariyle; Arap Baharı esnasında Suriye de ordu, istihbarat servisleri ve Baas Partisi içerisinde Nusayri azınlığın safları sıklaģtırmıģ olması ve dıģ muhalefetin aksine iç muhalefetin güçsüz olması Libya da olduğu gibi Batı nın rejimi içten devirme ihtimalini zayıflatmıģtır. [10] Irak ta istihbaratı; 1)Saddam Hüseyin dönemi, 2)ABD nin Irak ta bulunma yılları (Nisan 2003- Aralık 2011) 3)ABD nin Irak tan çekildikten sonrası (Aralık 2011-..) olmak üzere üç dönemde düģünmekte ve incelemekte fayda bulunmaktadır. Saddam Hüseyin hayatta iken güvenlik ve istihbarat ağını Sünni Araplardan oluģturmuģ, bunu yaparken vasat olarak doğum yeri Tikrit ve hemģerilerinden yararlanmıģtır. Saddam Hüseyin kendi memleketinden getirterek erken yaģlardan itibaren eğitilmesini sağladığı kendi aģiretinden gençlere istihbarat çalıģmalarında yer vermiģtir. [11] Saddam Hüseyin in kendisinin de istihbarat kökenli olduğu ve baģarısızlıkla sonuçlanan ve yaralandığı ilk darbe giriģimiyle birlikte istihbaratın önemini kavradığı bilinmektedir. Yine Suriye örneğinde olduğu gibi Saddam ı ve rejimini koruyacak iç halkası daralarak oğlu Kusay istihbaratın baģına getirilmiģ idi. Irak ta 23 Mayıs 2003 tarihinde Koalisyon Geçici Yönetimi nin 2 Numaralı Kanunu ilan edilmiģ, buna göre; Irak Ordusu, Irak Hava Kuvvetleri, Irak Deniz Kuvvetleri, Irak Gizli Polisi, Irak Ġstihbarat TeĢkilatı, Cumhuriyet Muhafızları, Baas Partisi nin Askeri Kanadı, Savunma Bakanlığı ve Enformasyon Bakanlığı feshedilmiģtir. [12] ABD nin Irak ta bulunduğu 2003-2011 (Hatta 11 Eylül 2001-Mart 2003 arası dönemi de katabiliriz) arasındaki dönemde bütün istihbarat personeli, teknik ve elektronik istihbarat enstrümanları ile Irak a havadan ve karadan yerleģen ABD nin yani CIA nın mahallinden (Yerinden) bilgiler temini ile Irak ı ÖzgürleĢtirme Operasyonu na Ģekil ve yön vermiģtir. ABD nin Irak tan çekilmesi sonrası CIA tarafından eğitilen yeni Irak istihbaratının tek baģına bırakılmayacağı, 10 yıl daha ABD nin gözetiminde istihbarat yapılacağı imzalanan SOFA AnlaĢması ile karara bağlanmıģtır.[13] 2003-2011 yılları arasında, Irak ta bundan sonra görev yapacak istihbarat personelinin ABD tarafından yetiģtirildiğini düģünmek yanlıģ olmayacaktır. Ancak ABD nin Irak tan

çekilmesinden sonra Irak ta ġiiliğin etkili olacağını, Irak ta mezhep faktörünün belki de Irak ın bölünmesini hızlandıracağını söyleyenlerin sayısı hiç de az değildir. ABD den sonra Irak ta liderler arasında çıkan tartıģmalar bunun bir göstergesidir. Irak ın bölünmesi senaryosuna göre; eğer Irak üç ayrı bölgeye ayrılırsa her bölgenin kendine göre istihbarat birimi oluģturması kaçınılmazdır. Hatta Ģimdiden bunu söylemek ihtimal dahilindedir. Buna göre yakın bir senaryo ile; Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi istihbaratı Mossad ın eğitim ve Ģekillendirmesiyle varolacaktır. Sünnilerin istihbaratı Saddam Hüseyin den kalma ve yaģayabilen istihbaratçıların istihbarat teģkilatını Ģekillendirmesi ile kendini gösterecektir. ġii Arapların istihbaratında ise Ġran ekolü etkili olabilecektir. Özetle; Irak ta her grubun ve hatta liderin kendi istihbarat teģkilatını oluģturması da büyük olasılıklıdır. ABD nin verdiği eğitimlerde herkesin yanına kar kalmıģ olabilecektir. Libya ya yaklaģtığımızda; Kaddafi nin Ġç Halkası nda yeralan ve 1994-2009 yılları arasında istihbaratın baģında bulunan Musa Kusa nın öne çıktığını görmekteyiz. 