HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU HUKUKİ MÜZAKERE TOPLANTILARI SONUÇ RAPORU TOPLANTI YERİ : Afyon Güral Termal Otel TOPLANTI TARİHİ : 22-23.09.2012 GRUP ADI GRUP BAŞKANI KATİP KONU : Aile Hukuku Davaları :Oktay ACU, Ankara, 10. Aile Mahkemesi Hâkimi :Hüseyin Hakan ŞAHİN : Aile Hukuku Davaları TOPLANTI RAPORU 22-23/09/2012 tarihlerinde Afyonkarahisar'da gerçekleştirilen HMT toplantılarının Aile Hukuku bölümüne Yargıtay Tetkik Hakimi Süleyman MORTAŞ, Ankara 1. Aile Hakimi Zeynep ÖKSÜZOĞLU, Ankara 10. Aile Hakimi Oktay ACU, Ankara 5. İcra Hakimi Yaşar AKYILDIZ, Sİncan 1. Aile Hakimi Esat ÖZDEM, Sincan 2. Aile Hakimi Ayşe İSMAİLOĞLU, Sincan 4. Aile Hakimi Tuncay ÖZTÜRK, Kartal 1. Aile Hakimi Mükerrem ÇEVİK, Kartal 2. Aile Hakimi Müberra TÜLÜ, Tokat Aile Hakimi Sİnan ARPA, Gaziantep 5. Aile Hakimi Semanur YILDIRIM ASLAN, Sungurlu Asliye Hukuk Hakimi Neslihan SERPİL BAHADIR, Kargı Asliye Hukuk Hakimi Mustafa KAHRAMAN'ın katılımıyla toplantı gerçekleştirilmiş, HSYK'ya ismini bildiren Sakarya Hakimi Mehtap ÇANKAYA ile İstanbul Hakimi Mahmut DEVECİOĞLU'nun iştirak etmedikleri görülmüştür. Toplantıda aşağıda zikredilen hususular ayrıntılarıyla tartışılmış, Aile Mahkemelerinde konuların sıklıkla problem yaşanan hususlar olduğu belirtilmiş, çözüm önerileri gösterilmiştir. anılan TARTIŞILAN KONULAR : 1) 6284 Sayili Yasanin Uygulanmasi ve Yaşanan Sorunlar: 1) 6284 sayılı Kanunun 8/3 maddesi önleyici tedbirlerin verilmesinde "tedbir kararı geciktirilmeksizin verilir" derken, koruyucu tedbirler için "delil veya belge aranmaz" tabirini kullanmaktadır. Uygulamada hâkimlerimizin 6. maddedeki önleyici tedbirleri uygularken delil 1
aramadığı görülmektedir. Uygulamamız nasıl olmalıdır? 1) Görüş A-) Verilen karar tedbir olduğundan, gecikmesinde sakınca olup acele verilmesi gerektiğinden, yasa koyucunun 6284 sayılı kanun ile 4320 sayılı kanundan daha ileri seviyede kadına karşı şiddeti önlenmesini amaçladığı nazara alınarak, yasada önleyici tedbirlerde delil ve belge aranmaz tabiri olmasa da delil ve belge aranmaması gerektiğini, yasanın kaleme alınırken koruyucu ve önleyici tedbirin ters yorumlandığı düşünülmüştür. Görüş B-) Yasada açıkça delil ve belgenin koruyucu tedbirlerde aranmayacağı önleyici tedbirlerde de geciktirilmeksizin karar verileceği hususu belirtildiğinden 5. madde uygulamasında delil ve belge aranması gerektiği düşünülmektedir. 2) Önleyici tedbirler yanında yasanın 15. maddesindeki destek hizmetlerinin de hakim tarafından takdir edilmesine işlerlik kazandırılmasının yararlı olacağı hususu. 2) Tüm katılımcıların somut olaya uygun olarak 15. maddedeki destek hizmetlerinin tedbir olarak verilmesi gerekdiğini düşündüğü görülmüştür. 3) Zorlama hapsi tabirinin izaha muhtaç olup, neticede hürriyeti bağlayıcı bir uygulama yapıldığından AİHS'nin 5. maddesi ve AİHM'nin kararları doğrultusunda 13. maddedeki aykırılık ile ilgili zorlama hapsi kararı verilirken duruşma yapılıp yapılmayacağı, şiddet uygulayana CMK 147 ve devamındaki haklarının hatırlatılıp hatırlatılmayacağı, verilen kararların itiraza tabi olup olmayacağı hususu. 3) İki katılımcının bir tedbir kararı olan zorlama hapsinde duruşma açılmaksızın yasal zemini olmamakla 48 saat içinde şiddet uygulayan hazır edilerek savunması alınıp kararın verilmesinden yana olduğu anlaşılmıştır. Yasal zemininde oluşturulması gerektiğini ifade etmişlerdir. Kararın itiraza tabi olduğunu belirtmişlerdir. 2
