AFET ALANINDA ÇALIŞAN veya ÇALIŞMA POTANSİYELİ OLAN STK LARIN AFET ve ACİL DURUM HAZIRLIĞI DURUM SAPTAMA ARAŞTIRMASI Araştırma Yöneticisi ve Raportör: Zeynep M. Turkmen Sanduvac zeynepturkmen@mavikalem.org ARALIK / 2015 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği
İÇİNDEKİLER İçindekiler... 2 Kısaltmalar... 3 Şekil Dizini... 4 Yönetici Özeti... 5 1. Giriş ve Gerekçe... 7 2. Amaç... 7 3. Araştırma Metot ve Yöntemi... 8 4. Bulgular... 9 5. Değerlendirme ve Öneriler... 24 6. Sonuçlar... 29 Ekler... 30 Ek 1: Anket Formu (PDF Dosyası)... 31 Ek 2: AAD ve İS Hazırlık Kontrol Listesi... 36 2 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
KISALTMALAR AAD: Afet ve Acil Durum AADP: Afet ve Acil Durum Planlama AFAD: Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı AAD ve İS Hazırlık Kontrol Listesi (AAD ve İSKL) HDD: Hayata Destek Derneği ISDR: United Nation Office for Disaster Risk Reduction İş Sürekliliği: İS MAG: Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı MK: Mavi Kalem Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği SİTAP: Sivil Toplum Afet Platformu STK: Sivil Toplum Kuruluşu STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 3
ŞEKİL DİZİNİ Şekil 1: Ankete katılan kuruluşun tipi Şekil 2: Ankete katılan kuruluşların ana çalışma alanları Şekil 3: Afet ve acil durum alanında çalışma durumu Şekil 4: Afet ve acil durumlar ile ilgili çalışmalarda, çalışmaların gerçekleştirildiği afet aşaması Şekil 5: Afet risklerinin azaltılması ve müdahale planlaması için bir afet ve acil durum ekibi oluşturma Şekil 6: Afet risklerinin azaltılması ve müdahale planlaması için farklı tehlikeleri dikkate alma durumu Şekil 7: Kuruluş binasının yapısal güvenlik (özellikle deprem güvenliği) açısından yetkin yapı mühendisliği kuruluşlarına ve/veya kişilere inceletilmesi Şekil 8: Tahliye planı olan; alternatifli, toplanma yeri, tahliye rotaları, güvenli yerleri belirleyen ve bütün çalışanlar ile paylaşan kuruluşlar Şekil 9: Yedekleme ( alternatif-eş bina) sistemi olan STK lar Şekil 10: Zorunlu deprem poliçesi olan kuruluşlar Şekil 11: Tatbikatlar için bir rehber yönergesi olan STK lar Şekil 12: Bina tahliyesi tatbikatını yılda iki kez yapan ve uygun becerileri kullanma pratikleri yapan STK lar Şekil 13: 72 saatlik acil malzemeleri olan STK lar Şekil 14: Büyük bir afet sonrası kendine ve başkalarına yardım için hazır olma durumu Şekil 15: Büyük bir afet sonrası kendine ve başkalarına yardım için hazır olma durumu (STK lar) Şekil 16: Afet ve Acil Durum Planlaması ve İş Sürekliliği konusunda STK ların bilgilenme İhtiyacı 4 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
YÖNETİCİ ÖZETİ Giriş ve Gerekçe Türkiye çeşitli tehlikelere ve yüksek afet riskleri ile karşı karşıyadır. Afet riskini azaltma sürecinin başarıya ulaşması için hükümetler, kuruluşlar ve bireyler, vb. gibi bütün paydaşların rol ve sorumluk alması önemlidir. Afetler konusunda çeşitli çalışmalar yürütmekte olan Hayata Destek Derneği (HDD), Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı (MAG), Mavi Kalem Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği (MK) bir araya gelerek Sivil Toplum Afet Platformunu (SİTAP) kurmuştur. Bu araştırma SITAP çalışmaları çerçevesinde yapılmıştır. Amaç Afet ve acil durumlarda çalışan ya da çalışma potansiyeli olan kuruşların afet ve acil durum hazırlığı açısından durumlarını ölçmek amacıyla bu araştırma yapılmıştır. Metot ve Yöntem Tanımsal bir araştırma olan bu çalışma, kesitsel yöntem kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında 28 Ağustos 26 Ekim 2015 tarihleri arasında web tabanlı anket uygulanmıştır. Soru forumu 25 sorudan oluşmaktadır. Örneklem; afetle ilgili çalışan veya çalışma potansiyeli olan 219 kuruluşa eposta gönderilmiş ve anketi yanıtlamaları istenmiştir. Veri Toplanması ve Analizi; online anket ile katılım sağlayan kuruluş sayısı 56 dır. Ankete katılım oranı %25.5 dur. Veri temizliği sırasında 9 anket elenmiş; toplam 47 anketin verileri kullanılabilir bulunarak değerlendirmeye alınmıştır. Kapalı uçlu soruların yanıtları için web tabanlı istatistik programı kullanılmıştır. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 5
Sonuçlar f Çalışma alanları: Kuruluşlar afet döngüsünün her aşamasında hemen hemen eşit bir dağılımla çalışmalarda bulunmaktadır. f Yardım eden rolü: STK ların sadece üçte birinden azı büyük bir afet sonrası kuruluş amaçları çerçevesinde başkalarına yardım için hazırdır. f Afet ve Acil Durum ve İş Sürekliliği (AAD ve İS) Eğitim ihtiyacı: Kuruluşların hemen hepsi AAD ve İS Planlaması konusunda eğitim ihtiyacını dile getirmiştir. STK ların üçte birinden azı büyük bir afet sonrası başkalarına yardım için hazırdır. f İş Sürekliliği ve Başkalarına Yardıma Hazır Olmak konusundaki sorun alanları: Risk Analizi ve Planlaması: Kuruluşlar Risk Analizi ve Planlama konusunda yeterince bilgi ve deneyim sahibi değildir. Fiziksel Korunma Önlemleri: Kuruluşların yarısından biraz fazlasında Kuruluşların çoğu Risk Analizi ve Planlama konusunda yeterince bilgi ve deneyim sahibi deprem ve yangın tehlikeleri konusunda kısmen duyarlılık değildir. Farklı tehlike örnekleri deprem ve geliştirmiştir. Yangın güvenliği açısından gerekli malzemelere sahip yangın ile sınırlıdır. olduklarını ifade etmiştir. Müdahale Kapasitesi: STK ların büyük çoğunluğu bir afet ve acil durumda müdahale becerileri ile ilgili yeterince hazırlıklı ve donanımlı değildir. STK lar ilk müdahale Özellikle STK lar ilk müdahale becerilerinin içeriği konusunda becerilerinin içeriği farkındalık ve bilgi eksikliği içindedir. konusunda farkındalık ve bilgi eksikliği içindedir. f Ağırlıklı olarak kuruluşların hazırlığı ya kâğıt üstündedir; uygulamaya geçmemiştir ve/veya kurumsallaşmamıştır ya da uygulama olarak yüzeysel düzeyde kalmıştır. Kuruluşların çoğunda AAD hazırlığı ya kâğıt üstündedir veya uygulama olarak yüzeysel düzeyde kalmıştır. Öneriler f AAD ve İS çalışmalarında başarılı olmak için üst düzey yönetimin liderliği ve desteği şarttır. Bu konuda kuruluş yöneticilerinin çalışmaları başlatmak üzere sorumluluk alması ve titiz takibinin önemini ısrarla vurgulamak isteriz. Kuruluş yöneticilerinin AAD çalışmalarında sorumluluk alması ve kurumsallaşma için titiz takip f Kuruluşların kendi Bütüncül AAD ve İS Planlamaları ile ilgili olarak gerekli bilgi, beceri ve kapasite geliştirme çalışmalarını gelecek ilk 3 aylık çalışma planlarına almaları önerilir. Bütüncül AAD ve İŞ Planlaması Çalışmalarının gelecek ilk 3 aylık çalışma planlarına alınması 6 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
