ORTAÖĞRETİM SAĞLIK BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ORTAÖĞRETİM SAĞLIK BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ANKARA-2012

ORTAÖĞRETİM SAĞLIK BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINI GELİŞTİRME KOMİSYONU ÜYELERİ ALAN EĞİTİMCİLERİ Prof. Dr. Ufuk BEYAZOVA Prof. Dr. Hilal ÖZCEBE SAĞLIK BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETMENLERİ Tekin SAĞIR Gülsüm ALICI Canan DEMİRKIRAN Naciye BAYRAKCI Yüksel SELVİ Aliye USLU Selma SOYLU Meral AVŞAR Melek ÖZER Filiz KAYALAR 1

İÇİNDEKİLER TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI... 3 1. GİRİŞ... 4 2. PROGRAMIN YAKLAŞIMI... 5 3. PROGRAMIN YAPISI... 5 3.1. SAĞLIK BİLGİSİ DERSİNİN AMAÇLARI... 7 3.2. BECERİLER... 8 3.3. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 8 3.4. ÖĞRENME VE ÖĞRETME SÜRECİ İLE İLGİLİ TEMEL İLKELER... 13 3.5. PROGRAMIN UYGULANMASI İLE İLGİLİ... 15 3.6. SAĞLIK BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANACAK DERS KİTABININ FORMA SAYISI. 16 3.7. SAĞLIK BİLGİSİ DERSİ ÜNİTE, KAZANIM SAYISI VE SÜRELERİ 16 4., VE... 17 6. ÖRNEK ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME FORMLARI... 42 KAYNAKÇA... 46 2

TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI I Genel amaçlar Madde 2 Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk Milletinin bütün fertlerini, 1. (Değişik: 16.6.1983-2842/1 md.) Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasa da ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasa nın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyet ine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek; 2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek; 3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak; Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır. II Özel amaçlar Madde 3 Türk eğitim ve öğretim sistemi, bu genel amaçları gerçekleştirecek şekilde düzenlenir ve çeşitli derece ve türdeki eğitim kurumlarının özel amaçları, genel amaçlara ve aşağıda sıralanan temel ilkelere uygun olarak tespit edilir. 3

1. GİRİŞ Ülkelerin gelişmişlik düzeylerini gösteren önemli ölçütlerinden biri de sağlık göstergeleridir. Ülkelerin bilim ve teknolojiyi yakından takip ederek bilgi toplumu düzeyine ulaşabilmeleri ve bu gelişmişliği devam ettirebilmeleri için sağlıklı bireylere sahip olması gerekir. Sağlıklı bireylere sahip olmak için de etkili bir sağlık eğitimini günlük hayata geçirmek gerekir. Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre sağlık eğitimi; bireylere ve topluma sağlıklı yaşam için gereken önlemleri benimsetip uygulatmak, sunulan sağlık hizmetlerini kullanmaya alıştırmak, sağlıklarını ve çevrelerini iyileştirmek için insanları ikna etmek, ortak karara vardırmak ve eyleme yöneltmek amacıyla gerçekleştirilen davranış kazandırma sürecidir. Günümüzde hasta kişiye sağlık hizmeti sunmak yerine insanlara, hastalıklardan nasıl korunacağı ve sağlığını nasıl geliştireceği konusunda eğitim vermek anlayışı öne çıkmaktadır. Yaşamak, öğrenmek, üretmek için sağlıklı olmak gerekir. Sağlık sorunu olan kişinin yaşam kalitesinde düşme olur; hem kendine hem de yaşadığı topluma karşı sorumluluklarını ve görevlerini yapamaz. Yeterli ve dengeli beslenmeyi bilen ve uygulayan birey; şişmanlık (obezite), kalp-damar hastalıkları ve bağışıklık sistemi bozukluklarından korunacaktır. Beslenmeye bağlı sağlık sorunları; kişinin yaşam kalitesini düşürerek toplumun sağlıklı ve mutlu olmasını olumsuz etkiler. Diğer taraftan sağlık sorunları olan bir kişinin iş gücü kaybı, dolaylı olarak ülkenin ekonomik kaybına neden olacaktır. Hastalıklardan korunmanın en etkili ve ekonomik yollarından biri de aşılanmadır. Örneğin bir doz çocuk felci aşısının maliyeti çok düşükken hastalığın tedavi ve bakım masrafları ciddi maliyet gerektirir. Çünkü çocuk felci hastalığı vücutta kalıcı hasar bırakır, bu da iş gücü kaybı ve bireysel yetersizliklere neden olur. Ayrıca bakım, tedavi ve iyileştirme hizmetleri aile ve ülke ekonomisi için önemli kayıplara yol açar. Bugün ülkemizde ve dünyanın pek çok bölgesinde çocuk felci hastalığı, aşılama programları sayesinde artık görülmemektedir. Bu durum aşı gibi ucuz ve kolay bir müdahale ile kalıcı hasarlara neden olan çocuk felci hastalığından korunmanın mümkün olabildiğini göstermektedir. Aşı sayesinde sadece çocuk felci nedeniyle olan sakatlıklar azaltılmamış, topluma önemli bir yük olan çocuk felci hastalığı da ortadan kaldırılmıştır. Öğrencilere, sağlığın korunması ve geliştirilmesinin yanı sıra hastalıklardan korunmanın öneminin benimsetilmesi gerekir. Sağlığı korumaya ve geliştirmeye yönelik bilgileri, sadece öğrenmek yerine bunu bir yaşam biçimi hâline dönüştürmek de önemlidir. Çünkü yaşam biçimi hâline getirilmeyen bilgi, zamanla önemini kaybederek unutulur. Bu sebeple etkin bir sağlık eğitimi; düşünce, kavram, davranış ve yaşama biçiminde değişiklikler yapmayı amaçlar. Bu gerçekleşmediği takdirde toplumların çözüm ürettiğini düşündüğü sağlık problemleri, zamanla eski etkisini tekrar gösterebilmektedir. I. ve II. Dünya Savaşlarında çok sayıda insanın ölümüne ve ekonomik kayıpların yaşanmasına sebep olan verem hastalığı, ekonomik ve bilimsel gelişmeler sonucu kontrol altına alınmıştır ancak günümüzde çevresel ve ekonomik koşulların bozulduğu ülkelerde yeniden önemli bir sağlık sorunu hâline gelmiştir. Ayrıca gelişen teknoloji ve bu teknolojinin insanlara sunduğu ürünlerin günlük hayatı kolaylaştırmanın yanı sıra doğru kullanılmadığı takdirde insan sağlığını ve doğayı olumsuz etkilediği herkes tarafından bilinen bir gerçektir. Bu sebeple gençlerin gelecekte sağlıklı nesiller oluşturabilmesi için teknolojik ürünleri doğru kullanma becerilerini de kazanması gerekmektedir. 4

