SANAT (RESM) ETMNDE MÜZELERN KULLANILMASINDA LGL KURUM VE KURULULARIN KARILIKLI GÖREV VE YÜKÜMLÜLÜKLER Vedat ÖZSOY * Levent MERCN ** Özet Bu çalımanın amacı, sanat (resim) eitiminde müzelerin kullanılabilmesi için ilgili kurum ve kuruluların karılıklı görev ve yükümlülüklerini belirlemektir. Eitimin amacına ulamasına, okulların yapı ve ileyiine ilikin ortaya çıkan yeni olgular, sanat eitiminde yeni yöntemler, programlar ve alternatif mekânların kullanımını gerektirmektedir. Bütün bunların gerçekletirilmesinde müzelerin önemli bir rol oynadıı belirtilebilir. Ancak, Türkiye deki mevcut uygulamalar incelendiinde müzelerin sanat eitimi amaçlı kullanıldıını söylemek oldukça güçtür. Genel eitimle birlikte sanat eitimi konusunda öretmen yetitiren kurumların, okulların, Kültür Bakanlıının, Millî Eitim Bakanlıının, Maliye Bakanlıının, müzelerin, basınyayın ve dier kamu ve özel sektör kurulularının sorumluluklarının olduu söylenebilir. Özellikle resmî kurum ve kurulularla, tüm eitim ve öretim kurumlarının yasalarla belirlenmi görevlerinin olması genelde müze eitimini, özelde sanat (resim) eitimini yaygınlatıracaktır. Anahtar sözcükler: Müze eitimi, sanat eitimi, müzede sanat eitimi Abstract The purpose of this study is to determine the connection between the mutual duties and responsibilities of institutions and associations for using the museums in art education. For the aim of the education new facts emerged from the schools construction and performance reaching the new methods in art education, the curriculum and using the alternative places are reguired. It can be said that the museums have an important role to realize all of these. However, it is rather diffucult to say that the museums are used to aim at art education when one is inquired available practices in Turkey. It can be said that the institutions the teachers are trained in the field of general education and art education, the schools, the Ministry of Culture, the Ministry of National Education, the Ministry of Finance, museums, institutions of press-publications and the other institutions of public or private have responsibilities. Especially, having the duties determined by the laws for official institutions and the other educational and instructional institutions will spread the museum education in generaly in and the art education particular. Key words: Museum education, art education, art education in museum Sanatın ve sanatçının desteklenmesi; bata sanat eserleri olmak üzere, tüm kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve yaatılması konusu, 1982 Anayasasının 63. maddesinde: Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve deerlerinin korunmasını salar, bu amaçla destekleyici ve tevik edici tedbirleri alır. ; 64. maddesinde: Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Sanat eserlerinin ve sanatçının korunması, deerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gereken tedbirleri alır. ifadeleri ile belirtilmitir. Bu balamda sanatın sevdirilmesi, sanat eserleri ile kültür ve tabiat varlıklarının korunup desteklenmesi -ki bu eserlerin ve kültür varlıklarının bulunduu mekânlar genellikle müzelerdir- bir zorunluluktur. Bunu yerine getirebilme ve yaygınlatırabilmenin en etkin araçlarından birinin eitim olduu söylenebilir. Genel eitim