KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MAVİYEMİŞ ÇALIŞTAYI SONUÇ RAPORU 26.12.2015 tarihinde KTÜ, Teknoloji Transfer Ofisi(TTO) tarafından organize edilen Maviyemiş Çalıştayı nın Sonuç Raporu aşağıda sunulmuştur. Çalıştay Prof. Dr. İlhan DENİZ moderatörlüğünde iki bölüm halinde tamamlanmıştır. İlk bölümde genel konular üzerinde görüşler belirtilmiş olup ikinci bölümde konu odaklı önerilere yer verilmiştir. Birinci bölüm: Genel konular Hali hazırda maviyemiş ile ilgili bir isim karmaşası mevcuttur. Ürünle ilgili adlandırma yaparken neyi kastettiğimiz önemlidir. Türkçe terminolojik adlandırma kullanılarak isim konusunda karmaşa ortadan kaldırılmalıdır. Öncelikle teknik elemanların terminolojiye riayet etmesi önemlidir. Bitki mutlaka yabancı otlardan kurtarılmalıdır. Bahçelerde organik malç veya sentetik malç (zemin malçı) ile birlikte dikim yapılacak yer yükseltilerek su akışı sağlanacak şekilde organizasyon yapılmalıdır. Ya da, her yıl yeterli organik materyal çapa yapmadan bitkinin köklerine ilave edilmelidir. Bir yaşındaki fidanların çok küçük, 3-4 yaşındakilerin ise adaptasyonu riskli olması nedeniyle 2 yaşında ve en az 40-50 cm boyunda tüplü fidan kullanılmalıdır. Dikimden sonraki 1-2 yıl bitkide oluşan tüm çiçekler koparılmalıdır. Özel ağaçlandırma amaçlı arazi tahsislerinin bu ürün grubu için uygulanmasına yönelik teşvik tedbirleri artırılmalıdır. Birçok firma maviyemiş fidanı üretebilmelidir. Bu alanda maviyemiş fidanı üreten firmaların yetkinliği ve sayısı artırılmalıdır. Üreticilerde birbirleri arasında organize olma ve birbirlerine ulaşmakta zorluklar bulunmaktadır. Ürün genelde sanayi için değil sofralık amaçlı üretilmektedir. Üretilen ürünün iç ve dış tüketimde artırılmasının çareleri araştırılmalıdır. İç pazarda pazarlamada sıkıntıları vardır. Pazarlamada ürünün tanınmasında sorunlar bulunmaktadır. Maviyemiş ile birlikte Blueberry adının da kullanılmasında yarar görülmektedir. Diğer yandan ek gelir, destekleyici ürün, çayın yanında yan gelir gibi terimler kullanılarak kavram karmaşası sözkonusudur. Bu bölgede ana ürün fındık veya çaydır. Maviyemiş veya ekolojiye uygun diğer türler için de ek gelir, yan ürün gibi terimlerin kullanılması ürünü geliştirmez, hobi yada küçük ölçekte bırakmaya meyil eder. Bunun yerine, ürün çeşitliliği ifadesi uygun olacaktır. Yani,
fındık ve çay ana ürün olup diğer ürünlerin de yeri olmalıdır. Bölgede ürün çeşitliliğini sağlayacak ve ticari ürün olarak gösterecek arayışlar önemsenmelidir. Bu durum üretimde fırsat eşitliği sağlar. Pozitif ayrımcılık yapılacaksa da bu tür için düşünülmelidir. Ülkemizde üzümsü meyveler için iklim ve toprak koşulları açısından en uygun bölge Karadeniz bölgesidir. Bundan dolayı üzümsü meyvelerin geliştirilmesi için çalışmalar artırılarak devam etmelidir. Monopol (tek ürüne dayalı) üretim (fındık / çay) yapılan bu bölgede ürün çeşitliliği artırılarak polikültür üretim modeli önemsenmelidir. Böylece ekolojik koşullardan veya piyasa şartlarından kaynaklı risk faktörleri azaltılmış olacaktır. Bu ürünleri işleyen firmalara akademik destek sağlanması önemlidir. Doğal türlerden özellikle çayüzümü yapraklarından çay yapımı ile öne çıkmaktadır. Bölgede tarımsal üretimde çiftçi sayısında azalma sözkonusudur. Aynı zamanda pekçok türde iyi uygulama örneklerinin da çiftçiye tanıtımında sorunlar bulunmaktadır. İkinci bölüm: Öneriler 1. Bahçe Kurma ve bakım işleri Uygun rakımda yer seçimi ve toprak analizi yapılarak bahçe tesisine