1. Giriş ve Gerekçe Türkiye çeşitli tehlikelere ve yüksek afet risklerine sahip bir ülkedir. Deprem, sel ve heyelan ilk üç sırada yer alırken, fırtına dördüncü sıradadır 1. 1939 depreminde yaklaşık 35.000 can kaybı rapor edilmiştir. 1999 Marmara depremlerinde de yaklaşık 18.000 can kaybı, 50.000 yaralı ve 655.000 evini kaybeden kişi rapor edilmiştir 2. Her an beklenen Marmara depremi için yapılan bilimsel senaryo çalışmalarına göre 30.000 40.000 can kaybı ve 120.000 den fazla kişi için hastane ihtiyacı olacak yaralanma beklenmektedir 3. Bu ve benzeri durumlar ile baş edebilmek için toplumdaki bütün bireylerin, kuruluşların ve devletin birlikte hareket etmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çerçevede, Birleşmiş Milletler Afet Riski Azaltma Ofisi (United Nation Office for Disaster Risk Reduction UNISDR), afet riskini azaltma sürecini hükümetler, kuruluşlar ve bireyler arasında paylaşılan bir sorumluluk olarak tanımlamaktadır. Afet riskini azaltma sürecinde bütün paydaşların rol ve sorumluklarına dikkat çekmektedir 4. Afetler konusunda çeşitli çalışmalar yürütmekte olan Hayata Destek Derneği (HDD), Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı (MAG), Mavi Kalem Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği (MK) bir araya gelerek Sivil Toplum Afet Platformunu (SİTAP) 5 kurmuştur. SİTAP ın amacı afet risklerinin azaltılmasına, afet müdahalesi çalışmalarının etkinliğinin ve verimliliğinin arttırılmasına katkıda bulunmaktır. Sürecin somut veriler ve değerlendirmeler üzerinden ilerlemesi için afet ve acil durumlarda çalışan ya da çalışma potansiyeli olan kuruşların afet ve acil durum hazırlığı açısından durumlarını ölçmek amacıyla bu araştırma yapılmıştır. 2. Amaç Bu araştırmanın genel amacı, ülkemizde afet ve acil durum alanında çalışan ve çalışma potansiyeli olan STK ların yardım eden rolünde olmalarının desteklenmesidir. Bu araştırmanın üç temel alt amacı bulunmaktadır: Bunlar, a) STK ların kendi afet ve acil durum hazırlık ve iş sürekliliği (AAD ve İS) konusunda nerede olduklarını görmeleri için somut veri sunmak, b) STK ların kendi AAD ve İS konusunda mevcut çalışmaları varsa bunları tamamlamalarına ve boşlukta olan- geliştirilmesi gereken konular için de rehberlik sağlamak, c) STK ların yardım eden rolünde olmaları için önemli bir araç olan AAD ve İS Hazırlık Kontrol Listesi(Ek:3) 6 ile tanışmalarını sağlamak ve bu araç üzerinden AAD ve İS hazırlıkları ile ilgili önerilerde bulunmaktır. 1. http://www.emdat.be/result-country-profile#summtable (erişim: 17.12.2015) 2. http://www.emdat.be/result-country-profile#summtable (erişim: 17.12.2015) 3. BU (2003) Earthquake Risk Assessment for the Istanbul Metropolitan Area Final Report. İstanbul Boğaziçi University Press 4. ISDR (2007) Disaster Risk Reduction, Global Review Geneva, Switzerland, ISDR Secretariat 5. www.sitap.org. 6. AAD ve İS Hazırlık Kontrol Listesi (AAD ve İSKL): Afet ve acil durumun en kısa sürede kontrol altına alınması ve kuruluşun afet ve acil durum öncesindeki rutin işleyişine dönmesi; iş sürekliliğinin en kısa zamanda sağlanması amacına yöneliktir. AAD ve İSKL her kuruluşun hazırlık, uygulama düzeyleri ve eldeki kaynakları bakımından birbirinden farklı oldukları düşünülerek hazırlanmıştır (Ek3). STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 7
3. Araştırma Metot ve Yöntemi Tanımsal bir araştırma olan bu çalışma, kesitsel yöntem kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında 28 Ağustos 26 Ekim 2015 tarihleri arasında web tabanlı anket uygulanmıştır. Soru Kağıdı: 25 sorudan oluşmaktadır. Sorular şu başlıklar altında toplanmıştır. A. Genel bilgiler; bu başlık altında, kuruluş tipi, çalışma alanı, kuruluş faaliyet yılı, afet ve acil durum alanında çalışma durumu, afet ve acil durum çalışma alanlarına ilişkin sorular yer almaktadır. B. Afet ve Acil Durum (AAD) Planlaması; bu başlık altında da kuruluşun kendi afet ve acil durum planlaması ile ilgili sorular üç başlık altında sorulmuştur. Bunlar; a. Risk Analizi ve Planlama, b. Fiziksel Korunma Önlemeleri, c. Müdahale Kapasitesi; beceriler ve ekipman. C. Diğer Konular; Sorular ağırlıklı olarak kapalı uçlu sorular olmakla birlikte katılımcıların fikirlerini ve deneyimlerini kendi ifadelerinden öğrenmek amacı ile açık uçlu sorulara da yer verilmiştir. Örneklem: 219 kuruluşa eposta gönderilmiş ve anketi yanıtlamaları istenmiştir. Dağıtım listesi oluşturulurken afetle ilgili çalışan veya çalışma potansiyeli olan kuruluşlara ulaşılması hedeflenmiştir.eye alınmıştır. Kapalı uçlu soruların yanıtları için web tabanlı istatistik programı kullanılmıştır. Bu sebeple afet yönetimi çalışmalarında etkin olmuş, çalışma alanı afet olan kuruluşlar listeye eklenmiş ve buna ek olarak çalışma konusu kadın, çocuk, gençlik, engelli, vb. olan, yani çalışma konusu afetlerde zarar görebilecek grupları içeren kuruluşlara da listede yer verilmiştir. Ayrıca çalışma alanı afete hazırlık, risk azaltma veya müdahale olmayan fakat herhangi bir afet sonrası insani yardım çalışmalarına katılma veya bu çalışmaları destekleme potansiyeli olan STK lar da listeye eklenmiştir. Kuruluşlar seçilirken alanlarında aktif olmalarına özen gösterilmiştir. Son olarak, afet yönetimi veya araştırma birimleri olan üniversiteler ve hem uzmanlıkları hem de geçmiş afetlerdeki rolleri sebebiyle meslek odaları da listeye eklenmiştir. Veri Toplanması ve Analizi: Veri toplaması ve analizinde, kapalı uçlu soruların yanıtları için web tabanlı istatistik programı kullanılmıştır. Az sayıdaki açık uçlu soruların yanıtları ise oluşturulan kodlar dahilinde sınıflandırılarak veri yönetimi sağlanmıştır. Sonuçlar grafik ve tablolar ile verilmektedir. Bazı grafiklerde yuvarlamalardan dolayı %100 ü biraz geçen sonuçlar söz konusu olmuştur. 28 Ağustos 2015 tarihinde, kuruluşlara ilk e-posta gönderilmiş ve anketi doldurmaları istenmiştir. E-posta gönderimiyle eş zamanlı olarak SİTAP ın sosyal medya hesaplarından, AB İlan web sitesi ve Sivil Toplum Geliştirme Merkezi nin sosyal medya hesaplarından anketin duyusu gerçekleştirilmiştir. 21 Ekim 2015 tarihinde hatırlatma epostası gönderilmiştir. Takip eden hafta içinde ise listedeki kuruluşlar telefon ile aranmış ve hatırlatmada bulunulmuştur. Yapılan telefon görüşmelerinde anket epostalarının genellikle STK ların info epostalarına gittiği ve/veya ilgili kişilere ulaşmadığı/yönlendirilmediği görülmüştür. İlgili kişilerin isimleri ve onların kişisel veya iş e-postaları alınarak, tekrar eposta atılmıştır. 219 kuruluştan online anket ile katılım sağlayan kuruluş sayısı 56 dır. Ankete katılım oranı %25.5 dur. 56 kuruluştan; 7 si anketi tam doldurmadan göndermiş, bir tanesi iki kez göndermiş, bir kişi de bireysel katılım göstermiştir. Bu nedenlere bağlı olarak 9 anket elenmiş; toplam 47 anketin verileri kullanılabilir bulunarak değerlendirmeye alınmıştır. 8 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