bütünlüü içerisinde sanat eitimi, kapsadıı alan gerei Anayasada ifadesini bulmakta, devletin görevlerini örencilere aktarmada ve bu anlamda davranılar gelitirmelerinde önemli bir disiplin olmaktadır. Öte yandan böyle bir amacı gerçekletirmeye yönelik bir sanat (resim) eitimi programı, müzelerde gerçekletirilecek dersleri de içermek zorundadır. Sanat eitimi, bireyin görsel, ruhsal ve estetik yönlerini ve yaratıcılıını gelitirmeye çalıan etkinlikler bütünüdür. Schoemaker in (1998:40) dedii gibi: Sanat varolmak için harika bir yerdir. Bu anlamda sanat eitimi, okul içi ve okul dıı öretim programlarıyla birlikte, hayat boyu uygulanması gereken bir ihtiyaç olmaktadır. Bu ihtiyacın, bireylerin eitim bütünlüü içerisinde mutlaka karılanması gerekir. Bu durum, sanat eitiminin sadece yetenei olan bireylere deil, her bireye verilmesinin gereini ortaya koyar. Çünkü Sanat eitiminin amacı ne salt sanatçı yetitirmek, ne de salt örencileri yaratıcı yapmaktır (Stokrocki ve Kırıolu, 1996:3). Dolayısıyla sanat eitiminin kazandıracaı her olumlu davranı, bireylerin ruh açısından salıklı Yazıma adresi: * Doç. Dr. Vedat Özoy, Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi Güzel sanatlar Eitimi Bölümü 06500 Teknikokullar/Ankara. ** Uzm. Levent Mercin Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eitim Fakültesi Güzel Sanatlar Bölümü ehitlik/diyarbakır.
olmasını ve onların da dengeli bir toplum oluturmalarını salayacaktır. Bu anlamda sanat eitiminin bireyin ruh salıı açısından ilevsel bir yönünün olduu ortaya çıkmaktadır. épsanat eer yerinde uygulanırsa, çocuun zihinsel salıına yardım eder, onun gerilimini hafifletir, sözle anlatamadıını sanat yolu ile anlatmasını salar. (Kırıolu, 1991:23). Ayrıca Özsoy un (1998) vurguladıı gibi, çocukların sanat eitimi alması, onların hayatında kullanabilecei istenilen davranıları edinebilmesi için zorunludur. Böylelikle toplumda, estetik duyarlılıı olan ve bunu sergileyebilen; nazik, ince ruhlu, zevkli, saygılı, dürüst ve kiilii olumu bireylerin sayısının artmasında etkili olunacaktır. Son zamanlarda yapılan aratırmalar ve uygulamalar, sanat (resim) eitiminde müzeleri kullanmanın, yaparak-yaayarak örenmeyi saladıını, kapalı sınıf ortamından daha rahat bir sanat atmosferi sunduunu, eletirel yaklaımı kolaylatırdıı için yaratıcılıı tevik ettiini ortaya koymutur. Buna ek olarak, müzelere gerçekletirilecek plânlı okul ziyaretlerinin Hooper ve Greenhill in de (1999:175) ifade ettii gibi, müzelerin örencilere alternatif örenme yöntemleri sunarak, aktif çalıma fırsatı vermeleriyle, çocuklar için resmî sınıf ortamında pek görülmeyen yetenek ve becerilerini gösterme ansı saladıı söylenebilir. Problem Müzelerin eitim amaçlı kullanımı fikri Türkiye açısından yeni bir durum deildir. Ancak, Türkiye de müze eitiminin öneminin hem ICOM (Uluslararası Müzeler Konseyi) toplantısında (1958), hem de VII. Millî Eitim ûrası nda (1961) belirtilmi ve konuyla ilgili bazı kararlar alınmı olmasına ramen, farklı etkenlerden dolayı müzede eitim bir türlü gerçekletirilememitir. Bu etkenlerin kısaca unlar olduu söylenebilir: Müzelerin, sadece klâsik anlamdaki (toplama, koruma, sergileme, onarım vb.) ilevlerini yerine getirip eitim boyutunu yerine getirememeleri; üniversiteler, sivil toplum örgütleri ve basın-yayın kurulularının