ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ATAK-S YUMURTACI TAVUK HİBRİTİNİN ÇUKUROVA (ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA ÇİFTLİĞİ) KOŞULLARINDA PERFORMANSININ SAPTANMASI ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ADANA, 2007

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ATAK-S YUMURTACI TAVUK HİBRİTİNİN ÇUKUROVA (ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA ÇİFTLİĞİ) KOŞULLARINDA PERFORMANSININ SAPTANMASI ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ Bu Tez././2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/ Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. İmza. İmza İmza. Prof.Dr.Ahmet TESTİK Prof.Dr.Nazım ULUOCAK Prof.Dr.Ömer CAMCI DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Zootekni Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür Bu Çalışma, Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No:ZF2006YL74 Not:Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ATAK-S YUMURTACI TAVUK HİBRİTİNİN ÇUKUROVA (ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA ÇİFTLİĞİ) KOŞULLARINDA PERFORMANSININ SAPTANMASI ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI Danışmanı: Prof. Dr. Ahmet TESTİK Jüri : Prof. Dr. Ahmet TESTİK Prof. Dr. Nazım ULUOCAK Prof. Dr. Ömer CAMCI Bu çalışma, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen Atak-S yumurtacı hibritinin Çukurova Bölgesi nde (Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliği koşullarında) performansını saptamak amacıyla yapılmıştır. Araştırma materyali hayvanların 18 haftalık yaşa kadarki canlı ağırlıkları, ölüm oranları, yem tüketimleri belirlenmiştir. Canlı ağırlık ortalama değeri, 18. hafta sonunda 1413.6±13.35 g olarak saptanmıştır. Onsekizinci haftada yem tüketimleri ortalaması 5.715 g, yemden yararlanma oranı 4.04 olarak bulunmuştur. Cinsel olgunluk yaşı 150 gün, cinsel olgunluk ağırlığı 1664.1±8.53 g olarak saptanmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen veriler dikkate alındığında sonuçların sahaya uygulanabilmesi için benzer çalışmaların yapılıp daha kesin sonuçlara ulaşılması yararlı olacaktır. Anahtar Kelimeler: Atak-S, kahverengi yumurtacı, hibrit, performans I

ABSTRACT MSc THESIS DETERMINATION OF PERFORMANCE OF LAYER HYBRID ATAK-S IN CONDITIONS OF CUKUROVA ( POULTRY RESEARCH AND PRACTICE FARM IN AGRICULTURAL FACULTY OF CUKUROVA UNIVERSITY) DEPARTMENT OF ANIMAL SCIENCE INSTITUE OF NATUREL AND APPLIED SCIENCES ÇUKUROVA UNIVERSITY Supervisor: Prof. Dr. Ahmet TESTİK Jury : Prof. Dr. Ahmet TESTİK Prof. Dr. Nazım ULUOCAK Prof. Dr. Ömer CAMCI The present study was conducted to determine performance of layer hybrid (Atak-S) which is developed in Ankara Poultry Research Institute at Cukurova conditions ( poultry research and practice farm in Agricultural Faculty of Cukurova University ). The animals body weight, feed consumption and death rate were determined during the 18th week. At the end of 18th week, the average body weights were determined 1413.6±13.35 g. The animals avarage feed consumption and the feed conversion efficiency were 5.715 g and 4.04 respectively at 18th week. Sexual maturity age and sexual maturity weight were found 150 days and 1664.1±8.53 g respectively. As a result of this research in depend of the datas, probably it is more useful for designing and studying some similar studies before try to apply in the commercial market. Keywords: Atak-S, brown layer, hybrid, performance II

TEŞEKKÜR Ülkemiz tavukçuluğu özellikle son 30 yıl içerisinde büyük ilerleme kaydetmiş olsa bile hala damızlık temininde dışa bağımlıdır. Ülkemizde 2006 yılı itibarıyla yumurta tavuğu üretimi için yaklaşık 400-500 bin adet damızlık yumurta-civciv yurt dışından temin edilmiştir. Bu nedenle yapılacak çalışmalarla özellikle yerli hibritlerin ülkemizin muhtelif bölgelerindeki performanslarının belirlenmesi son derece önem arzetmektedir. Bu düşüncelerle yapılmış olan bu çalışmanın yeni araştırıcılara bir rehber olmasını temenni ediyorum. Bu çalışmayı yapmamda bana rehber olan üstün deneyimlerinden faydalandığım ve çalışmalarım sırasında manevi desteğini esirgemeyen tez danışmanım Sayın Prof. Dr. Ahmet TESTİK başta olmak üzere, Sayın Prof. Dr. Orhan ÖZTÜRKCAN a, Sayın Prof. Dr. Nazım ULUOCAK a, Arş. Gör. Emine ALTINKAYA ya, Araş.Gör. Dr. Ahmet TEKELİ ye, Teknisyen Ahmet BAĞRIAÇIK a, bana kapılarını açan ve imkanlarını sunan Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü ve Zootekni Anabilim Dalı Başkanlığı na ve ilgili tüm mesai arkadaşlarıma teşekkür eder, şükranlarımı sunarım. Tez çalışmalarım ve eğitimim boyunca sabır ve metanetle her zaman yanımda olan Sevgili annem, babam, eşim, oğlum ve kardeşlerime teşekkürü bir borç bilirim. III

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ I ABSTRACT...II ÖNSÖZ(VE/VEYA TEŞEKKÜR).III İÇİNDEKİLER...IV ÇİZELGELER DİZİNİ V ŞEKİLLER DİZİNİ.VI RESİMLER DİZİNİ...VII 1.GİRİŞ.1 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR. 4 3.MATERYALVE METOD 11 3.1. Materyal.11 3.2.Metod:.14 3.2.1. Civcivler Gelmeden Önce Yapılan İşler...14 3.2.2. Civcivler Geldikten Sonra Yapılan İşler.....14 4.BULGULAR VE TARTIŞMA..19 4.1. Büyütme Dönemine Ait Bulgular....19 4.2. Yumurtlama Dönemi Başlangıcına Ait Bulgular...22 5.SONUÇLAR VE ÖNERİLER...24 KAYNAKLAR.....25 ÖZGEÇMİŞ..28 IV

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 1.1. 2002-2006 yılları damızlık civciv ve yumurta ithalatları. 2 Çizelge 2.1. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları. 4 Çizelge 2.2.Yerli ve dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritlerin verim ve gelişim özellikleri.... 5 Çizelge 2.3. ATAE de 1988 yılında yapılan çalışmalarda elde edilen belirli haftalardaki yaşama gücü (%) değerleri..6 Çizelge 2.4. ATAE de 1991 yılında yürütülen çalışmada kullanılan hibritlerin belirli haftalardaki yaşama gücü (%) değerleri....6 Çizelge 2.5. Kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların bazı özellikleri 7 Çizelge 2.6. ATAE tarafından elde edilen bazı ebeveyn kombinasyonlarının performans değerleri.8 Çizelge 2.7. ATAE tarafından geliştirilen yerli yumurtacı hibritlerin performans değerleri.9 Çizelge 2.8. ATAE tarafından geliştirilen yerli yumurtacı hibritlerin haftalık canlı ağırlık değerleri....10 Çizelge 2.9. ATAE tarafından geliştirilen yerli yumurtacı hibritlerin performans değerleri.. 10 Çizelge 3.1. Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen Atak-S yumurtacı hibritinin özellikleri......12 Çizelge 3.2. Belirli dönemlerde sağlanan yemlik, suluk ve yer miktarları....17 Çizelge 4.1. Büyütme döneminde ve yumurtlama dönemi öncesi canlı ağırlık miktarları........19 Çizelge 4.2. Büyütme döneminde ve yumurtlama dönemi öncesi yem tüketimleri ve yemden yararlanma oranları...20 Çizelge 4.3. Haftalara göre belirli dönemlerdeki yem tüketimleri.21 V

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 4.1. Büyütme döneminde ve yumurtlama dönemi öncesi canlı ağırlık artışındaki değişmeler 20 Şekil 4.2. Büyütme döneminde ve yumurtlama dönemi öncesi belirli yaşlardaki ölüm oranlarındaki değişmeler...21 VI