4. Bulgular 4.1 Genel Bilgiler Bu başlık altında, kuruluş tipi, çalışma alanı, kuruluş faaliyet yılı, afet ve acil durum alanında çalışma durumu, afet ve acil durum çalışma alanlarına ilişkin bulgular yer almaktadır. Kuruluş Tipi Üniversite %2.12 1 Özel Kuruluş %6.38 3 Uluslararası Kuruluş %2.12 1 Belediye %8.51 4 Kamu kuruluşu %4.25 2 STK % 76.61 36 Toplam: 47 Şekil 1: Anketi yanıtlayan kuruluşların sektörlere göre dağılımı Yanıtlayan kuruluşlardan 34 tanesi (%77) STK dir. Bunu sırası ile % 14 oranında yerel kamu kuruluşları, % 3 oranında da özel sektör izlemektedir (Şekil 1). Buna bağlı olarak anket sonuçlarının ağırlıklı olarak afet alanında çalışan ve çalışma potansiyeli olan STK ların afete hazırlık sonuçlarının bir yansıması olduğu şeklinde okunabilir. Aşağıdaki bulgularda yanıtlayan bütün kuruluşlara (n=47) ilişkin yüzdelik oranı verilirken, yanıtlayan STK lara ilişkin (n=34) yüzdelik oranı da ayrıca verilmiştir. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 9
Çalışma Alanları Afet ve Acil Durum Çevre Çocuk Gençlik Eğitim Engelli İnsan Hakları Kadın Kalkınma Sağlık Sosyal Dayanışma Toplumsal Cinsiyet Diğer %53,19 (25) %27,66 (13) %31,91 (15) %27,66 (13) %53,19 (25) %19,15 (9) %19,15 (9) %31,91 (15) %14,85 (7) %25,53 (12) %29,79 (14) %8,51 (4) %36,18 (13) Toplam: 47 %0,00 %30,00 %60,00 Şekil 2: Ankete katılan kuruluşların ana çalışma alanları *Birden fazla seçenek işaretlenmesi mümkün Yanıtlayan kuruluşlardan 25 tanesi (%53) afet ve acil durumları, 25 tanesi de (%53) eğitimi ağırlıklı çalışma alanları olarak belirtmiştir. Bunu çocuk (%32; n=15) ve kadın (%32; n=15) çalışma alanları takip etmektedir. Beşinci sırada sosyal dayanışma- yardımlaşma çalışma alanı (%28; n=14) izlerken, altıncı ve yedinci sırada da aynı oranlar (%27,66; n=13) ile gençlik ve çevre çalışma alanları yer almaktadır. Diğer (%36; n=13) başlığı altında da mesleki dayanışma, sanat, tarım, tarih alanları verilmiştir (Şekil 2). Yapılan çalışmalara ilişkin verilen örneklere bakıldığında, çalışma alanı ile ilgili eğitim ve farkındalık çalışmaları, insani yardım faaliyetleri, kadın, çocuk, genç ve engellilere dönük doğrudan destekleme çalışmaları, psiko-sosyal destek çalışmaları, çevre alanında eğitim ve saha çalışmaları, afetler ile baş edebilmeye yönelik kapasite geliştirme, arama kurtarma çalışmaları ve çeşitli eğitim çalışmaları yer almaktadır. Kuruluşun Faaliyet Yılı: Yanıtlayan Kuruluşların yaklaşık üçte biri 1-5 yıl arasında faaliyet gösterirken, diğer üçte biri ise 6-15 yıl arasında faaliyet göstermektedir. Kalan %40 (n=18) kuruluş da 16 ve üzeri yıldan beri faaliyet göstermektedir. 10 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
Afet ve Acil Durum Alanında Çalışma Durumu Hayır % 25.53 12 Evet % 74.47 35 Toplam: 47 Şekil 3: Afet ve acil durum alanında çalışma durumu Yanıtlayan kuruluşlardan %75 i (n=35) afet ve acil durum alanında çalışma yaptığını, % 25 i de (n=12) afet ve acil durum alanında çalışma yapmadığını belirtmiştir (Şekil 3). STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 11
Afet ve Acil Durumlar ile İlgili Çalışma Alanları %47,22 17 %63,89 23 %47,22 17 %38,89 14 %47,22 17 Risk Azaltma Müdahale Arama - Kurtarma Toplam: 36 Yanıt Yok: 12 İnsani Yardım İyileşme - Toparlanma Şekil 4: Afet ve acil durumlar ile ilgili çalışmalarda, çalışmaların gerçekleştirildiği afet aşaması Ankete katılan kuruluşların afet ve acil durumların farklı aşamalarında faaliyet gösterdiklerini görülmektedir. Kuruluşlar ağırlıklı olarak % 64 (n=23) risk azaltma alanında faaliyet gösterdiğini belirtmiştir. Arama Kurtarma alanında faaliyet gösterdiğini belirten kuruluş oranı %39 (n=14) dur. Afet ve acil durum müdahalesi (sağlık, barınma, eğitim, çevre, vb.) alanında çalıştığını belirten kuruluş oranı %47 (n=17), insani yardım malzemesi sağlanması alanında çalışan kuruluş oranı %47, ve iyileşme-toparlanma alanında çalışan kuruluş oranı da %47 dir (Şekil 4). 12 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
4.2 Kuruluşun Kendi Afet ve Acil Durum Planlaması Bu bölümde kuruluşun kendi afet ve acil durum planlaması ile ilgili bulgulara yer almaktadır. Kuruluşun kendi afet ve acil durum planlaması ile ilgili sorular ve bulgular 3 başlık altında verilmiştir; a. Risk Analizi ve Planlama, b. Fiziksel Müdahale Önlemeleri, c. Müdahale Kapasitesi; beceriler ve ekipman. 4.2.1 Risk Analizi ve Planlama Bu bölümde risk analizi ve planlama konuları ile ilgili bulgular yer almaktadır. Bakılan konular; afet ve acil durum (aad) ekibi, aad ekibi düzenli toplantılar, çevredeki kaynaklarin envanteri, risk analizi-farklı tehlikelerin dikkate alınması. Afet ve acil durum ekibi Evet %30.4 14 Bilmiyorum %6.52 3 Kısmen %8.70 4 Hayır %54.35 25 Toplam: 46 Yanıt Yok:1 Şekil 5: Afet risklerinin azaltılması ve müdahale planlaması için bir afet ve acil durum ekibi oluşturma Afet risklerinin azaltılması ve müdahale planlamasını yürütmek üzere sürekliliği olan bir afet ve acil durum ekibi oluşturan kuruluş oranı %30 dur (Şekil 5). Bu oran STK lar açısından bakıldığında % 21 re (n=7) düşmektedir. AAD Ekibi olan STK %21 Düzenli toplantılar: Risk azaltma, hazırlık ve müdahale planlarının gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi için düzenli toplantılar yapan kuruluş oranı %37 dir. STK lar açısından bu oran %30 dur (n=10). Kaynak envanteri: Kuruluş binasında ve çevresinde bulunan, bir afet ve acil durumda kullanabilecek kaynakların envanterini çıkaran kuruluş oranı %48 dir (n=22). STK lar açısından bu oran %45 dir (n=15). Kaynak envanterine örnek malzemeler soruda verilmiştir. Örneğin, yangın söndürücüler, ilk yardım setleri, jeneratör, merdiven, arama ve kurtarma ekipmanları, müdahale becerisine sahip kişiler, vb. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 13