1994-2009 yılları arasında istihbaratın baģında yeralan Musa Kusa, isyan günlerinde Libya da gemiyi ilk terk edenlerden olarak kayda geçmiģtir. Gerçekten de Musa Kusa Libya da karıģıklıkların çıkmasının akabinde ülkesinden ayrılarak 30 Mart 2011 de Ġngiltere ye geçiģ yapmıģtır. Musa Kusa nın geçmiģine baktığımızda yurtdıģı eğitimli ve sivil kökenli olduğunu görmekteyiz. Batı ile iliģkilerin normalleģtirilmesinde önemli rol oynayan, bunun mükafatı olarak DıĢiĢleri Bakanlığı görevine getirilen ve 2009-2011 yılları arasında da DıĢiĢleri Bakanlığı görevini yürüten Kusa nın yerine kendisinden sonra Abdullah El Senussi getirilmiģtir. Senussi, Kaddafi nin akrabası idi. [14] Senussi, Seyfülislam Kaddafi nin yakalanmasından 2 gün sonra ele geçirilmiģtir. Diğer yandan Muammer Kaddafi nin ulusal güvenlik danıģmanı yine oğullarından seçilmiģtir. [15] Kaddafi sonrası dönemde Libya da Ġngiltere ve/veya Fransa ağırlıklı bir istihbari teģkilatın yapılandırılması olasılığı yüksektir. Bunun ilk iģaretlerini Libya da çatıģmaların baģladığı ilk günlerde Libya ya ulaģan Ġngiliz paramiliter güçlerin o zaman ki muhalifleri teģkilatlandırılmasından da anlaģılmaktadır. Kuveyt te halihazırda Sabah ailesinden bir fert istihbaratın baģındadır. [16] Ġstihbarat yöneticisi seçiminin belki de en önemli istisnasının Mısır olduğunu söylemekte fayda bulunmaktadır. Mısır da istihbaratın baģında olanlar veya baģına getirilenlere baktığımızda; asker kökenli, Arap-Ġsrail savaģlarında sevk-idare komutasında yeralmıģ veya bizzat savaģmıģ kiģilerin bulunduğunu görmekteyiz. Her ne kadar Mısır da istihbaratın baģında aileden biri olmasa da, Mısır da söylenegelen bir fıkra bu ülkedeki aile iliģkilerini ve iktidarın nasıl da yakın çevre ile paylaģıldığını gözler önüne sermesi bakımından enteresandır. Fıkraya göre Mısırlılar için 2000 li yılların en önemli konusu Mübarek in ne zaman öleceği imiģ. Mübarek ölüm döģeğinde imiģ ve sormuģ: Mısırlılar bensiz ne yapar? Mübarek i teselli etmek için danıģmanı, Efendim, Mısırlılar hakkında endiģe etmeyiniz, onlar taģ yiyerek de olsa hayatta kalabilecek sağlam insanlardır. demiģ. Mübarek danıģmanının yüzüne bakmıģ ve ona Mısır daki taģ ticareti üzerine tekel konmasını ve tekelin de oğlu Alaa ya verilmesini emretmiģ. [17]

Hüsnü Mübarek in oğlu Cemal in iktidarın son anına kadar babasının yanında olduğu ve her Ģey yolunda gitse idi uzun vadede Mübarek ten sonra oğlu Cemal in geleceği bilinmekteydi. Mısır istihbaratının Ġsrail ile olan iliģkilerde özellikle Filistin Davası ile ilgili olarak istihbaratın fonksiyonlarından olan örtülü faaliyetleri kullandığı da anlaģılmaktadır. (Esasen Ortadoğu da istihbaratın veya devletin etkin yerlerinde insanların görevlendirilmesinde, akrabalık baģta olmak üzere diğer yakınlaģtırıcı faktörlerin neden gözetildiğini anlayabilmek kolaydır. ġöyle ki; Ortadoğu ülkelerinde yönetim kademesinde bulunmak için akraba, kabiledaģ vb. olmak gerekirken ve ön plana çıkarken küresel manada daha ileri ülkelerde -ABD ve Batı dahil- halen aynı okuldan mezun olmuģ bulunmak, aynı takımı tutmak, aynı yerde doğmuģ ve büyümüģ olmak, aynı mahallede, gettoda, sokakta oturmuģ olmak, aynı siyasi görüģe inanmak informal olarak etkilidir ve seçim yapacaklar bu kriterleri göz önüne alarak ayrımcılık yapıyor olabilirler. Durum Afrika da daha farklı değildi/değildir. Kabile savaģları ile birisi diğerinin yaģama sahasını kapattı ya da kapatmaktadır. (Yeri gelmiģken 2020-2030 ya da 2030-2040 arası dönemin Afrika UyanıĢı/Baharı -Burada ünlü Ortadoğu muhabiri ve gazetecisi Robert Fısk ın deyimiyle Arap UyanıĢı nı bizde Afrika UyanıĢı olarak telaffuz edelim- nın gerçekleģeceğini görmek sürpriz olmasa gerektir. Çünkü Arap Baharı nın kendi içinde Domino Etkisi var ise demokratikleģmenin ya da etnik ve mezhepsel açıdan bölünerek demokratikleģmenin de kendi dıģında ve global anlamda Domino Etkisi olduğunu yavaģ yavaģ hissetmekteyiz. Berlin Duvarı nın yıkılması, eski SSCB ve eski Yugoslavya da gerçekleģenler, Afganistan da ve Irak ta yaģananlar ve son olarak Arap Baharı ile izlemekte olduklarımız sıranın Afrika ya geldiğini ve coğrafi olarak da çok yakınlaģtığını göstermektedir.) Diğer taraftan, demokrasiye en fazla yaklaģan ülkelerde, demokrasiyle yönetilen ülkelerde; devletin veya ülkedeki icra organının baģında bulunabilmek için çok genel ve temel