2. PROGRAMIN YAKLAŞIMI Sağlık Bilgisi Dersi Öğretim Programı; öğrencinin birikim, beceri ve gelişimleri göz önünde bulundurularak hazırlanmış, kazanım ve etkinlikler bu açıdan ele alınmıştır. Program bir bütünlük içinde değerlendirilmiş, öğrencinin katılımını gerektiren uygulamalara yer verilmiştir. Bu uygulamalar; bireysel farklılıklara duyarlı, bağımsız veya grup içinde öğrenmeyi özendiren, öğretim etkinliklerini okul dışına da taşıyan bir nitelik göstermektedir. Program; öğrencilere sağlıkla ilgili tutum ve becerileri kazandırmanın yanında, onların yeni bilgiler edinme ve sorunlara çözüm üretmeyi alışkanlık hâline getirmelerini de amaçlamaktadır. Bu nedenle öğrenciler, öğrenme etkinliklerine etkin olarak katılmalı, öğretmen ise bu süreçte öğrenciyi yönlendiren, ona yardımcı olan ve öğrencinin kendisini geliştirmesinde yol gösteren bir rehber konumunda olmalıdır. Bu çerçevede; Öğrenciler, karşılaştıkları sorunlara bireysel veya grup olarak yaratıcı çözümler üretir; bu bilgi ve deneyimlerini geliştirerek sosyal çevreleriyle paylaşır. Öğrenciler; bağımsız olarak öğrenmeyi, çeşitli araştırma teknikleriyle bilgiye ulaşmayı, değerlendirmeyi, sorgulamayı ve yorumlamayı hayatının bütün safhalarında alışkanlık hâline getirir. Öğretmen, öğrenme sürecinde öğrencilerin karşılaştığı zorluklarda onlara yardımcı olur ve yapıcı eleştirilerle onları yönlendirir. Öğretmen, öğrenme sürecinin her aşamasında öğrencilerin ürünlerini dikkate alır ve onları destekler. Öğretmen, öğrencilerin öğrenme etkinlikleri içindeki gelişimlerini izler, değerlendirir ve onları kendilerini değerlendirmeye özendirir. Öğretmen, sağlıkla ilgili kazanılan becerilerin devamlılığını sağlamak için öğrencilerin ailesi ve rehberlik servisi ile iş birliği içinde olur. Okul içinde ve dışında bu becerilerin geliştirilmesini sağlayıcı etkinlikler düzenler. Öğrenme-öğretme sürecinde, öğrencilerin etkinliklere istekle katılmaları, ilgi ve dikkatlerini canlı tutmaları, kendilerini tarafsız gözle değerlendirebilmeleri ancak öğrendiklerini hayata aktarabilmeleriyle mümkün olacaktır. Bu nedenle bütün öğretim süreçlerinin hayata dönük olması amaçlanmış, değerlendirmede tutum ve davranışlardaki gelişmeler de dikkate alınmıştır. Tüm bunların ışığı altında Sağlık Bilgisi dersinde; ders öğretmeninin de göstereceği duyarlılık ile sağlık konusunda öğrencilerin yanlış inanış, tutum ve davranışlarının değiştirilmesi; sağlığını koruyabilmesi böylece, sağlık konusunda doğru davranış becerisi kazanmış sağlıklı bireylerin topluma ve ülkeye kazandırılması hedeflenmiştir. 3. PROGRAMIN YAPISI Sağlık Bilgisi Dersi Öğretim Programı; dersin amaçları, öğrencilerin edinecekleri kazanımlar, beceriler, dersin öğretiminde uyulması gereken ilkeler ve programın uygulanmasına ilişkin açıklamalar, etkinlik örnekleri, etkinlik sürecinde ve sürecin sonunda öğrencilerin öğrenme durumlarını ölçme ve değerlendirmeyle ilgili bölümler ile bu bölümlere ilişkin açıklama ve tablolardan oluşmaktadır. Program; Sağlıklı Yaşam, Büyüme ve Gelişme, Sağlığın Geliştirilmesi ve Korunması, Akıl ve Ruh Sağlığı, Sağlığa Zararlı Alışkanlıklar, Aile Hayatı ve Ana Çocuk Sağlığı, Hastalıklarla İlgili Temel Kavram ve İlkeler olmak üzere yedi üniteden oluşmaktadır. 5

Program Tablosundaki Bölümlerle İlgili Açıklamalar Bulunulan çevre ve olanaklara göre etkinlik örnekleri oluşturulabilir. Yapılacak etkinliğin özelliğine göre önceden gerekli hazırlıklar yapılmalıdır (araştırma, inceleme, gezi, gözlem, proje vb.). Planlanmış ve düzenlenmiş yaşantılar yoluyla öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilerden edinmeleri beklenen bilgi, beceri, tutum ve değerlerdir. Kazanımların kapsamı, uyarılar, vurgular, yöntem, teknik ve stratejiler, diğer derslerle ilişkiler, diğer üniteler, bölüm ve kazanımlarla ilişkiler, beceri, değer ve ölçme - değerlendirme etkinlikleri ile ilgili açıklayıcı ifadeleri vb. içermektedir. I. ÜNİTE: SAĞLIKLI YAŞAM Öğrencilerin, aile bireylerinden sağlık kurum ve kuruluşlarında karşılaştıkları olumlu ve olumsuz davranışlarla ilgili bilgi toplamaları istenir. Öğrencilerin olumlu ve olumsuz davranışlara yönelik topladığı bilgileri sınıfta arkadaşlarıyla paylaşmaları istenir. Öğrencilerin, sağlık kuruluşuna başvurduklarında hasta haklarını bilmelerinin onlara sağlayacağı kolaylıkların farkına varmaları sağlanır. [!] Hasta hakları hakkında bilgi verilerek hasta haklarının kullanılmasında, ilgili kuruluşların Hasta Hakları Birimi ne başvurulabileceği vurgulanır. 4.Sağlık kuruluşlarından yararlanırken sahip olduğu hakları sıralar. [!] Hasta ve yakınlarının sağlık kuruluşlarında uymaları gereken kurallar üzerinde durulur. Sağlık kuruluşlarında karşılaştığınız sorunlara hasta haklarından hangisi ile çözüm bulabileceğinizi örneklerle açıklayınız. Sınıf-okul içi etkinlik, Okul dışı etkinlik, [!] Uyarı, Ders içi, ilişkilendirme, Diğer derslerle ilişkilendirme, Ölçme ve değerlendirme ı ı Sınırlama Programda Kullanılan Semboller ve Anlamları Sınıf-okul içi etkinlik İlgili etkinliklerin (Grupla çalışma faaliyetleri, bireysel çalışma faaliyetleri, projeler, okuma çalışmaları, eğitim teknolojilerinin kullanımı vb.) sınıf içinde yapılacağını gösterir. Okul dışı etkinlik İlgili etkinliklerin (Alan gezileri, kurum ve kuruluşlarda yapılan incelemeler, gezi gözlem faaliyetleri vb.) tamamının veya bazı aşamalarının ev, kütüphane, kurum veya kuruluşlarda vb. yapılabileceğini gösterir. Ders içi ilişkilendirme İlgili üniteyle ilişkilendirilebilecek diğer üniteleri gösterir. Diğer derslerle ilişkilendirme İlgili sınıfın öğretim programında yer alan ünitelerin, içerik açısından benzerlik gösteren diğer derslerin üniteleriyle bağlantı kurulabileceğini gösterir. [!] Uyarı Kazanımlarla ilgili bilgi, beceri ve değer ifadelerini, işlenecek konularla ilgili vurguları, kullanılması önerilen araç-gereç ve dikkat edilmesi gereken noktaları vb. gösterir. Ölçme ve değerlendirme ı Sınırlama Eğitim öğretim sürecinde ilgili kazanım için önerilen ölçme-değerlendirme etkinliğini gösterir. Buradaki ölçme soruları ve araçları örnek niteliğindedir. Dersin öğretmeni, öğrencilere ve kazanıma uygun ölçme araçlarını kendisi geliştirebilir. İlgili kazanımın sınırlılıklarını belirtir. 6