müzeler ve müze eitimi konuları ile yeterince ilgilenmemeleri; müzelerin merkezî bir idare ile yönetilmeleri, müzelerin sosyal imkânlarının (lokanta, sinema, gösteri odaları, atölye, kafeterya vb.) olmaması veya kısıtlı olması, müze eitimi konusunda personel yetitirilememesi ve en önemlisi eitim kurumlarının müzeleri eitim amaçlı kullanmamalarıdır. Bu balamda Özsoy ve Baytekin in (1996:53), eitimde yer almayan hiçbir deer hayatını sürdüremez ifadesinden hareketle, eitim boyutu olmayan bir müzenin eski eser deposu hizmeti sunmaktan öte bir ilevi olmayacaı ve belki de belli bir süre sonra unutulacaı söylenebilir. Halbuki gelimi bazı ülkelerde, müzeler birer eitim merkezi gibidir. Bu müzelerin eitsel etkinlikleri ve sosyal ihtiyaçlara cevap verecek imkânları sunması sebebiyle bir yıl boyunca milyonlarca kii tarafından ziyaret edilebilmektedir. Örnein nel in (1998:25) belirttiine göre, New York taki Metropolitan Müzesi ni her yıl yaklaık 5 milyon kii ziyaret etmektedir. Bu oran Türkiye ye gelen yıllık turist sayısı ile kıyaslanırsa bir müzenin hem gelir elde etme, hem de kültür açısından ne kadar çekici bir kurum olduu görülecektir. Ayrıca müzelerin kültürel misyonları, gelimi ülkelerin bazılarında özellikle çocuklar üzerinde younlamı ve müzeler onlar için bilgi verme, aratırma yapmalarına imkân salama, elendirme ve yaratıcılıklarını gelitirebilecekleri bir ortamı oluturma olarak ekillenmitir (Makagiansar, 1984:3). Bu gerçekler, Türkiye de müzelerin eitim bütünlüü içinde yer almasını, kültürel deerlerin aktarımında rol almasını ve sanat (resim) eitimi amaçlı kullanımını zorunlu kılmaktadır. Bu olgunun gerçekletirilmesinde bazı adımların atılması ve mevcut duruma göre sorumlulukların yerine getirilmesi gerektii düünülmektedir. Amaç Bu aratırmanın amacı, Sanat (Resim) Eitiminde Müzelerin Kullanılabilmesi çin lgili Kurum ve Kuruluların Karılıklı Görev ve Yükümlülüklerini belirlemektir. Yöntem Sanat (Resim) Eitiminde Müzelerin Kullanılabilmesi çin lgili Kurum ve Kuruluların Karılıklı Görev ve Yükümlülüklerini belirlemeyi amaçlayan bu aratırma, genel tarama modeli çerçevesinde gerçekletirilmitir. Verilerin Toplanması Veriler, ilgili yasalar, yönetmelikler, tüzük ve programlar ile yurt içi ve dıında yayımlanmı eserlerin incelenmesi ile bu çalımayı gerçekletiren aratırmacılar tarafından daha önce yapılmı anket, gözlem ve görümelerden elde edilen verilerin sonuçlarından yararlanılarak elde edilmitir.
Bulgular ve Yorum Eitim, milletlerin en önemli problemleri arasında yer alır. Eitim sistemlerinin en önemli görevi ise, çaını yakalamı ve onun ötesinde yürüyen insanlar yetitirmektir. Bunu gerçekletirebilmek için eitim sistemlerinin kendilerini yenilemeleri ve gelimelere ayak uydurmaları gerekir. Bu balamda Türkiye deki sanat (resim) eitiminde yeni yöntemlerin ve yaratıcılıı tevik eden sanat mekânlarının eitime katılmasının gerekli olduu düünülmektedir. Çünkü, Atagök ün de (2000:86) dedii gibi, müzeler, insanlık tarihini halka, nesnelerle sunarken, yaratıcı düünceye sahip bireylerin yetimesine de katkıda bulunurlar ve yaratıcı düünceyi güdülerken, gelecei yönlendirecek deerlerin yerlemesini salarlar. Gelimi ülkelerde bu gerekliliin yerine getirilmesinde müzelerin çok önemli rollerinin olduu gözlenmektedir. Türkiye de de yeterli oranda sanat (resim) eitimi yapabilmek için mevcut durum göz önüne alındıında bazı kurum ve kurululara görevler dütüü gözlenmektedir. Bu kurum ve kurulular ile bunların görev ve yükümlülükleri ise u ekilde sıralanabilir: a) Üniversiteler Müzelerin sanat (resim) eitimi amaçlı kullanılabilmesi için öretmen yetitiren yüksek öretim kurumlarının önemli sorumluluklarının olduu düünülmektedir. Çünkü sanat (resim) eitimini çada normlara uygun olarak verebilmek, sanat eitimini veren kurumun nitelii ile ilikilidir. Bu nedenle bu kurumların, sanat (resim) eitiminin gereklerine uygun eitim-öretim yapmaları bir zorunluluktur. 1997 yılından itibaren Türkiye de eitim fakültelerinin yeniden yapılandırılması çerçevesinde dier tüm alanlarla birlikte resim öretmenlii lisans programları da yeniden düzenlenmi ve 3. yılın I. yarıyılında Müze Eitimi ve Uygulamaları dersi yer almıtır. Bu dersin tanımında u ifadeler bulunmaktadır: Sanat eitiminde müzelerden uygulamalarla yararlanma: örenciler için müze rehberi hazırlama, müze gezisi için ön hazırlık, plân ve kurallar, program ve yazımalar; grup ve bireysel ziyaretler, müzenin tanıtımı, sergileme ve etkinliklerin deerlendirilmesi, müzelerdeki eserlerin tarihsel estetik ve eletirel incelemesi, müzelerdeki eser ve kalıntılardan yararlanarak ilk ve ortaöretim sanat derslerine yönelik örnek ve özgün sanatsal çalımalar (YÖK, 1997:89). Bu dersin, tanımında ifadesini bulan anlamıyla yerine getirilmesi, gelecekte resim öretmeni olacak lisans örencilerini; öretmen olduklarında müzeleri sanat (resim) eitimi amaçlı kullanabilmelerini tevik edebilir. Eitim fakültelerinde Müze Eitimi ve Uygulamaları dersi, sadece sanat (resim) öretmeni olacak örencilere verilmemelidir. Bunlarla birlikte, sınıf öretmenlii bölümlerinde yer alan sanat eitimi dersi kapsamında da müze eitimi ve uygulamaları na yer verilmelidir. Çünkü ilköretim okullarındaki resim-i derslerini altıncı sınıfa kadar sınıf öretmenleri yürütmektedirler. Bu nedenle sınıf öretmenlerinin sanat (resim) eitimi dersini daha etkili ileyebilecekleri ekilde donatılmaları ilköretim çaındaki çocukların sanat eitimi konusunda iyi yetimelerini salayacaktır. Ayrıca ilköretim okullarının ilk be yılında örencilere amacına ve programına uygun verilecek resim dersi, daha sonraki yıllarda ilenecek resim dersi üzerinde olumlu etki yapacak ve kopukluk olmayacaktır. Böylece küçük yalarda elde edilen sanat (resim) bilgileri bireylerin ileriki dönemlerde alacakları bilgilerle pekitirilmi ve gelitirilmi olacaktır. Aksi durumda Gürer in de (1990:9) belirttii gibi, Çocua dünyayı gördüü biçimde anlayıp ifade etmeye devam etmesi için gerekli bilgi zamanında verilmezse, gerçekten de görsel yönden yeterli geliimi salanamaz. lk yalarda verilecek müzede sanat (resim) eitimi, örencilere sanatı, sanatçıyı, tarihî eseri ve kültürel varlıkları koruma sevgisi ile birlikte ülkenin sahip olduu kültürel deerleri koruma bilinci de kazandıracaktır. Türkiye de bu bilincin zamanında veya hiç verilememesinin olumsuz davranıları beraberinde getirdii bazı uzmanlar tarafından dile getirilmitir. Örnein Akyürek (1989:60), eitim müfredatında eski eser kavramının gereince deerlendirilememesinin Türkiye deki eski eser kaçakçılıının ülke içi nedenlerinden birini oluturduunu belirtmitir. Gelimi ülkelerde müze eitimi, öretmen