anlamda herhangi bir konuda (Ekonomi, Siyaset, Mühendislik, Gazetecilik vb.) üniversite formasyonu almıģ olmanız ve politikayı bilmeniz yeterlidir. Oysa ki yine küresel manada, istihbarat teģkilatlarının tepesine getirilecek isim belirlenirken alternatifler fazla değildir: a)asker kökenli olmak b)ġstihbarat TeĢkilatı nın içinden gelmek c)dıģiģleri veya Savunma Bakanlığı kökenli olmak. ġüphesiz bunların haricinde de istihbarat teģkilatlarının baģına getirilen yetkililer olmuģtur ancak istihbarat Ģeflerine baktığınızda çoğunlukla sayılan üç alternatiften birine ulaģırsınız. Devletin baģında yeralan devlet veya hükümet baģkanlarının istihbarat yöneticiliğinden gelmeleri, istihbaratçı olmaları çok modern devletlerde dahi (ABD- Baba BUSH örneği, Vladimir PUTĠN-Rusya Federasyonu) yadsınmayacak bir durumdur. Bunun yanısıra Hafız Esad ve Saddam Hüseyin örneklerinde göreceğimiz üzere istihbarat teģkilatlarının organizasyonel yapılanması da liderleri tarafından çizilmiģtir. ĠĢte Ortadoğu daki bu durum -Yani yakın akrabalıkla istihbarat teģkilatının baģında olmak- yukarıda sayılan 3 ihtimale ilaveten dördüncü kapı olarak eklenebilir.

II. Grup: Ġran da durum daha da farklıdır ve Ġran da istihbarat bakanlık düzeyindedir. DindaĢ olmaları yüzünden mi yoksa baģ edemeyecekleri fikrinden mi yoksa tehlikenin henüz Ġsrail kadar enselerinde hissetmemelerinden midir bilinmez ancak baģta Suudi Arabistan olmak üzere Körfez ülkeleri Ġran ile istihbaratla ilgili mücadeleye Ġsrail ve ABD vasıtasıyla girmektedir. Son olarak ABD nin Ġran a yönelik olarak ortaya attığı Suudi Arabistan ın VaĢington Büyükelçisi ne yönelik olarak Ġran istihbaratı ile iltisaklı iki kiģinin suikast hazırlığında oldukları iddiası bunun bir örneğidir. Bu iddianın ardından kısa bir süre sonra Ġran SIGINT kontr espiyonaj çalıģması ile ABD ye ait olan ve Ġran havasında gezinen bir insansız casus hava aracının kumandasını ele alarak yine Ġran topraklarına indirdiğini açıklamıģ ve bahsekonu uçağı basına ifģa etmiģtir. Bunun ardından yine CIA lehine casusluk yaptığı belirtilen 12 kiģinin yakalandığı Ġran tarafından açıklanmıģtır. Bu mini istihbarat savaģında bu defa Ġsrail, Ġran ın iddiasına göre; Ġran da bir nükleer alanda çalıģma yapan bir bilim adamını öldürerek cevap vermiģtir. Yukarıdaki kısa öyküde bile ülkelerin istihbaratın hangi kollarında iddialı olduklarını göstermektedir. Ġran; ELINT, SIGINT ve HUMINT, ABD; SIGINT ve ELINT, Ġsrail; HUMINT konularında varlığını sergilemiģtir. Suudi Arabistan a ise üzerinden senaryo geliģtirilerek bu oyunda yer verilmiģtir. Bu manevralarla Ġran ın ABD ve Ġsrail tarafından köģeye sıkıģtırılmaya çalıģıldığı veya kıģkırtıldığı düģünülebilir. Ġran ın özellikle insansız hava aracının komutasını alarak uçağı Ġran a indirmiģ olması büyük bir kontr espiyonaj çalıģması iken nükleer çalıģmalarla ilgilenen bilim adamlarının korunamaması yine kontr espiyonaj baģarısızlığıdır. Ġran ın tüm resmi ağızlarının kendilerine güvenir tarzdaki ifadeleri de bu meyanda dikkat çekici bir husus olarak kendini göstermektedir. Ġran istihbaratı açısından vurgulanması gereken bir baģka konu Ġran Ġslam Devrimi öncesi varolan istihbarat teģkilatının muhakkak ki devrimden sonra ve devrimin doğruları içerisinde yenilenmiģ olduğudur. Son aylarda Batı nın söylemlerine anında kararlı mesajlar verdiği gözlenen Ġran daki insan faktörünün ne yapabileceğine dair yıllar önceki bir söylentiyi yeri gelmiģken paylaģmakta fayda vardır: Ġran Devrimi nden sonra ABD Büyükelçiliği nden ele geçirilen ancak karıģıklık esnasında elçilik yetkilileri tarafından kağıt kıyma makinalarında kıyılan belgeler, elçilik basılıp Ġran halkı tarafından ele geçirilince Tahran Meydanı nda gönüllüler tarafından bir araya getirilir ve önemli bilgilere böylelikle ulaģılır. [18] Ġsrail, yazının ilerleyen bölümlerinde örnek çalıģma olarak daha detaylı ele alınmıģtır.

Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi: Kabul edelim ya da etmeyelim bölgede artık Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi mevcuttur. Buradaki görevlilerin istihbarat eğitimleri kimler tarafından yapılmaktadır? Akla Ġsrail ve tabi ki Mossad gelmektedir. Burada Ġsrail i yönlendiren saikin; Ġsrail in Ortadoğu da Arap olmayan bir halk ile dostluk geliģtirmek isteği olduğu bilinmektedir. Türkiye ile istihbari iliģkilerin zirve noktasına ulaģtığı 1998 yılı Suriye ile Adana Protokolü nün yapılması ile sonuçlanmıģ ve bölücübaģının Suriye yi terk etmesi ile neticelenmiģtir. Ġsrail in Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi toprakları içerisinde ticari boyutta olmak üzere diğer bazı alanlarda aktivite gösterdiği bilinmektedir. Tüm bu hususlar toparlandığında Kuzey Irak Bölgesel Yönetimi istihbarat kadrolarının oluģturulması ve eğitimlerinin verilmesine Ġsrail in öğretmenlik yaptığını düģünmek yanlıģ olmayacaktır. 2)Araplar, istihbarat ve güvenlik mekanizmasının imkan ve kabiliyetlerini; rejimin korunarak devam ettirilmesi, liderin korunması, karģı darbe sürecinin oluģmasının engellenmesi, kendi ülkelerinin halklarının kontrolü baģta olmak üzere, bizzat kendilerinin, ailelerinin ve rejimin devamı için kullanırlar. Yani istihbaratın eforunun büyük bir kısmı lider ve rejimin devamı için sarfettirilmektedir. Kısacası Tehlikenin Kaynağı Bakımından istihbaratı alt baģlıklarına ayırır isek Ġç (Ġçe Dönük) Ġstihbarat yapılmaktadır. Bu yüzden uluslararası kamuoyuna ve basına yansımıģ ülkeler arası bir operasyonda Arap ülkelerinin adının geçtiğini çok sık duyamayız. Çünkü istihbaratın gücü ve konsantrasyonu daha çok ülke içerisine yöneltilmiģtir ve istihbaratçılara aslında siyasi polis vazifesi verilmiģtir. (Esasen Arap ülkelerinin Ortadoğu coğrafyasının haricinde dünyanın çeģitli yerlerinde; arka bahçelerinin, beklentilerinin, diasporasının, sosyal ve kültürel bağlarının olmaması ya da global güç olma iddiasında olmamaları da bunda etkendir.) Nitekim, Thomas Powers Ġstihbarat SavaĢları adlı kitabında; Her istihbarat teşkilatının ilk işi, tehlikenin kaynağını tespit etmektir. Arap dünyasında geleneksel olarak tehlikenin içerden geleceği kabul edilir; çünkü içerde bölgenin güvenlik örgütü Mukhabarat tarafından sürekli izlenen ve belli aralıklarla tutuklanan devrimciler, dini fanatikler ve iktidar peşindeki hırslı askeri yetkililer vardır. Mısır da ve Irak ta, Ürdün ve Suudi Arabistan da hep aynı durum; gizli polisin gerçek ilgisi ve deneyimi ülke içindeki muhalefet üzerine odaklanmıştır. demektedir. [19] Gerçekten de Araplarda darbe yapmanın esas olduğunu Cemal Abdülnasır, Saddam Hüseyin, Muammer Kaddafi, Hafız Esad ın hayatlarından kesitleri incelediğimizde görmekteyiz. Kontrol ve takibin muhalif ve içten gelecek tehlikelere yöneltilmiģ olması hem bu gerekçenin haklılığını ortaya çıkarmıģ hem de Arap Baharı nda rejimler ve liderler içeriden yönelen halk hareketleri ve muhalifler ile iktidardan düģmüģler ya da iktidardan uzaklaģtırılmıģlardır. Bu defa darbe ya da devrimi gerçekleģtirenler; bir komutanın öncülüğündeki bir grup, zümre, bir grubun öncülüğündeki ordu vb. olmamıģ bizatihi halkın kendisi darbe ve devrimi gerçekleģtirmiģtir.