3.1. SAĞLIK BİLGİSİ DERSİNİN AMAÇLARI Bu programla öğrencilerin; 1. Sağlıkla ilgili temel kavram ve terimleri kavramaları, 2. Sağlıklı olmanın ve sağlıklı bir yaşam sürdürmenin temel insan haklarından biri olduğunun farkına varmaları, 3. Sağlıklı ve dengeli beslenmenin önemini kavramaları, 4. Toplumdaki sağlık sorunlarının sosyal ve ekonomik sebeplerini ayırt etmeleri, 5. Kendilerinin ve çevrelerinin sağlık şartlarını değerlendirerek daha iyi düzeye getirebilmek için çaba göstermeleri, 6. Kişisel sağlık durumunu etkileyen olumsuz tutum ve davranışların toplum sağlığını da olumsuz etkileyeceğini, sağlıklı toplumların sağlıklı bireylerden oluştuğunun farkına varmaları, 7. Sağlık hizmeti veren kurum ve kuruluşlardan zamanında ve doğru yararlanmaları, 8. Koruyucu sağlık hizmetlerinin kişi ve toplum sağlığı üzerindeki olumlu etkilerini kavramaları, 9. Sağlığın ölçülebilir olduğunu ve bu ölçütlere göre toplumların sağlık düzeylerinin karşılaştırılabileceğini fark etmeleri, 10. Büyüme ve gelişmenin belli evreleri içeren bir süreç olduğunun farkına vararak ergenlik çağında bedenlerinde oluşan fizyolojik ve ruhsal değişikliklere uyum sağlamaları, 11. Kişisel olarak sağlıklarını geliştirme ve koruma konusunda istekli olmaları, sağlıklı bir yaşam sürdürebilmek için gerekli ilkeleri davranış hâline getirmeleri, 12. Sağlıkla ilgili edindikleri bilgileri içinde bulundukları duruma göre değerlendirmeleri, 13. Kendi sağlıkları ile ilgili yaptıkları yanlış davranışlarını fark etmeleri ve düzeltme girişiminde bulunmaları, 14. Yaşamları boyunca karşılaştıkları sorunları değerlendirerek sorunlarla başa çıkma yolları üretmeleri, 15. Akıl ve ruh sağlığının birey ve toplum açısından önemini kavramaları, 16. Sağlıklı yaşamak için tutarlı bir hayat görüşü geliştirmeleri, 17. Edindikleri bilgilere dayanarak sağlığa zararlı alışkanlıkların sonuçlarını kişi ve toplum sağlığı açısından değerlendirmeleri, 18. Kişi ve toplum sağlığını olumsuz etkileyebilecek uygulamalara karşı çıkarak çevresindekilere örnek olmaları, 19. Aile planlamasının bireysel yaşam kalitesini yükselttiğinin farkına varmaları, 20. Yeterli ve dengeli beslenmenin bireyin sağlığının geliştirilmesi ve korunmasındaki önemini kavramaları, 21. Hastalıkların tedavisinde erken tanının önemini kavramaları, 22. Bulaşıcı hastalıklardan korunma yollarını bilerek gerekli önlemleri almaları, 23. Sağlıkla ilgili gelişmeleri izlemeleri amaçlanmaktadır. 7

3.2. BECERİLER Öğrencilerin gelişimleriyle bağlantılı olarak dersin okutulduğu ders yılının sonunda kazanacakları ve hayat boyu kullanacakları temel becerilerdir. Sağlık Bilgisi Dersi Öğretim Programı, içerdiği kazanımlarla bu temel becerilerin edinilmesini sağlayacaktır. Programla ulaşılması ve geliştirilmesi beklenen temel beceriler şunlardır: Sağlıkla ilgili olumlu davranışları günlük hayata geçirme Sağlığı bozan davranışlardan uzak durma Çevresine rol model olma Sağlıkla ilgili bazı temel uygulamalarda el becerisi kazanma Yaratıcı düşünme İletişim kurma Araştırma-sorgulama-yorumlama Problem çözme Bilgi teknolojilerini kullanma Görsel ve işitsel algı Zamanında ve doğru karar verme Öğrendiklerini doğru olarak uygulama Değişim ve sürekliliği algılama Hoşgörü gösterme Empati kurma İkna etme Özgüven geliştirme Sabırlı olma Sorumluluk alma Sorumluluk geliştirme Gözlem Sosyal katılım Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma Eleştirel düşünme Girişimcilik 3.3. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ölçme, herhangi bir niteliği gözlemek ve gözlem sonucunu sayılarla ya da başka sembollerle ifade etmektir. Değerlendirme ise bir yargılama işlemidir ve ölçme sonucunun bir ölçütle karşılaştırılmasına dayanır. Değerlendirmenin bir amacı da öğrencinin öğrenmesini geliştirmek ve desteklemektir. Öğrenme-öğretme süreci içerisinde ölçme ve değerlendirmenin tartışılmaz bir önemi vardır. Öğrencilerin güçlü ve zayıf yanlarını, başarılarını ve eksikliklerini, öğretim yöntemlerinin yeterliğini ve etkinliğini ölçme değerlendirme ile anlayabiliriz. Ölçme ve değerlendirme çalışmaları dersin amaçları ve kazanımlarına uygun olarak öğretim etkinlikleri ile birlikte yürütülmelidir. Öğrenciler, eğitim öğretim sürecinde öğrenmeye devam ederken değerlendirme süreci de kazanımlar çerçevesinde devam etmelidir. Ölçme değerlendirme çalışmaları ile sadece ürün değil, öğrenme süreçleri de izlenip değerlendirilerek gerektiğinde, öğretim yöntemleri ve sınıf etkinlikleri değiştirilebilir. Bu değerlendirmelerin amacı, öğrenci öğrenmelerindeki eksiklikleri tespit edip öğretme-öğrenme sürecine katkıda bulunmaktır. Böylece, değerlendirme öğrenmenin bir parçası hâline dönüşür. 8

