Dönem I-Sunum-4, 2010 Embriyogenez (4-8 haftalar) Prof.Dr. Alp Can Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji-Embriyoloji ABD
Yaşamı sürdürmenin iki yolu vardır; Birincisi, hiçbir şey mucize değilmiş gibi yaşamak, İkincisiyse, her şey mucizeymiş gibi yaşamak... Albert Einstein (1879-1955)
Embriyon Döneminin i Temel Özellikleri i Her 3 germ tabakası belirli dokulara ve organlara dönüşürler Temel organ sistemleri ilk oluşumunu tamamlar (organogenezis) Organların gelişimine bağlı olarak organizmanın dış ş vücut şekli belirir Teratojenlere en duyarlı dönemdir
Ektodermin İleri Gelişimi=Nörolasyon 3 haftanın sonuna doğru Sinir plakası nın n yan taraflarında yukarı doğru kabarma belirginleşir ve sinir katlantıları oluşur. sinir katlantısı amniyon sinir oluğu somit Orta hattaki çizgi şeklindeki d ki çöküntü ü sinir i primitif itif çizgi oluğu adını alır. Üstten bakış
20. günde Sinir katlantıları orta hatta birbirine yaklaşır ve kaynarlar. Bu birleşme, ş önce 4. somitin olduğu boyun bölgesinde başlar, baş ve kuyruk bölgesindeki birleşmelerle sürer. sinir katlantısı somit amniyon zarı
23. günün sonunda ön sinir açıklığı ğ Katlantıların ortada birleşmesi tamamlanınca sinir borusu (tüp) ortaya çıkar. Bu boru, baş ş (sefalik) ve kuyruk (kaudal) bölümlerde geçici olarak açıktır. Ön sinir açıklığı Arka sinir açıklığı arka sinir açıklığı
Ön sinir açıklığının Arka sinir açıklığının kapanması kapanması 25. günün sonunda olur 27. günün sonunda olur 18-20 somitli dönemdir 25 somitli dönemdir ön sinir açıklığı kalp arka sinir açıklığı
Sinir Açıklığı ğ Kapanma Defektleri (spina bifida) meningomyelosel l meningohidroensefalosel
Sinir katlantıları orta hatta doğru yükselirken; Sinir çıkıntısındaki hücreler diğerlerinden farklı hale Sinir çıkıntısındaki hücreler diğerlerinden farklı hale gelir ve aşağıdaki mezoderme doğru göç edip epitelyal görünümden mezodermal görünüme değişirler.
Sinir tepeciğinden göç eden hücrelerden köken alanlar (BMP lerin indüksiyonuyla) Kraniyofasiyal kemikler ve bağ dokuları Yüz ve boyunda dermis Spinal (duyu) ve otonom ganglionlar Kafa sinirlerinden 5, 7, 9 ve 10 un bazı ganglionları GİS parasempatik ganglionları Schwann hücreleri Meninksler (pia, araknoid) Gliya hücreleri Melanositler Sürrenal bezin medüllası Tiroiddeki C hücreleri Odontoblastlar
Sinir borusu kapanırken; Kulak kabartısı (Otik plakod) Sonra kulak k vezikülü Göz taslağı (Lens plakod) Sonra mercek göz taslağı kulak kabartısı
Böylece; Sinir sistemi taslağının gelişimi tamamlanmış olur. Merkezi sinir i sistemi i (MSS) iki ucu kapalı, kuyruk bölümünde ince, uzun (medulla spinalis), baş bölümünde büyük, genişlemeler (beyin lobları) gösteren şekliyle tanımlanır.