eitiminde çok önemli bir yere sahiptir. Hem müze eitimi öncesi, hem de müze eitimi esnasında öretmenler müzelerin eitim bölümleri tarafından sürekli eitime ve bilgilendirmeye tabi tutulurlar. Bu etkinlikler üç ana balık altında toplanmıtır: (1) öretmenle sürekli temas, (2) öretmen eitimi ve (3) öretmeni müze ziyaretine hazırlama. Bu ana balıklar altında, öretmenle sürekli temas amacıyla, müze eitim programı okula ilgili kurulu tarafından önceden gönderilmekte ve öretmenden bu programa ilikin rapor istenmektedir. Öretmen eitimi kapsamında düzenli eitim kursları verilmekte ve müzede atölye çalımaları düzenlenmekte, ayrıca okullara gidilmektedir. Son olarak da öretmeni ziyarete hazırlama amacıyla, telefonla bilgi verme, ödünç eser verme ve bilgi takımı hazırlama gibi hizmetler sunulmaktadır (Abacı, 1996:53).
Müzelerin özellikle sanat eitimi açısından bu kadar çok önemsenmesi, sadece kültürel mirasın korunduu ve öretildii yerler olarak kabul edilmesinden dolayı deildir. Eitim alanında yapılan bilimsel aratırmalar göstermitir ki müzeler, bilgiyi dolaysız elde edebilmeyi, örencilerin aratırmaya ve incelemeye yönelmelerini, bireyin örenme ortamına aktif katılabilmesini, yaparak, yaayarak kalıcı örenmeyi gerçekletirebilmeyi, yaratıcı gücü ve düünceyi güdülemeyi ve özgür bir ortam hissi vererek bireyin kendisini daha iyi ifade edebilmesini salamaları bakımından özellikle tercih edilmektedir. Görüldüü gibi müzeler eitimde farklı ihtiyaçları karılayan bir kurum olarak kabul edilmektedir. Son derece önemi olan bir kurumun eitime katılması ise bir gereksinimdir. Bu gereksinimi yerine getirecek kurumların baında öretmen yetitiren kurumların geldii görülmektedir. Bu nedenle çada eitimin gereklerini yerine getirmekle yükümlü olan kurumlar ve ona nitelik kazandıran öretim kadroları üzerlerine düen sorumluluu yerine getirmekte büyük çaba harcamalıdırlar. Bu nedenle YÖK, üniversitelerin genel eitim yapısına (sanat, eitim, teknik, tıp vb.) göre müze kurabilmeleri ve bu müzeleri üniversitedeki öretim programlarının bir tamamlayıcısı gibi kullanabilmelerini tevik etmelidir. Gelimi ülkelere bakıldıında bu uygulamaların yıllar öncesinden gerçekletirildii görülmektedir. Özellikle sanat eitimi açısından olumlu giriimler olmu ve birçok müze, güzel sanatlar fakülteleriyle birlemitir. Çünkü, müzenin sanatçının eitimine somut katkısı olduu görüü aırlık kazanmıtır. Müzelerdeki gerçek veya kopya sanat eserlerinden yararlanarak sanat öretimi yapmaları bir gereklilik hâline gelmitir. Ayrıca müzenin insan, toplum ve kültürel nesnelerin tarihî boyutları arasındaki önemli ilikileri ortaya koyduu kabul edilmitir. Müzelerin sanat hakkındaki bilgiyi elde edebilmek için insanların sanat eserleri üzerine odaklanmasını ve onu analiz etmesini salayarak eletirel yaklaımına olanak tanıdıı belirtilmitir (France, 1999:8). ngiltere de de Oxford, Cambridge, Glascow; Manchaster Üniversite Müzeleri, uygulamalı sanatlar, ngiliz klâsikleri ve Mısır antikaları ile doal bilimler alanında önemli koleksiyonlar; Harvard, Yale, Princeton Üniversiteleri ise koleksiyonları bakımından Amerika Birleik Devletleri nin en büyük koleksiyonunu oluturmulardır (Erbay, 1998:47). ABD de Charleston da Dou Illinois Üniversitesindeki Tarble Müzesi, örenciler için kültür ve eitim deneyimleri