RESİMLER DİZİNİ SAYFA Resim 3.1. Atak-S yumurtacı hibritinin fiziksel görünümü 13 Resim 3.2. Atak-S yerli damızlık hibritinin yumurtalarından görünüm.13 Resim 3.3. Atak-S yumurtacı hibritinin kafeslerdeki görünümü.... 16 VII

1.GİRİŞ 1.GİRİŞ Ülkemiz tavukçuluğu, 1960 yılına kadar geçen zaman içerisinde tavukçuluğun bir endüstri olarak geliştiği ülkelere göre kayda değer bir ilerleme gösterememiştir. Bu zamana kadar yapılan çalışmaların 1960 yılı sonrası tavukçuluğumuzun gelişmesine bir alt yapı oluşturması da son derece önemlidir. Tavukçulukta son 50-60 yılda yumurta üretimi ile ilgili meydana gelen en önemli değişimlerden biri iki verim yönlü ve hatta tek verim yönlü standart tavuk ırklarının yerini ticari hibritlerin almasıdır(erensayın, 2000a). Dış kaynaklı olarak çok sayıda yumurtacı ve etçi hibritler geliştirilmiş ve Ülkemizde bu hibritler yaygın olarak kullanılmaktadır(türkoğlu ve ark. 2004). Hibrit materyallerin yurt dışından ithal edilmesi tavukçuluğumuza bir canlılık getirmiş olsa bile bazı tavuk hastalıklarının (G.R.D., Marek, Laringo Traheitis, Gumboro vs) ülkemizde ortaya çıkması, damızlık temininde dışa bağımlılık gibi sakıncalarını meydana getirmiştir(erensayın, 2000b). Türkiye tavukçuluk alanında teknoloji satın alan ülkeler grubunda olup, üretim materyali olan damızlık anaçlarını civciv ve yumurta olarak ithal etmektedir. Erensayın (2001), 1961-1987 yılları arasında yapılan çalışmalar neticesinde ülkemizde üretilen yumurtacı yerli hibritlerin talebi karşılama bakımından %2.5 oranında kaldığını bildirmiştir. 2006 yılı itibarıyla yumurta tavuğu üretimi için yaklaşık 400-500 bin adet damızlık yumurta-civciv yurt dışından temin edilmiştir. Damızlık hibrit materyal ihtiyacının dışardan karşılanması Ülkemiz döviz giderlerinin artmasına neden olmaktadır. 2002-2006 yılları damızlık civciv ve yumurta ithalatları Çizelge 1.1. de açıklanmıştır. 1

1.GİRİŞ Çizelge 1.1. 2002-2006 yılları damızlık civciv ve yumurta ithalatları Yıllar Etçi damızlık civciv ithalatı Etçi damızlık yumurta ithalatı Yumurtacı damızlık civciv ithalatı Damızlık hindi civciv ithalatı 2002 1.453.576 11.007.690 490.894 23.597 2003 1.167.285 9.744.434 445.014 31.416 2004 1.120.239 10.399.366 464.456 25.700 2005 845.378 11.599.355 469.364 30.600 2006 1.238.610 5.140.106 499.170 0 (Tarım Bakanlığı Kayıtları, 2007) Yerli hibrit elde etmek amacıyla, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü (ATAE) Ülkemizde uzun yıllardır bir dizi çalışmalar yapmaktadır. 1963 yılında devletin hibrit ebeveynlerin ithalini serbest bırakması neticesinde, Enstitü tarafından çeşitli sentetik hatlar ile kültür ırklarının çiftleştirilmeleri sonucu 1970 yılından itibaren yerli ebeveyn hatları elde edilmeye çalışılmaktadır (Anonymous, 1999). Yumurta tavukçuluğu konusunda planlı ıslah ve ve yerli hibrit ebeveynleri elde etmeye yönelik çalışmalara 1960 yılının sonlarında başlanan Ülkemizde, 1970 lerde dış kaynaklı hibrit ebeveyn soylardan faydalanıldığı ifade edilmiştir(düzgüneş ve ark., 1982). 1995 yılında Kanada dan getirilen 6 sı kahverengi yumurtacı, 4 ü beyaz olmak üzere toplam 10 saf tavuk hattı üzerinde Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen çalışmalar neticesinde Atabey, Atak ve Atak-S adlı yerli ticari yumurtacı hibritleri geliştirilmiştir. Yapılan araştırmalarda, elde edilen bu hibritlerin yumurta verimlerinin yüksek, yem tüketimlerinin düşük ve yaşama güçlerinin iyi olduğu bildirilmiştir (Anonymous, 2004). Uzun vadeli ulusal çıkarlarımız dikkate alındığında damızlık materyal ihtiyacının yurt içinden karşılanması, yumurta yönlü yerli hibritlerimizin performansının yükseltilmesi, kapasite ve üretim düzeylerinin artırılması, yapılacak çalışmalara özel sektörlerin de katılımının sağlanması son derece önemlidir. Ülkemiz tavukçuluğunun ilerlemesi için hibrit materyallerin verim performanslarının yetiştiriciler tarafından mukayese edilebilmesinde Rastgele Örnekleme Test-RÖT(Random Sample Test) çalışmalarının yapılması ve sonuçlarının yayınlanması gerektiği ifade edilmiştir(testik, 1982). 2

GİRİŞ Albada (1971), tavukçuluğu gelişmiş ülkelerin tavukçuluk alanında ileri ıslah düzeylerine ulaşmalarında ve üretim etkinliklerinin artmasında Rastgele Örnekleme Testlerinin önemli katkıları olduğunu belirtmiştir. Yurt dışından ithal edilen damızlık hibrit materyallerin verim testlerinin yapılması ve hastalıklara karşı dirençlerinin tespit edilmesi gerektiği bildirilmiştir(tekinel, 1982). Hartmann (1973), yapılan çalışmalarda daha sağlıklı sonuçların alınması açısından test yerlerinin artırılmasının, testlerin yıllara göre tekrarlanmasından daha etkin olacağını ifade etmiştir. Düzgüneş (1979), genotip ve çevre interaksiyonunu önemli derecede ortadan kaldırmak için ya çevre koşullarına uygun reaksiyon gösteren genotiplerin seçilmesi, ya çevre koşullarının iyileştirilmesi ya da her iki şartın yerine getirilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Yine Düzgüneş (1976), Rastgele örnekleme test çalışmalarının Ülkemiz tavukçuluğunun ilerlemesinde son derece önemli olduğunu vurgulamıştır. Bu çalışmanın amacı, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından elde edilen Atak-S yumurtacı tavuk hibritinin Çukurova Bölgesi nde (Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Ve Uygulama Çiftliği koşullarında) performansını saptamak ve bu konudaki verileri dikkate alarak gelecek çalışmalara ve yetiştiricilere ışık tutmaktır. 3

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Yapılan bu araştırmanın öncesinde Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Ve Uygulama Çiftliği koşullarında Atak-S yumurtacı tavuk hibritinin performansının belirlenmesiyle ilgili yapılmış bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu sebeple kahverengi yumurtacılar başta olmak üzere bazı araştırıcılar tarafından yumurtacı genotiplerin performanslarıyla ilgili yapılmış çalışmaların elde edilebilen önemli sonuçları burada sunulmuştur. Düzgüneş (1985), ATAE tarafından 1968 yılında başlatılıp 1982 yılına kadar sürdürülen Hibrit Ebeveynleri Geliştirme Projesi neticesinde yerli kahverengi yumurtacıların tavuk/gün yumurta verimlerinin dış kaynaklılara göre düşük olduğu, yaşama gücünün de dikkate alındığı tavuk/kümes yumurta verimleri arasındaki farkın önemsiz olduğu bildirilmiştir. Araştırma neticesinde elde edilen bazı veriler Çizelge 2.1. de verilmiştir. Çizelge 2.1. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları Hibritler Yumurta Verimi (adet) Yumurta Ağırlığı (g) tavuk/gün tavuk/kümes G1XS1(kahverengi) 235 222 62.2 P2XR2(kahverengi) 248 238 59.1 O1XT1(beyaz) 241 218 61.6 O2XT2(beyaz) 254 243 58.6 Dış kaynaklı kahverengi 272 238 63.8 Dış kaynaklı kahverengi 255 233 62.8 Dış kaynaklı beyaz 245 226 59.0 ( Düzgüneş, 1985) Fathel ve Elibol (2006), ATAE tarafından geliştirilen ATAK ve ATAK-S adlı 2 adet kahverengi yumurtacı genotip ile iki dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritin (Lohman Brown ve Nick Brown) çeşitli verim özellikleri bakımından karşılaştırılmasına yönelik yaptıkları çalışma neticesinde yerli kahverengi yumurtacı hibritlerin performanslarının dış kaynaklı hibritlere göre özellikle yumurta verimi ve yem tüketimine ilişkin özellikler bakımından daha düşük olduğunu bildirmişlerdir. Yapmış oldukları çalışma sonunda elde ettikleri bulgular Çizelge 2.2. ye çıkarılmıştır. 4