Nörolasyonun Kontrolü BMP-4 ve TGF-β bloke edildiğinde nörolasyon indüklenir BMP-4 ün varlığında ektoderm epidermise farklanır Nogrin Chordin BMP-4 ü inaktive eder, ilkel düğüm ve Follistatin notokordda bulunurlar Arka beyin ve medulla spinalisin oluşumu WNT-3a ve FGF etkisi altındadır Retinoik asit homeobox genler (kraniyokaudal aksın belirlenmesi)
Ektoderm in Özeti Merkezi sinir sistemi (MSS) Çevre sinir sistemi (ÇSS) Duyu epitelleri (kulak, burun, göz) Epidermis, kıllar ve tırnaklar Deri altı bezler (meme, hipofiz) Dişteki mine tabakası
Mezodermin İleri Gelişimi
Somitlerin Gelişimi 3. haftanın başında paraksiyel mezodermin ilk ileri gelişimiyle ortaya çıkan somitomerler somitlere dönüşür Birinci çift ense bölgesinde 20. günde 3 somit çifti / gün olmak üzere 5. haftanın sonuna kadar 42-44 çift olurlar. 4 ense (oksipital) İlki kaybolur 8 boyun (servikal) 12 sırt (torasik) 5 bel (lumbar) 5 kalça (sakral) 8-10 kuyruk sokumu (koksigeal) 5-7 tanesi kaybolur
Yaş (gün) Somit sayısı 20 1-4 21 4-7 22 7-10 23 10-13 24 13-1717 25 17-20 26 20-23 27 23-26 26 28 26-29 30 34-35
Somitlerin Farklanması 4. haftanın başında Somitler büyümeye ve notokorda doğru hareketlenip onu çevrelemeye başlar, ş bunlara sklerotom, oluşturdukları dokuya mezanşim denir. Sklerotomlardan kemik ve kıkırdak oluşur. sinir borusu sinir i oluğu ğ sklerotom ventral somit duvarı dorsal aorta
4. haftanın sonunda Somitlerin dış yüzüne bakan bölümünde dermatom, bunun iç yüzünde myotom oluşur. Her myotom kendi kaslarını oluşturur. Dermatomlardan da dermis ve hipodermis oluşur. dermatom sklerotom myotom sklerotom myotom Dorsal aorta
Somit farklanmasının düzenlenmesi Notokord Sinir i borusu Epidermis Lateral mezoderm sorumlu indüktör alanlar
21. gün 25. gün 26. gün 28. gün
Ara Mezoderm Boyun ve üst sırt bölgesindekilerden Nefrotom gelişir i Daha aşağıdakilerden Nefrojenik kordonlar gelişir bölümlenmiş ş ara mezoderm (pronefroz sistemi) tek parçalı ara mezoderm (mezonefroz sistemi) tek parçalı ara mezoderm (metanefroz sistemi)
Pariyetal ve Visseral Mezoderm Her ikisi içeriden ve dışarıdan embriyon bi içi ii sölom boşluğunu ğ döşer. Yani bunlar vücut iç boşluğunun iç ve dış duvarlarını yapar.
Pariyetal mezoderm; Mezodermle birlikte mezotelyumu ve seröz zarları (periton, pleura ve perikard), lateral ve ventral gövde duvarını oluşturur. Visseral mezoderm; endoderm ile birlikte bağırsak duvarını oluşturur.