fırsatı oluturan ve üniversite ile birlikte çalıan bir kurum niteliindedir. Müze, eitsel deneyimler için hazırlanmı kültürel bir sergi ve sınıf ortamı salarken, üniversite de örencilere sergilerle alâkalı sanat projeleri hazırlatır ve eitimcilere (öretmen-okutman) sanat eitimi salar. Tarble Müzesi nin koleksiyonunun odak noktası ise halk sanatıdır. Üniversite örencileri ve orta öretimdeki dier bireyler, sınıflarda eitim yöntemlerinin teorilerini örenirler ve Tarble da örendiklerini uygularlar. Örenciler sanat hakkında konumanın birçok modellerini örenirler ve Bloom un bilimsel sınıflandırması, Broudy nin estetik aratırması, Sokratik in sorgulaması ile Feldman ın eletirel tahlillerini gerçekletirirler. Örenciler ayrıca takım çalıması yaparak, bir sergi aratırmak ve hazırlamak için birlikte çalıırlar. Daha sonra da ders plânları hazırlayarak sanat galerileri, sergiler ve uygulamalarla ilgili fikirlerini aktarırlar (Belleville, 1999:4). Türkiye de bu anlamda Mimar Sinan Üniversitesi, kendine balı olarak faaliyet gösteren, 1937 yılında kurulmu olan stanbul Devlet Resim ve Heykel Müzesi, sahip olduu zengin koleksiyonuyla sanat eitiminde önemli bir ilevi o tarihten bu yana yerine getirmektedir. Gerek sanatçı ve sanat severlere, gerekse aratırmacılara önemli hizmetler sunmaktadır. Ayrıca Gazi Üniversitesi Müzesi ile Ankara Üniversitesi Oyuncak Müzesi ve ODTÜ müzeleri bu alandaki boluu doldurmaya yönelik çabalara örnek gösterilebilir. b) Okullar (lk ve Orta Öretim) Eitim Harrison un da (1963:110) dedii gibi, en geni anlamıyla, insan denilen varlıın tam geliime ulamasına gayret eder. Elindeki çeitli vasıtalar arasında, ne gerçek eyanın müahhas tanıklıını ne de güzelin ve kıymetlinin hayal gücünü uyandırıcı kudretini ihmal etmelidir. Bu anlamda eitim, müzelerden vazgeçemez. Bu nedenlerden dolayı müzelerin, belki de en çok ilk ve orta öretim okulları tarafından ziyaret edilmeleri gerekir. Çünkü genç bireylerin aldıkları derslerin içeriini oluturan gerçek örneklerin çou müzelerde muhafaza edilmektedir. Okulların müzeleri sanat (resim) eitimi amaçlı kullanması için özellikle sanat (resim) öretmenlerine büyük görevler dümektedir. Çünkü, okul ve müze i birlii kapsamında, younlatırılmı ve çok amaçlı bir sanat (resim) eitimi için müzeler ve kaynakları; örencilerin görecekleri gizemli bir yer olarak, okul grupları için sınıfların ve sanat (resim) odalarının devamı gibidir (Özsoy, 2002:3a). Gelimi bazı ülkelerde müzeler, özellikle de sanat müzeleri, müzeyi ziyaret edenlere karılıklı etkileimi salaması, duygulu, cokulu ve huzurlu sergiler ile deneyimsel örenim imkânı sunması; cokuların tek baına deil, bir grup ile paylaımını salaması ve genellikle de örencilere dolaysız öretim yararları bakımından, okul grupları tarafından tercih edilirler (McCoy, 1989:148).
Müzelerin birer eitim kurumu gibi görülerek genç yataki bireylerin müzelere götürülmesi, onların erken yalarda alıkanlık kazanmalarını ve gelecein potansiyel ziyaretçileri olabilmelerini salayacaktır. Böylece müze eitimi sadece okul çaındaki eitim etkinlikleri ile sınırlı kalmayacak, hayat boyu eitimin yolunu da açmı olacaktır. Bu amaçla çou gelimi ülke, çocuklarını çok erken yalarda müzelerle tanıtırmakta ve bu yolla eitim vermektedir. Müze eitimini salıklı ve amacına uygun yapabilmek için