Sağlık bilgisi dersi için yapılacak olan ölçme ve değerlendirme çalışmaları programda yer alan kazanımları ve temel becerileri ölçmeye yönelik olmalıdır. Amacımız programda yer alan kazanımlarla becerileri ilişkilendirerek bunların öğrencilere kazandırılması ve bu kazanımlarını bir yaşam biçimine dönüştürülmesini sağlamaktır. Bu amaçla sağlık bilgisi dersinde öğretmenler öğrencileri değerlendirmeye yönelik açık uçlu sorular, çoktan seçmeli testler gibi ölçme araçları yanında görüşme, gözlem ve performans değerlendirme araç ve yöntemlerini de kullanabilir. Eğitimde neyi, ne kadar öğrettiğimize verilecek cevap kadar nasıl öğreteceğiz sorusuna verilecek cevap da önemlidir. Bu nedenle Sağlık Bilgisi dersinde amacımıza hizmet edecek nitelikli ölçme ve değerlendirme araç ve yöntemlerini kullanmamız gerekmektedir. Bu araç ve yöntemlerden bazıları şunlardır. Çoktan Seçmeli Sorular: Problemi sunan bir soru kökü ile seçeneklerden oluşan maddelerdir. Seçenekler, soru kökünün doğru cevabı ve olası diğer cevapların yer aldığı çeldiricilerden oluşmaktadır. Öğrenci bu sorularda, soru kökünü okuduktan sonra seçeneklerde yer alan doğru ya da en uygun cevabı işaretler. Çeldiriciler, bilgi veya kavram yanılgılarından kaynaklanan hatalara göre düzenlenmelidir. Çoktan seçmeli soru yazmak ve soruya uygun iyi çeldiricileri bulmak oldukça zor ve zaman alıcıdır. Bu tür soruların yararı, kısa bir zaman dilimi içerisinde birden fazla bilgi ve beceriyi yoklaması ve puanlamadaki objektifliğidir. Olumsuzluklarından biri ise öğrencinin çözümün nasıl olacağını bilmediği hâlde doğru cevabı tahmin ederek bulma olasılığıdır. Kısa Cevaplı Sorular: Öğrencinin bir sözcük, kısa bir cümle veya bir sayıyla cevaplayabileceği şekilde hazırlanmış sorulardır. Kısa cevaplı sorularda istenen cevapların kısa ve belirgin olması puanlanmasını kolaylaştırmaktadır. Bu sorular; soru cümlesi, eksik cümle (boşluk doldurma) ya da tanımlama cümlesi şeklinde olabilir. Sağlık bilgisi dersinde öğrencilerin her düzeydeki öğrenme ürünlerinin ve bilişsel düzeyin ölçülmesinde bu yöntemi kullanmak mümkündür. Açık Uçlu Sorular: Öğrenciler soruların cevaplarını organize ederek yazılı olarak sunar. Bu sorular; problem çözme, problemleri organize etme, yeni ve orijinal fikirler üretme, bilgileri yeni durumlarda işe koşma, görüşleri değerlendirme, fikirleri analiz etme vb. becerilerin ölçülmesi için uygun sorular olarak kabul edilebilir. Üst düzey zihinsel becerilerin ölçülmesinde kullanılabilecek en uygun soru türlerinden biridir. Görüşme (Mülâkat) Öğrencilerle yapılan görüşmeler, öğrencilerin çalışmaları hakkında ve konuları nasıl anladıkları konusunda anlama düzeylerinin daha iyi değerlendirilmesine yardım eder. Örnek bazı görüşme soruları şöyledir: Bir olayı (konuyu, yöntemi, fikri) değişik yolla açıklayabilir misin? Bu etkinliği tekrar yapsaydın aynı sonuçları bulur muydun? Bu etkinliği daha kolay yapmanın başka bir yolu var mı? Bu konuyla ilgili günlük yaşamından bir örnek verebilir misin? Gözlemler Sağlık bilgisi dersinde gözlem; bazı alanlarda oldukça önemli bir yöntemdir. Uygulamada hız ve zaman önemlidir. Gözlemler, öğrenciler hakkında doğru ve çabuk bilgiler sağlar. Öğretmen öğrencilerin: Soru ve önerilerine verilen cevaplarını, Sınıf içi tartışmalarda katılımlarını, Grup çalışmalarında ve tartışmalarında katılımlarını, Öğretmenin, öğrenmeyle ilgili yaptığı görevler ve materyallere öğrencinin gösterdiği tepkiyi gözlemler. Aşağıdaki noktalar, öğretmenlere gözlem yapmada kolaylık sağlayacaktır. 9

Ölçütleri koyarken bütün öğrenciler için aynı standartları kullanılmalıdır. Her öğrenci birkaç kez gözlemlenmelidir. Her öğrenci değişik durumlarda ve farklı günlerde gözlemlenmelidir. Her öğrenci değişik özellikler, beceriler ve davranışlara göre değerlendirilmelidir. Yapılan gözlem için değerlendirme mümkün olduğu kadar gözlem zamanı kaydedilmelidir. Performans Değerlendirme: Performans değerlendirme, öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alarak onların Sağlık Bilgisi dersinde öğrendikleri bilgi ve becerilerini eyleme dönüştürmelerini, gerçek yaşama aktarmalarını sağlayacak çalışmalar aracılığıyla değerlendirme yapmak biçiminde tanımlanabilir. Performans değerlendirme, dersin kazanımlarıyla ilgili olarak öğrencinin günlük yaşamındaki problemleri nasıl çözeceğini ve problem çözmek için sahip olduğu bilgi ve becerileri nasıl kullanacağını görmemizi sağlamaktadır. Ayrıca performans değerlendirmeyle öğrenciler, sınav saatleriyle sınırlandırılmaksızın geniş bir zaman diliminde çalışma ve tekrar yapma, oluşturulan ölçütlere göre yeterlik derecelerini ortaya koyma olanaklarına sahip olurlar. Öğrenciler kâğıt kalem testlerindeki gibi basit cevaplar vermeyerek bir ürün ortaya koyar. Açık uçlu sorular, performans görevleri, projeler performans değerlendirme çalışmaları için iyi birer örnektir. Performans değerlendirme çalışmaları ile öğrenciler, yaratıcı düşünmeye, planlı çalışmaya, bilgiyi kullanmaya ve grupla çalışmaya yönlendirilebilirler. Performans görevleri veya proje çalışmaları, öğrencilerin problem çözme yeteneklerini değerlendirebilmek için günlük hayattaki durum ya da konulardan seçilmelidir. Sağlık Bilgisi dersinde öğrencilerin ruh sağlığı, ergenlik döneminde karşılaşılan problemler ya da sağlığa zararlı alışkanlıklara gibi ünitelerde karşılaştıkları problemlere farklı çözümler üretmesi sağlanarak tek bir çözüm yolu olmadığı fark ettirilir. Performans değerlendirme araç ve yöntemleri; proje, performans görevi, poster, afiş, gözlem formları, dereceli puanlama anahtarı, akran değerlendirme, öz değerlendirme vb. dir. Öz değerlendirme, akran değerlendirme ve grup değerlendirme yöntemlerini kullanmadaki amaç bu ders için öğrencilerin Sağlık Bilgisi dersi konularına yönelik eksikliklerini belirlemek ve bu eksiklikleri gidermeye yönelik önlemler almaktır. Çok çeşitli konularda performans görevi verilebilir. Performans görevlerine verilebilecek bazı örnekler aşağıdaki gibidir: Bir konu hakkında yazı yazma (anne, baba, akran iletişim vb. ) Aynı grafikleri farklı ölçülerde çizme (nüfusun yapısı, hastalıkların dağılımı vb.) Bilimsel gözlemlerini tablo oluşturarak belirtme, Bir olguyu sözel ve görsel olarak betimleme (alkol, madde bağımlılığı vb.) Bir konu ya da hastalıkla ilgili afiş, poster, broşür vb. hazırlama, Hastalıklar ya da bulaşma yolları ile ilgili bir sınıflama şeması geliştirme, kategorileri açıklama ve doğruluğunu savunma. Proje: Öğrencilerin grup hâlinde veya bireysel olarak istedikleri bir konuda inceleme, araştırma ve yorum yapma; görüş geliştirme, yeni bilgilere ulaşma, özgün düşünce üretme ve çıkarımlarda bulunma amacıyla ders öğretmeni rehberliğinde yapacakları çalışmalardır. Bir konu hakkında araştırma planlayarak, tasarlayarak hazırlanan projeler kişiye yeni bilgiler, özel beceriler ve alışkanlıklar kazandırır. Proje konusu öğretmenler tarafından belirleneceği gibi öğrencinin belirleyeceği öğretmen tarafından uygun görülen konulardan da seçilebilir. 10

