bir belge Yerel Yönetim Metinleri (IX) Rüsôm-ı Belediye Kanunu Mehmet Seyitdan lı oğlu * Bilindiği üzere Tanzimat'ın ilanından (1839) sonra Osmanlı İmparatorluğu'nda modem anlamda belediyecilik ve yerel yönetimler başlamıştır. İstanbul'da Şehremaneti'nin gelişmesi daha sonra Altıncı Daire-i Belediye'nin kurulması ile belediye kurumu imparatorluk düzeyinde yaygınlaşmış ve modem Türk belediyeciliği doğmuştur. i 864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri ve 1877 yılında çıkan Dersaadet Belediye Kanunu ile Vilayet Belediye Kanunu 'nun yanısıra belediyelerin çalışmalarını düzenleyen nizamnamelerin hazırlanarak yürürlüğe konulması, yasal anlamda yerel yönetimlerin ihtiyaç duyduğu düzenlemeleri geliştirerek, belediyelerimizin kurumlaşması sağlanmıştır. Böylelikle yerel yönetimlerimiz kurumlaşır gelişirken, karşılaşılan en önemli sorun i se, üstlendikleri yükümlulüklerin gerektirdiği gelirlerden yoksun olmaları olmuştur. Gerçekten de teşkilatlanma, personel ve kente modem hizmet sunma gibi vazgeçilmez işlevlerini yerine getirebilmek için belediyeler hiçbir zaman yeterli mali kaynaklarla donatılmamışlar ve bu yüzden de cılız ve zayıf kalmışlardır. Belediyelerin gelir kaynaklarının azlığı merkezi idarenin bu konuda bütçe imkanlarından belediyelere çok düşük pay vermesi, yüzyıl boyunca süren ve sonra da günümüze kadar varlığını sürdüren bir sorun olmuştur. Öte yandan belediyelerin ellerindeki kıt mali kaynakları kullanabilmeleri de merkeziyetçi bir anlayışla, merkezi hükümetin kontrolü altında tutulmuştur. Ondokuzuncu yüzyıl boyunca belediyelerin başlıca gelir kalemlerini şu vergiler oluşturmuştur: 1- Devlet tarafından ayrılan vergiler, 2- Şerefiye, 3 Para cezaları, 4- Kantar, çeki, kile vergisi, 5- Hayvan alım satım resmi, 6- Zebhiye (kesim) resmi, 7- Kontrato resmi gibi kaynaklardır. Dergimizin bu sayısında 9 Mart 1815 (26 Şubat 1331 i 24 Rebiü'l-ahir ı 333) tarihli Rüsum-ı Belediye Kanunu'nu yayımlıyoruz.' Bu kanunla belediyelerin gelir kaynakla Yrd. Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi. ı Kanunun metni için bkz. Düstôr, 2.Tertip, Cilt 7, s. 466-474. Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 6 Sayı 2 Nisan 1997, s. 106-111.
