USAK tan Çağrı: Türkİye ve AB ye Acİl Sorumluluklar Düşüyor USAK, 7 Haziran Genel Seçimlerinin ardından Türkiye-AB ilişkilerini tartışmak amacıyla alanında uzman isimlerin bir araya geldiği bir çalıştay düzenledi. Çalıştaya USAK Başkanı Büyükelçi (E) Özdem Sanberk, Prof. Dr. Atilla Eralp, Prof. Dr. Sanem Baykal, Doç. Dr. Zeynep Dağı, USAK Bilim Kurulu Başkanı Prof. Dr. İhsan Bal, Başkan Yardımcıları Prof. Dr. Selçuk Çolakoğlu ve Prof. Dr. Kamer Kasım, AB Araştırmaları Merkezi Başkanı Yrd. Doç. Dr. Mustafa Kutlay, USAK uzmanları Fatma Yılmaz-Elmas ve Habibe Özdal katkı sağladı. Çalıştayda Türkiye ve AB ye acil sorumluluklar düştüğü vurgusu yapıldı.
7 Haziran Seçimleri: Türkiye-AB İlişkileri İvme Kazanmalıdır Dönüşen küresel ve bölgesel sistemde, Türkiye-AB ilişkilerinin küresel eğilimleri dikkate alacak çerçevede canlandırılması her iki tarafın da çıkarınadır. 7 Haziran 2015 tarihinde yapılan 25. Dönem Milletvekili Genel Seçimleri sonrasında Türk siyasetinde yeni bir tablo oluşmuştur. Seçim sürecinin sağlıklı işlemesi Türkiye nin demokratik gücünü, vatandaşlarının demokrasiye bağlılığını, ülkenin toplumsal dinamizmini ve sivil toplumunun artan görünürlüğünü teyit etmiştir. Seçimler sonucunda yeni bir gündem ortaya çıkmıştır. Bu gündeme salt ülke içi tartışmalar ekseninde yaklaşmak yeterli olmayacaktır. Zira Türkiye nin jeostratejik konumu, tarihi birikimi, sosyo-politik ve ekonomik etkileşim alanlarının özellikleri gündeme, bölgesel ve küresel sınamalar çerçevesinden yaklaşılmasını da zorunlu kılmaktadır. Sözkonusu geniş eksende, özellikle Türkiye-AB ilişkileri bağlamında yeni bir fırsat penceresi açılmıştır. AB, seçimlerden hemen sonra yeni kurulacak hükümetle çalışmaya hazır olduğu yönünde irade beyan etmiş, Yüksek Temsilci Mogherini siyasi parti liderlerini aramıştır. Yeni kurulacak hükümetin de bu yaklaşıma mukabelede bulunması, ilişkilerin güven-temelli verimli bir döngüye girebilmesi için hızlıca karşılıklı adımların atılması gerekmektedir. Zira dönüşen küresel ve bölgesel sistemde, Türkiye-AB ilişkilerinin küresel eğilimleri dikkate alacak çerçevede canlandırılması her iki tarafın da çıkarınadır. XXI. yüzyılın küresel sınamaları karşısında bir ülkenin en önemli sermayesi demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı sacayakları temelinde birlik ve dayanışmasını sağlama gücüdür. Bu açıdan tam üyelik perspektifinde AB süreci, Türk demokrasisinin derinleştirilmesi adına büyük önemi haiz olmaya devam etmektedir. Ayrıca, Türkiye nin sürdürülebilir ekonomik kalkınmasını tesis edebilmesi, istikrarlı ve yüksek kaliteli büyüme yoluyla orta-gelir tuzağını aşabilmesi açısından da AB süreci belirleyici mahiyettedir. Zira Türkiye nin yüksek gelirli ülkeler grubuna katılabilmesi için kurumlarını daha kapsayıcı hale getirmesi, katma değeri yüksek ürünler üretme ve ihraç etme becerisini kazanması gerekmektedir. 2
Yüksek kaliteli sürdürülebilir ekonomi büyüme açısından, eğitim sisteminin reforme edilmesi, hukukun üstünlüğünün, ifade ve basın özgürlüğünün, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığının geliştirilmesi, düzenleyici ve denetleyici kurumların otonom bir şekilde piyasa rasyonalitesi temelinde çalışabilmesi ve siyasi uzlaşma kültürünün kuvvetlendirilmesi gerekmektedir. Bu yönde Türkiye nin kurumsal alt yapısının iyileştirilebilmesi için AB çıpası, diğer tüm alternatiflere kıyasla, Türkiye için temel referans noktasını teşkil etmektedir. AB ye üyeliği stratejik bir hedef olarak en başından itibaren belirlemiş olan Türkiye ile daha yakın koordinasyon ve iş birliği AB nin de çıkarınadır. İleri demokrasi hedefinde ilerleyen bir Türkiye, iç politikada artan ırkçılık ve yabancı