Farklı tehlikeler Bilmiyorum %8.51 4 Evet %23.40 11 Hayır %68.08 32 Toplam: 47 Şekil 6: Afet risklerinin azaltılması ve müdahale planlaması için farklı tehlikeleri dikkate alma Yanıtlayan kuruluşlardan, afet risklerinin azaltılması ve müdahale planlaması açısından farklı tehlikeleri dikkate aldığını belirten kuruluş oranı % 23 (n=11) iken, iken bu oran STK lar açısından %20 (n=7) dir. Farklı tehlikeler deprem ve yangın ile sınırlıdır. Farklı tehlikeleri dikkate aldığını belirten kuruluşların farklı tehlikelerle ilgili verdiği örnekler ağırlıklı olarak deprem ve yangın şeklindedir. Ek olarak, sadece bir kuruluş çevre binalardaki tehlikelere, bir kuruluş da kuvvetli fırtına ve sis tehlikesine işaret etmiştir. Kuruluşların verdiği örnekler arasında trafik, ulaşım, kalabalık da bulunmaktadır. 14 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
4.2.2 Fiziksel Korunma Önlemleri Bu bölümde fiziksel korunma önlemleri konuları ile ilgili bulgular yer almaktadır. Bakılan konular; yapısal ve yapısal olmayan tehlikeler, tahliye planı, yangın önlemleri, veri yedekleme, zorunlu deprem policesi ve genel risk policesi, tesisatlarin kapatilması. Yapısal ve Yapısal olmayan tehlikeler Yapısal tehlikeler %90,00 %60,00 %60.87 28 %30,00 %28.26 13 %10.87 5 %0,00 Evet Hayır Bilmiyorum Toplam: 46 Yanıt Yok: 1 Şekil 7: Kuruluş binasının yapısal güvenlik (özellikle deprem güvenliği) açısından yetkin yapı mühendisliği kuruluşlarına ve/veya kişilere inceletilmesi Kuruluş binasını yapısal güvenlik (özellikle deprem güvenliği) açısından yetkin yapı mühendisliği kuruluşlarına ve/veya kişilere inceleten kuruluş oranı % 45 (n=21) dir (Sekil 7). Yapısal güvenlik kuruluşların faaliyetlerine devam edebilmesi için gerek şarttır. 2011, Van depreminde, pek çok STK binasının ağır hasar görmesi ya da yıkılması nedeni ile kuruluşlar maddi ve fiziki yetersizlik nedeni ile faaliyet gösteremez duruma gelmiştir. TÜSEV in Van Depremi ve STK lar Vaka Analizi Raporunda bu durum Van depremi ardından şehirde faaliyet gösteren birçok STK da dernek binalarının yıkılması nedeniyle depremzede haline gelmiştir şeklinde ifade edilmektedir. 7 Yapısal olmayan tehlikeler: Ek olarak, yapısal olmayan tehlikeleri değerlendirmeye alarak ve riskleri azaltma çalışması yaptığını belirten kuruluş oranı da % 55 tir, (n=26). Yapısal olmayan tehlike örnekleri soruda verilmiştir: Örneğin, büyük ve ağır eşyaların yerlerinin değiştirilmesi ve/veya sabitlenmesi, ofis makineleri, bilgisayarlar, vb.nin sabitlenmesi, tahliye yollarının açık tutulması, vb. 7. http://www.tusev.org.tr/usrfiles/files/vanvakaanalizi_23_10_13.pdf (Erişim: 17.12.2015) STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 15
Tahliye planı %60,00 %44.68 21 %53.19 25 %30,00 %0,00 %2.13 1 Evet Hayır Bilmiyorum Toplam: 47 Şekil 8: Tahliye planı olan; alternatifli, toplanma yeri, tahliye rotaları, güvenli yerleri belirleyen ve bütün çalışanlar ile paylaşan kuruluşlar Yanıtlayan kuruluşlar arasında, tahliye planımız var ve bu plan alternatifli, toplanma yeri, tahliye rotaları, güvenli yerleri kapsamaktadır ve bütün çalışanlar ile paylaşılmaktadır diyen kuruluş oranı yaklaşık % 45 (n=21) dir. Bu oran STK lar için %38 e (n=17) düşmektedir (Şekil 8). Yangın önlemleri: Yanıtlayan kuruluşlar arasında, yangın önlemleri aldık ve müdahale için gerekli araç-gerece sahibiz. Örneğin, yangın alarm düğmeleri, yangın hortumu, yangın söndürücüler, bakımlarının düzenli yapılması vb. gibi. diyen kuruluşların oranı % 66 dir (n=31) Önemli evraklar ve yedekleme: Yanıtlayan kuruluşlar arasında önemli evrakları ve bilgilerin yedeklerini, ayrı bir yerde tutuyoruz; önemli raporlar, finansal kayıtlar, acil durum bağlantı bilgileri, vb., gibi. diyen kuruluş oranı %64 (n=30). 16 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
Yedek- eş bina sistemi %90,00 %67.64 23 %60,00 %30,00 %29.41 10 %0,00 %2.94 1 Evet Hayır Bilmiyorum Toplam: 34 Şekil 9: Yedekleme (alternatif-eş bina) sistemi olan STK lar. Gerektiğinde bir yedekleme (alternatif-eş bina) sistemimiz var diyen kuruluş oranı % 64 (n=30). Bu oran STK lar için %29 a (n=10) düşmektedir (Şekil 9). 4.2.3 Müdahale Kapasitesi: Beceriler ve Ekipman Yedek- eş bina sistemi olan STK %29 Bu bölümde müdahale kapasitesi; beceriler ve ekipman konuları ile ilgili bulgular yer almaktadır. Bakılan konular; afete müdahale beceri eğitimleri, tatbikatlar için rehber yönerge, müdahale organizasyonu ve becerileri test tatbikatlari, ilk 72 saatlik acil malzeme, kendi kendine ve başkalarına yardım için hazır olma durumu. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 17
Sigorta: Zorunlu deprem poliçesi ve Genel risk poliçesi Kapsam Dışı %4 2 Hayır %13 6 Bilmiyorum %17.39 8 Evet %65.22 30 Toplam: 46 Yanıt Yok: 1 Şekil 10: Zorunlu deprem poliçesi olan kuruluşlar. Zorunlu deprem sigortası: Yanıtlayan kuruluşların %66 sı (n=30) zorunlu deprem sigortası (DASK) yaptırdıklarını ifade etmiştir. Bu oran ile kuruluşların 2014 yılı itibari ile İstanbul da DASK yaptırma oranı olan % 51.70 in üzerine çıktıkları görülmektedir. Zorunlu deprem sigortası olan kuruluş %66 Genel risk sigorta poliçesi: Yanıtlayan kuruluşların % 42 si ( n= 20) yangın, sel, terör, hırsızlık, vb. durumlar için genel risklere karşı sigorta poliçeleri olduğunu ifade etmiştir. Tesisatlarına kapatılması: Yanıtlayan kuruluşların % 60 ı (n=28) çalışanların doğalgaz, elektrik ve su tesisatlarının yerlerini ve nasıl kapatılacağını bildiğini ifade etmiştir. Bu oran STK lar için % 56 ya düşmektedir. Afete müdahale beceri eğitimleri: Yanıtlayan kuruluşlardan %51 ri (n=24) çalışanlara ve gönüllülere afete müdahale beceri eğitimleri verildiğini belirtmiştir. Bu oran STK lar için %44 (n=15) e düşmektedir. Afete müdahale beceri eğitimleri soruda verilmiştir. Örneğin, ilk yardım, tıbbi olmayan tiraj (afet tirajı), hafif arama ve kurtarma, telsiz haberleşmesi, psikolojik ilkyardım, barınma, beslenme ve sanitasyon/ hijyen bilgileri, vb., gibi. Bununla birlikte, özellikle STK lar arasında sadece 1-2 kuruluşun yukarıda adı geçen eğitimleri büyük ölçüde almış olduğu, kalan STK lar için kendi uzmanlık alanlarının (beslenme, sanitasyon, arama kurtarma, vb.) yansıra verilen eğitimlerin büyük ölçüde ilk yardım eğitimi ile sınırlı kaldığı görülmektedir. 18 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