başlanır. Fidan hemen dikilmemelidir. Bahçe kurulumunda, dikimden en az 1 yıl ya da 6 ay önce bahçe hazırlanmalıdır. Bahçe tesisinde çeşit karışımı önemlidir. En az iki çeşitle bahçe kurulur. Çeşit karışımı yapılmalıdır. Parselasyonda çeşit sıralaması önemlidir. Çeşit seçiminde çiçek açma zamanları aynı olan çeşitler seçilmelidir. Bahçeler havza bazlı tesis edilmelidir. Yabani hayvan vs., zararlılara karşı bahçe kenarları çevrilmelidir. Boş arazilerin maviyemiş yetiştiriciliğine tahsisi için kurumların desteği sağlanmalıdır. İsmine doğru (sertifikalı) fidan kullanılmalıdır. Sulama: Su depolama sistemleri mutlaka kurulmalıdır. Damlama sulama sistemi tercih edilir. Ayrıca su yer altından çıkıyorsa havalandırılmalı ve ph kontrolü sağlanmalıdır. Gübreleme: Toprak tahlili sonuçlarına göre gübreleme yapılır. Yabancı Ot Mücadelesi: Sentetik zemin malcı kullanımı önerilir. Malç kullanılmadan önce yeterince organik materyal koyulur. Çevreden ucuz organik materyal temin edilebiliyorsa 10 cm yüksekliğinde 80 cm genişliğinde organik malç materyali de kullanılabilir. Malç kullanılmamışsa bitkinin dip kısmına çapa yapılmasından kaçınılmalıdır. Yabancı otlar büyütülmemelidir.
Budama: Budama dikimden itibaren başlar. Farklı dönemler farklı budama yapılır. Uzmanlar tarafından budama konusunda eğitim verilmelidir. Hastalık ve Zararlılarla Mücadele: Hastalıklar ve zararlılar konusunda uzman tavsiyesi alınmalıdır. Bu konuda ciddi problem henüz saptanmamıştır. Hasat: Bahçe büyüklükleri sınırlı olduğundan dolayı el ile hasat uygundur. Mümkünse hasat doğrudan tüketici kaplarına yapılmalıdır. Hasat, yağışsız ve kuru havalarda yapılmalıdır. Ham meyveler ve yeşil meyveler hasat edilmemelidir. Toplama kaplarının içerisine meyvenin ezilmesine neden olmayacak miktarda ürün koyulmalıdır. Taşıma: Hasat edilen ürün gölge yere alınır. Ön soğutma yapılarak depolanır. Soğuk zincire dikkat edilerek taşınır. 2. Ürün İşleme, Satış ve Pazarlama Endüstrinin ihtiyaç duyduğu / duyacağı yüksek miktarda hammadde, yetiştiriciler tarafından üretilip sanayiciye temin edilmelidir. Bu anlamda endüstrinin gelişmesinin ön koşulu yetiştirmenin yani ürününü artırılmasıdır. Geniş bir tüketici kitlesine ulaşabilecek miktarda işlenmiş ürün sağlayabilmek için endüstriye düşük maliyette meyve temini sağlanmalıdır. Mevsimsel ve iklimsel dalgalanmalara karşı meyvenin bulunmadığı sezonlarda endüstriyel üretiminin durmaması için stok ihtiyacı karşılayacak miktarlarda üretim ve farklı bölgelerde yetiştiricilik teşvik edilmelidir. Doğal türlerin Orman İşletme Müdürlüğü izni ile toplanılması gerekmektedir. Yöresel markalaşmaya, coğrafi işaretlemeye önem verilmelidir. Müstahsiller tarafından hasat edilen meyvenin bekletilmeden aynı gün içerisinde sanayiciye teslim edilmesi için tedarik zinciri oluşturulmalıdır. Ambalaj çalışmaları ürün odaklı yapılmalı, bu çalışmalarda yöresel objelere özellikle yer verilerek marka oluşumuna katkı sağlanmalıdır. Müstahsillerin hasat ettiği meyvelerin taze tüketimlik (sofralık) ve endüstriyel ürün olarak ayrımı yapılmalı ve fiyatlandırma bu sınıflandırmaya göre yapılmalıdır. Maviyemiş meyvesinin sivil toplum kurumları ve devlet eliyle ikramlık bir ürün haline getirilmesi ve teşvik edilmesi gerekmektedir. Elde edilen meyvelerin ferdi olarak değil bir birlik adı altında satılması daha uygundur. Ayrıca bu ürün ile ilgili olarak tedarik sözleşmeleri yoluyla müstahsil ve üreticinin korunması önemlidir. Sözleşmeli üretim özendirilmelidir.