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çizelge 2.2.Yerli ve dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritlerin verim ve gelişim özellikleri Özellikler Atak Atak-S NB LB Cinsel Olgunluk Yaşı 154.3±0.91a 152.1±0.91b 149.2±0.91c 148.8±0,91a Tavuk-gün Yum. Ver.(%) 76.4±0.98c 79.8±0.98bc 83.9±0.98ab 86.6±0.98a Tavuk-kümes Yum. Ver. 75.2±1.2c 78.7±1.2bc 83.9±1.2ab 86.6±1.2a (%) Tavuk-gün Yum. Ver. 278.4±4.08c 290.5±4.08b 305.4±4.08a 315.5±4.08a (adet) Tavuk-kümes Yum.Ver. 273.8±4.32c 286.8±4.32b 305.4±4.32a 315.5±4.32a (adet) Ortalama yum. ağırlığı, g 58.7±0.15b 61.3±0.15a 61.5±0.15a 61.4±0.15a Günlük yem tüketimi, g 119.2±1.2b 125.8±1.2a 120.1±1.2b 124.5±1.2a Yemden yararlanma 2.620±0.04a 2.544±0.04a 2.394±0.04b 2.364±0.04b Oranı, kg/kg Y.Y.O. (g.yem/yumurta) 153.6±0.027b 159.9±0.027a 146.7±0.027c 144.1±0.027a 20.hafta canlı ağırlığı, g 1613±44a 1679±44a 1556±39a 1524±44a 72. hafta canlı ağırlığı, g 2162±52c 2348±52a 2139±47c 2279±47b Yaşama gücü, % 96.7a 98.3a 100a 100a a,b,c:aynı satırda farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0.05) ( Fathel ve ark., 2006) ATAE de elde edilmiş olan kahverengi yumurtacı hibrit ebeveynleri arasında yapılan çeşitli melezlerde cinsi olgunluk yaşının 159-162 gün, cinsi olgunluk ağırlığının 1777-1915 g arasında olduğu bulunduğu, cinsi olgunluk ağırlığının küçük değerinin ise dörtlü melezlere ait olduğu ifade edilmiştir(anonymous, 1986). Hanumaiah ve ark. (1976), Rhode Island Red kahverengi yumurtacı tavuk ırkında cinsi olgunluk yaşını 199 gün, cinsel olgunluk ağırlığını 1960 g olarak, beyaz Leghorn x Rhode Island Red melezlerinin ise cinsi olgunluk yaşını 159 gün, cinsel olgunluk ağırlığını 1622 g olarak bildirmişlerdir. ATAE de Yüceer ve arkadaşları tarafından 1988 yılında gerçekleştirilen 6 adet yerli 2 adet dış kaynaklı kahverengi yumurtacı, 2 adet yerli 1 adet dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritin kullanıldığı test çalışması sonucunda elde edilen yaşama gücüne ait değerler Çizelge 2.3. de açıklanmıştır. 5

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çizelge 2.3. ATAE de 1988 yılında yapılan çalışmalarda elde edilen belirli haftalardaki yaşama gücü (%) değerleri Yaşama Gücü (%) Hibrit Adı 0-8 Hafta 9-22 Hafta Yerli Kahverengi (1) 94.6 94.2 Yerli Kahverengi (2) 99.2 98.4 Yerli Kahverengi (3) 99.2 96.9 Yerli Kahverengi (4) 96.1 98.4 Yerli Kahverengi (5) 100.0 96.2 Yerli Kahverengi (6) 98.0 100.0 Dış Kaynaklı Kahverengi (1) 99.2 96.1 Dış Kaynaklı Kahverengi (2) 95.3 100.0 Yerli Beyaz (1) 95.4 95.1 Yerli Beyaz (2) 92.6 98.6 Dış Kaynaklı Beyaz (1) 96.9 92.8 (Yüceer ve ark., 1990) Düzgüneş ve ark.(1982), özel sektör koşullarında yerli kahverengi, yerli beyaz ve dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritlerle yaptıkları test çalışması sonucunda her genotip için yaşama gücü değerlerini sırasıyla 0-8 haftalarda 98.53, 96.78, 98.87; 9-22 haftalarda ise 97.83, 98.27, 98.09 olarak belirtmişlerdir. ATAE de 1991 yılında Büyükbebeci ve arkadaşları tarafından yürütülen, 5 i kahverengi 4 ü beyaz olmak üzere 9 adet hibritin kullanıldığı test çalışmasında yaşama gücü ile ilgili bulgular Çizelge 2.4. te açıklanmıştır. Çizelge 2.4. ATAE de 1991 yılında yürütülen çalışmada kullanılan hibritlerin belirli haftalardaki yaşama gücü (%) değerleri Hibrit Adı Yaşama Gücü (%) 0-8 Hafta 9-20 Hafta Yerli Kahverengi (PR) 95.0 97.9 Yerli Kahverengi (G 1 S 1 ) 99.0 99.0 Yerli Kahverengi (G X S X ) 100.0 96.0 Dış Kaynaklı Kahverengi (1) 96.8 96.6 Dış Kaynaklı Kahverengi (2) 97.0 97.0 Yerli Beyaz (O X T X ) 96.0 96.7 Yerli Beyaz (O 1 T 1 ) 96.0 95.6 Dış Kaynaklı Beyaz (1) 98.0 96.9 Dış Kaynaklı Beyaz (1) 98.0 92.9 (Büyükbebeci ve ark., 1991) 6

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ülkemize Kanada dan getirilmiş olan kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların büyütme ve yumurtlama dönemi başlangıcına ait bazı performans özellikleriyle ilgili veriler Çizelge 2.5. te açıklanmıştır. Çizelge 2.5. Kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların bazı özellikleri Kahverengi Yumurtacı Hatlar 18.Hafta Sonu Canlı Ağırlığı (g) Yaşama Gücü(%) Cinsel Olgunluk Yaşı (Gün) Rhode Island Red-1 1730.0 95.0 123.0 Rhode Island Red-11 1710.0 94.0 125.0 Barred Rock-1 1868.0 94.0 132.0 Barred Rock-11 1860.0 91.0 130.0 Colombian Rock 1850.0 92.0 133.0 Line-54 1710.0 92.0 121.0 Beyaz Yumurtacı Hatlar Black Line 1365.0 95.0 120.0 Brown Line 1350.0 93.0 122.0 Blue Line 1360.0 91.0 128.0 Maroon Line 1352.0 93.0 125.0 (Göğer, 1996) İpek ve ark. (1998), kahverengi ve beyaz yumurtacı hibritlerin işletme koşullarında bazı özelliklerinin saptanmasıyla ilgili olarak 0-20 haftalık yaş döneminde kahverengi yumurtacılarda 8.57 kg/piliç yem tüketimi, %5.23 oranında ölüm; beyaz yumurtacılarda ise 7.93 kg/piliç yem tüketimi, %3.31 oranında ölüm belirlemişlerdir. Aynı araştırıcılar, %5 yumurta verim düzeyine ulaşma yaşını kahverengi yumurtacılarda ortalama 148.11 gün, beyaz yumurtacılarda ortalama 145.55 gün olarak saptamışlardır. ATAE tarafından 2000-2001 yılları arasında yürütülen çalışma sonunda elde edilen bazı ebeveyn kombinasyonlarının yaşama gücü, cinsi olgunluk yaşı ve cinsi olgunluk ağırlığına ait bulgular Çizelge 2.6. da açıklanmıştır. 7