Çoğunluk ise; zorlama hapsinin 3 gün, 10 gün neticede 6 ay'a varan hapisle sonuçlandığı ve böyle bir kararın usulüne uygun bir yargılama yapılmadan verilemeyeceği AİHM kararları ve AİHS 5.maddesinin bunu gerektirdiğini düşünmektedir. 4) Ankara, İstanbul gibi işi çok yoğun olan ve bir mahkemeye yılda 1000 civarında 6284 sayılı yasaya aykırılıkla ilgili talep gelen yerlerde sadece bu kanundan kaynaklanan talepleri inceleyip sonuçlandıran özel mahkemeler kurulması ya da mevcut Aile Mahkemelerinden bir ya da ikisinin bu konuyla yetkilendirilmesinin düşünülmesi. 4) Bu görüşe tüm katılımcılar katılmış, HSYK'nın girişimiyle yasal düzenlemeye ihtiyaç olduğu belirtilmiştir. Yasal düzenlemenin güç olacağı düşünülür ise mevcut mahkemelerden birinin yetkilendirme yoluyla geçici çözüm sağlanabileceği düşünülmektedir. Ancak burada yasada itiraz bir üst numaralı mahkemeye vs şeklinde yapılacağına ilişkin düzenleme mevcut olmakla, bu probleminde bir şekilde aşılması gerekmektedir. 2) Aile Hukuku Davalarinda Tebligat Sorunlari: 1) Boşanma davalarında tarafların boşanma davası açmakla ayrı yaşama hakkı da gündeme geldiğinden MERNİS adresinin özellikle evden ayrılan eş tarafından yeniden belirlenmemesi hasma tebligat sorununu beraberinde getirmektedir. Taraflardan birinin savunma hakkını kısıtlar şekilde kendisine usulüne uygun tebligat yapılmadan yargılama yapılması adil olmayacağı düşüncesiyle, Tebligat Kanunundaki 21/2. maddesinde düzenlenen MERNİS adresine tebligatın geçerliliğinin boşanma davalarında istisna edilmesi uygun olmaz mı? 1) Yargıtay'ın değişik içtihatlarının teşkilata duyurulmasının problemi azaltacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu konuda kadın ve kocanın yerleşim yeri adresi MERNİS le aynıysa (hasma tebliğ) yasağı da düşünülerek daha dikkatli olunması ve tebligatın geçersiz sayılacağı düşünülmektedir. Eğer kadın ve kocanın MERNİS adresleri farklı ise bu durumda da TK 21/2'ye göre tebliğ yapılan taraf yerleşim yeri adresini nüfus idaresine kendisi bildirmiş ise bu halde tebligatın usule uygun yapılmış sayılması gerekir. 3
Yargısal tebligatların mevzuata uygun şekilde yapılması hususunda PTT ile Adalet Bakanlığı'nın yazışma yapmasının uygun olacağı düşünülmüştür. 3) Ekonomik Ve Sosyal Durum Araştirmalarinda Yaşanan Sorunlar 1) Kolluk güçlerince yapılan ESD araştırmalarında çevreden araştırma yapılmak yerine bizzat ilgililerden alınan bilgilerin aktarıldığı, bunun da sorunu çözmede zorluk yarattığı hususu. 1) UYAP üzerinde kişilerin banka kayıtlarına da ulaşacak bir çalışmanın gerçekleştirilmesi, ayrıca mevcut ESD araştırmasının amacına uygun şekilde tarafların kendisinden değil, bulunduğu çevreden araştırılarak yapılması hususunda kollukla yazışma yapılması. 