Seçilecek konular öğrencilerin seviyesine, sosyo-ekonomik durumlarına ve çevresel şartlara uygun olmalıdır. Proje çalışmalarında aşağıdaki adımlar izlenebilir. Proje Geliştirme Aşamaları 1. Amacın Belirlenmesi: Bu aşamada, proje konusu, türü (kısa süreli, uzun süreli, eylem, araştırma- inceleme projeleri) ve adı belirlenir. Hangi kazanım veya kazanımlara yönelik olduğu belirtilir. 2. Planlama a. Gerekli Malzemenin Belirlenmesi: Hangi kaynaklardan yararlanılacağı, kimlerden yardım alınacağı ve projenin tamamlanması için ihtiyaç duyulan diğer olanaklar belirlenir. b. İzlenecek Yolun Belirlenmesi: Proje sırasında yapılacaklar sıralanır. Önce kaynakların okunması, konunun ana hatlarının çıkarılması, uzmanlarla görüşme gibi işlemlerin sırası belirlenir. Bu aşamada projenin nasıl sonuçlanacağını tartışmak da gereklidir. c. Zamanlama: Tahmini başlama ve bitiş süresi belirlenir. Zamanı belirlemede yapılacak işlerin tahmini süresi göz önünde bulundurulur. 3. Araştırma: Çalışma sırasında kullanılacak verileri toplama, istatistiksel bilgilerin toplanması, konu ile ilgili kaynakları gözden geçirme, uzmanlarla görüşme, gerekli malzemenin temin edilmesi, elde edilen bilgilerin analizi bu aşamada gerçekleşecektir. Bu süreçte öğretmen öğrencilerinin sorularını cevaplayarak onları yönlendirebilir ancak çalışmayı yapmaktan tamamen öğrenciler sorumludur. 4. Raporlaştırma: Elde edilen verilerle projenin raporu, çalışma sonunda ortaya çıkacak olan ürünün (rapor, maket, poster, afiş vb. ) hazırlanması bu basamakta gerçekleşecektir. 5. Proje Sunumu: Yapılacak sunuda öğrencinin ulaştığı bulgular, sonuçlar ve projenin aşamaları gösterilmelidir. Projenin ürünü; rapor, sergi, seminer, maket, poster, afiş vb. olabilir. Hazırlanan projeler sınıfta sunulacağı gibi okulda da sergilenebilir. 6. Değerlendirme: Proje esnasında başvurulan becerilerin değerlendirilmesine yönelik olmalıdır. Daha önceden belirlenmiş olan ölçütlere göre değerlendirme gerçekleştirilir. Öğretmen rehberliğinde, öğrencilerin kendi öğrenme durumlarını kontrol etmelerine yardımcı olan proje çalışmaları aynı zamanda öğrencilere, bir plana göre çalışma, kendi bulgularını toplum içinde sunma gibi imkânlar da sağlamaktadır. Performans Görevi: Öğrencilerin sahip olduğu bilgi ve becerilerini günlük yaşamla da ilişkilendirerek ortaya koymasını gerektiren çalışmalardır. Sınıftaki her öğrenciye veya oluşturulan gruplara aynı konu başlığında ve aynı zaman diliminde verilmesi zorunlu değildir. Verilecek görevler öğrenci seviyesine uygun ve öğrenci tarafından yapılacak nitelikte olmalıdır. Öğrencinin görevi yaparken konuya ilişkin kazanımlarını gözlemleyebilmek için görevin belirli aşamaları öğretmen gözetiminde sınıf ortamında yapılmalıdır. Dereceli Puanlama Anahtarı: Her bir çalışma için ölçütleri listeleyen ve çalışmada nelerin yapılacağını gösteren bir puanlama aracıdır. Dereceli puanlama anahtarının en önemli özelliği, öğrencilerin aldıkları puanın tam olarak neye karşılık geldiğini ve ondan beklenenin ne kadarını yapabildiğini görmelerini sağlamasıdır. Amaçlarına Göre Dereceli Puanlama Anahtarları 1. Bütüncül Dereceli Puanlama Anahtarı: Öğretmenin genel süreci veya ürünü bir bütün olarak, parçalarını dikkate almadan puanlamasıdır. Bu yöntem öğrenme ürünleri toplam puan olarak değerlendirilmek istendiğinde kullanılır. 11

2. Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı: Burada önce performans veya ürünün parçalarının ayrı ayrı puanlanmasını, sonra da bu puanları toplayarak toplam puanın hesaplanmasını gerektirir. Bu ölçekler, çalışmanın ya da ürünün farklı boyutlarına, farklı puanlar vermek amacıyla oluşturulur. Gözlem: Öğrenciler hakkında doğru ve çabuk bilgi sağlayan yöntemlerden biri olan gözlemde, öğretmen, öğrencilerin sınıf içi tartışmalara katılma, grup çalışmalarında sorumluluklarını yerine getirme, soru ve önerilere verdikleri cevapları vb. gözlemleyebilir. Öğretmen gözlem yaparken hazır formları kullanabileceği gibi kendi oluşturduğu ölçütlerin yer aldığı formları da kullanabilir. Gözlem yaparken aşağıdaki noktalara dikkat etmek öğretmenlere kolaylık sağlayacaktır: Ölçütleri oluştururken bütün öğrenciler için aynı standartları kullanınız. Her öğrenciyi birkaç kez gözlemleyiniz. Her öğrenciyi değişik durumlarda ve farklı günlerde gözlemleyiniz. Her öğrenciyi değişik özellikler, beceriler ve davranışlara göre değerlendiriniz. Yapılan gözlem için değerlendirmeyi mümkün olduğu kadar gözlemlediğiniz zaman kaydediniz. Öz (Kendini) Değerlendirme: Belli bir konuda bireyin kendini değerlendirmesine öz değerlendirme denir. Öz değerlendirme; bireyin kendi yeteneklerini keşfetmesine, yaptığı çalışmaları nasıl düşündüğünü ve yaptığını anlamasına yardımcı bir yaklaşımdır. Öz değerlendirme ile öğrenci kendi güçlü ve zayıf yönlerini keşfedebilir. Kendisine dışarıdan bakma yetisi gelişir. Öğrenci değerlendirme sürecinin bir parçası olduğunu hisseder. Bu tür değerlendirmenin olumsuz yönleri de vardır. Genellikle kendi performanslarını değerlendirirken yanlılığın varlığı göz ardı edilmemelidir. Başlangıçta kendini değerlendirme, öğrencilerin deneyimsizliği nedeniyle yanılgılara neden olabilir. Yine de öğrenciler daha fazla deneyim kazandıkça aldıkları kararlar daha doğru olacaktır. Öğretmenler öz değerlendirme için formlar kullanabileceği gibi aşağıdaki sorulara benzer sorularla da değerlendirme yapabilirler: Bu çalışmada neler yaptım? Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler? Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım? Akran Değerlendirme: Öğrencilerin, arkadaşlarının hazırladığı ödevler, araştırmalar, projeler, raporlar vb. çalışmalarını değerlendirmesidir. Öğrenciler, arkadaşlarının çalışmalarındaki yeterlik düzeylerini değerlendirirken kendilerine yönelik eleştirel düşünme becerileri de gelişir. Akran değerlendirme, öğretmene öğrencilerin gelişim ve yeterlik düzeyleri hakkında geri bildirim sağlar. Bu değerlendirmede öğrencilerin yanlı davranışlarını önlemek için ölçütlerin öğrencilere verilmesi yararlı olur. Grup Değerlendirme: Belli bir amaca yönelik oluşturulan öğrenci gruplarının iş birliği içerisinde yaptıkları çalışmalar esnasında ortaya koydukları performansı değerlendirmek amacıyla yapılan değerlendirmelerdir. Öğrencilerin grup içerisinde sergiledikleri performansları değerlendirmede, yapılandırılmış formlar kullanılabileceği gibi öğretmen, grubun çalışma konusuna ve sürece bağlı olarak değişik formlar geliştirebilir. Bu formların geliştirilmesinde öğrencilerin de sürece dâhil edilmesi yapılan değerlendirmelerin etkililiğini artırır. 12