3)Arap ülkelerinde HUMINT (Human Inteligence) ağırlıklı istihbaratın yapıldığını söylemek yanlıģ olmayacaktır. Örneğin Suriye de halk arasında 1/3 oranında istihbaratçı veya istihbaratçıya hizmet edenlerden bahsedilir. 4)Arap ülkeleri için propaganda faaliyetleri önemlidir. Propagandanın görsel olarak kullanılması sözkonusudur. Saddam Hüseyin, Hafız Esad, Muammer Kaddafi gibi liderler biraz da Ģov izlenimi veren görüntülerini hatırlayalım. Ġran da Ayetullah Humeyni nin resimleri, ABD yi küçümseyen ve alt eden resimler ve gravürleri hatırlayalım. 5)Ġran ve Ġsrail istihbaratlarının ülkelerinden uzak yerlerde (SınırdaĢ olmadıkları ülkelerde de) istihbari faaliyetler yürütebilme imkan ve kabiliyetine daha doğrusu zorunluluğuna sahip olduklarını söylemek gerekir. Son olarak Ġran istihbaratı ile iliģkili iki kiģinin ABD de, Suudi Arabistan Büyükelçisine suikast düzenlemeye hazırlıkları yaptıkları iddiasında bulunulması -Gerçek olsa ya da olmasa dahi- Ġran istihbaratının imkan ve kabiliyetlerinin ne ölçüde olduğunu göstermesi açısından fikir sunmaktadır. [20] 6)Bilgi Alma-Eyleme Geçme sürecinde, Arap ülkelerinde istihbarat örgütleri vasıtasıyla üretilen istihbaratın, icrasına yönelik bilginin kullanıldığını görmekteyiz. Arap ülkelerinde istihbarat ve ulusal güvenlik kavramları birbirine sarmal vaziyette ilerleyebilmektedir. Yani istihbaratın MüĢteri si de Uygulayıcısı da aynı olabilmektedir. Bu durum ise istihbaratın etkinliğini, iģlevselliğini arttırır, formalite, bürokrasi ve detayları ortadan kaldırır. Süreci hareketlendirir, hızlandırır. 7)Ġstihbarat kendi içinde çeģitlendirilmiģtir ve rekabetçidir. Ġstihbarat kuruluģları arasında denge ve rekabet vardır. Ancak, tüm dizginler liderin elindedir. (Suriye, Saddam Hüseyinli Irak, Libya örnekleri) Halen Suriye de birbirinden bağımsız çalıģan ve doğrudan baģkana karģı sorumlu 15 civarında güvenlik ve istihbarat birimi görev yapmaktadır. Ġstihbarat ve güvenlik sistemi üç ayak üzerine oturmaktadır. Birincisi; Siyasi Güvenlik, Askeri Ġstihbarat ve Hava Kuvvetleri Ġstihbaratı gibi geleneksel istihbarat kurumları (Muhaberat veya Mukhaberat) dır. Ġkincisi; Özel Kuvvetler, Savunma Tugayları, BaĢkanlık Muhafızları gibi istihbarat ve operasyonel yetkileri ve sorumlulukları olan birimlerdir. Sonuncusu da Üçüncü Silahlı Tümen gibi özel-siyasi-askeri birimlerdir. Bütün bu birimler ve bunların alt oluģumları 1970 li yıllarda Hafız Esad tarafından oluģturulan BaĢkanlık Güvenlik Konseyi tarafından koordine edilmektedir. Bunlar dıģında bir de Savunma Tugayları gibi paramiliter kuvvetler ve Shabbeeha isminde gençlik çeteleri olarak bilinen rejime bağlı sivil-silahlı milis kuvvetleri yer almaktadır. [21] Ortadoğu ya baktığımızda Ġsrail hariç- istihbarat teģkilatlarının; Mısır, Suudi Arabistan, Ġran ve Suriye nin zaman zaman aldığı aksiyonlar ile kendinden sözettirdiğini görmemiz mümkündür. Tabiki tüm dünyada olduğu gibi Ortadoğu da da örtülü operasyonlar, özel operasyonlar istihbarat teģkilatları marifetiyle