4) Aile Hukukunda Ihtiyati Tedbirler 1) Özellikle nafaka ve tazminat talepleri ile birlikte, talebin daha üzerinde değer taşıyan menkul veya gayrimenkullere uygulanacak ihtiyati tedbirin doğru olup olmadığı. Örn: 30.000 TL tazminat istemli bir davada 100.000 TL değerli 4 ayrı taşınmaza tedbir konması ne kadar doğrudur? 1) Bu sorunun kıyasen Medeni Kanunun 199. maddesinde "Hakim belirleyeceği mal varlığı değerleriyle" demek suretiyle yeteri kadar mal varlığının güvence altına alınması gerektiğini belirterek çözdüğü düşünülmektedir. 5) Mal Rejimleri Davalarinda Yaşanan Karmaşa 1) 01/01/2002 tarihinde yürürlüğe giren TMK ile mevzuatımızda yeni olan bu tip davalarda 4
gerek ilk derece mahkemeleri gerekse Yargıtay'da henüz bir uygulama birliği sağlanamamış olması nedeniyle bu tür davalar hakkında Aile Hakimlerine en kısa zamanda eğitim programlarının düzenlenmesi gerektiği düşünülmüştür. 1) Bu tür davalar hakkında Aile Hakimlerine en kısa zamanda eğitim programlarının düzenlenmesi gerektiği düşünülmüştür. 6) Boşanma Davalarinda Nafaka Ve Tazminat Belirlenmesinde Ölçütler 1) Boşanma davalarında nafaka ve tazminatların miktarlarının belirlenmesinde kriterlerin olmayışı uygulamada adalet duygusunu zedeleyen sonuçlara yol açmaktadır, sorunu nasıl çözeriz? 1) Tazminat ve nafakanın belirlenmesi toplanan deliller çerçevesinde tamamen Hakimin takdirinde olmakla birlikte, bu konuda tarafların gelirlerine ya da mal varlıklarına göre belli bir oranının (örneğin %30-40 aralığında bir oranın) nafaka olarak verilmesi düşünülebilir. Tarafların dosyaya yansıyan gelirlerinden daha fazla geliri olduğunu iddia eden taraf bunu ispatlamalıdır. Bu konuda yasal düzenleme yapılması gerekmektedir. 7) Aile Hakimlerinin Niteliği 1) Toplumun temelini oluşturan aile üzerinde geniş yetkilere sahip olan ve ihtisas mahkemesi olarak görev yapan Aile Mahkemesin hakimlerinin yetkinliklerinin geliştirilmesini nasıl sağlarız? 1) Aile hakimliği yetkisi verilecek hakimlerin bu yetkiyle birlikte göreve başlamadan Yargıtay'da uygulamalı meslek içi eğitime tabi tutulmasının niteliği artıracağı düşünülmektedir. 5
8) Birlikte Velayet Kurumunun Getirilmesi Ve Genel Olarak Bu Konuda Yaşanan Sorunlar 1) Velayetin taraflardan birine verilmesi halinde çocuğun bir eşya gibi görülüp velayet verilmeyen tarafın çocuk ile ilgili alınan önemli kararlarda (örneğin eğitim gibi) söz sahibi olmamasının yanlış olduğu düşünülmektedir. 1) Bazı Avrupa ülkelerinde uygulanan birlikte velayet kurumunun getirilmesinin uygun olacağı ancak, tarafların özel durumlarına göre tek başına velayetin de yürürülükte olmasının gerektiği. 2) Velayet hakkının kullanımında boşanma ve velayet dosyasının açık tutulması itiraz ya da hakimin müdahalesi talep edilen durumlarda, çocuğun üstün yararını ve velayetin kullanımına ilişkin itirazı da dikkate alarak karar vermesi yolu getirilmelidir. 2) Bu konuda yasal düzenleme yapılmasının gerektiği düşünülmektedir. 