Meyve ismi ile ilgili olarak var olan bilgi kirliliğinin önüne geçilip ürünün gerçek değerine satılabilmesi için isim birlikteliğinin sağlanması gerekmektedir. Bu anlamda Türk-Dil Kurumu sözlüğünde maviyemiş kelimesinin neyi kast ettiği yer almalıdır. Maviyemişin tanıtım ve tüketiminin geniş kitlelere yaygınlaştırılması için çalışma yapılması gerekmektedir. Bireysel, kurumsal, yöresel veya ülkesel markalaşmanın üzerinde durulmalıdır. Birlik çatısı altında bir araya gelinerek, marka değerlerinin iyi korunması önemlidir. 3. AR-GE ve Destekler Bahçe tesisi, üretim, işleme, pazarlama, tanıtım gibi, maviyemiş verimine ve kalitesine etki eden her alanda Ar-Ge çalışmalarına destek verilmelidir. Vacciniumlar içerisinde yer alan gerek maviyemişin, gerekse diğer doğal türlerin katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülmesi için artan sayıda Ar-Ge çalışmaları yapılarak bölgeye ekonomik katkısı artırılmalıdır. Meyvelerin gıda endüstrisi dışında kozmetik ve eczacılık sektöründe kullanımı yaygınlaştırılmalı, bu konuda Ar-Ge çalışması yapılmalıdır. Diğer üzümsü meyvelerle birlikte kocayemiş, karayemiş ve diğer meyvelerin üzerine de çalışmalar yapılmalıdır. Antalya daki vatandaşın da maviyemiş yiyebilmesi için ürünün yaygınlaştırılması gerekmektedir. Şu anda devlet desteği ile kurulmuş bahçelerde istenilen verim elde edilebilmiş değildir. Doğu Karadeniz bölgesinde yetiştirilecek ürünler için ürün çeşitliliğinde maviyemiş önde gelmelidir. Bahçe kuracak olan üreticilerin, ilgili kurumlardan (üniversite, tarım müdürlükleri, halk eğitim, ziraat odaları, vs) üretici sertifika eğitimi alması sağlanmalıdır. Maviyemiş Üreticisi Sertifikası olan üreticilere ait bahçelere kurumsal destek sağlanmalıdır. Bu tip çalıştaylarda çıkacak sonuçların pratikte de uygulanması önemlidir. Kamu ve sivil ilgili kurumların (Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, vb.) temsilcilerinin katılımı ve sonuçların paylaşımı gerekmektedir. Karadeniz Bölgesi nde organik maviyemiş yetiştiriciliği de desteklenmelidir. Çalıştay Bilimsel Kurul Üyeleri 1.Prof. Dr. Ali Osman BELDÜZ 2. Prof. Dr. İlhan DENİZ 3. Doç. Dr. Oktay YILDIZ 4. Öğr. Gör. Ercüment YILMAZ 5. Mustafa MAZLUM 6. Coşkun KUTUROĞLU