de plânlar ve programlar yapmaktadırlar. Bu plân ve programlar her yataki çocua hitap edecek nitelikte olmaktadır. Ayrıca eitim alacak kurum ile eitimi verecek kurum arasındaki bu iliki haftalar, hatta aylar öncesinden balatılmaktadır. Bu balamda okullar, müze pedagogları ile koordineli olarak çalımakta, i birlii çerçevesinde örencilerin okulda aldıkları derslerin içerii ile müzelerdeki uygulamalar birbirini tamamlar nitelikte olmaktadır. Ayrıca müzeler sürekli olarak okullara turlar düzenlemektedir. Bu turlar; gezici kamyonlar, bavul müze, müze eitim paketi ve müze eitim görevlilerinin seminerleri ya da konferansları eklinde olmaktadır. Böylece örenciler, ziyaret öncesi konu hakkında bilgilendirilmi ve müzede eitime olan ilgileri younlatırılmı olmaktadır. Yapılan aratırmalara göre öretmenler, okulların bir müzeyi ya da galeriyi ziyaret etmelerinin, çocukların örenme süreçlerinde yalnızca katalizör rolü oynamadıını, aynı zamanda yetikin ziyaretlerini de uyardıını belirtmilerdir (Hooper ve Greenhill, 1999:181). Eitimin bir bütün, bu çerçevede müzelerin sanat eitimi amaçlı kullanımının da bir gereksinim olduu düünülürse, en kısa zamanda müzede eitimin boyutları tartıılarak özellikle ilk ve orta öretim kurumlarında yer alması salanmalıdır. Aslında lköretim Okulları Resim- Dersi Öretim Programında Resim- Eitiminin Kapsamı balıı altında eser incelemeleri maddesinin açıklamalar kısmında; lköretim döneminde, örencilerin ilgisine, seviyesine ve çevre imkânlarına göre; müzelerden, sergilerden ve öteki sanat etkinliklerinden yararlanabilmesi salanabilmelidir (MEB, 2000:9) denilmektedir. Ancak yapılan bazı aratırmalar (Mercin, 2002a:344) ve gözlemler göstermektedir ki, ilköretim okullarında görev yapan sanat (resim) öretmenleri, derslerinde müzeleri sanat (resim) eitimi amacıyla çounlukla kullanmamaktadır. Örnein Wan a (1999:6) göre, Kuzey Amerika da 1900 lü yıllardan beri müzeler ve okullar i birlii içerisindedir. Bu ibirlii ile müzeleri kullanan okulların, düzenli programlar gelitirdikleri görülmütür. Sanat müzelerinin eitsel misyonu, halkı sanata yönlendirmek ve halkın sanatına yardımcı olmayı kapsamaktadır. Bu nedenle eitim kurumlarının müzelerle i birlii yapması, özellikle de sanat eitimi veren okulların bu i birliinde daha etkin olmaları gerekir. Bu makalenin yazarlarından biri tarafından yapılan aratırma bulgularından birinde, bazı resim öretmenleri ile yapılan görümelerde, kendilerinin örencilerini müzelere götürmek istediklerini, ancak okul yöneticilerinin kendilerine araç tahsis etmediklerini ifade ettikleri yer almıtır (Mercin, 2002a:344). Bu bulguya dayalı olarak, ilk ve orta öretim kurumlarında görev yapan yöneticilerin çounun sanat dıı bir brantan gelmi olmaları, sanat eitiminin temel ihtiyaçlarını tam olarak algılayamamı olmaları ve sorumluluk almak istememelerinden dolayı öretmenlerin bu taleplerini geri çevirdikleri söylenebilir. Oysa okul yöneticilerinin kendilerini yetitirme sorumluluunu bütün bir meslekî yaamı boyunca sürdürmeleri, bilgi ve becerilerini sürekli yenilemeleri, yeni bilgileri ilemeleri bir zorunluluktur. Ayrıca öretmenlerin önünde yürüyen okul yöneticisi, bireysel örenme cokusunu canlı tutarak örenen bir lider sorumluluunu yerine getirmi olacaktır (Çelik, 1999:131). Eitim yöneticilii eitim sorununa