yaptırılmıģtır. Bunun en iyi örneğini Mısır da Ömer Süleyman örneği ile görmekteyiz. Mısır ve Ġsrail arasında savaģ ve diplomasinin yapamadığını üçüncü yol olarak nitelenen örtülü operasyonlar yapıldığı Wikileaks belgelerinden anlaģılmaktadır. 7)Ortadoğu istihbaratlarında biyografik istihbaratın sıklıkla kullanıldığını söylemek yanlıģ olmayacaktır. 8)Arap ülkelerinin diğer ülkelere örnek olacak mahiyette kendi istihbarat tarzlarını oluģturamamıģ oldukları görülmektedir. Savunma sanayi ürünleri ve ekipmanlarında olduğu gibi ABD, RF ve Ġngiltere nin eğitim ve yönlendirmeleri istihbarat sisteminin yürütüldüğü anlaģılmaktadır. 9)Arap Ordularının sahip olduğu bazı karakteristiklerin istihbarata da yansıdığı değerlendirilmektedir. Hile yönetiminin kullanılması, gençlerin önünün açılmaması, bilginin saklanması vd. 10)Uluslararası iliģkiler gibi istihbaratta Ortadoğu da pragmatiktir. Mısır-Ġsrail, Suudi Arabistan-Ġsrail istihbaratlarının iģbirliği yapmaları buna örnektir. 11)Ortadoğu da Ġstihbarat Ģefleri aynı zamanda dıģ politika yapıcısı olabilmektedir. Hüsnü Mübarek Ömer Süleyman ı böyle kullanmıģ, gezilerine beraberinde götürmüģtür. Ortadoğu da istihbarat öncelikleri nelerdir? 1)Arap ülkelerinin istihbarat önceliği kendi ülke halkının kontrol edilmesine ve rejimin devamına hizmet etmek olduğundan muhalif unsurların düģünce, eylem ve hareketliliklerinin izlenmesi önceliklerin baģında gelmektedir. Böylelikle ülkede hüküm süren rejimin, hanedanın veya tek adamın korunması kaygısı giderilir. 2)Arap ülkelerinin istihbarat öncelikleri; bölge ülkelerine yönelik yıkıcı faaliyetler için bilgi toplama, ittifak arayıģında bulunma, iģbirliği yapabileceği servislerle iģbirliğine gitme Ģeklinde özetlenebilir. Sünni iktidarların bulunduğu ülkeler, istihbarat teģkilatları içerisinde ġiilik ile ilgili counter veya anti bölümlere yer vermiģ, Ġran ise baģta Körfez Ülkeleri nde bulunanlar olmak üzere Amerikan üsleri ve ayrıca Sünni iktidarların hüküm sürdüğü ülkelerin ekonomik durumları ile ilgili bilgi toplama faaliyetlerine öncelik vermiģ görünmektedir. Ġran ın istihbarat önceliklerinin; Siyonizm, Devrim KarĢıtlığı ve KarĢıtları, Ortadoğu da ġii bağlantılarını kullanmak olduğu düģünülebilir. Ġran ın kontr espiyonaj öncelikleri ise bugünlerde; nükleer faaliyetleri ile ilgili casusların yakalanmasıdır. [22]

Öncelikler konusunu Ġsrail üzerinden incelemek hem Arap ülkelerinin Ġsrail den ne istediklerini anlamamızı sağlayacak hem de Ġsrail in ne tür istihbarat öncelikleri ile karģılık verdiğini görmemiz açısından yararlı olacaktır. Ġstihbarat Öncelikleri Bakımından Ġsrail Örneği Asırlardır savunma ve saldırı psikolojisi içerisinde bulunan Ġsrail in kendine savunma ve saldırı silahlarını üretirken ve geliģtirirken istihbarat gibi bir konuyu pas geçmesi veya uzmanlaģmaması beklenemezdi. Ġsrail yönetimlerinde sözsahibi olmuģ hükümet ve devlet yetkililerine bakacak olursak yine aralarında Mossad tan formasyon almıģ yöneticilerin bulunduğunu göreceğiz. Yazılı kaynaklardan olmak üzere belki bir çeliģki olabilir ama literatürü taradığınızda Ġsrail istihbaratı ile ilgili kaynakların Arap istihbarat teģkilatlarınkinden daha çok bulunduğunu söylemek ĢaĢırtıcı olabilecektir. Ġsrail istihbaratının faaliyet konuları Mossad ın internet sitesinde yeralmaktadır. Bu maddelerden yola çıkarak Arap-Ġsrail istihbaratlarının espiyonaj-counter espiyonaj mücadelesini de inceleyebiliriz: Mossad ın sitesinde yeraldığı itibariyle Ġsrail Ġstihbaratı nın ayrıģtırılmıģ ancak topyekün amaçları; 1)Ġsrail'in sınırları boyunca gizli istihbarat toplama (Ġstihbaratın Koruyucu Güvenlik Fonksiyonu), 2)DüĢman ülkeler tarafından konvansiyonel olmayan silah üretiminin geliģtirilmesinin ve tedarik edilmesinin önlenmesi (Ġran ın nükleer silahlanma çalıģmaları kasdedilmektedir.) 