Bir Belge ı 07 rının artırılarak, çeşitlendirilmesine çalışılmış ve bir kısım yeni vergilerin konulabilmesi halkın ve belediye meclislerinin yetkilerine devredilmiştir. RÜSUM-I BELEDİYE KANUNU (Numero 156) 24 Rebiü'l-ahir 1333/26 Şubat 1330 (Takvim-i Vekayi ile neşr ve ihim:27 Rebiü'l-ahir 1333/1 Mart 1331-Numero 2111) Birinci Faslı Emval-i Gayri-menkuleye Müteallik Rüsum-ı Belediye Madde: 1 Tenzıfat (temizlik) ve tenvın!t (aydınlatma) rüsumuyla müsakkafat (ev, han, dükkan gibi binalar) virgüsünün belediye resm-i munzamı (ek belediye vergisi) bi'ttevhıd (eklenerek) deva'ir-i belediye hududu dahilindeki müsakkafat virgüsüne zemımeten (zam ile) Dersaadet'de mezkur virgünün yüzde yirmi beşi ve taşralarda yüzde onu nisbetinde resm-i beledi istifa olunur (belediye vergisi alınır). Taşralarda alınacak yüzde on cem'iyyat-ı belediyyenin (belediyede yaşayanların) kararı ve mecalis-i belediyenin (belediye meclislerinin) tasdıki ile yüzde yirmi beşe kadar tezyid olunabilir (artırılabilir). İşbu resm hazıne-i maliyye me'murin-i tahsiliyyesi ma'rifetiyle müsakkafat virgüsüyle memzucen (karışık olarak) bila-masarif cibayet (vergi, gelir toplamak) olunub tahsilat-ı vakıadan belediye hissesi nisbet da'iresinde bi't-tefrik belediyelere i'ta olunur (verilir). İrad (gelir) getiren müsakkafat-ı amireye (devlet binaları) ve vakfıyyeden dahı belediye resm-i munzamı istifa edilecekdir. Madde:2 Yapılacak binanın ve müştemilatının işgal ideceği arsanın kıymet-i muhammenesi (tahmin edilen değeri) zırde muharrer cedvelde gösterijen haddierine nazaran beher metro murabba'ından (l metrekaresinden) ve her kat içün bir defaya mahsus olarak ruhsatiyye resmi alınur. Arsanın kıymet-i muhammenesi işbu cedvelde muharrer haddierinden ikisi arasında kaldığı takdirde ruhsatiyye resmi bu iki haddin asgarisi ü. zerine alınur. Zeminden i'tibaren irtifa' vasatisi iki metroya kadar olan bodrumlar kat add olunmaz; İrtifa'ı iki metro veya andan ziyade olan tavan arası odalarından nısıfresm (yarım vergi) alınur. Mevcud binalara vuku' bulan ilavatdan inşaat resmi alınur. Binanın sokak üzerindeki cunba, şehnişin, balkon ve sa'ir çıkıntıların satıhtarının beher metro murabba'ından inşaat resmi iki misli olarak alınur. Taşralarda bu resmin nısfı (yarısı) istifa olunur. İşbu rüsum her nev' akarat, vakfıye ve amiriyyeden dahi istifa olunacakdır. Arsanın beher marabba'ından alınacak resm kıymeti para guruş kıymeti bu mikdarı tecavüz iden (aşan) arsalara inşa edilecek ebniyyenin dahi beher kat metro murabba'ından yirmi guruş alınacakdır. Madde:3 Müskirat ruruht olunan (alkollü içki satılan) gazinolarja birahane ve meyhanelerden muayyen veya muhammen bedel İcar-ı seneviyyelerinin (yıllık kiralarının) yüzde beşi nisbetinde olmak üzere o mahalli işleden şahısdan belediye resmi alınır. Madde:4 Karagöz, hokkabaz, tiyatro, at canbazı, orta oyunu, esketing (kayak), lunapark, sinema ve sa'ir gibi l'ubiyyathanelerje (eğlence yerleri) kulüb ve kulüb şeklinde gazinolar ve bunlara merbut (bağlı) oteııer ve bu kabilden müessesat-ı istihmamiyye (hamamlar), konser, balo, pehlivan müsabakası ve ale'l-umum yarışlar ve bunlara müteallik baht ve tal'i oyunları ve panorama, bar ve kafeşantan, ince saz, muzıka ve sa'ir eğ