Çalıştay Değerleme Kurulu Üyeleri 1. Uzman Sedanur KALYONCU 2. Uzman Hülya SABIR 3. Taşkın SIRTKAYA Çalıştay Organizasyon Sorumlusu Karadeniz Teknik Üniversitesi Teknoloji Transfer Ofisi (KTÜ-TTO) Çalıştay Katılımcılarının Listesi Mustafa MAZLUM Trabzon İl Tarım Md. Yrd. mustafamazlum61@hotmail.com Prof. Dr. Ali İSLAM Ordu Üniversitesi, Ziraat Fak. islamali@hotmail.com Bahçe Bitkileri Bölüm Başk. Sonay BİLGİLİ Rize İl Tarım Müdürlüğü sonaybilgili@hotmail.com Sedat SARAL Prof. Dr. Hüseyin ÇELİK Bitkisel Ürünler Şb. Md. Uzman OF Tarım İlçe Müdürlüğü, Uzman Ondokuz Mayıs Üniv. Ziraat Fak. Bahçe Bitkileri Bölümü saralsedat@hotmail.com huscelik@omu.edu.tr Umut BIÇAK ÜÇEL Firması Gıda Mühendisi umut@ucelhelva.com.tr RİZE Süleyman Bilgin Bilgin Tarım Ürünleri Sanayi süleymanbilgin1@hotmail.com Ticaret A.Ş. Genel Müdürü Sürmene Hasan Nuri USTAKURT Beşikci Baharat TRABZON hustakurt@besikci.com İsmail Hakkı KÜÇÜKALİ Şifalı Bitkiler İthalat İhracat ihkucukali@hotmail.com Hüseyin TÜYSÜZ Kahvaltı Dünyası Ambalaj huseyin.tuysuz@kahvaltidunyasi.com Gıda San.Tic.Ltd.Şti Burak ULUSOY Aktarcı, TRABZON ulusoybaharat@hotmail.com Fatih AKTAŞ Maviyemiş Yetiştiricisi, kukuveka@msn.com TRABZON Coşkun KUTUROĞLU Maçka İlçe Tarım Md. Uzman ckuturoglu@hotmail.com Adnan Hamzaoğlu Organik Maviyemiş Yetiştirici Derneği Başkanı, Maçka Aydın UZUN Güneş Gıda Trabzon Furkan GÜNAY Gifimey Maviyemiş furkanguney@gifimey.com Yetiştiricilik Bulancak Giresun Recep GÜNGÖR Rize Muradiye Köyü Orta Mah., Yetiştirici Öğr. Gör. Yakup Sabri ALİŞAN Recep Tayyip Üniv. Fındıklı alisansabri@hotmail.com Meslek Yüksekokulu Rize Fındıklı Yavuz Selim Çakıroğlu İmalatçı ofornekcay@gmail.com Arş. Gör. Bilge YILMAZ KTÜ Orman Endüstri Müh. bilgeyilmaz@ktu.edu.tr
Arş. Gör. Kevser ALTINTAŞ KTÜ Orman Endüstri Müh. kevser4361@hotmail.com Arş. Gör. Onur Tolga OKAN KTÜ Orman Endüstri Müh. onurtolgaokan@ktu.edu.tr Salim PINARBAŞ Pazar Likapa Üreticisi Harun ŞİMŞEK ÜÇEL Helva Reçel ve harun@ucelhelva.com.tr Şekerleme Fab. Eda ALİŞAN Ufuk ÖZGEN KTÜ Eczacılık Fak. uozgen@ktu.edu.tr Tomris ÖZELER Zonguldak tozeler@gmail.com İzzet Yıldız Trabzon Orman Bölge izzetyildiz@gom.gov.tr Müdürlüğü Abdülbaki EKİNCİ Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü İsmail AYDIN KTÜ Orman Fak. ismailayn@gmail.com İlyas KUMBASAR Üretici Tamer KAZAZ Trabzon Tarım İl Müd. Umut AKÇEVRE UMKAN Ltd. Şti. umutakcevre@hotmail.com Şenol YILMAZ Giresun İl Gıda Tarım ve Yilmaz.senol@gthb.gov.tr Hayvancılık İl Müd. Özgür KALKIŞIM Gümüşhane Üni. Okalkisim5@hotmail.com Ahmet ÇOK Orman Endüstri Müh. Kaan ÇETİNKAYA Orman Endüstri Müh. Kamil COŞKUNÇELEBİ KTÜ Fen Fak. Biyoloji Bölümü kcoskuncelebi@hotmail.com Sinan LOKUMCU Halkbank, Üretici slokumcu08@gmail.com Engin BECERİK Güneş Gıda Sanayi Ambalaj becerikengin@hotmail.com