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çizelge 2.6. ATAE tarafından elde edilen bazı ebeveyn kombinasyonlarının performans değerleri GENOTİP Yaşama Gücü (%) 0-6 Hafta 7-18 Hafta Cinsel Olgunluk Yaşı (Gün) Cinsel Olgunluk Ağırlığı(g) BR1XBR1 97,8 95,4 154 1922 BR1XBR2 98,1 92,9 158 1932 BR2XBR2 92,9 93,7 155 1894 BR2XBR1 95,4 89,7 155 1837 L54XL54 99,5 99,5 154 1726 L54XCOL 98,7 100.0 152 1857 COLXCOL 99,3 100.0 161 1878 COLXL54 99,5 100.0 156 1844 BLUEXBLUE 91,9 96,8 151 1524 BLUEXMAROON 95,6 100.0 150 1513 MAROONXMAROON 93,1 99,5 153 1484 MAROONXBLUE 93,8 98,9 152 1507 ( Anonymous, 2001) Başpınar ve ark. (2003), Brown Nick, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari hibritlerini kullandıkları çalışmada 18. hafta sonundaki canlı ağırlık ortalamalarını sırayla 1481.4±12.4g, 1517.1±8.23g ve 1514.2±10.60g; (%) ölüm oranlarını 2.81, 1.75, 1.50 olarak bildirmişlerdir. Yine aynı araştırıcılar %5 verim yaşlarını sırasıyla 132 gün, 130 gün, 138 gün; 0-18.hafta toplam yem tüketimlerini 6857.50g, 6826.25g, 6685.66 g olarak belirtmişlerdir. Şekeroğlu ve Sarıca (2005), altlıklı yer ve serbest sistemde barındırılan kahverengi ve beyaz yumurtacılarla ilgili yapmış oldukları çalışma sonunda, altlıklı yer sisteminde %5 verim yaşını kahverengi yumurtacılarda 129.0±3.19 gün, beyaz yumurtacılarda 141.5±1.32 gün olarak belirtmişlerdir. Aynı araştırıcılar %5 verim canlı ağırlığı kahverengi yumurtacılarda 1471.7±25.07 g, beyaz yumurtacılarda 1364.4±23.59 g olarak bildirmişlerdir. 8

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ATAE nin yürüttüğü çalışma neticesinde elde edilen yerli yumurtacı hibritlerin performans değerleri Çizelge 2.7. de özetlenmiştir: Çizelge 2.7. ATAE tarafından geliştirilen yerli yumurtacı hibritlerin performans değerleri Verim Özellikleri Beyaz (Atabey) H İ B R İ T L E R Kahverengi (Atak) Siyah (Atak-S) Yumurta Verimi 72 haftalık yumurta verimi 305 Adet 297 Adet 299 Adet Pik dönemi yumurta verimi %97 %96 %97 Yumurta ağırlığı ortalaması 60.3 g 63.1 g 64.7 g 72 haftalık yumurta kütlesi 18.40 kg 18.72 kg 19.34 kg Yem Tüketimi Büyütme dönemi (18 Hafta) 5.9 kg 6.9 kg 6.9 kg Yumurtlama dönemi(günlük Ortalama) 100-105 g 113-117 g 117-123 g Cinsel Olgunluk İlk yumurtlama Yaşı 140-145 gün 145-150 gün 147-152 gün %50 Verim yaşı 155-160 gün 160-165 gün 162-167 gün Pike Ulaşma yaşı 180-185 gün 180-185 gün 180-185 gün Canlı Ağırlık 8.Hafta 490 g 550 g 570 g Cinsi Olgunluk 1535 g 1750 g 1800 g 72.Hafta 1820-1850 g 2040-2080 g 2150-2200 g Yaşama Gücü Büyütme dönemi (18 Hafta) %97-98 %97-98 %97-98 Yumurtlama dönemi(19-72 Hafta) %93-95 %94-96 %94-96 ( Anonymous, 2005) Yine ATAE nin yürüttüğü aynı çalışma sonucunda elde edilen yerli yumurtacı hibritlerin belirli haftalardaki canlı ağırlık artışıyla ilgili 2007 yılı performans değerleri Çizelge 2.8. de ve genel performansları Çizelge 2.9. da özetlenmiştir: 9

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çizelge 2.8. ATAE tarafından geliştirilen yerli yumurtacı hibritlerin haftalık canlı ağırlık değerleri Hafta C A N L I A Ğ I R L I K (g) Beyaz (Atabey) Kahverengi (Atak) Siyah (Atak-S) 0 (Günlük) 36 37 37 1 54 51 56 2 86 94 101 3 121 141 148 4 189 214 228 5 250 269 303 6 311 324 385 7 405 460 510 8 468 548 621 9 542 671 736 10 634 765 932 11 725 888 1053 12 778 989 1115 13 877 1069 1177 14 943 1158 1239 15 980 1245 1301 16 1081 1320 1363 17 1135 1397 1425 18 1216 1494 1487 19 1287 1591 1549 20 1345 1688 1616 21 1391 1740 1663 22 1409 1780 1710 (Anonymous, 2007) Çizelge 2.9. ATAE tarafından geliştirilen yerli yumurtacı hibritlerin performans değerleri Verim Özellikleri Beyaz (Atabey) H İ B R İ T L E R Kahverengi (Atak) Siyah (Atak-S) Yumurta Verimi 22. hafta yumurta ağırlığı ortalaması, g 49.92 52.28 57.45 22. hafta tavuk-gün yumurta verimi, % 61.28 66.45 85.17 Yem Tüketimi Büyütme dönemi (1-20 hafta arası) 5.9 kg 6.9 kg 6.9 kg Yumurtlama dönemi(günlük Ortalama) 100-105 g 113-117 g 117-123 g Canlı Ağırlık 20. Hafta 1345 g 1688 g 1616 g Yaşama Gücü Büyütme dönemi %95-98 %96-97 %97-98 Yumurtlama dönemi %94-96 %97-98 %96-97 (Anonymous, 2007) 10

3.MATERYALVE METOD 3.MATERYALVE METOD 3.1. Materyal: Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nün geliştirdiği Atak-S yumurtacı hibriti araştırmanın hayvan materyalini oluşturmuştur. Araştırma için ilgili kurumdan getirilen 3600 adet civciv kullanılmıştır. Araştırma materyali Çukurova Üniversitesi nin kendi öz kaynaklarıyla temin edilmiştir. Yine Çalışma süresince kullanılan yemlerin tümü, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğindeki yem ünitesi ve Üniversite nin katkılarıyla Bölgedeki özel sektöre ait muhtelif yem fabrikalarından sağlanmıştır. Bu çalışmada hayvan materyali olarak kullanılan Atak-S hibriti; 22.04.2006 tarih ve 26147 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü Tarafından Geliştirilen Yumurtacı Hibritlerin Tescili Hakkındaki 2006/15 Numaralı Tebliğinde, Sakin mizaçlı, kötü çevre şartlarına dayanıklı, yemi değerlendirme yeteneği iyi, siyah tüylü, kahverengi göğüs ve gerdanlı, hibrit yumurta tavuğu genotipi şeklinde tanımı yapılmaktadır. Aynı tebliğde Atak-S hibritinin özellikleri Çizelge 3.1. de özetlenmiştir: 11