i 08 Çağdaş Yerel Yönelimler, 6 (2) Nisan 1997 allik baht ve tal'i oyunları ve panorama, bar ve kafeşantan, ince saz, muzıka ve sa'ir eğlence mahallerinin te'sis ve küşadı (açılması) içün harcı verilerek belediyeden ruhsatistihsali mecburıdir. Bu gibi mahallerden bir defaya mahsus olarak alınan ruhsat harcı ile işledildiği müddetce almacak belediye resmi günlük, haftalık, aylık veya senelik olarak mezkur mahallerin şeref ve kıymetin~ ve halkm rağbetine göre mahalleri mecalisi belediyesince t'ayin ve takdir edilerek t'arifeye rabt olunur. Bar ve kafeşantanlarm nısfli'l-leylden sonra (gece yarısmdan sonra) açık bırakılması beher saat içün meclis-i belediyece takdır olunacak mütezayid ayrı bir resme tab'idir. Madde:5 Yaya kaldırımlarmı veya sokak ve kaldırımları da'imı veya muvakkat olarak sandalye veya irad (gelir) getiren ve getirmeyen eşya ile veyahud sokak üzerindeki havayı tente ve siper gibi şeylerle işgal etmek belediyeden ruhsat istihsaline mütevakkıftır. Yaya kaldırımlarmı veya sokak meydanlarmı sandalye veya eşya-yı sa'ire ile işgal e denlerden işbu işgali izafet etdikleri (bağladıkları) ticaretgah veyahud ikametgah bedel-i icariyyenin güne ve hafta ve aya nisbetle rub'ı (çeyreği) mikdarmı tecavüz etmemek üzere günlük ve haftalık ve aylık olmak üzere ruhsatiyye resmi almur. Sokak üzerindeki havayı tente ve sa'ir siper gibi şeylerle işgal edenlerden dahı nisbet-i mebsuta (açıklanan oranda) da'iresinde kezalik bedel-i icarm yüzde birinden fazla olmamak üzere resm istifa olunur. işbu resmin mikdarı mahalleri deva'ir-i belediyesince t'ayln olunur. Arzı yarım metreyi tecavüz etmeyen siperlerden resm alınmaz. Madde:6 Emraz-ı sariye ve müstevliden (bulaşıcı, yayılıcı hastalıklar) gayri ahvalde tebhirat (tütsüleme, etüvden geçirme) tathirat-ı fenniyye (temizlik) içün alınması muktezi görünen rüsum t'arife-i mahsusası mucibince istila olunur. Nakl-İ eşya masarıfı alakadarana a'iddir. İkinci Fasıl Emval-i Menkuleye Müteallik Rüsôm Beyanmdadır Madde: 7 Temettü virgüsüne i laveten (gelir vergisine ek olarak) virgünün yüzde onu nisbetinde belediye içün bir resm-i munzamm (ek vergi) almur. Madde:8 Şehir dahilinde her nerede olursa olsun aleni müzayede ile satılan her nev' eşya ve emval-i menkule esmanmdan yüzde iki buçuk resm-i beledi alınur. İşbu resm müşteriye a'id olub mevk'i-i müzayedede bulunan me'murin-i mahsusası tarafmdan istila olunur. Ve tahriren belediyeye t'alimat verilmeksizin hususi mahal.lerde müzayede icrası memnu'dur (yasakdır). Perakende suretiyle satılan eşya-yı hasise (değersiz eşyalar) bu resimden muafdır. Taşralarda bu resmin t'ayin mikdarı mahalli cem'iyyat belediyelerine a'iddir. Deva'ir ve mehakim ile icra da'irelerince vuku' bulacak müzayedelerde kanunen ve nizamen te'diyyesi lazım gelen delialiye rüsumu belediyelere a'iddir. Dellallar belediyelerce t'ayin olunur. Madde:9 Şehirlerde istihlak olunacak petrol ve bakurenin (turfanda yemiş) beher kilosundan beş pare, ispirtonun kilosundan kırk pare ve benzin ve sa'ir ma'iat-ı müşte'alenin (yanıcı sıvılar) kilosundan on pare resm ahnur. işbu resm hadd-i a'zamı olub mahalli