Tatbikatlar için rehber yönerge Bilmiyorum %3 1 Evet % 21 7 Hayır % 76 26 Toplam: 34 Şekil 11: Tatbikatlar için bir rehber yönergesi olan STK lar. Yanıtlayan kuruluşlardan %32 si (n=15) tatbikatlar için bir rehber yönergesi olduğunu ve yılda iki kez, bütün çalışanların ve gönüllülerin katılımı ile afet sonrası becerileri test etmek üzere tatbikat yaptığını ifade etmiştir. Bu oran STK lar için %21 re (n=7) düşmektedir (Şekil 11). Tatbikat rehber yönergesi olan STK % 21 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 19
Bina tahliyesi tatbikatı %90,00 %82.36 28 %60,00 %30,00 %0,00 %11.76 4 %2.94 1 %2.94 1 Evet Hayır Kısmen Bilmiyorum Toplam: 34 Şekil 12: Bina tahliyesi tatbikatını yılda iki kez yapan ve uygun becerileri kullanma pratikleri yapan STK lar Yanıtlayan kuruluşlar arasında, bina tahliyesi tatbikatını yılda en az iki kez yaptığını ve muhtemel acil durumları* dikkate alarak çalışanların ve gönüllülerin uygun becerileri kullanma pratiklerini sağladığını belirten kuruluş oranı %17 dir (n=8). Bu oran STK lar için yaklaşık %12 ye (n=4) düşmektedir (Şekil 12). Farklı AAD uygun beceri kullanma pratikleri yapan kuruluş %17, STK %12 * Muhtemel acil durum ve uygun beceri örnekleri soruda verilmiştir. Örneğin, yaşam kurtarmak için ilk yardım becerileri; deprem için çök, kapan, tutun; şiddet-saldırı için bulunduğun yerde kapan ve kapıyı kilitle; Temel tahliye kuralları: Konuşma, Koşma, İtme, Geri Dönme. 20 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
72 saatlik acil malzemeleri Bilmiyorum %2.94 1 Evet % 23.53 8 Kısmen %5.88 2 Hayır % 67.65 23 Toplam: 34 Şekil 13: 72 saatlik acil malzemeleri olan STK lar. Çalışanlar ve gönüllüler için ilk 72 saatlik acil malzemelerimiz* var diyen kuruluş oranı %30 dur (n=14). Bu oran STK lar için %23 e (n=8) düşmektedir (Şekil 12). 72 saatlik acil malzemesi olan STK %23 *İlk 72 saatlik acil malzeme örnekleri soruda verilmiştir. Örneğin, kişi başı günlük 2 lt su (ya da su yedek damacanaları), yiyecek, ilk yardım malzemeleri, acil jeneratör, acil aydınlatma malzemeleri, alternatif haberleşme, barınma ve temizlik/hijyen malzemeleri, vb. gibi. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 21
Kendine ve başkalarına yardım için hazır olma durumu %90,00 %60,00 %60.00 33 %35.56 16 %30,00 Toplam: 45 Yanıt Yok: 2 %0,00 %4.44 2 Evet Hayır Bilmiyorum Şekil 14: Büyük bir afet sonrası kendine ve başkalarına yardım için hazır olma durumu %90,00 %60,00 %69.69 23 %27.27 9 %30,00 Toplam: 33 Yanıt Yok: 1 %0,00 %3.03 1 Evet Hayır Bilmiyorum Şekil 15: Büyük bir afet sonrası kendine ve başkalarına yardım için hazır olma durumu (STK lar) Yanıtlayan kuruluşlardan beklenen Marmara depremine karşı (yaklaşık 7 M), organizasyon olarak kendi kendimize yardım için gerekli donanıma sahibiz, organizasyonumuz böyle bir afet sonrası en kısa sürede toparlanıp, kuruluş amacı çerçevesinde başkalarına yardım için temel faaliyetlerini sürdürebilmek için büyük ölçüde hazırdır diyen kuruluş oranı yaklaşık 36 % (n=16) (Şekil14). Bu oran STK lar için %27 ye (n=9) düşmektedir (Şekil 15). Başkalarına yardım icin hazır olan kuruluş %36 Başkalarına yardım için hazır olan STK %27 22 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
Afet ve Acil Durum Planlaması ve İş Sürekliliği konusunda bilgilenme Hayır 8.82 3 Evet % 91.18 31 Toplam: 34 Şekil 16: Afet ve Acil Durum Planlaması ve İş Sürekliliği konusunda STK ların bilgilenme ihtiyacı Afet ve Acil Durum Planlaması ve İş Sürekliliği konusunda bir atölye çalışmasına katılımcı göndermek isteyen kuruluş oranı %89 dur (n=42). Bu oran STK lar arasında %91 re (n=31) çıkmaktadır (Şekil 16). AADP ve IS konusunda bilgilenme isteyen STK %91 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 23
5. Değerlendirme ve Öneriler SİTAP çalışmaları bünyesinden yapılan bu anket çalışması afet alanında çalışan veya çalışma potansiyeli olan STK lara yönelik gerçekleştirilmiştir. Anketin geri dönüş oranı %25.5 dir. Web tabanlı anket çalışmaları için geri dönüş oranı sınırlı olmakla birlikte bu web tabanlı araştırmalar için beklenen bir durumdur. Ancak hem toplumun geneline kıyasla bilgisayar kullanımında daha nitelikli olan örneklemlerde tercih edilebildiği hem de daha masrafsız olduğu ve zaman tasarrufu sağladığı için günümüzde giderek artan bir şekilde kullanılmaktadır 8. Söz konusu çalışma afet ve acil durum alanında çalışan ya da çalışma potansiyeli olan kuruluşların afet ve acil durum hazırlığı konusunda önemli ipuçları vermektedir. f Çalışma alanları: Kuruluşlar afet döngüsünün her aşamasında hemen hemen benzer bir dağılımla çalışmalarda bulunmaktadır. Bununla birlikte, kuruluşların yarısından fazlası risk azaltma alanında faaliyet gösterirken, kuruluşların üçte birinden biraz fazlası profesyonel arama kurtarma alanında faaliyet göstermektedir. f Afet ve acil durumda yardım eden rolüne hazır olmak: Çalışmanın en önemli sonuçlarından birisi örnekleme dahil olan STK ların sadece üçte birinden azının büyük bir afet sonrası kuruluş amaçları çerçevesinde başkalarına yardım için hazır olmasıdır. STK ların üçte birinden azı büyük bir afet sonrası başkalarına yardım için hazırdır Genel olarak STK lar, topluma yararlı bir hizmet geliştirmek için kurulmuş yasal topluluklardır ve herkese yardım etmek için kurulmuşlardır. Ülkemizde de STK lara bir afet ve acil durumunda, büyük iş düşmektedir. Bu açıdan, kuruluşların öncelikle kendi kendine yardım için gerekli donanıma sahip olması önemlidir. Kuruluş ancak bu şekilde bir afet sonrası en kısa sürede toparlanıp, kuruluş amacı çerçevesinde başkalarına yardım için temel faaliyetlerini sürdürebilmek üzere harekete geçebilir. Öneri: STK ların afet ve acil durum planlamalarında iş sürekliliği merkeze alacak şekilde çalışma yapmaları önerilir. Bu, her kuruluşun öncelikle kendisi için Bütüncül Afet ve Acil Durum ve İş Sürekliliği (AAD ve İS) Planlaması 9 yapması anlamına gelmektedir. Sonra, AAD ve İS Planlaması ile ilgili belirlenen prosedür ve kuralların tatbikatlar ile periyodik olarak test edilmesi aşaması gelir. Daha sonra sırada, tatbikatlar ile öğrenilen derslerin ve kuruluşta ortaya çıkacak yeni durumların AAD ve İS Planına zaman geçirmeden yansıtılması vardır. Ek olarak, bunların da tatbikatlar ile test edilmesi ve AAD ve İS süreçlerine eklenmesi seklinde bir döngünün işletilmesi demektir. 8. Sinclair, M et al., 2012 Comparison of response rates and cost effectiveness for community-based survey: postal, internet and telephone modes with generic or personalised recruitment approaches BMC Medical Research Methodology, 2012; 12;132 9. Bütüncül AAD ve İS Planlaması: Kuruluş çalışanlarının ve gönüllülerin afet ve acil durumlarda herhangi bir kesinti olmaksızın operasyonlara ve yardım faaliyetlerine devam edilebilmesi için uyması gereken yer ve görev değişiklikleri ile standart operasyon prosedürlerini (SoP) ve kuralları içermektedir. 24 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