3)YurtdıĢında Ġsrail hedeflerine karģı terörist aksiyonların önlenmesi, (Elçilikler, ticari markaların üretim tesisleri, yönetim binaları vd.) 4)Diplomatik ve özel dostluklar geliģtirmek ve muhafaza etmek (Örtülü Operasyon fonksiyonu) 5)Stratejik, politik ve operasyonel bilgi üretmek, (Ġstihbarat üretimi fonksiyonu), 6)Ġsrail sınırları dıģında özel operasyonlar planlamak ve yürütmek (Koruyucu counter attack fonksiyonu) Ģeklinde yeralmaktadır. [23] Örneğin; ikinci maddeden yola çıkar isek Ġsrail ikinci maddede yeralan hedefini gerçekleģtirebilmek için bugünlerde; nükleer silahın üretilip üretilmediği, üretimin geldiği aģama, nükleer silahın nerelerde üretildiği, üretim yeri koordinatları, bu tesislerin nasıl korunduğu, nükleer silahları kimlerin yaptığı, Ġran ın gerçek niyeti, Ġran ın tam anlamıyla nükleer vuruģ gücüne ne zaman sahip olacağı, ürettiği nükleer silahı nerede ve nasıl depolayacağı gibi bilgilere ihtiyacı vardır. Ġsrail in tüm bunları

öğrenebilmesi için varolan haber kaynaklarını yukarıdaki soruların cevabına bulmaya yöneltmiģ olabilir. ARAP BAHARI NIN ORTAYA ÇIKARDIĞI GERÇEKLER Arap Baharı nın uğradığı ülkelerde istihbarat teģkilatlarının bu hareketi öngörebiliyor olmaları ve Patronlarını uyarmıģ olmaları gerekiyor idi. KalkıĢma, isyan, ayaklanma, protesto Adına ne dersek diyelim, istihbarat örgütleri özellikle istihbarat örgütlerinin ülke içinde görev yapan unsurları toplumsal dinamikleri elinde tutabilen örgütler olmalıydılar. 1)Konuya rejimin devamı açısından baktığımızda Tunus, Mısır ve Libya daki istihbarat Ģeflerinin ve istihbarat kurumlarının stratejik istihbarat değerlendirmeleri yapamadıkları görülmüģtür. Zira bu değerlendirmeler yapılabilmiģ olsa idi liderler doğru yöne kanalize edilebilirlerdi. Ġstihbarat Ģefleri sosyal istihbarat toplamakta ve stratejik istihbarat üretmekte sınıfta kalmıģlardır denebilir. 2)Basın-yayın organlarındaki haberlerde liderler ve ailelerinin akıbetinden sonra en çok istihbarat Ģeflerinin akıbeti ve neler yaptığı, nereye kaçtığı, yakalanıp yakalanamadıkları vb. hususlar iģlenmiģtir. Gerçekten de liderlerden sonra belki baģbakanların ya da dıģiģleri bakanlarının isimleri geçmesi gerekirken istihbarat Ģeflerinin akıbeti yayınlara konu olmuģtur. 3)Ġsmi Wikileaks belgelerinde Hüsnü Mübarek ten sonra ülke yönetiminin baģına geçecek kiģi olarak anılan Ömer Süleyman ın, Ġsrail ile tesis ettiği diyalog göze çarpmaktadır. Mübarek in iktidarı kaybetmeden kısa bir süre önce yetkilerini Ömer Süleyman a devretmesi Ömer Süleyman a ne kadar güvendiğini göstermektedir. Ömer Süleyman asker kökenli bir kiģidir. Son anlarına kadar Mübarek in yanında yeralmıģtır. Ömer Süleyman ın çok kısa süreliğine bile olsa Hüsnü Mübarek tarafından yetkilerini devrettiğini açıklaması Wikileaks in bu konudaki belirttiklerini haklı çıkarmıģtır. 4)Genelde; Ġsrail istihbaratından sonra istihbarattan faydalanılması ortaya çıkınca Suriye istihbaratının güçlü olduğu söylenegelmiģtir. Arap Baharı esnasında Suriye de ülke içi istihbarat faaliyetlerinden yararlanıldığı görülmüģtür. Suriye istihbaratının güçlü olmasının nedenleri deģelendiğinde; Baba Esad ın bu konudaki tecrübelerini miras olarak bırakması, kurduğu istihbari sistemin Ģu anki rejimi koruyabiliyor olması ve ülkenin SSCB döneminde KGB den eğitimler almıģ olması ihtimali akla gelmektedir. Öte yandan Ģu an Suriye de ülkenin telekomünikasyon devinin sahibi rejimin yakını bir kiģidir. Bu durum da bir detay olarak göz ardı edilmemeli, istihbari faaliyetlerde sıklıkla baģvurulan telefonla takip sisteminin nasıl da iktidara hizmet edebileceği hususu atlanılmamalıdır. Bu noktada durup baktığımızda, Suriye de istihbaratın BeĢĢar Esad ve rejim açısından görevini yaptığını söylemek mümkündür.