Grup değerlendirme için formlar kullanılabileceği gibi aşağıdaki sorulara benzer sorular da yöneltilebilir: Grup üyeleri sorumluluklarını yerine getirdi mi? Grup üyeleri çalışmaya hazırlıklı geliyor mu? Grup birlikte etkili çalışabiliyor mu? Grup çalışmasının size katkıları nelerdir? Duyuşsal Özellikleri Değerlendirme: Öğrencilerin bilişsel gelişimlerinin yanı sıra duyuşsal gelişimlerinin ölçülmesi de önemlidir. Duyuşsal gelişimlerin değerlendirilmesinde öğrencilerin derse yönelik tutumları, kendine güvenleri vb. hakkında bilgi edinmek için gözlemler, görüşmeler veya tutum ölçekleri gibi farklı ölçme araçları kullanılabilir. Öğrencilerin duyuşsal özelliklerini gözlemlemek amacıyla duygu veya düşünceye yönelik sorular hazırlanabilir. Bu sorulardan bazıları şunlar olabilir: Konu işlenirken severek yaptıklarınız nelerdir? Konu işlenirken sizi neler zorladı? Bu zorlukların üstesinden gelebildiniz mi? Gelebildiyseniz neler yaptınız? Konu hakkında şimdi ne düşünüyorsunuz? Daha çok başarılı olmak için ne yapıyorsunuz? Grup olarak çalışmaktan hoşlanıyor musunuz? Neden? Neler öğrenmek istersiniz? Neden? 3.4. ÖĞRENME VE ÖĞRETME SÜRECİ İLE İLGİLİ TEMEL İLKELER Hayat boyu öğrenen, edindiği bilgi ve beceriyi hayata geçiren bireylerin yetiştirilmesinde öğrenme-öğretme strateji, yöntem ve teknikleri büyük önem taşımaktadır. Öğrenme süreçlerinde öğrencilerin düşünmelerini, araştırmalarını, sorun çözmelerini ve edindikleri bilgi ve beceriyi yeniden yapılandırıp hayata geçirmelerini destekleyen strateji, yöntem ve teknikler işe koşulmalıdır. Programda; aktif öğrenme, iş birliğine dayalı öğrenme, problem çözmeye dayalı öğrenme, bağımsız öğrenme, öğrenmeyi öğrenme, sınıf dışında eğitim, bireysel farklılıklara duyarlı eğitim gibi çeşitli uygulama ve yaklaşımlara ağırlık verilmiştir. Öğrencilerin programda belirlenen kazanımları edinebilmesi için kullanılacak öğretim stratejileri ve öğrenme deneyimleri yapılandırıcı öğrenme yaklaşımıyla yönlendirilmeli, öğrenme ortamları ve öğretim stratejileri de yapılandırıcı, aktif bir öğrenme sürecini yansıtmalıdır. Programda yer alan bilgi ve becerilerin kazandırılması sürecinde öğrencilerde ilgi ve merak uyandıran etkinliklere yer verilmiştir. Öğrenme sürecinde, öğretmen merkezli uygulamalardan öğrencinin etkin olduğu öğrenme ortamlarına doğru yaşanan değişmeler ile birlikte öğretmenin bu süreçteki rolünde de önemli değişiklikler olmuştur. Öğrenci merkezli öğrenme ortamlarında, öğretmenin rolünün sınıflardaki geleneksel rolünden farkı, kendi kararlarını uygulamak yerine öğrencilere yol göstermek, öğrenme sürecini birlikte planlamak, önerilerde bulunmak, gerekli durumlarda açıklama yapmak, fikir vermek, rehber olmak ve onların gelişimlerini gözlemektir. 13

Programın Öngördüğü Öğrenme ve Öğretme İlkeleri 1. Öğrenme etkinlikleri/yaşantıları, öğrencilerin gelişim düzeylerine uygun ve anlamlı olmalıdır. 2. Etkinliklerde, gerekli görüldüğünde, grup çalışmalarına yer verilmeli, gruplar önceden oluşturulmalı ve hazırlık için yeterli süre verilmelidir. 3. Etkinlikler, mümkün olduğunca öğrencilerle birlikte planlanmalı ve yararlanılacak öğrenme-öğretme strateji, yaklaşım, yöntem ve tekniklerin seçiminde öğrencilerin görüş ve önerileri alınmalıdır. 4. Etkinlikler sağlanmalıdır. gerçekleştirilirken öğrencilere yeterli ve uygun materyal desteği 5. Öğrenme ve öğretme etkinlikleri ürünle birlikte sürece de yönelik olmalı ve öğrenci başarılarının değerlendirilmesinde bireysel farklılıklar ilkesine dikkat edilmelidir. 6. Öğrenme ve öğretme etkinliklerinde yalnızca bilgiyi aktarmak değil, bilgiyi yeniden yapılandırmak, yeni durumlara uyarlamak ve sentez yapmak temel amaç olarak alınmalıdır. 7. Öğrenme ve öğretme etkinlikleri; neyin ne kadar öğrenildiğini, nelerin neden öğrenilemediğini belirlemeye yönelik çok yönlü bir anlayışla değerlendirilmelidir. 8. Öğrenme ve öğretme etkinliklerinde öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyleri, algı ve güdüleri, bireysel özellikleri ve derse katılımları desteklenmelidir. 9. Öğrenme etkinliklerinin değerlendirilmesi, öğrenme sürecinin dinamikleri ile bireysel farklılıkları anlamaya ve değişik durumlara uyarlamaya yönelik etkinlikler dizisi olarak yapılandırılmalıdır. 10. Öğretmen, öğrencileri kendi kendine öğrenmeye teşvik etmelidir. 11. Öğretmen, öğrenme etkinliklerinin planlanması aşamasında, öğrencilere uygun fırsatlar sağlayarak güdülemeli; uygulama ve değerlendirme aşamalarında ise pekiştireçler kullanarak öğrenmenin kalıcılığını artırmalı ve öğrenciye dönüt sağlamalıdır. Öğrenme ve öğretme etkinliklerinde amaç, bireyin özerklik ve bütünlüğünü korumasını sağlayacak fırsatlar sunarak kişisel ilgi ve beklentileri yönünde ilerlemesine yardımcı olmaktır. Bu nedenle öğrenciler, katı program yapıları içinde belli hedeflere mutlaka ulaşmak durumunda bırakılmamalı, bireysel özellik ve farklılıklarına saygı gösterilmelidir. 12. Öğrenme; belli bir amaca yönelik olarak düzenlenmiş yaşantılar yoluyla edinilen bilişsel yeterlikleri, duyuşsal özellikleri ve psiko-motor becerileri kapsar. Buna göre öğrenme, uygun yaşantı örnekleriyle desteklenerek bireyin duygu, düşünce ve hareketlerini bütünleştiren düzenli davranış örüntülerinin anlatımıdır. Etkinlikler öğrencilerin katılımını gözeten bir anlayışla yapılandırılmalı, onların beklenti ve gereksinimlerine göre empatik bir duyarlık içinde yönetilmelidir. Öğrenme süreklilik ve birikimlilik özellikleri gösterir. Bu nedenle öğrenme öğretme etkinlikleri/yaşantıları özelden genele, basitten karmaşığa doğru akan, somuttan soyuta doğru gelişen ve kendi içinde bütünlük gösteren etkinlikler dizisi olarak yapılandırılmalıdır. 13. Öğrenme, yaşam boyu süren örüntüler bütünüdür. Öğrenmelerde bireyin belli bir mekân, zaman ya da program ile sınırlandırılamayan çok yönlü ve karmaşık doğası dikkate alınarak kişilik kazanması temel alınmalıdır. Böylece birey, sosyal ilişkiler içinde kendi yaşantılarını çözümleme bilinci geliştirerek yaşamını anlamlı etkinliklere yöneltebilir. Bu amaçla öğrencinin, olumlu bir benlik algısı bilinci geliştirmesi sağlanmalıdır. 14. Öğrenme ve öğretme süreci, öğrenciler arasında; paylaşma, iş birliği ve dayanışma ortamı içinde yönetilmelidir. Bu bağlamda, sınıfta demokratik bir öğrenme ortamı sağlanmalı ve öğrenciye her durumda kendini ifade edebilmesi için gerekli duygusal destek verilmelidir. 14