Bir Belge 109 cem'iyyet belediyesince tenzilat icrası ca'izdir. Bu gibi mevadd-ı müştaikden (yanıcı maddeler) belediye depolarına vaz' olunan (konulan) petrolün beher sandukundan ve diğer ma'iat-ı müştailatın (yanıcı sıvılar) beher yirmi beş kilosundan arziyye olarak şehri (aylık) beş para alınur. Madde: 10 Kavanin-i hususiyye ile muayyen muafiyet ve müsaadata mazhar olmayarak vaz' olunan ve ziraat içün istimalolunmayan mevlüdü'l-buhar kazganlar (buhar üreten kazanlar) ile ale'l-umum motorlardan bir defaya mahsus olmak üzere kuvveti beş bargir (beygir) derecesine kadar olanlardan iki ve beşden on bargir derecesine kadar olanlardan beş ve fazlasından on lira ruhsatiyye istifa olunur. ile hayvanat-ı Madde: 11 Deve ve manda, bargir ve merkeb ve ester (katır) bakariyyenin (sığır cinsinden olan hayvanlar) geçid ve ktima'ı ve pazar mahallerinde a lım ve satımından bayia a'id olmak üzere yüzde iki buçuk resm alınur. Şehir dahilinde, her nerede olursa olsun pazarlık ve simsarıık suretiyle vuku' bulan alım ve satım muamelatı da bu resme tabi'dir. Madde: 12 Hususi kablarla nakil ve furuht (satış) olunan menb'a suları belediyelerce teftiş edilerek hangi menb'alara a'id olduklarını mübeyyen kabların üzerine alamet-i mahsusa vaz' olunur. Buna mukabil belediyece t'ayin olunacak t'arife da'iresinde resm alınur. Madde: 13 Çift hayvanh kira binek arabalarından şehri yirmi ve tek hayvanlı kira binek arabalarından şehri on iki, manda ve öküz kira arabalarından şehri on ve çift hayvanlı yük arabasından şehri on ve tek hayvan h yük arabasından şehri sekiz ve yük ve binek kira hayvanlarından şehri beş guruş ve merkeblerden şehri yüz para resm istifa olunur. Arabalardan resm ahzında arabaların adedine bakılmayub hayvanların adedi nazar-ı dikkate alınur. Erkan ve ümera ve zabitanın kanunen beslemek mecburiyyetinde bulundukları adedde binek hayvanatı işbu resimden muafdır. Motoru on iki bargire kadar olan otomobillerden şehri elli, on ikiden yirmiye kadar şehri yüz ve fazlasından ve ale'i-'umum kamyonlardan şehri yüz elji guruş resm alınur. Hususi araba ve otomobillerle binek hayvanları ve ticarethanelerle her nev'i şirketlere mahsus nakliye otomobil ve arabaları kira araba ve otomobil ve hayvanları misüllü resme tab'idir. Ziraate mahsus araba ve hayvanat velev bazan kiracılıkda kuııanılsa bile bu rüsumdan muafdır. Döl alınmak üzere beslenilen cins kısraklar dahi kezalik rüsumdan muafdır. Motosikletlerden şehri on, velesbitlerden (bisiklet) şehri beş guruş alınur. Bu rüsum belediyelerce üç ve altı aylık veya senelik olarak tahsil olunabilür. Şehrin hududu dahilindeki limanlarda ve göl ve nehirlerinde icra-yı seyr ü sefer iden istimbot, motorbot, mavna, salapurya, duba gibi merakib-i bahriyye ile hususi sandal ve kayıklardan mecalis-i belediyece tanzim edilecek t'arife da'iresinde resm alınur. Şehir ve kasabaların limanlarında da'imi veya muvakkat suretde hamulesiyle beraber tevkif ve denizi veyahud göl ve nehirleri işgal iden veyahud t'amirhane veya depo ve sa'ir suretde ist'imal olunan mavna ve sa'ir merakibden mecalis-i belediye kararıyla tanzim olunacak t'arife da'iresinde resm alınur. işbu maddede t'adad olunan rüsum taşralarda em'iyyat-ı belediye kararıyla icabına göre tenzil olunabilür.