3) İlgilelerin ihbarı üzerine anne-babanın velayet hakkını kötüye kullanması halinde dava açılıp görülebilmeli. 3) Medeni Kanunun 183. Maddesi buna cevaz verdiği halde Yargıtay'ın uygulamasında usulüne uygun açılmış bir dava olmadan bu şekilde bir karar verilmeyeceği belirtilerek bozma konusu yapılmaktadır. Bu konuda yasal düzenleme yapılmasının gerektiği düşünülmektedir. 9) Yetkisizlik Kararlarinin Verilmesinde Ortak Ilkeler 1) Yetkisizlik itirazı genellikle evden ayrılan eşin yeni adresinin yerleşim yeri olmadığı noktasında toplanmaktadır. Yerleşme niyetiyle oturup oturmadığı araştırmasına girilmekte bu da yargılamayı uzatmaktadır, ayrıca davanın davacının ikametgahı yerinde açılması 6
kuralını da etkisiz kılmaktadır, çözüm ne olabilir? 1) Her davanın açıldığı zamanki fiili ve hukuki şartlara göre değerlendirileceği kriteri esas alındığında tarafların dava tarihindeki MERNİS adresine itibar edilmesi, aksi ileri sürülüp kanıtlanmadığı sürece yetkinin dava tarihindeki MERNİS adresine göre belirlenmesi gerektiği düşünülmektedir. 2) UYAP portalında MERNİS kaydına girildiğinde kaydın en altındaki açıklamalar kısmında ilgili şahsın yerleşim yeri (MERNİS adresi) çıkmaktadır. Ancak hangi tarihte kim tarafından bildirildiği ve değiştirildiği yazmamaktadır. Bu durumda yetki itirazı yapıldığında nüfus idaresi ile ayrıca yazışmalar yapılmakta, bu da zaman kaybına sebebiyet verdiği gibi Adalet Bakanlığı Bilgi İşlem Dairesinin nüfus idaresi ile yazışmalara girilmemesi konusundaki (UYAP Portalından MERNİS kayıtlarına ulaşım sağlandığından dolayı) genelgesine de aykırılık teşkil etmektedir. 2) Adalet Bakanlığı Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığınca İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü arasında yapılacak protokol ile UYAP ekranındaki bu sorun giderilebilir. 10) TMK'nın 176/3-4 Maddesindeki Şartlarin Değişmemesi Halinde Yoksulluk Nafakasinin Ömür Boyu Oluşundaki Yakinmalar 1) Yoksulluk nafakası, nafaka alanın yeniden evlenmesi, sürekli ve düzenli bir iş sahibi olması, ölüm dışında kalkmamaktadır. Evlilik süresinin çok kısa olduğu durumlarda uygulamanın adil olmadığı hususunda yoğun yakınmalar olduğu müşahade edilmiştir. 1) Konu Anayasa Mahkemesine gitmiş ve Anayasa'ya aykırı bulunmamıştır. Medeni Kanunda bu konuyla ilgili yeni bir düzenleme yapılmasının kamu vicdanını rahatlatacığı düşünülmektedir. Yeni yasada evlilik süresi kadar, iki katı kadar gibi kıstaslar konulabilir. 7
11) Kadin ve Çocuğun Soyadi Ile Ilgili Sorunlar 1) Medeni Kanunun 187. madesinde "kadının evlilikle kocasının soyadını alacağı, dilerse kendi soyadını da kullanabileceği" belirtildiği halde koca için böyle bir alternatif sunulmamış olması eşitlik ilkesine aykırı olduğu, ayrımcılık yarattığı AİHM kararlarında vurgulanmıştır (Örn: Ayşe ÜNAL TEKELİ davasında davacı evlilik devam ederken sadece kızlık soyadını kullanmaya devam etmek istedi, AİHM kocanın soyadını taşıma mecburiyetinin cinsiyet ayrımcılığı olduğunu belirtmiştir ). 