f Afet ve Acil Durum ve İş Sürekliliği (AAD ve İS) Planlaması Eğitim ihtiyacı: Memnuniyetle görülmektedir ki, kuruluşlar AAD ve İS konusunda eğitim ve beceri ihtiyacı içinde olduklarının farkındadır. Kuruluşların % 90 ı AAD ve İS Planlaması konusunda bir atölye çalışmasına katılımcı göndermek istediklerini belirtmiştir. Öte yandan, kuruluşların çoğunluğu 16 yıldan fazla süredir faaliyet göstermekte olup, 1998 Adana, 1999 Marmara ve 2011 Van depremlerini yaşamıştır. Ek olarak, kuruluşların büyük çoğunluğu afet ve acil durum alanında çalışmaktadır, kalanlar ise bu alanda çalışma potansiyeline sahip kuruluşlardır. Buna rağmen çok az sayıda (1/3 den az) kuruluş ciddi bir afet ve acil durumda yardım eden rolünde olmak konusunda olumlu yanıt verebilmiştir. Bu veriler, kuruluşların kendi AAD ve İS Planlamaları ile ilgili olarak ivedilikle harekete geçme zamanının geldiğini göstermektedir. Sonuç olarak; kuruluşların kendi AAD ve İS planlaması ile ilgili bilgi, eğitim ihtiyaçlarının farkında olmaları memnuniyet vericidir. Ancak, hem afet ve acil durum alanı gibi kritik ve zamana karşı harekete geçmenin yaşamsal olduğu bir alanda çalışıyor olmak hem de her an ciddi bir afet ve acil durum yaşama olasılığının olduğu bir ülkede olmak nedeni ile kuruluşların kendi AAD ve IS planlama çalışmalarını tamamlamak sorumluluğunu almaları gerekmektedir. Öneri: Kuruluşların kendi Bütüncül AAD ve İS Planlamaları ile ilgili olarak gerekli bilgi, beceri eğitimlerini gelecek ilk 3 aylık çalışma planlarına almaları önerilir. Bu eğitimlere, çalışanlar ve gönüllülerin birlikte katılması önemlidir. AAD ve İS planlaması bir süreçtir. Bir eğitimle gerçekleşmez; geniş katılımlı bir AAD ve İS atölye çalışması sonunda kuruluşun AAD Ekibi (7-8 kişilik) oluşturulur ve atölye çalışmasında hazırlanan AAD ve İS Yol Haritası eşliğinde bu ekip çalışmalara başlar, düzenli olarak da kuruluştaki diğer üyeler ile paylaşır. Bir-iki aylık bir süreçte yol haritasındaki çalışmalar tamamlandığında, çalışanlar ve gönüllülerin katılımı ile tatbikat(lar) yapılır. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 25
f İş Sürekliliği ve Başkalarına Yardıma Hazır Olmak konusundaki sorun alanları: Ankete katılan kuruluşlardan elde edilen verilere göre, özellikle STK ların bir afet ve acil durumda kritik iş fonksiyonlarını sürdürülebilmesi ve başkalarına yardım için hazır olması konusundaki eksiklikler ağırlıklı olarak Risk Analizi ve Risk Planlaması ile Müdahale Kapasitesi ve Beceriler alanları ile ilgilidir. Kuruluşların Fiziksel Korunma Önlemleri konusunda diğer iki alana göre kısmen daha donanımlı oldukları söylenebilir. Bu çerçevede değerlendirme ve öneriler aşağıda üç başlık altında ele alınmıştır: Risk Analizi ve Planlaması, Fiziksel Korunma Önlemleri ve Müdahale Kapasitesi ve Beceriler. Risk Analizi ve Planlaması: Yanıtlayan kuruluşların sadece beşte birinin afet risklerinin azaltılması ve müdahale planlaması açısından farklı tehlikeleri dikkate aldığını belirtmesi dikkat çekicidir. Ek olarak, bu kuruluşların farklı tehlikelerle ilgili verdiği örnekler ağırlıklı olarak deprem ve yangın ile sınırlı kaldığı da görülmektedir. Sadece 1-2 kuruluş farklı olarak sis, ulaşım, kalabalık şeklinde ekleme yapmıştır. Oysa beklenen, yanıtlar arasında farklı tehlikeler olarak aşağıdaki gibi örneklerin yer almasıdır; doğal afetler- deprem, sel, fırtına, vb.; yapısal riskler- bina hasarı, çevre bina hasarları, vb.; yapısal olmayan riskler- merdivenler, kitap rafları, yüksek ve ağır mobilyalar, asma tavanlar, aydınlatma elemanları, yakıt depoları, vb.; altyapısal riskler- elektrik, telefon, Internet kesintileri, yolların-köprülerin kapanması, vb.; insan kaynaklı riskler tehlikeli madde sızıntısı, terör, kotu niyetli kişilerin binaya girmesi, yangın, vb.; biyolojik riskler çeşitli grip salgınları, toplu gıda zehirlenmesi, vb.; sağlık-selamet ulaşım, trafik kazaları, intihar, kavga, vb. Öneri: Kuruluşların kendi bulundukları bölge, yer ve özel durumları da dikkate alarak risk analizi yapmaları; yukarıdaki örnekte yer alan farklı tehlike gruplarına göre alt tehlikeleri sıralayıp, bunların her birinin gerçekleşme olasılığını ve etkisini (şiddetini) derecelendirerek potansiyel riskleri önceliklendirmeleri önerilir. Ancak bu şekilde etkili risk azaltma planlaması yapabilmeleri mümkün olabilecektir. Yanıtlayan toplam kuruluşların yaklaşık üçte biri, STK ların da sadece beşte biri afet risklerinin azaltılması ve müdahale planlaması açısından bir afet ve acil durum ekibi oluşturduğunu ifade etmiştir. Oysa, organizasyonun AAD hazırlık çalışmaları ve sonraki bütün süreçler için çekirdek bir AAD ekibi oluşturulması temel noktalardan birisidir. Bu konuda üst yönetimin desteği ve liderliği çok önemlidir. Öneri: Her kuruluşta bir AAD Ekibi oluşturulması önerilir. Bu ekip üyelerinin gönüllü, konuya ilgi duyan, iletişim becerileri yüksek kişilerden oluşması tercih edilir. Kuruluşun büyüklüğüne göre değişmekle birlikte, 7-8 kişiden oluşması ve ekipte bağımsız birimlerden temsilciler olması önemlidir. Ek olarak, bu ekipte, binanın- kuruluşun tesisat, temizlik, vb. gibi işlerinden sorumlu kişi(ler) ile gönüllü çalışanlardan kişi(ler) de olması önemlidir. Ekte, AAD ekibi çalışmaları için yol haritası niteliğinde Afet Risklerinin Azaltılması ve Hazırlık Kontrol Listesi yer almaktadır (Ek2). 26 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