ı 10 Çağdaş Yerel Yönelimler, 6 (2) Nisan 1997 Madde: 14 Belediyeler tarafından umumı ve fenni mezbahalar te'sıs edilinceye kadar zebih (kurban) olunacak koyun ve keçiden üçer, kuzu ve oğlakdan birer buçuk, dana ve sığır ve canavardan dokuz ve deve ve mandadan on beşer guruş resm alınacak ve vihiyetlerle belediyeler tarafından müştereken ve usul ve kava'id-i diriyye da'iresinde emaneten veya ihaleten idare ve cibayet edilerek hasılatının nısfı (yarısı) belediyelere ve nısf-ı diğeri vilayetlere a'id olacakdır. Mecalis-i umumiyyece bu resmin bir sü]üsü (üçte biri) derecesinde tenznat İcra edilebilir. Madde: 15 Pazar yerlerinde ve panayırlarda ve meydan ve mezad, iskele mahallerinde esnaftarafından işgalolunan arazınin beher arşun murabb'aı (arşun karesi) içün müddeti işgale göre mahalleri mecalis-i belediyesince tayın ve takdır olunacak mikdarda resm istifa olunur. Madde: 16 Bi'l-umum evzan (ağırlık ölçüleri) ve ekyal (kilenin çoğulu, hububat ölçüleri) ve mikyasatın (uzunluk ölçekleri) belediyeye damgalatdırılması mecburidir. Damga vaz'ı mukabilinde bir defaya mahsus olarak bunların her parçasından iki guruş ve muayene resmi namıyla her sene yirmi para alınur. Ayak satıcıları işbu resmin nısfına tabıdir. Madde: 17 Şehre idhal edilüb mağaza, dükkan haricinde ve çarşu ve pazar ve sa'ir u mumı mahallerde satılacak mekllat (arpa, buğday vb.) ve mevzunat (ölçülü, tartılı şeyler) hin-i bey'de (satılması sırasında) belediye kantar ve kilesiyle vezn ve keyl (tahıl ölçeği) olunması (ayarlanması) mecburidir. Buna mukabil alınacak resmin mikdarı mahalli cem'iyyat belediyelerince tayın ve bir tarifeye rabt olunur. Beyne'l-tüccar vuku' bulan bey' ü şiralar (alım satımlar) ve umumı mahallerdeki perakende satışlar içün belediyenin keyl ve kantarına müracaat ihtiyarldir. Çuval ve çeki ile satılacak olan mahrfıkatm (odun, kömür) vezni (ayan) mecburldir. Madde: 18 Av içün veya hasbe'l-merak köpek kullananlardan her sene her nev' köpek içün yirmi beş guruş istifa olunur. Bu resm taşralarda icabat-ı mevki'iyyeye göre cemn'iyyat-ı belediye kararlarıyla tatbik olunur. Madde: 19 Camekan ve kapu kenarlarına ticaretgah veyahud darü'z-:ziyalarla (lokanta) ikametgahıarın ve eshabının (sahiplerinin) isimlerini ihtiva etmek üzere yazılan yazılardan maada t'alik (asılan) ve tahrir edilen levhalardan ve her nev' yazı ve ilamat ve reklamlardan mecalis-i belediyece tanzım olunacak tarife da'iresinde resm alınur. Üçüncü Faslı Eşhasa ve Eşhas-ı Hükmiyyeye Müteallik Rüsôm Beyanıudadır Madde:20 İstanbul şehri tarık bedelat-ı nakdiyyesi üç yüz otuz bir senesi ibtidasından itibaren şehr emanetine terk edilmiştir. Tarık bedelat-ı nakdiyyesinin hadd-i asgari ile hadd-i azamı arasındaki mikdarının tayini meclis-i belediye a'iddir. Bedelat-ı mezkure emanetce tahakkuk etdirilerek tahsil edilecekdir. istanbul vilayetinin şehir haricindeki mülhakatdan alınacak bedelat-ı nakdiyye ile kanun-ı mezkurun beşinci maddesi muci-. bince (gereğince) gerek şehirde ve gerek mülhakat-ı sa'ire-i vilayetde istifa olunacak turuk-ı vilayet hissesi kema-kan İstanbul vilayetine a'id kalacakdır. Madde:21 Şehir ve kasabalar dahilinde hidemat-ı umumiyye ifası İçün teşekkül idecek olan her nev' i imtiyazlı şirketlerden hükümetce istifa edilen hisse-i menfaat belediyelere a'id olacakdır. Elyevm mevcfıd bulunan bu kabil şirketlerden hükümetce istifa