Kan ve Kan Damarları Visseral mezodermden vitellus kesesinin duvarına göç eden hücreler (anjioblastlar) kan hücrelerine ve kan damarlarına farklanırlar kalp vitellus kesesi kan adacıkları amniyon kesesi villus damarlar damarlar
Anjiyoblastlar Kan adacıkları Endotel hücreleri Kan hücreleri Mezanşim hücreleri Kan adacıkları Endotel hc İlkel kan hc İlkel kan damarları
vaskülogenez anjiyogenez PDGF ve TGFβ Şekil verme ve stabilizasyon
4. Hafta sonunda embriyondaki kan dolaşımı İntrauterin Hematopoezis
Mezoderm in Özeti Destek dokuları (bağ, kıkırdak ve kemik) Çizgili ili ve düz kas Kan ve lemf damarları, kalp duvarı Böbrekler, gonadlar ve ilgili borucuklar Sürrenalin korteksi Dalak
Endodermin İleri Gelişimi Mide Barsak Sistesi (Gastrointestinal Sis-GİS) Baş-Kuyruk Bükülmesi Yan Bükülme Sinir sisteminin hızla uzaması Hızla çoğalan somitler
BAŞ BÜKÜLMESİ KUYRUK BÜKÜLMESİ ön barsak orta barsak BAŞ KUYRUK BÜKÜLMESİ arka barsak
Vitellus kesesinin vücut içine girmesi ve ince, dar bir kanal olan vitellus kanalıyla dışarıyla ilişki kurması (omfalomezenterik kanal=duktus vitellinus)
Endoderm in Özeti Sindirim kanalı epiteli Solunum sistemi epiteli Tiroid, paratiroid, kc ve pankreas parankimi Tonsilla ve timus stroması Mesane ve uretra epitelleri Timpan boşluğu ve Östaki borusu epiteli
Embriyon Dönemi 4-8 haftalar İç Gelişmeler Dış Görünüm
28. gün 32. gün 33. gün 37. gün 41. gün 44. gün 47. gün 50. gün 52. gün 54. gün 10 mm Boy: CRL (tepe ucu-kalça ucu) 56. gün
28. gün (4-6 mm) Dört ekstremitenin de tomurcuklarının varlığı Kapalı kulak kabartısı Göz taslağını oluşturan mercek henüz belli değil
32. gün (5-7 mm) Mercek girintisinin açılması Uzamış ve incelmiş üst ekstremite tomurcukları Belirgin endolemf parçasıyla birlikte kulak kabartısı
33. gün (7-9 mm) Burun deliği girintileri El ayalarının belirmesi Göz taslağında merceğin öne çıkması
37. gün (11-14 mm) Gözde koyu renkli retina dışarıdan fark ediliyor Burun kanatlarının oluşumu İkinci farinks kavsi 3 ünden daha büyük Kulak kepçelerinin i kabartıları fark ediliyor Altta kalça, bacak ve ayaklar fark ediliyor
41. gün (11-14 mm) Belirgin parmak çıkıntıları ve el ayası Ayakta parmak taslakları Mandibula ve hiyoid kavislerin belirginleşmesi Nazofrontal oluklar Bel bükülmesi
44. gün (13-17 mm) Boyun ve bel bükülmeleri El ayasında parmak girintileri Dirseğin ilk kez izlenmesi Göz kapağı ğ katlantıları Kulak kepçesinin belirginleşmesi
47. Gün (17-20 mm) Omurganın hafifçe dikleşmesi Ekstremitelerin ileri doğru uzanması Ayak parmakları belirginleşmeye başlar ancak parmak araları henüz açılmamıştır
50-51. gün (21-23 mm) Kollar dirsekten hafifçe bükülmüşü Kısa, güdük parmaklar Eller kalp hizasında ortaya doğru yaklaşmakta, yine de birbirinden uzak Başta yüzeyel damar ağı belirmeye başlıyor
54. Gün (25-27 mm) Dış kulağın belirginleşmesi Eller gövdenin önünde Parmaklar karşı elin parmaklarının üstüne gelebilir Kalınlaşmış göz kapaklar
56-57. gün (23-32 mm) Kol ve bacak bölümleri belirgin Dış genital organlar belirgin, ancak embriyonun cinsini belirlemek için yeterli değil
4-8 Haftaların Klinik Önemi Embriyon Dönemi Fötüs Dönemi MSS Kalp Üst Eks Alt Eks Kulak Gözler Dişler Damak Dış Gen Çok duyarlı dönem Az duyarlı dönem Büyük yapı bozuklukları İşlev bozuklukları, küçük yapı bozuklukları
Talidomit Etkisi (Hiperemezis tedavisi neovaskülerizasyon inhibitörü) fakomelia anensefali inionşizis