Öğretmenin koşulsuz sevgi ve güven veren kişiliği, öğrencinin kendini olumlu hedeflere yöneltmesinin güvencesidir. Bu yüzden öğretmen, öğrencileri çalışkan-tembel gibi kategorik ve ön yargılı bakış açılarıyla değerlendirmemeli, her bireyin kendi özgünlüğü içinde, eşsiz ve biricik olduğunu kabul etmelidir. 15. Öğrenme ve öğretme sürecinde sunulan pekiştireçler ile ipuçları, öğrencinin fiziksel, toplumsal ve psikolojik sağlığını koruyucu ve geliştirici nitelikte olmalıdır. Öte yandan doğru zaman ve içerikte sunulması gereken ipuçlarının, öğrencinin sosyo-kültürel ortamına ve bireysel özelliklerine uygun olmasına özen gösterilmelidir. 16. Öğrenme ve öğretme sürecinde uygun öğrenim stratejileri seçilirken öğrencilerin karakteristikleri (ön bilgi, beceri, tutum, değerler ve gelişim düzeyleri vb.), öğrenilecek konu, erişilebilir kaynaklar (olanaklar) ve ayrılan süre dikkate alınmalıdır. 17. Öğrencinin zihinsel ve davranışsal olarak yaptıkları merkeze alınmalıdır. Öğrencinin pasif olarak önüne söz, yazı, gösteri vb. şekillerde konulan bilgileri öğrenmesinden çok; bir bilim insanı gibi gereksinim duyulan bilgiyi ortaya çıkarmaya ve değerlendirmeye yönelik faaliyetlere girişmesi, etkin olarak bilgi oluşturma ve edinmeye çabalaması ve bunu uygun şekillerde tartışmaya sunması amaçlanmalıdır. Böyle bir amaca hizmet eden öğretim yöntemleri öğretmenin bir çalıştırıcı (antrenör) gibi öğrencileri motive eden, durumlara tanı koyan, gerektiğinde rehberlik eden, saha kenarından işleyişi yöneten, yeni ve özgün ortamlar hazırlayabilen, öğrenmekten bıkmayan ve sürekli araştıran özelliklere sahip olmasını gerektirir. Öğrenci de araştırma ve sorgulama yöntemlerini kullanarak açık uçlu ve günlük hayatta da karşılığı olan konulara kendine göre cevaplar arayan ve böylece bilgi üretebilen bir birey konumuna gelmektedir. Bu süreçlerde öğrenci hem bedenen hem de zihnen aktif olur ve çok daha kapsamlı bir bakış açısı geliştirir. 18. Öğrenme ortamı düzenlenirken özellikle gruplarla çalışmak etkin bir öğretim stratejisi olarak ele alınmalıdır. Programda, iş birlikli öğrenme stratejilerinin gerektiği ölçüde kullanılması öngörülmektedir. İş birlikli öğrenmede öğrenciler gruplandırılırken çeşitli şekillerde grupların oluşturulması uygun olur. Çünkü bu durumun düşük başarılı öğrenciler için rehberlik, iyi örnek veya kendi sınırlarını zorlama ve geliştirme; diğer öğrenciler için de öğrenilenleri pekiştirme olanağı sağladığı görülmüştür. 19. Öğretmenler, programda belirtilen öğrenme ve öğretme hakkındaki anlayışları ve öğrencilerin bireysel özelliklerini dikkate alarak onların istenen kazanımları edinmesinde en uygun düzenlemeleri yapmalıdır. 3.5. PROGRAMIN UYGULANMASI İLE İLGİLİ Bu program; ortaöğretim kurumlarında haftada bir ders saati uygulanmak üzere hazırlanmıştır. Program geliştirilirken bireyin ve toplumun sağlıkla ilgili ihtiyaçları ve yaşanılan sağlık sorunları dikkate alınarak üniteler oluşturulmuştur. Ünitelerin içerikleri belirlenirken bireylerin gelişim evreleri, bu evrelerde ihtiyaç duydukları sağlık hizmetleri ve yaşanması olası sorunlar göz önünde bulundurulmuştur. Sağlık Bilgisi Dersi Öğretim Programı ile öncelikle öğrencilerin kendi sağlıklarını korumaları ve geliştirmeleri, daha sonra toplum sağlığının gelişimine katkı sağlamaları hedeflenmektedir. Program uygulanırken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: 1. Sağlık bilgisi dersinde belirlenen amaçlara ulaşabilmek için kazanımların edindirilmesine yönelik verilen etkinlikler, okul-sınıf içi ve okul dışı olarak düzenlenmelidir. 15

2. Öğrencilerin sağlığı bozacak davranışlardan uzak durmalarını sağlayacak etkinliklere yer verilmelidir. Ders işlenirken öğrencilerin özel sağlık sorunlarına girilmemeli, öğrenciler sorunlarının çözümü ile ilgili sağlık kurum ve personeline yönlendirilmelidir. 3. Öğrencilerin yaş gruplarının hassasiyeti göz önüne alınarak kendisinin ve ailesinin örnek gösterilmesinden kaçınılmalıdır. Kazanımlar işlenirken ilgili kavramlar açıklanmalıdır. 4. Sağlık kurumlarıyla iş birliği yapılmalı; afiş, broşür, film, şekil, şema, resim, fotoğraf, CD, bilgisayar yazılımları gibi görsel araçlarla ders zenginleştirilmeli ve farklı etkinliklere yer verilmelidir. 5. Dersin sonunda bir sonraki ders için gerekli hazırlıklar (araç gereç hazırlığı, araştırma, görüşme, röportaj vb.) hakkında bilgilendirme yapılmalıdır. 6. Öğrencilerde sağlıkla ilgili olumlu tutum ve davranışlar geliştirmek amacıyla; gözlem, görüşme, performans görevi ve proje ödevi verilebilir. 7. Ders işlenirken kazanımın içeriğine göre diğer ünite kazanımları ve derslerle ilişkilendirilmesine özen gösterilmelidir. 8. Ders işlenirken, kazanımda yer alan bilgi ve beceriye göre; aktif öğrenme yöntemlerinden olan gösteri (demonstrasyon), gösterip-yaptırma, rol yapma/canlandırma (rolplay), drama, oyunlaştırma, beyin fırtınası, tartışma, anlatım, soru cevap, grup çalışması gibi yöntemlerden faydalanılmalıdır. 9. Ölçme ve değerlendirme ile ilgili olarak açık uçlu, çoktan seçmeli, doğru yanlış vb. soru türlerinin yanı sıra öğrencilere öz değerlendirme, akran değerlendirme, proje ve performans görevleri verilerek değerlendirme yapılabilir. 10. Kazanımlar, etkinlik örnekleri ve açıklamaların verildiği tablodaki ölçme değerlendirme çalışmaları örnek niteliğindedir. Öğretmen, kazanımlara yönelik kendisinin belirleyeceği farklı ölçme araçları ve değerlendirme yöntemleri kullanabilir. 3.6. SAĞLIK BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANACAK DERS KİTABININ FORMA SAYISI SINIF 9 DERS KİTABI Kitap Boyutu Forma Sayısı A4 /19,5 x 27,5 cm 8-10 3.7. SAĞLIK BİLGİSİ DERSİ ÜNİTE, KAZANIM SAYISI VE SÜRELERİ SAĞLIKLI YAŞAM KAZANIM SAYISI 6 SÜRE/DERS SAATİ* 4 ORAN (~ %) % 11 II. BÜYÜME VE GELİŞME 3 2 % 5,5 III. SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ VE KORUNMASI 8 4 % 11 IV. AKIL VE RUH SAĞLIĞI 8 4 % 11 V. SAĞLIĞA ZARARLI ALIŞKANLIKLAR 9 5 % 14 VI. AİLE HAYATI VE ANA ÇOCUK SAĞLIĞI VII. HASTALIKLARLA İLGİLİ TEMEL KAVRAM VE İLKELER 11 6 % 17 17 11 % 30,5 62 36 100 ÜNİTELER I. TOPLAM * Üniteler için öngörülen ders saatleri, koşullara göre ±%10 oranında değiştirilerek uygulanabilir. 16