Bir Belge i II edilmekde olan hisse-i menfaat üç yüz otuz bir senesi ibtidasından terk edilmişdir. i'tibaren beldelere Madde:22 Deva'ir-i belediye kendi nam ve hesabına belediye gazinoları, müessesat-ı istihmamiyye, yarış mahalleri, oteller, tiyatrolar ve sa'ir inşa ve kaffe-i hasılatını istifaya me'zun olduğu gibi bunları şirketlere ihale idebilir. Ancak, bu gibi müesses~itda kumar oyunlarına musaade edilemez. Dördüncü Faslı Mevadd-ı Müteferrika Madde:23 Müceddeden bina inşa iden her şahıs arsasının sokak üzerindeki cephesine isabet iden yaya kaldırımlarını arzi bir buçuk metroyu tecavüz etmemek şartıyla belediye tarafından ilan olunmuş şekle tevfikan inşa idecekdir. Madde:24 Belediyece bir sokakda müceddeden inşa edilecek kaldırım veya lağım masarıf-ı inşaiyyesinin nısfı inşaatın hitamından sonra sokakda bulunan ebniyyenin cephelerine nisbetle da'ire-i belediyece eshabına bi't-tevzl' takside rabt olunarak rüsum-ı belediye gibi tahsilolunur. Tamirat içün ebniye eshabından hiç bir şeyalınmaz. Sokağın arzı dokuz metreyi tecavüz eylediği halde fazlasının kaldırım masarifı tamamen belediyeye a'iddir. Madde:25 işbu kanun şehir dahilinde petrollerin muhafazasına da ;r olan nizamname ve 2 ı Rebiü'l-evvel ] 330 ve 27 Mart 1338 tarihli İstanbul Şehri Rüsum-ı Belediye Kanun-ı Muvakkati ve 6 Cemaziye'-evvel 1331 ve 31 Mart 1329 tarihli zeyli ve kanun-ı mezkurun on üçüncü maddesini muadil olan 2] Rebiü'l-evvel ] 332 ve 4 Şubat 1329 ve on altıncı maddesini muaddil olan ]6 Cemaziye'l-ahir 1332 ve 29 Nisan ]330 tarihli kavanin-i muvakkate ve ]5 Cemaziye'l-ahir ]332 ve 28 Nisan 1330 tarihli Vilayat Rüsum-ı Belediye Kanun-ı Muvakkati ve 29 Muharrem] 332 ve ] 6 Kanun-i evvel] 329 tarihli Zebhiye Resmi Kanun-ı Muvakkati ile bunun 28 Rebiü'l-ahir ]332 ve ]3 Mart 1330 tarihli zeyli ve ebniye kanununun elli sekizinci maddesinin mahfoziyyet hükmünü mutazammın 4 Cemaziye'l-ahir ] 332 ve ] 7 Nisan] 330 tarihli kanun-ı muvakkat makamına ka'imdir. Ve işbu kanunda musarrah olmayub fakat belediyelerce elyevm kanunen ve nizamen ve teamülen istifa oluna gelmekde olan rüsum ve tekalif-i sa'ire kema-kan istifa olunacakdır. Madde:26 İşbu kanun tarih-i neşrinden m'uteberdir. Madde:27 işbu kanunun icrasına dahiliyye ve maliyye nazırıarı me'murdur. Meclis-i Ayan ve Meb'usanca kabul edilen işbu mevadd-ı kanuniyye layihasının kanuniyyetini ve kavanin-i devlete ilavesini irade eyledim. 24 Rebiü'l-ahir 1333 /26 Şubat 1330 Mehmed Reşad Sadrazam Mehmed Said Dahiliyye Nazırı ve Maliyye Nazırı Vekili Tal'at