düşmanlığına karşı değerler Avrupası nı, dış politikada ise dönüşen uluslararası sistemde ikna kredibilitesine sahip küresel aktörlük vasfını koruyabilmesi açısından AB nin gündemine ortak olabilir ve yükünü paylaşabilir. Söz konusu yük paylaşımının küresel ve bölgesel ölçekte birbiriyle ilişkili iki boyutu bulunmaktadır. Türkiye, kuvvetler ayrılığı sistemine titizlikle bağlı bulunduğu ölçüde otoriter modeller karşısında Avrupa nın da parçası olduğu uluslararası düzenin devamı açısından gösterge etkisine sahip bir aktör olarak AB için güçlü bir ortak konumundadır. Küresel düzeyde, bilhassa 2008 ekonomik krizi ile liberal ekonomi ve demokrasiye dayalı Batı modelinin aşındığı, buna karşılık çok-kutupluluğa evrilen sistemde illiberal demokrasilerin yükseliş trendinde olduğu bir jeopolitik rekabet dönemine girilmiştir. Bu süreçte AB nin, kendi modelini, küresel sistemde devam ettirebilmesi kuracağı ittifak sistemlerine bağlı olarak şekillenecektir. Bu noktada Türkiye, kuvvetler ayrılığı sistemine titizlikle bağlı bulunduğu ölçüde otoriter modeller karşısında Avrupa nın da parçası olduğu uluslararası düzenin devamı açısından gösterge etkisine sahip bir aktör olarak AB için güçlü bir ortak konumundadır. Rekabet halindeki jeopolitik modellerin uluslararası yönetişimi belirlediği günümüzde, Türkiye gibi yükselen bölgesel güçlerle tesis edeceği birliktelikler, AB nin inşa halindeki yeni uluslararası sistemdeki konumunu belirleyecektir. Bölgesel düzeyde de Türkiye-AB ilişkilerinin geliştirilmesi hem tarafların hem de bölge aktörlerinin çıkarına olacaktır. Zira Türkiye nin dış politika ilkeleriyle AB nin komşuluk politikaları büyük ölçüde birbiri ile uyumludur, ancak karşılıklı iş birliği yeterli ritim ve senkronizasyonda değildir. Türkiye bölgesel düzeyde kendi jeopolitiğine anlam kazandırma yeteneğine sahip bir ülkedir. Orta Doğu da gelişen olaylar ve son seçimlerde demokrasinin işlerliğinin bir kez daha tescil etmesi, Türkiye nin bu hassas coğrafyada uluslararası toplumun saygın bir üyesi olarak taşıyacağı sorumluluklara olan ihtiyacı çoğaltmıştır. Türkiye, köklü değişim yaşayan ve esaslı sınamalarla karşı karşıya olan yakın coğrafyasında istikrara mahkum bir ülkedir. Diğer taraftan, Orta Doğu coğrafyasında etkin politika izleyemeyen bir AB nin göç, artan radikalizm, eşitsiz kalkınma ve terörizm tehditleri nedeniyle kendi sınırları içinde huzurlu olabilmesi mümkün değildir. Bu bağlamda, AB nin komşuluk havzasında etkin politikalar yürütebilmesi ve Orta Doğu, Balkanlar ve Doğu Akdeniz de daha istikrarlı bölgesel yapıların oluşabilmesi için AB nin Türkiye ile konu-temelli fonksiyonel iş birliği mekanizmaları geliştirmesi gerekmektedir. Türkiye, köklü değişim yaşayan ve esaslı sınamalarla karşı karşıya olan yakın coğrafyasında istikrara mahkum bir ülkedir. 3
Karşılıklı uyum ve dayanışma aynı zamanda halen 30 milyondan fazla müslüman vatandaşa sahip olan AB nin iç barışına kuşkusuz katkı sağlayacaktır. AB yeni kurulacak hükümetle çalışmaya hazır olduğu yönündeki irade beyanını gerçekleştirdiği ve Türkiye uzun vadeli stratejik önceliklerine, çok yönlü ve dengeli bir dış politika temelinde netlik kazandırdığı takdirde, iki tarafın bölgede ve daha geniş bir alanda barış, istikrar ve refahın tesisine daha etkili katkıda bulunmalarının önü açılacaktır. Bu tür bir karşılıklı uyum ve dayanışma aynı zamanda halen 30 milyondan fazla müslüman vatandaşa sahip olan AB nin iç barışına kuşkusuz katkı sağlayacaktır. Avrupa bütünleşme projesinin ve Türkiye-AB ilişkilerinin tam üyelik yolunda yeni bir soluğa ihtiyacı bulunmaktadır. Makro çerçevesi yukarıda çizildiği şekilde, Türkiye-AB ilişkilerinin ivme kazanması ikili, bölgesel ve küresel sınamalara karşı, aktörlerin ortak hareket etmesini zorunlu kılmaktadır. 