3.MATERYALVE METOD Çizelge 3.1. Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen Atak-S yumurtacı hibritinin özellikleri Türü Adı Genotipi Yayılma Alanı Yetiştirme Amacı Rastgele Örnekleme Testi Cinsiyet Ayırım Yöntemi Geliştiren Kuruluş GENEL ÖZELLİKLERİ Baş Yapısı İbik Yapısı Gaga Yapısı Burun Delikleri Göz Kulak Lopları Sakal Boyun Yapısı Kuyruk Kanatlar Göğüs Yapısı Ayak Ve Tırnak Yapısı Tüylenme Şekli Telek Rengi Deri Rengi Yumurta Kabuk Rengi YUMURTA VERİMİ 72 Haftalık Yumurta Verimi 299 adet Pik Dönemi Yumurta Verimi %97 Yumurta Ağırlığı 64.7 gram 72 Haftalık Yumurta Kütlesi 19.34 kg YAŞAMA GÜCÜ Büyütme Dönemi (18 Hafta) %97-98 Yumurtlama Dönemi (19-72 Hafta) %94-96 CİNSEL OLGUNLUK İlk Yumurtlama Yaşı 147-152 gün %50 Verim Yaşı 162-167 gün Pike Ulaşma Yaşı 180-185 gün CANLI AĞIRLIK 8. Hafta 570 gram Cinsel Olgunluk 1800gram 72. Hafta 2150-2200gram YEM TÜKETİMİ Büyütme Dönemi (18 Hafta) 6.9 kg Yumurtlama Dönemi (Günlük Ortalama) 117-123 gram Kaynak:RG(26147/22.04.2006) Evcil Tavuk (Gallus domesticus) Atak-S Hatlar Arası melez, Kahverengi Yumurtacı Türkiye Yumurta Yapıldı Vücut tüy rengine göre Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü Dişi Küçüktür Balta ibiktir Kısa, küttür Küçük ve gaga üzerindedir Yuvarlak, gaga üzerindedir Küçük, kırmızıdır Küçük, kırmızıdır Kısa, kalındır Düz, siyah teleklidir Vücuda yapışık, siyah teleklidir Dolgundur Ayaklar normal kalınlıkta, küt ve siyah tırnaklıdır Hızlı tüylenme gösterir Siyahtır Koyu sarıdır Kahverengidir 12

3.MATERYALVE METOD Resim 3.1. Atak-S yumurtacı hibritinin fiziksel görünümü Resim 3.2. Atak-S yerli damızlık hibritinin yumurtalarından görünüm 13

3.MATERYALVE METOD Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü nde yetiştirilen Atak-S kahverengi yumurtacı tavuk hibritinin Rhode Island Red (RIR)xColombian Rock(Col) melezlemeleriyle elde edildiği bildirilmiştir (Fathel ve Elibol, 2006). Çalışma süresince kullanılan yemlerin tümü, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğindeki yem ünitesi ve Üniversite nin katkılarıyla Bölgedeki özel sektöre ait muhtelif yem fabrikalarından sağlanmıştır. Hayvanlara büyütme döneminin ilk (0-6) haftalık döneminde civciv yemi, (6-18) haftalık 2. döneminde büyütme yemi, yapılan çalışmanın son dönemi olan (19-22) haftalık yaşta ise yumurta başlangıç yemi verilmiştir. 3.2.Metod: Yapılan çalışmalar Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma Ve Uygulama Çiftliği Tavukçuluk tesislerinde sürdürülmüştür. Büyütme dönemi (0-18 hafta) yerde, yumurtlama dönemi başlangıcı (19-22 hafta) kafeslerde gerçekleştirilmiştir. 3.2.1. Civcivler Gelmeden Önce Yapılan İşler: Araştırma ve çalışmalara civcivler gelmeden 1 hafta öncesini kapsayan büyütme kümesinin hazırlanmasıyla başlanmıştır. Kümes deterjanlı bol su ile yıkanıp kurutulduktan sonra kümesin içi kireçle badana yapılmıştır. Kümes ve ekipmanlarının mevcut arızaları ve eksiklikleri temizlik esnasında giderilmiştir. Kümese yataklık olarak ortalama %20-25 rutubet içeren yaklaşık 5-6 cm kalınlığında olacak şekilde planya talaşı serilmiştir. Temizlenmiş ve dezenfekte edilmiş yemlik, suluk, ısıtıcı, termometre gibi alet ve ekipmanlar kümese yerleştirilmiştir. Yem deposuna yeterince civciv başlangıç yemi istif edilmiştir. Kümes girişine kireç ve dezenfektanlı paspas konulmuştur. Isıtıcılar kontrol edilerek civcivler kümese gelmeden 24 saat önce civciv seviyesindeki kümes sıcaklığının 35 0 C civarında olması sağlanmıştır. 3.2.2. Civcivler Geldikten Sonra Yapılan İşler: Civcivlerin geldiği gün sulukların dolu ve civciv seviyesindeki ısının yeterli olup olmadığı kontrol edilmiştir. Civcivleri taşıyan araç kümes yakınına geldikten sonra civcivler taşıma kutularıyla alınarak ısıtıcıların yakınında kutuların kapakları açılmıştır. İlk haftalık dönem için her ısıtıcı altında 50 cm 2 /adet olacak şekilde çevirme alanları oluşturulmuştur. 14

3.MATERYALVE METOD Kümesin 4 ayrı yerinde oluşturulan her biri yaklaşık 900 adet kapasiteli çevirme alanlarına deneme için getirilen 3600 adet civciv eşit olacak şekilde yerleştirilmiştir. Civcivlerin kümese alınmasından itibaren ilk üç gün 35 0 C ısı alması sağlanmıştır. Civciv seviyesindeki sıcaklık birer hafta arayla 3 er 0 C düşürülerek 21 0 C ye ayarlanmıştır. Rastgele seçilmiş 100 adet civcivin günlük yaştaki ağırlıkları alınarak denemeye alınan grubun belirtilen yaştaki temsili canlı ağırlık ortalaması hesaplanmıştır. Civcivlere kümese yerleştirildikten sonraki ilk 24 saat içerisinde yaklaşık 18-20 0 C sıcaklıkta ortalama %6 lık şekerli su verilmiştir. Su içmeye başlayan civcivlere su verilmesinden yaklaşık 3 saat sonra yem verilerek yem yemeleri sağlanmıştır. İlk hafta civcivlerin yemlenmesi basit karton kutularla yapılmıştır. Bunun için civciv kutularının kenarları 4 cm yükseklikte olacak şekilde kesilerek civciv yemliği haline getirilmiştir. Bu şekilde 100 civciv için 0.25 m 2 yemlik alanı hesaplanarak 9 m 2 lik kutu ayarlanmıştır. Civcivler büyüdükçe askılı tüp yemlikler kullanılmaya başlanmıştır. Civcivlere A, D, E, K, C ve B grubu vitaminleri başta olmak üzere kalsiyum pantotenat, folik asit, nikotinik asit ve biotin içeren karışım suyla birlikte ilk hafta içerisinde 3 gün süreyle verilmiştir. Civcivler kümese alındıktan sonra civcivlerin su içmeyi, yem yemeyi öğrenmeleri ve çevreyi tanımaları için ilk üç gün, günlük 23 saat sürekli aydınlatma programı uygulanmıştır. Bu dönemde günlük 1 saat karanlık uygulanmasıyla da civcivlerin karanlığa alışmaları sağlanmıştır. Büyütme döneminin 4. gününden 18. haftanın sonuna kadar olan zaman içinde azalan gün uzunluğunda doğal aydınlatma uygulanmıştır. Araştırmanın 3. haftasının sonunda elektrikli gaga kesme cihazı ile gaga kesimi yapılmıştır. Gaga kesimi kanibalizmi önlemek ve olası yem zayiatını azaltmak gayesiyle uygulanmıştır. Gaga kesimini takiben olası kanamaları ve stresi önlemek için A ve K vitaminleri içme sularına karıştırılmıştır. Civcivlerin kümese yerleştirilmesinden sonraki ilk hafta içinde HB1 Newcastle, ikinci hafta sonunda Gumboro ve İnfeksiyöz Bronşitis, 4. hafta içinde Gumboro ve Newcastle La Sota aşıları yapılmıştır. 15