1) Eşlerin evlilik sırasında bir anlaşmayla bu sorunu çözebileceği, bu yükümlülüğün (erkeğin de kadının soyadını kullanması) sadece kadına değil de kocaya da getirilebileceği düşünülmektedir. 12) Çocuk Mallarinin Korunmasinda İlgili Tüzüğün 4. Maddesinin Uygulanmasi 1) Türk Medeni Kanununun velayet, vesayet ve miras hükümlerinini uygulanmasına ilişkin tüzük (21/07/2003 tarih 2003/5960 bakanlar kurulu kararı) Tüzüğün 4. maddesi gereğince nüfus müdürlüklerinden aile mahkemelerine gelen çocuk mallarının korunmasına ilişkin ihbarlar, aile mahkemelerinin %10 dan fazla iş yoğunluğuna sebebiyet vermektedir. Bu durumun düzeltilmesi gerekmektedir. 1) Yukarıda bahsi geçen Tüzüğün 1. maddesinde yer alan "...mahkemeye durumu derhal bildirir" cümlesi yerine "mahkemeye durum, çocuk mallarının kötü yönetilmesi halinde her ilgili tarafından bildirilebilir" getirildiğinde her anne veya baba öldüğünde ya da boşandığında, hakimin re'sen olaya müdahil olmaması ancak çocuk mallarının kötü yönetilmesi halinde müdahil olması durumunda bu tür davalar muhtemelen %2 lere inecektir. Boşu boşuna kırtasiye, emek ve zaman kaybedilmeyecektir. Amaç çocuk mallarının kötüye kullanılmasını engellemek olduğundan genel itibariyle anne veya baba zaten çocuğun menfaatini düşünmekte kötüye kullanım oranı çok az olmaktadır. Bazı katılımcılarımız mevcut uygulamada birlik sağlanarak devam edilmesinin uygun olacağını 8
değerlendirmiştir. 13) Aile Konutu Şerhinin Konulmasi Ile Ilgili Hükmün Ayni Kararda Boşanma Kesinleştiğinde Kaldirilmasi Hususuna Yer Verilmesi 1) Aile konutu şerhi konulan taşınmazlar bakımından boşanma hükmü kesinleşmiş ise bu şerhin kaldırılması ayrı bir davanın konusu olmaktadır. Bu durumda yargının yükünü artırmaktadır. 1) TMK 194. maddesine "boşanma hükmü kesinleştiğinden aile konutu şerhi kendiliğinden hükümsüz olur" şeklinde bir ek yapılması sorunu çözecektir. 14) Adli Yardim Taleplerinde Ortak Ilkeler 1) Bazı hakimlerimizce sadece talebin olması yeterli görülüp bazılarınca muhtardan fakirlik belgesi, tapu kaydı vb. ekonomik sosyal durum araştırması yapılarak karar verildiği görülmektedir. Yasa hâkime geniş takdir yetkisi vermiştir. Uygulamada birlik açısından ilkeler nasıl olmalıdır? 1) Art niyetli talepleri engellemek açısından ekonomik sosyal durum araştırması ve belge ibrazından sonra değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. 1) Yargıtay'ın bir kararında aile içi durumun kişinin özel hayatı sayılmayacağı, aile hayatı sayılacağı ve delil olarak kullanılabileceği belirtilmiştir ancak, gerek ceza muhakemesinde gerekse hukuk muhakemesinde yasak delil kapsamında olup olmayacağı. 1) Katılımcıların çoğunluğu Yargıtay gibi düşünmektedir. Ancak Aile Mahkemesinden izin alınarak 9
eşlerin birbirini dinleme veya izlemesi getirilebilir düşüncesi de kabul görmemiştir. Grubumuzun tartıştığı konular bu bağlamda olup, bize böylesi güzel bir ortamda beyin fırtınası yapma imkanı tanıyan HSYK'ya ve tüm katılımcılara teşekkürlerimizi sunar, benzer toplantıların devamını beklediğimizi arz ederiz. 10