7 Haziran genel seçimleri ertesinde açılan fırsat penceresinin taraflarca bu perspektif dikkate alınarak değerlendirilmesi, stratejik öncelikler açısından birbiriyle örtüşen çıkarlara sahip olma potansiyelini barındıran aktörlerin, ikili ilişkilerini dönüşen uluslararası sistemin gereklerine ve zamanın ruhuna uygun bir şekilde ileri-görüşlü ve sorumluluk taşıyan bir vizyonla hayata geçirebilmesi beklenir. 2015-2019 döneminde Türkiye-AB ilişkilerinde sıkça tartışılması beklenen yeni müzakere başlıklarının açılması, Gümrük Birliği nin derinleştirilmesi, vize muafiyeti, etkin sivil toplum diyaloğu ve iletişim stratejisi ve yüksek düzeyli stratejik ziyaretlerin, taraflarca, söz konusu makro çerçeve ışığında değerlendirilmesi hızla yol alınmasını mümkün kılacaktır. Bu açıdan Türkiye ve AB ye acil sorumluluklar düşmektedir. Türkiye ye Öneriler 1. Yeni kurulacak koalisyon hükümeti (63. Hükümet), mevcut Strateji Belgesi istikametinde reform sürecine tam üyelik perspektifinde ivme kazandırmalıdır. Yeni hükümet için AB çıpası, partiler-arası uzlaşmanın ve ortak çalışmanın maddi zeminini ve fikri çerçevesini oluşturmalıdır. 2. 63. Hükümet, Türkiye nin uzun vadeli stratejik hedefleri ve çok yönlü yumuşak güç temelli bölgesel güç stratejisini sürdürmesi açısından, evrensel değerler zemininde yükselen AB değerleri ile özde ve söylemde uyumlu hareket eden ve çok-taraflı diyaloga önem veren bir dış politika çerçevesi benimsemelidir. Avrupa bütünleşme projesinin ve Türkiye-AB ilişkilerinin tam üyelik yolunda yeni bir soluğa ihtiyacı bulunmaktadır. 3. Türkiye, ekonomik ve siyasi kalkınma modeli ekseninde demokrasi ve piyasa ekonomisine dayanan kapsamlı bir yönetişim çerçevesi geliştirmeli, bu eksende AB sürecinin önemini önceleyen etkin bir iletişim stratejisi izlemelidir. 4. Türkiye, AB üyesi olsa da olmasa da Avrupa daki istikrar ve refahtan payını alacağından veya istirarsızlık ve güvensizliklerden etkileneceğinden, yeni Hükümet Avrupa bütünleşme projesi ile doğrudan ilgilenmeli ve nasıl bir Avrupa istediği yolundaki tartışmaları başlatmalıdır. 4
Avrupa Birliği ne Öneriler 1. AB, Kurucu Antlaşmalarında kendi varlığına vücut veren değerlerinden ayrılmamaya özen göstermeli ırkçılık, yabancı düşmanlığı ve ötekileştirme gibi yıkıcı eğilimlerle etkin mücadele gerçekleştirmelidir. 2. Türkiye ile AB arasında dış politikada gerçekleşme riski taşıyan stratejik uyumsuzluğun bir sebebi AB nin Türkiye ye verdiği sözleri tutmaması ve müzakere fasıllarını, diğer aday ülkelere reva görmediği şekilde, açmaması ve kapatmamasıdır. AB, ilişkilerin ilerlemesini mümkün kılacak ve temel stratejik mutabakatları yeniden tesis edecek başat unsur olan yeni müzakere başlıklarını ivedilikle açmalıdır. 3. AB, Gümrük Birliği nin derinleştirilmesi ve TTIP çerçevesinde Türkiye nin transatlantik ittifakına dahil edilmesi için Türkiye ile daha yakın iş birliği içerisinde olmalıdır. 4. AB, dönüşen bölgesel ve küresel denklemde normatif güç olarak aktörlük rolünü devam ettirmesini kolaylaştıracak şekilde kendi komşuluk politikasını ilgilendiren konularda, özellikle Orta Doğu ve Doğu Akdeniz havzasında ve Karadeniz bölgesinde Türkiye ile birlikte Avrupa bütünleşme projesinin hedeflerini güçlendirecek şekilde konu-temelli sıkı koordinasyonun geliştirilmesine önem vermelidir. Bu bağlamda AB, Suriye krizi nedeniyle oluşan insani trajediyle başa çıkılmasında Türkiye nin yükünü paylaşma yolunda daha güçlü bir dayanışma iradesi göstermelidir. AB, ilişkilerin ilerlemesini mümkün kılacak başat unsur olan yeni müzakere başlıklarını ivedilikle açmalıdır. 5