3.MATERYALVE METOD Civcivlerin kümese alınmasından başlanılarak (0-21 haftalık) dönem içinde her 3 haftada bir ve cinsel olgunluk döneminde rastgele seçilmiş 100 adet hayvan materyalinin canlı ağırlıkları alınarak denemeye alınan grubun belirtilen dönemlerdeki canlı ağırlık ortalaması bulunmuştur. Hayvanlara büyütme döneminin ilk (0-6) haftalık döneminde % 19 Ham Protein, 2900 Kcal/kg metabolik enerji içeren civciv yemi; (6-18) haftalık 2. döneminde %18 ham protein, 2800 Kcal/kg metabolik enerji içeren büyütme yemi verilmiştir. Tüketilen ve kümese gelen yem miktarları, varsa ölümler günlük olarak kümes kayıt kartına işlenmiştir. Deneme konusu tavuklar, araştırma ve uygulama çiftliğine ait 4 nolu kümesten kafes sisteminin bulunduğu 3 nolu kümeslere alınmadan önce kümesin temizlik ve dezenfeksiyonu yapılmıştır. Kümes ve ekipmanların eksiklikleri ve arızaları temizlik esnasında giderilmiştir. 19. haftanın başında yarkalar apartman tipi şeklinde düzenlenmiş 4 er katlı kafes sisteminin olduğu kümese alınmıştır. Tavuklar her kafeste ortalama 4 adet tavuk olacak şekilde kafeslere yerleştirilmiştir. Resim 3.3. Atak-S yumurtacı hibritinin kafeslerdeki görünümü 16

3.MATERYALVE METOD Hayvan materyalinin (19-22) haftalar arasını kapsayan yumurtlama dönemi başlangıcında günlük aydınlatma süresi haftada birer saat artırılarak yumurta verimi uyarılmıştır. Uyarma süresi 13 saate ulaştığında kademeli olarak aydınlatma süresi artırılıp 16 saate çıkarılarak yumurtlama dönemi için sabitlenmiştir. Tavuklara (19-22) haftalık yaşta %17 ham protein, 2750 Kcal/kg metabolik enerji içeren yumurta başlangıç yemi verilmeye başlanmıştır. Erensayın (2000b), cinsel olgunluk dönemi veya yumurtlama döneminin başlangıcı olarak tavuk-gün esasına göre sürünün %5 yumurta verim düzeyi ulaştığı gün olarak ifade etmiştir. Cinsel olgunluk yaşının belirlenmesinde bu kriter dikkate alınmıştır. Araştırmanın 20. ve 21. haftalarını kapsayan dönemde kılavuz yumurtaları tespit edilmiştir. Yine araştırmanın, 21-22. haftaları arasındaki 150. günde cinsel olgunluk olarak kabul edilen %5 lik tavuk/gün yumurta verim düzeyine ulaşıldığı belirlenmiştir. Tavukların cinsel olgunluğa ulaşıp yumurta verimine geçmesiyle birlikte tavuklara özellikle ADEK ve B grubu vitaminleri içeren karışım verilmiştir. Tavukların (19-22) haftalık yaştaki yetiştirme dönemindeki yem tüketimleri, ölüm miktarları, kılavuz yumurta sayıları cinsel olgunluk olarak kabul edilen %5 lik tavuk/gün yumurta verim yaşı gibi bulgular kümes kayıt defterine günlük olarak işlenip, bunlarla ilgili oranlar hesaplanmıştır. Yapılan araştırmanın sonu olarak kabul edilen ve cinsel olgunluk döneminin başlangıcı olan 22. haftanın bitiminde rastgele seçilmiş 100 adet tavuğun ağırlıkları ve ağırlık ortalamaları tespit edilmiştir. Denemeye alınan tavuklara belirli dönemlerde sağlanan yemlik, suluk, yer miktarları Çizelge 3.2. de özetlenmiştir: Çizelge 3.2. Belirli dönemlerde sağlanan yemlik, suluk ve yer miktarları Dönem Suluk Yemlik Yer 0-6 Hafta 1 Yuvarlak suluk/80 civciv 1Askılı tüp yemlik/40 civciv 25 adet/m 2 6-18 Hafta 1 Yuvarlak suluk/ 80 piliç 1 Askılı tüp yemlik/ 40 piliç 12piliç/m 2 18-22 Hafta 1 Nippel suluk/ 4 tavuk 1 Uzun yemlik 8cm/ tavuk 400 cm 2 /Tavuk 17

3.MATERYALVE METOD Araştırma süresince kümes içi sıcaklıklar ve nem düzeyi kümes içine yerleştirilen termometre ve termo-higrograf ile takip edilmiştir. Tavukların etkilendiği sıcaklık ve nem düzeyleri kayıt altına alınmıştır. Araştırmada üzerinde durulan performans özellikleri ile verilerin elde edilme şekline ilişkin belli başlı kriterler aşağıda açıklanmıştır: A. Büyütme dönemi: Günlük yaştan 18.haftanın sonuna kadar geçen süreyi kapsamaktadır. Canlı Ağırlık: Büyütme döneminde günlük yaştan itibaren üçer hafta arayla 100 er adet hibritin rastgele örnekleme yöntemiyle ayrılıp tartılarak canlı ağırlıkları belirlenmiştir. Yem Tüketimi: Denemeye alınan grubun 18. haftanın sonuna kadar haftalık olarak yem tüketimleri hesaplanmıştır. Yaşama Gücü: Büyütme döneminde meydana gelen ölümler günlük olarak kayıt edilmiş olup, dönem sonunda yaşama gücü değeri saptanmıştır. B. Yumurtlama dönemi başlangıcı: 19. haftadan 22. haftanın sonuna kadar geçen süreyi içermektedir. Cinsel olgunluk yaşı: Kuluçkadan çıkış tarihi ile sürünün tavuk-gün esasına göre %5 yumurta verim düzeyi arasında geçen süre olarak hesaplanmıştır. Cinsel olgunluk canlı ağırlığı: Sürünün %5 verim döneminde, rastgele örnekleme yöntemiyle alınan 100 adet tavuğun canlı ağırlıklarının ortalaması alınarak tespit edilmiştir. Yaşama gücü: 19-22. haftalar arasında meydana gelen ölümler günlük olarak kayıt edilmiş ve üretim dönemi sonunda yaşama gücü değerleri belirlenmiştir Tavuk-kümes yem tüketimi (g/adet) = [Dönem içinde tüketilen yem miktarı, g / Dönem başlangıcında kümesteki hayvan sayısı (adet)] Bulunan değerler Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından belirlenmiş standart değerlerle karşılaştırılarak hibritin Çukurova Üniversitesi bölge koşullarına uyumluluğu ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. 18

4.BULGULAR VE TARTIŞMA 4.BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Büyütme Dönemine Ait Bulgular Yapılan çalışmada büyütme dönemi sonu itibarıyla tavuk-kümes esasına göre yem tüketimi 5.693 kg olarak tespit edilmiştir. Bulunan bu değer ATAE tarafından tespit edilen değerden düşük bulunmuştur. Büyütme döneminde üçer hafta arayla elde edilen canlı ağırlık değerleri Çizelge 4.1. de açıklanmıştır. Çizelge 4.1. Büyütme döneminde ve yumurtlama dönemi öncesi canlı ağırlık miktarları Yaş n x±sx Min. Max. (Hafta) Günlük 100 37.4±0.36 26 46 3 100 108.3±1.61 83 172 6 100 331.8±6.40 124 451 9 100 546.1±5.54 432 672 12 100 916.9±9.65 551 1162 15 100 1235.8±15.52 917 1502 18 100 1413.7±13.35 1015 1622 21 100 1632.0± 9.27 1322 1920 Buna göre elde edilen canlı ağırlık değerleri ATAE nin yapmış olduğu çalışmalardan elde edilen 2007 yılı ATAK-S katalog değerlerinin kısmen aşağısında kalsa da bu değerlere paralellik göstermiştir. Yapılan çalışmada 18 haftalık yaş için elde edilen ortalama canlı ağırlık değeri, Göğer (1996), tarafından beyan edilen kahverengi yumurtacı saf hatlara ait değerden düşük, beyaz yumurtacı saf hatlara ait değerden yüksek çıkmıştır. Büyütme döneminde ve yumurtlama dönemi öncesi canlı ağırlık artışındaki değişmeler Şekil 4.1. de gösterilmiştir. 19