4., VE I. ÜNİTE: SAĞLIKLI YAŞAM Bu ünite ile öğrenciler; 1. Sağlık, hastalık kavramlarını açıklar. ve engellilik Öğrencilerden, sağlık, hastalık ve engellilik ile ilgili görüşlerini ifade etmeleri istenir. Zihinsel, ruhsal, sosyal ve bedensel sağlığın anlamları üzerinde tartışmaları sağlanır. Gelen görüşler dikkate alınarak öğretmen, Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre sağlık ve hastalık kavramlarını açıklayarak sağlık, hastalık ve engelliliği kavramalarını sağlar. Öğretmen, öğrencilerden engellilerin sosyal hayatta karşılaştıkları zorlukları söylemelerini ve toplumsal duyarlılığın gelişmesini sağlamak amacıyla empati kurarak bu sorunlara çözüm yolları önermelerini ister. Çözümler dikkate alınarak öğrencilerin, bu zorlukların farkına varmaları sağlanır. [!] Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre sağlık kavramı açıklanır. [!] Bedensel, zihinsel, ruhsal ve sosyal iyilik hâli örneklerle açıklanır. [!] Başlıca engel türleri (Zihinsel, görme, işitme, ortopedik ) kısaca açıklanır. [!] Sağlıklı olmanın temel bir insanlık hakkı olduğu vurgulanır. Atatürk ün sağlıkla ilgili özdeyişlerini araştırınız. Öğrencilerden, Kanuni Sultan Süleyman ın, Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi sözünün önemini açıklamaları istenir. 2. Bünyesel, çevresel, sosyoekonomik ve kültürel etmenlerin sağlık üzerindeki etkilerini açıklar. Öğrencilerden, sağlığı etkileyen etmenlerin neler olabileceğini söylemeleri istenir. Gelen bilgiler dikkate alınarak sağlığı etkileyen etmenler; bünyesel, çevresel, sosyoekonomik ve kültürel etmenler şeklinde gruplandırılır. Bu etmenlerin sağlığa etkileri tartışılır. Öğrencilerin sağlığı koruma ve geliştirmede, bu etmenlerin önemini fark etmeleri sağlanır. Öğrencilerden çevrelerinde sağlığı etkileyen etmenleri gözlemlemeleri istenir. Gözlenen olumsuzluklar sınıfta tartışılır. Bu olumsuzlukların giderilmesi için çözüm yolları üretilir. Üretilen çözüm yollarından günlük hayatta uygulanabilir olanlar vurgulanır. 17 ı ı Çevresel etmenler; fiziksel (Gürültü, radyasyon, elektro manyetik alan, cep telefonu, mikrodalga fırınlar), biyolojik (Mikroorganizmalar, vektörler, mantarlar, alerjenler, hayvansal ve bitkisel zehirler) kimyasal (Hava kirliliği, gıda katkı maddeleri, kanserojen maddeler) sağlığı bozan hususlar olduğu vurgulanır.

3. Sağlık hizmetlerini sınıflandırarak yararlanma yollarını açıklar. I. ÜNİTE: SAĞLIKLI YAŞAM Öğretmen sağlık kuruluşlarından bilgi toplamak üzere öğrencileri gruplara ayırır ve grupların her birinin farklı sağlık hizmeti yürüten kuruluşlardaki çalışmaları araştırmalarını ister. Elde edilen sonuçlar sınıfta paylaşılır. Özelliklerine göre koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici sağlık hizmetleri olarak sınıflandırması yapılır ve öğrencilerin bunu ayırt etmeleri sağlanır. Sınıfa sağlık personeli davet edilir. Koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin işleyişi hakkında öğrencilere bilgi vermesi istenir. [!] Sağlık hizmetlerinden yararlanma yolları sıralanır. [!] Koruyucu sağlık hizmeti veren kuruluşlar ile bu kuruluşlardan yararlanma yolları açıklanır. [!] Tedavi edici sağlık hizmeti veren kuruluşlar ile bu kuruluşlardan kademeli olarak yararlanma yolları açıklanır. [!] Rehabilite edici sağlık hizmeti veren kuruluşlar ile bu kuruluşlardan yararlanma yolları açıklanır. ı ı Rehabilitasyon hizmetleri, fiziksel ve psikososyal hizmetler olarak sınıflandırılıp açıklanır. Belediyede otobüs şoförü olarak çalışmakta olan Ahmet Bey, geçirdiği bir trafik kazası sonucu sağ bacağını kaybetmesi nedeniyle yürüme güçlüğü çekmektedir. Bu durum onun sosyal yaşamını olumsuz etkilemektedir. Karşılaştığı bu güçlükleri aşabilmesi için Ahmet Bey e kaçıncı basamak sağlık kuruluşunu önerirsiniz? 18

4. Sağlık kuruluşlarından yararlanırken sahip olduğu hakları sıralar. 5. Toplumun belirlenmesinde açıklar. sağlık düzeyinin yararlanılan ölçütleri 6. Sağlık göstergelerini kullanarak toplumun sağlık düzeyini değerlendirir. I. ÜNİTE: SAĞLIKLI YAŞAM Öğrencilerin, aile bireylerinden sağlık kurum ve kuruluşlarında karşılaştıkları olumlu ve olumsuz davranışlarla ilgili bilgi toplamaları istenir. Öğrencilerin topladığı bilgileri sınıfta arkadaşlarıyla paylaşmaları istenir. Öğrencilerin, sağlık kuruluşuna başvurduklarında hasta haklarını bilmelerinin onlara sağlayacağı kolaylıkların farkına varmaları sağlanır. Nüfus ve sağlık göstergeleri ile ilgili kavramlar hakkında öğrencilerin görüşleri alınır. Sağlık göstergelerinin nüfus üzerine etkileriyle ilgili bir tartışma ortamı oluşturulur. Gelişmiş ve az gelişmiş ülkelerin sağlık göstergelerinin yer aldığı tablo ve grafikler öğrenciler tarafından incelenir. Veriler karşılaştırılarak Türkiye nin gelişmişlik düzeyi ile ilgili yorum yaptırılır. Öğrencilerin sağlık göstergelerinin nüfus yapısını etkilediğini kavramaları sağlanır. 19 [!] Hasta hakları hakkında bilgi verilerek hasta haklarının kullanılmasında, ilgili kuruluşların Hasta Hakları Birimi ne başvurulabileceği vurgulanır. [!] Hasta ve yakınlarının sağlık kuruluşlarında uymaları gereken kurallar üzerinde durulur. Sağlık kuruluşlarında karşılaştığınız sorunlara hasta haklarından hangisi ile çözüm bulabileceğinizi örneklerle açıklayınız. [!] Sağlıkla ilgili göstergelerde kaba doğum hızı, kaba ölüm hızı, ana ölüm hızı, bebek ölüm hızı, nüfus artış hızı ve beklenen yaşam süresi kavramları kısaca açıklanır (Kazanım 5). ı ı Konu ile ilgili hesaplamalara girilmez (Kazanım 5). [!] Atatürk ün toplum sağlığının geliştirilmesine yönelik çalışmaları açıklanır (Kazanım 6).