Fiziksel Korunma Önlemleri: Yanıtlayan bütün kuruluşların (STK ların da) Fiziksel Korunma Önlemleri konusunda diğer alanlara kıyasla göreceli olarak daha donanımlı olduklarını saptanmıştır. Kuruluşların yaklaşık yarısı binasını yapısal güvenlik (özellikle deprem güvenliği) açısından yetkin yapı mühendisliği kuruluşlarına ve/veya kişilere incelettirdiğini ifade etmiştir. Ayrıca, kuruluşların yarısından fazlası yapısal olmayan tehlikeleri değerlendirmeye alarak ve riskleri azaltma çalışması yaptığını belirtmiştir. Özellikle depreme karşı alınan bu önlemler, kuruluşların en azından yarısı için deprem güvenliği konusundaki hassasiyeti ortaya koymaktadır. Bunu destekleyen bir başka veri de kuruluşların risk analizi çerçevesinde, farklı tehlikeleri dikkate aldıklarını belirtirken verdikleri en belirgin tehlike örneği olarak deprem ifade edilmiştir. Fiziksel Korunma önlemleri arasında bakılması gereken konulardan birisi de yangın güvenliği ve yangın önlemleridir. Yanıtlayan kuruluşların yarısından fazlasının (%66) yangın önlemleri ve müdahale için gerekli araç-gerece sahip olma konusunda olumlu yanıt verdiğini görmek memnuniyet vericidir. Fiziksel Koruma önlemleri altındaki kritik olan konulardan birisi de önceden yedek-eş bina sisteminin kurulmuş olma durumudur. STK ların sadece yaklaşık üçte birisi yedek-eş bina sistemi konusunda olumlu yanıt vermiştir. iş sürekliliği açısından yedek-eş bina sisteminin kurulması konusunun sınırlı sayda kuruluş tarafından dikkate alındığı görülmektedir. Öneri: Yapısal ve yapısal olmayan tehlikelerin giderilmesi konusunda henüz bir çalışma yapmayan kuruluşların bu konuyu öncelikle ele almaları önerilir. Kuruluşların etkin bir risk analizi ve planlama çalışması eşliğinde fiziksel korunma önlemleri ile ilgili bileşenleri dikkate almaları ve hayata geçirmek yönünde çalışmalar yapmaları önerilir. İş sürekliliği açısından görülen zaafın giderilmesi açısından bu çalışmalar önemlidir. Müdahale Kapasitesi: Beceriler ve Ekipman Bu araştırmanın önemli bulgularından birisi de, özellikle STK ların bir afet ve acil durumda müdahale becerileri ile ilgili yeterince hazırlıklı ve donanımlı olmamasıdır. Görünen o ki, ağırlıklı olarak kuruluşların hazırlığı ya kâğıt üstündedir; uygulamaya geçmemiştir ve/veya kurumsallaşmamıştır ya da uygulama olarak yüzeysel düzeyde kalmıştır. Müdahale Becerileri konusundaki bulgulardan birisi özellikle STK ların ilk müdahale becerilerinin içeriği konusunda farkındalık ve bilgi eksikliği içinde oldukları yönündedir. Örneğin, yanıtlayan kuruluşların yaklaşık yarısı, STK ların da üçte birinden azı, konuyla ilgili ilk soruda tahliye planımız var demiştir. Bununla birlikte, takip eden sorularda örnekler verildiğinde kuruluşlardan sadece altıda birinin bina tahliyesi tatbikatının yılda en az iki kez yapılması ve muhtemel acil durumları dikkate alarak* çalışanlara ve gönüllülere uygun becerileri** kullanma pratiklerinin sağlanması konusunda olumlu yanıt vermesi dikkat çekicidir. STK lar için bu oran sekizde birdir. *, **Soruda verilen muhtemel acil durum* ve **uygun beceri örnekleri; yaşam kurtarmak için ilk yardım becerileri; deprem için çök, kapan, tutun; şiddet-saldırı için bulunduğun yerde kapan ve kapıyı kilitle. Temel tahliye kuralları: Konuşma, Koşma, İtme, Geri Dönme. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 27
Bu durum öncelikle kuruluşun kendi kritik iş fonksiyonlarını sürdürebilmesi önünde engel teşkil edebilir. Ek olarak, kuruluşun başkalarına yardım konusunda da yeterince hızlı ve etkin şekilde harekete geçmesi ya mümkün olmayabilir ya da gecikmeli olabilir. Benzer şekilde, yanıtlayan kuruluşlardan yaklaşık yarısı çalışanlara ve gönüllülere afete müdahale beceri eğitimleri verildiğini belirtmiştir. Bununla birlikte verilen eğitimlerin ağırlıklı olarak ilk yardım eğitimi ile sınırlı kaldığı görülmektedir. Soruda örnek olarak verilen afete müdahale beceri eğitimlerinin* yanıtlayan kuruluşlar arasından sadece 1-2 tanesi tarafından alınmış olması dikkat çekicidir. *Soruda verilen afete müdahale beceri eğitim örnekleri; ilk yardım, tıbbi olmayan tiraj (afet tirajı), hafif arama ve kurtarma, telsiz haberleşmesi, psikolojik ilkyardım, barınma, beslenme ve sanitasyon/ hijyen bilgileri, vb., gibi. Bu durum afet ve acil durumlarda verilen hizmetin etkinlik ve verimliliği ile ilgili olarak düşündürücüdür. Öneri: Kuruluşların, afet ve acil durumlar için müdahale becerilerini geliştirmek üzere yukarıda yer alan eğitim başlıkları için bir takvim çerçevesinde harekete geçmesi önerilir. Bu eğitimlere çalışanların ve gönüllülerin katılması önemlidir. Ek olarak, söz konusu eğitimlerin gerektiğinde uygulamada kullanılabilmesi için düzenli olarak, çalışanlar ve gönüllülerin katilimi ile senaryo temelli tatbikatlar ile test edilmesi ve var olan boşlukların giderilmesi önerilir. 28 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
6. SONUÇ f Çalışma alanları: Kuruluşlar afet döngüsünün her aşamasında hemen hemen eşit bir dağılımla çalışmalarda bulunmaktadır. f Afet ve acil durumda yardım eden rolüne hazır olmak: STK ların sadece üçte birinden azı büyük bir afet sonrası kuruluş amaçları çerçevesinde başkalarına yardım için hazırdır. f Afet ve Acil Durum ve İş Sürekliliği (AAD ve İS) Planlaması Eğitim ihtiyacı: Kuruluşların hemen hepsi AAD ve İS Planlaması konusunda eğitim ihtiyacını dile getirmiştir. f İş Sürekliliği ve Başkalarına Yardıma Hazır Olmak konusundaki sorun alanları: Özellikle STK ların bir afet ve acil durumda kritik iş fonksiyonlarını sürdürülebilmesi ve başkalarına yardım için hazır olması konusundaki eksiklikler ağırlıklı olarak Risk Analizi ve Risk Planlaması ile Müdahale Becerileri alanları ile ilgilidir. Verilen yanıtlara göre, kuruluşların Fiziksel Korunma Önlemleri konusunda diğer iki alana göre kısmen daha donanımlı oldukları sonucu çıkmaktadır. Bununla birlikte, etkili bir risk analizi yapmadan alınan fiziksel koruma önlemlerinin güvenirliği ve geçerliği konusu düşündürücüdür. Bu başlık altında dikkat çeken önemli eksikler: Risk Analizi ve Planlaması: Kuruluşlar Risk Analizi ve Planlama konusunda yeterince bilgi ve deneyim sahibi değildir. Fiziksel Korunma Önlemleri: Kuruluşların yarısından biraz fazlasında deprem ve yangın tehlikeleri konusunda kısmen duyarlılık geliştirmiştir. Müdahale Kapasitesi: STK ların büyük çoğunluğu bir afet ve acil durumda müdahale becerileri ile ilgili yeterince hazırlıklı ve donanımlı değildir. Özellikle STK lar ilk müdahale becerilerinin içeriği konusunda farkındalık ve bilgi eksikliği içindedir. Ağırlıklı olarak kuruluşların hazırlığı ya kâğıt üstündedir; uygulamaya geçmemiştir ve/veya kurumsallaşmamıştır ya da uygulama olarak yüzeysel düzeyde kalmıştır. Son Söz: Genel olarak STK lar, topluma yararlı işler yapmak, ihtiyaç içinde olan kişilere yardım etmek için kurulmuşlardır. Özellikle, bir afet ve acil durumunda, STK lara büyük iş düşmektedir. Bir afet ve acil durumda kuruluşun öncelikle kendi kendine yardım için gerekli donanıma sahip olması önemlidir. Kuruluş ancak bu şekilde bir afet sonrası en kısa sürede toparlanıp, kuruluş amacı çerçevesinde başkalarına yardım için temel faaliyetlerini sürdürebilmek üzere harekete geçebilir. Bu araştırma sonuçları göstermiştir ki, ağırlıklı olarak kuruluşların afet ve acil durum hazırlığı kâğıt üstündedir, kurumsallaşmamıştır; ya sistematik olarak uygulamaya geçmemiştir veya uygulama olarak yüzeysel düzeyde kalmıştır. Bu durum afet ve acil durumlarda verilen hizmetin etkinlik ve verimliliği ile ilgili olarak düşündürücüdür. AAD ve İS çalışmalarında başarılı olmak için kuruluşta üst düzey yönetimin liderliği ve desteği şarttır. Kuruluşların kendi Bütüncül AAD ve İS Planlamaları ile ilgili olarak gerekli bilgi, beceri ve kapasite geliştirme çalışmalarını gelecek ilk 3 aylık çalışma planlarına almaları önerilir. Bunun için ekteki AAD ve İS Hazırlık Kontrol Listesinin incelenmesi ve başlangıç olarak kullanılması önerilir. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 29