4.BULGULAR VE TARTIŞMA Canlı ağırlık, g 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 0 3 6 9 12 15 18 21 Yaş, hafta Araştırma bulguları, g ATAE değerleri, g Şekil 4.1. Büyütme döneminde ve yumurtlama dönemi öncesi canlı ağırlık artışındaki değişmeler Çizelge 4.2. Büyütme döneminde ve yumurtlama dönemi öncesi yem tüketimleri ve yemden yararlanma oranları Hafta Tavuk-gün Yem Tüketimi(g) Tavuk-kümes Yem Tüketimi(g) Ortalama canlı ağırlıklar(g) Yemden Yararlanma Oranı(yt/cak) 0-3 353 351 108.3±1.61 3.26 0-6 937 932 331.8±6.40 2.82 0-9 1639 1618 546.1±5.54 3.00 0-12 2813 2791 916.9±9.65 3.07 0-15 4314 4292 1235.8±15.52 3.50 0-18 5715 5693 1413.7±13.35 4.04 0-21 7137 7113 1632.0± 9.27 4.37 Büyütme dönemi (18 hafta) sonunda tavuk-gün olarak 5.715 kg yem tüketimi hesaplanmış olup, Çizelge 4.2. ve 4.3. te belirtilen bu değer 2004 yılı ATAE katalog değerinden daha düşük çıkmıştır. 20

4.BULGULAR VE TARTIŞMA Çizelge 4.3. Haftalara göre belirli dönemlerdeki yem tüketimleri Hafta Tavuk-gün Yem Tüketimi(g) Tavuk-kümes Yem Tüketimi(g) 0-18 5715 5693 0-20 6657 6634 0-22 7617 7594 19 462 462 20 480 479 21 22 480 480 480 480 Yapılan denemenin (6-9) haftalarında aşılama stresi, kümes içi sıcaklık ve nispi rutubetin yüksek olması gibi faktörlerden olduğu düşünülen ölümler olmuştur. Araştırmanın özellikle (9-22) haftaları olmak üzere diğer dönemlerindeki ölüm oranları 2004 yılı ve 2007 yılı ATAE katalog değerlerine paralellik göstermiştir. Araştırmanın belirli dönemlerindeki ölüm oranları Şekil 4.1. de sunulmuştur. 100 Ölüm oranı, % 10 1 0,1 0,01 0-3 3-6 6-9 9-12 12-15 15-18 18-21 22 Ölüm oranı, % 2,9 2,9 12,4 0,39 0,14 0,14 0,14 0,034 Yaş, hafta Şekil 4.2. Büyütme döneminde ve yumurtlama dönemi öncesi belirli yaşlardaki ölüm oranlarındaki değişmeler Çalışmanın 0-6 haftaları arasında meydana gelen ölüm oranları (%) si; (Anonymous, 2001) de belirtilen BR2 X BR2, BLUE X BLUE, MAROON X MAROON ve MAROON X BLUE genotiplerine ait olan verilerden düşük bulunmuştur. 21

4.BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırmanın (9-22) haftaları arasında meydana gelen ölüm oranları (%) si; Düzgüneş ve ark., (1982); Büyükbebeci ve ark., (1991), verilerinden düşük bulunmuştur. Yine araştırma sonucu ölüm oranları(%) si; Yüceer ve ark (1990) tarafından beyan edilen yerli kahverengi(5) ve dış kaynaklı kahverengi (2) ye ait veriler dışındaki diğer hibritlere ait verilerden düşük belirlenmiştir. 4.2. Yumurtlama Dönemi Başlangıcına Ait Bulgular Yapılan çalışmada 21. haftanın başından itibaren kılavuz yumurtaları tespit edilmiştir. Yine araştırmanın 22. haftasındaki 150. günde ilk yumurtlama yaşı ya da cinsel olgunluk yaşı olarak kabul edilen %5 lik tavuk-gün yumurta verim düzeyine ulaşılmıştır. Bulunan bu değer ATAE tarafından belirlenen 2004 yılı katalog değerine uygunluk göstermiştir. Cinsel olgunluk yaşıyla ilgili olarak yapılan araştırma sonucu, Şekeroğlu ve Sarıca (2005); Başpınar ve ark., (2003), tarafından belirtilen verilerinden yüksek bulunmuştur. Yapılan araştırma sonucu elde edilen cinsel olgunluk yaşı, Fathel ve ark (2006) nın yerli ve dış kaynaklı hibritlerle ilgili bulgularına paralellik göstermiştir. Yine cinsel olgunluk yaşıyla ilgili Şekeroğlu ve Sarıca (2005); Başpınar ve ark., (2003), tarafından saptanan bulgular yapılan araştırma bulgusundan düşük saptanmıştır. Şekil 4.2. de de görüleceği üzere araştırmanın 18-22. haftaları arasında %0,174 lük bir ölüm oranı görülmüştür. Cinsel olgunluk döneminde ortalama 1664.1±8.53 g canlı ağırlık tespit edilmiş olup, elde edilen bu değer ATAE tarafından bulunan 2004 yılı standart değerinin altında kalmış, 2007 yılı ATAE katalog değerine paralellik göstermiştir. Cinsel olgunluk yaşındaki ortalama canlı ağırlıkla ilgili yapılan çalışmadaki bulgu, Fathel ve ark., (2006), tarafından Atak-S hibritiyle ilgili elde ettikleri veriden düşük saptanmıştır. Yapılan çalışmada cinsel olgunluk yaşındaki ortalama canlı ağırlıkla ilgili değer Şekeroğlu ve Sarıca (2005); Başpınar ve ark., (2003), tarafından saptanan değerlerden yüksek tespit edilmiştir. 22

4.BULGULAR VE TARTIŞMA Yapılan çalışmanın 0-22 haftalık döneminde 7.617 kg yem tüketimi belirlenmiş olup (7617g / 1664.1 g)=4.58 yt/cak hesaplanmıştır. Cinsel olgunluk dönemi olarak kabul edilen 22. haftada tavuk-gün ve tavuk kümes yem tüketimi 480 er g olarak tespit edilmiştir. Araştırmanın 0-20 haftalar arasındaki 6.657 kg yem tüketimi ATAE nin yaptığı çalışmalardan elde ettiği 2007 yılı katalog değerlerinin altında kalmıştır. 23

5.SONUÇLAR VE ÖNERİLER 5.SONUÇLAR VE ÖNERİLER Yapılan çalışma neticesinde; 1. Araştırmanın yapıldığı büyütme dönemini kapsayan (0-18) haftalık yaş döneminde tavuk-gün esasına göre 5.715 kg toplam yem tüketimi, bu dönemde 4.04 yemden yararlanma oranı bulunmuştur. Hayvanların 18.hafta sonu canlı ağırlık ortalaması 1413.6±13.35 g olarak tespit edilmiştir. 2. Denemenin 22. haftasının içinde (150 günlük yaşta) ilk yumurtlama yaşı veya cinsel olgunluk yaşı olarak kabul edilen %5 lik tavuk-gün yumurta verim düzeyine ulaşılmıştır. Bu yaşta hayvanların ortalama canlı ağırlığı 1664.1±8.53 g olarak saptanmıştır. 3. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen ATAK-S yumurtacı hibritinin cinsel olgunluk dönemine kadar Çukurova Bölgesi ndeki gelişim performansının saptanması amacıyla yapılmış olan bu çalışma, benzer konularda yapılacak olan çalışmalara kaynak teşkil edebilir. Ancak, yüksek verim potansiyeline sahip olsalar bile, hibrit genotiplerin farklı çevre koşullarında gerçek verim düzeylerine ulaşamadıkları bildirilmiştir(düzgüneş, 1979). Yapılan deneme sonunda elde edilen verilerin sahaya aktarılmasından önce ATAK-S yumurtacı genotipinin çeşitli bölgeler için farklı işletme şartlarındaki verim performansının saptanmasına yönelik olarak Tarım Bakanlığı na bağlı Tarım işletmeleri, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Üniversiteler ve özel sektör tarafından koordineli şekilde yerli ve dış kaynaklı hibritlerle yumurtlama dönemini de kapsayan mukayeseli test çalışmalarının yapılması yararlı olacaktır. 24