5)Arap Baharı esnasında Libya da NATO Kuvvetleri Ġstihbarat hedeflerini vurmuģtur. [24] Ayrıca Suriye de Özgür Suriye Ordusu nun ilk vurduğu resmi hedeflerden biri Hava Kuvvetleri Ġstihbarat birimidir. Buradan iki husus ortaya çıkmaktadır. Birincisi; istihbarat hedeflerinin vurulabilir düzeyde ve açıklıkta saldırıya maruz kalabilmiģ olması kendi içinde tezat oluģturur. Ġkincisi; istihbaratın kesintiye uğratılmasının ne kadar önemli bir husus olduğu hususu birkez daha anlaģılmıģtır. 6)Libya da Arap Baharı ile birlikte Ġngiliz Ġstihbaratı ile Libya Ġstihbaratı arasında bir yakınlaģma ve iģbirliği yaģandığı ortaya çıkmıģtır. [25] Kaddafi nin isyanın ilk günlerinde Bunlar El Kaideci Ģeklinde söylemde bulunması bu sebepten yani Kaddafili Libya nın CIA nın sorgu-sorgucu taģeronluğunu yapmasından kaynaklanmıģ olabilir. Libya da da istihbarat önceliklerinin insan üzerinden ve ihbar müessesine dayalı gerçekleģtirildiğini söylemek mümkündür. SONUÇ Arap ülkelerinin istihbarat yapısı ve çalıģmaları ile ilgili faaliyetlerini, çalıģmaların derinliklerini ve daha birçok hususu öğrenmek için binaların yıkılmasını, halkın binalara girmesini ve diğer önemli birçok detayın yanısıra istihbari çalıģmalarla ilgili bilgileri de gün ıģığına çıkarmasını, tüm bunlar yapılırken belgelerin yakılmamasını bekleyecek olabiliriz. KAYNAKÇA 1)21.Yüzyılda Güvenlik ve Ġstihbarat, Doç.Dr.Sait YILMAZ, Sayfa:198 2)Ġstihbarat Teorisi, Prof.Dr. Ümit ÖZDAĞ, Sayfa:30, 3)21.Yüzyılda Güvenlik ve Ġstihbarat, Doç.Dr.Sait YILMAZ, Sayfa:1 4)Akademik Ortadoğu Altı Aylık Orta Doğu AraĢtırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2011, Doç.Dr.Nuran TAġLIGĠL, Uz.Güven ġahġn, Ortadoğu Kavramı ve Türkiye de Ortadoğu Coğrafyası Ġle Ġlgili Bir Literatür ÇalıĢması, Sayfa:141-157 5)Ġstihbarat Teorisi, Prof.Dr. Ümit ÖZDAĞ, Sayfa:102 6)Suriye de Demokrasi mi Ġç SavaĢ mı?: Toplumsal-Siyasal Yapı, DeğiĢim Senaryoları ve Türkiye, Oytun ORHAN ORSAM Ortadoğu Uzmanı, ORSAM Ortadoğu Analiz Dergisi Sayı:29 Sayfa:13 7)Suriye de Demokrasi mi Ġç SavaĢ mı?: Toplumsal-Siyasal Yapı, DeğiĢim Senaryoları ve Türkiye, Oytun ORHAN ORSAM Ortadoğu Uzmanı,ORSAM Ortadoğu Analiz Dergisi Sayı:29 Sayfa:12

8)BeĢar Esad Dönemi Suriye DıĢ Politikasında Pragmatizm ve Türkiye-Suriye ĠliĢkilerinin Geleceği, Ar.Gör.Nuri SALIK, ORSAM Ortadoğu Analiz Dergisi Sayı:35 Sayfa:22 9)BeĢar Esad Dönemi Suriye DıĢ Politikasında Pragmatizm ve Türkiye-Suriye ĠliĢkilerinin Geleceği, Ar.Gör.Nuri SALIK, ORSAM Ortadoğu Analiz Dergisi Sayı 35 Sayfa 21 10)BeĢar Esad Dönemi Suriye DıĢ Politikasında Pragmatizm ve Türkiye-Suriye ĠliĢkilerinin Geleceği, Ar.Gör.Nuri SALIK, ORSAM Ortadoğu Analiz Dergisi Sayı:35 Sayfa:31 11)Saddam Dönemi Ġstihbarat ve Güvenlik Örgütlerinin Irak taki Sünni DireniĢe Etkisi, Dr.Ferhat PĠRĠNÇÇĠ, Avrasya Dosyası 2006 Cilt 12, Sayı 3 12)Irak ta Federalizm TartıĢmaları, Fatma Ceren Türkmen DUMAN, ORSAM Ortadoğu Analiz Dergisi Sayı:34 Sayfa:62 13)http://tr.wikipedia.org/wiki/Irak_Sava%C5%9F%C4%B1 14)http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=18532445 15)http://www.hurriyet.com.tr/planet/19323105.asp 16)http://www.tumgazeteler.com/?a=5671159 17)Akademik Ortadoğu Altı Aylık Orta Doğu AraĢtırmaları Dergisi Cilt 6 Sayı I 2011 Sayfa:7-8) 18)http://www.yeniaktuel.com.tr/dun105,35@2100.html 19)Ġstihbarat SavaĢları, Thomas Powers, Sayfa:451 20)Büyükelçi Üzerinden ABD-Ġran Gerilimi, Murat TEKEK, http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?id=2792 21)Suriye de Demokrasi mi Ġç SavaĢ mı?: Toplumsal-Siyasal Yapı, DeğiĢim Senaryoları ve Türkiye, Oytun ORHAN ORSAM Ortadoğu Uzmanı, ORSAM Ortadoğu Analiz Dergisi Sayı:29 Sayfa:13 22)http://www2.irna.ir/tr/news/view/line- 117/1111246447124520.htm 23)www.mossad.gov.il 24)http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=18532445)

25)http://sondakika.tc/dunyahaberleri/kaddafi-ve-batinin-istihbarat-sirlari- 66277.html)