EKLER Ek 1: Anket Formu (PDF Dosyası) Ek 2: AAD ekibi çalışmaları için yol haritası niteliğinde Afet Risklerinin Azaltılması ve Hazırlık Kontrol Listesi 30 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
EK 1: Anket Formu (PDF Formu) STK AFET VE ACİL DURUM HAZIRLIK (AADH) ANKETİ Değerli SITAP üyesi, Aşağıdaki online anketi doldurarak SITAP çalışmalarına kurulusunuz adına katkıda bulunabilirsiniz. Bu anket, ülkemizde afet ve acil durum alanında çalışan ya da çalışma potansiyeli olan STK ların afet ve acil durum planlaması açısından durumlarını ölçmek amacıyla SITAP* tarafından hazırlanmıştır. Anket ile anonim bilgiler toplanmakta olup, üçüncü kişi ve kuruluşlarla paylaşılmayacaktır. Anket 24 Ağustos 9 Ekim 2015 tarihleri arasında erişime açık olacaktır. Araştırma sonuç raporu yanıtlayan kuruluşlara gönderilecek ve SITAP web sitesi, www.sitap.org adresinden paylaşılacaktır. Anketin doldurulması ortalama beş dakika sürecektir. Anketi ilgili kurum ve kuruluşlara göndererek yaygınlaşmasına katkıda bulunabilirsiniz. Anket hakkında daha fazla bilgi ya da sorularınız için bu araştırmanın yöneticisi Zeynep M. Türkmen Sanduvaç ile zeynepturkmen@mavikalem.com adresinden bağlantı kurabilirsiniz. Katılımınız için teşekkür ederiz. SİTAP Yürütme Kurulu * Sivil Toplum Afet Platformu (SİTAP), Hayata Destek Derneği (HDD), Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı (MAG) ve Mavi Kalem Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği nin (MK) bir araya gelmesiyle 2013 yılının Mayıs ayında kurulmuştur. SİTAP ın öncelikli amacı afet risk ve etkilerinin en aza indirilmesi için Türkiye de afet ve acil durum yönetimi alanında çalışmalar yürüten ve ulusal çapta faaliyet gösteren bir ağ oluşturmaktır. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 31
A. Genel Demografik Bilgiler 1. Kuruluşa ilişkin bilgiler a) Kuruluşunuzun Adı: b )Web Sitesi: c) Adresi: d) İl / İlçe: e) Posta Kodu: f) E-posta Adresi g) Telefon Numarası 2. Kuruluşun tipi: a) STK b) Kamu kuruluşu c) Belediye d) Üniversite e) Özel kuruluş 3. Ağırlıklı çalışma alanınız: a) Afet ve acil durumlar i) Kalkınma b Çevre k) Mesleki dayanışma c) Çocuk l) Sağlık d) Gençlik m) Sanat e) Eğitim n) Sosyal dayanışma ve yardımlaşma f) Engelli o) Tarım g) İnsan hakları ö) Tarih h) Kadın p) Toplumsal Cinsiyet r) Diğer... Lütfen Belirtiniz 4. Kurulusun faaliyet yılı a) 1 5 yıl b) 6 10 yıl c) 11 15 yıl d) 16+ yıl 5. Kuruluşunuzun afet ve acil durumlarla ilgili çalışmaları oldu mu? b) Hayır (6. Soruya geçiniz) 5.1. Evet ise, Afet ve acil durumlarla ilgili çalıştığınız alan(lar)ı seçiniz. a) Afet ve acil durum risk azaltma b) Afet ve acil durum müdahale c) Afet ve acil durum müdahale (arama kurtarma) d) Afet ve acil durum insani yardım e)afet ve acil durum iyileşme - toparlama 6. Anketi dolduran kişiye ilişkin bilgiler a) Adı Soyadı: b) Görevi: c) E-posta Adresi: d) Ofis Telefonu: e) GSM: 32 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015
B. Afet ve Acil Durum Planlaması (AADP) i. Risk Değerlendirmesi ve Planlama Bu bolümde kuruluşunuzun AADP ile ilgili sorular yer almaktadır. 7. Afet risklerinin azaltılması ve müdahale planlamasını yürütmek üzere binamızda sürekliliği olan bir afet ve acil durum ekibi oluşturduk. b) Kısmen (lütfen belirtiniz,.) a) Hayır b) Henüz yok (planlıyoruz) c) Bilmiyorum 8. Risk azaltma, hazırlık ve müdahale planlarının gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi için düzenli toplantılar yapıyoruz b) Hayır c) Henüz yok (planlıyoruz) d) Bilmiyorum 9. Binada ve çevremizde bulunan, kullanabileceğimiz kaynakların envanterini çıkardık. (Örneğin, yangın söndürücüler, ilk yardım setleri, jeneratör, merdiven, arama ve kurtarma ekipmanları, müdahale becerisine sahip kişiler). b) Hayır c) Henüz yok (planlıyoruz) a) Bilmiyorum 10. Bizi etkileyebilecek olan farklı tehlikeleri dikkate aldık. b) Hayır c) Henüz yok (planlıyoruz) d) Bilmiyorum 10.1. Evet ise lütfen, sizi etkileyebilecek olan farklı tehlikeleri belirtiniz. STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015 33
ii. Fiziksel Korunma Önlemleri 11. Binamızi yapisal guvenlik (ozellikle deprem guvenligi) acisindan yetkin yapi muhendisligi kuruluslarina ve/veya kisilere incelettik. b) Hayır c) Henüz yapmadık (planlıyoruz) d) Bilmiyorum 12. Yapısal olmayan tehlikeleri değerlendirmeye aldık ve riskleri azaltma çalışması yapıyoruz. Örneğin, büyük ve ağır eşyaların yerlerinin değiştirilmesi ve/veya sabitlenmesi, ofis makineleri, bilgisayarlar, vb.nin sabitlenmesi, tahliye yollarının açık tutulması, vb. b) Hayır c) Kısmen (lütfen belirtiniz, neler yaptınız.) d) Henüz yapmadık (planlıyoruz) e) Bilmiyorum 13. Tahliye planımız var. Bu plan alternatifli, toplanma yeri, tahliye rotaları, güvenli yerleri kapsamaktadır ve butun calisanlar ile paylasilmaktadir. b) Hayır c) Henüz yapmadık (planlıyoruz) d) Bilmiyorum 14. Yangın önlemlerini aldık ve müdahale için gerekli araç-gerece sahibiz. Örneğin, yangın alarm düğmeleri, yangın hortumu, yangın söndürücüler, bakimlarinin duzenli yapilmasi vb. gibi. b) Hayır c) Henüz yapmadık (planlıyoruz) d) Bilmiyorum 15. Önemli evrakları ve bilgilerin yedeklerini, ayrı bir yerde tutuyoruz; onemli raporlar, finansal kayitlar, acil durum bağlantı bilgileri, vb., gibi. b) Hayır c) Henüz yapmadık (planlıyoruz) d) Bilmiyorum 16. Gerektiginde bir yedekleme ( alternatif-eş bina) sistemimiz var. Is surekliligini saglayabiliriz. b) Hayır c) Henüz yapmadık (planlıyoruz) d) Bilmiyorum 17. Zorunlu Deprem Sigortası yaptırdık. b) Hayır c) Kapsam dışında kaldığımız için yaptırmadık d) Henüz yapmadık (planlıyoruz) e) Bilmiyorum 34 STKların AAD Hazırlık Araştırması - 2015