KAYNAKLAR ALBADA,V.M., 1971. Poultry breeding and random sample testing (Report of working group). W. Poult.Sci.J.27:58-62 ANONYMOUS, 1986. Tavukçuluk araştırmaları faaliyet raporu. Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü 136-158 s, 195-207 s. Ankara. ANONYMOUS, 1999. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Yumurta Tavuğu Genel Kitapçığı (Yumurta Tavukçuluğu Hakkında Pratik Bilgiler), Ankara. ANONYMOUS, 2001. Beyaz ve kahverengi yumurtacı saf hatlardan elde edilen ebeveynler ile bunların ikili üçlü ve dörtlü melezlerinin çeşitli verimler bakımından karşılaştırılması.tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Tavukçuluk Program Değerlendirme ve Planlama Toplantısı 2001, 25-27 Eylül, s.229-230, Ankara. ANONYMOUS, 2004. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Kahverengi Ticari Yumurtacıları (Atak-S), Hatların Tanıtımı, Ankara. ANONYMOUS, 2005. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü. Kahverengi ve Beyaz Ticari Yumurtacılarının Performans Özellikleri. Tavukçuluk Araştırma Dergisi, 1(6):7-9 ANONYMOUS, 2007. http://www.tarim.gov.tr/arayuz/10/icerik.asp?efl= Tavukculuk/tavukculuk_index.htm&curdir=\uretim\hayvancilik\ Tavukculuk&fl= tavukculuk/ tavukculuk.htm. Erişim Tarihi:(07.11.2007). ANONYMOUS, 2007. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü. Ticari Kahverengi ve Beyaz Yumurtacı (Atak, Atak-S ve Atabey) katalogları. (http://www.tae.gov.tr). Erişim tarihi:(28.11.2007). BAŞPINAR, H., BALCI. F., PETEK. M., OĞAN. M., 2003. Farklı Genotip Yumurtacı Tavukların Eşdeğer Çevre Koşullarında Karşılaştırmalı Verim Özellikleri. İstanbul Üniversitesi, İstanbul Veteriner Fakültesi Dergisi, (29)1, 9-20 25

BÜYÜKBEBECİ, İ., AKIN, U., 1991. Yerli ve dış kaynaklı yumurtacı hibritlerin çeşitli verimler bakımından karşılaştırılması. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ülkesel Tavukçuluk Araştırma Projesi, Sonuç Raporu, Ankara. DÜZGÜNEŞ, O., 1976. Tavukçulukta genetik materyal sorunu. Batı Anadolu 1. Tavukçuluk Semineri. M.P.M. Yayınları 203:64-75, Ankara. DÜZGÜNEŞ, O., 1979. Hayvan Islahı. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları Yayın No:98, Ankara. DÜZGÜNEŞ, O., KARAZEYBEK, M., YÜCEER, F., BÜYÜKBEBECİ, İ., BOĞA, A.G., BİLİCİ, H., GÜNEŞ,M., MURAT, N., 1982. Yumurta verimi yönünde dış Kaynaklı ticari hibritlerle Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde geliştirilen yerli ticari hibritlerin özel sektör koşullarında çeşitli verimler bakımından karşılaştırılmaları. Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü Yayınları No: 22 Ankara. DÜZGÜNEŞ, O., 1985. Memleketimizde hibrit ebeveyn soyları geliştirme çalışmaları. Ulusal Tavukçuluk Sempozyumu 85, 9-10 Mayıs, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, s.66-73, Adana. ERENSAYIN, C., 2000a. Bilimsel-Teknik-Pratik Tavukçuluk (Et Tavukçuluğu Ve Kuluçka). Nobel Yayın Dağıtım Ltd. Şti, Ankara, Cilt:1, Yayın No:183, 561s. ERENSAYIN, C., 2000b. Bilimsel-Teknik-Pratik Tavukçuluk (Yumurta Tavukçuluğu). Nobel Yayın Dağıtım Ltd. Şti, Ankara, Cilt:2, Yayın No:184, 472s. ERENSAYIN, C., 2001. Yeni Tavukçuluk Bilimi. Nobel Yayın Dağıtım Ltd. Şti, Ankara, Yayın No:243, 324s. FATHEL, A.N., VE ELİBOL, O., 2006.Yerli ve Dış Kaynaklı Kahverengi Yumurtacı Hibritlerin Verim Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması. Ank. Ünv. Zir.Fak. Tarım Bilimleri Dergisi, 12(2) 182-187 GÖĞER, H., 1996. Kanada dan ithal edilen saf hatlardan yararlanarak yeni ebeveyn hatların geliştirilmesi ve bunun ülke tavukçuluğumuz açısından önemi. Ulusal Kümes Hayvanları Sempozyumu 96, 27-29 Kasım, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, s.166-174, Adana. 26

HANUMAIAH, B.M., GOWDH, C.V. VE KONDACA, H.N., 1976. Heterosis pattern on the production traits of White Leghorn and Rhode Island Red cross. Indian Journal of Poultry Science 11(4): 203-205. HARTMANN, W., 1973. Random Sample tests, usefullness and possible application in developing countries. Archiv für Getlügelkund 37(5):197-204. İPEK,A., ŞAHAN, Ü., DURU,S., (1998). Bursa İli Çevresinde Yaygın Olarak Yetiştirilen Kahverengi ve Beyaz Yumurtacı Hibritlerin İşletme Koşullarında Bazı Verim Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması. II. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi 98, 22-25 Eylül, Uludağ Ünv. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, s.397-407, Bursa. ŞEKEROĞLU, A., SARICA, M., 2005. Serbest Yetiştirme (Free Range) Sisteminin Beyaz ve Kahverengi Yumurtacı Genotiplerin Yumurta Verim ve Kalitesine Etkisi. Tavukçuluk Araştırma Dergisi, 6(1):10-16 TEKİNEL, O., 1982. Türkiye Tavukçuluğunun Bugünkü Durumu, Sorunları ve Çözüm Yolları. Bilimsel Tavukçuluk Derneği, Uluslararası Bilimsel Tavukçuluk Kongresi 1982, 24-25 Mayıs, s. XVII-XVIII, Ankara Basımevi A.Ş., Ankara. TESTİK, A., 1982. Tavukçulukta Rastgele Örnekleme Testleri Ve Bu Testlerin Türkiye İçin Önemi.Uluslararası Bilimsel Tavukçuluk Kongresi, s. 41-52, Ankara Basımevi A.Ş., Ankara. TESTİK, A., 1985. Türkiye Tavukçuluğunun Temel Sorunları ve Organizasyonu. Ulusal Tavukçuluk Sempozyumu, s. 7-18, Önder Matbaa., Ankara. TÜRKOĞLU, M., ARDA M., YETİŞİR R., SARICA M., ALTAN A., ERENSAYIN C., 2004.Tavukçuluk Bilimi (Yetiştirme Ve Hastalıklar), II.Baskı BEY OFSET,Matbaacılık Ltd.Şti, Ankara, ISBN:270-442-5, 489s. YÜCEER, F., AKIN, Y., BÜYÜKBEBECİ, İ., 1990. Yerli ve dış kaynaklı yumurtacı hibritlerin çeşitli verimler bakımından karşılaştırılması. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Proje Uygulama Genel Müdürlüğü, Ülkesel Tavukçuluk Araştırma Projesi, Sonuç Raporu, Ankara. 27

ÖZGEÇMİŞ 1969 Osmaniye İli Kadirli İlçesi ne bağlı Koçlu Köyü doğumluyum. İlk, orta ve lise öğrenimimi Kadirli deki Atatürk İlkokulu, Merkez Ortaokulu ve Kadirli Lisesi nde tamamladım. 1989 yılında Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümünden mezun oldum. 1993-1996 yılları arasında Adana da faaliyet gösteren Yum-ta Tavukçuluk Gıda San. A.Ş. adlı özel bir firmada Zooteknist olarak görev yaptım. 1997 yılında Batman İli Kozluk İlçesi Yanıkkaya İlköğretim Okulu na öğretmen olarak atandım. 1999-2000 Eğitim-Öğretim yılı başında Batman İli VakıfBank İlköğretim Okulu nda görev aldım. 2000 yılı sonunda kurumlar arası nakil yoluyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na geçtim. Halen Bakanlığın Adana İli Kozan İlçesi ne bağlı İlçe Tarım Müdürlüğü nde görev yapmaktayım. 28