çözüm getirebilecek fikirlere yön verebilmeli ve yöneticinin sorumluluu, örenciyi ilgilendiren eitimi amacına uygun yapabilme düüncesi ve eitimin ekli üzerinde odaklamalıdır. Aksi durumda gelimenin önünde bir engel gibi kalacaklardır. Bu tür saptamalardan dolayı, okullara yönetici atamaları yapılırken bran faktörü dikkate alınmalı ve okulda görev alan yöneticilerden en az bir tanesinin sanat eitimi alanından gelmi olması göz önünde bulundurulmalıdır. Çünkü, alanı tanımayan ve gereksinimlerini bilmeyen yöneticiler, Türkiye de sanat eitimi alanındaki olumlu giriimleri geciktirebilirler. c) Bakanlıklar Millî Eitim Bakanlıı: Bütün toplumlarda eitimin görevlerinden birisi, esas olarak kültürel alanda devralınan mirası, sonradan kazanılan ve benimsenen deerlerle birlikte gelecek kuaklara aktarmaktır (Koçer, 1991:233). Bu kültürel ve sanatsal mirasın somut örneklerinin ise müzeler ve galerilerde yer aldıı görülmektedir. Bu anlamda gelimi ülkelerdeki okul müze ilikisinde, okullara yönelik reform hareketlerinde öretmenler, toplumsal kaynakları kullanmaya tevik edilirken; onların, müzelerdeki koleksiyonlardan eitim amaçlı programlarına dein her alanda yararlanmaları öngörülmektedir. Bundan dolayıdır ki çocuklar için düzenledikleri özel programlar bugün her zamankinden daha önemli hâle gelmitir (Özsoy, 2002:3a). Oysa Türkiye de henüz müzelerin sanat eitimi içerisindeki rolü dahi tam olarak anlaılamamıtır. Bu gerçei birkaç sanat ve müze eitim bilimcisi dıında irdeleyen olmamıtır. Halbuki Millî Eitim ûrası (1961) Eitim ve Öretim Yönünden Müzeler balıı altındaki V. Bölümde, müze-okul ibirliinin kurulmasının gereklilii ve müze ziyaretlerinin öretmenin takdirine bırakılmaması, hatta müze ziyaretlerinde örencilere pedagojik kültürü
olan rehberlerin bilgi vermesi ya da öretmenlerin kendi bölgelerindeki müzeleri ve eski eserleri tanımaları yönünde yetitirilmeleri gerei üzerinde durulmutur (Atik, 1999:161). Alınan bu tür kararların uygulanabilmesi için MEB in konuya daha ciddî olarak eilmesi arttır. Bu amaçla MEB deki yetkili kiilerin müzelerin eitim amaçlı kullanılabilmesi için konunun uzmanı öretim üyelerini, eitim bilimcileri, müze eitimcilerini, müze rehberlerini, yöneticileri ve müze kuratörlerini bir araya getirmeleri gereklidir. Çünkü müzelerin, eitimde önemli bir görev üstlendii bilinciyle, okullarda verilen bir kısım sanat derslerinin devamında o derslerin tamamlayıcısı olan önemli bir kurum olduu kukusuzdur. MEB Talim ve Terbiye Kurulu tarafından tüm ilk ve orta öretim kurumları resim (-i) dersi programı ile ilköretim okulları resim dersi egzersiz öretim programı, müzelerin sanat (resim) eitimi amacıyla kullanılabilmesi için yeniden hazırlatılmalı ve bu programlarda örnek ünite plânlarına yer verilmelidir. Çünkü gerçekletirilen baka bir aratırmada (Mercin, 2002b:116), Anadolu Güzel Sanatlar Liselerinde görev yapan yönetici ve öretmenlerin çounluunun örencilerini müzelere sanat eitimi amacıyla götürememe nedenlerinden birisinin, ders öretim programlarının uygun olmamasının olduu saptanmıtır. Müzeler ile okulların i birlii yapabilmelerinin en etkili kaynaı eitimcilerdir. Ancak eitimcilerin bilgi sahibi olmadıı bir konuda etkin bir rol üstlenebilecei düünülmemelidir. Bu nedenle MEB yetkilileri müze eitimi konusunda deneyimi olmayan öretmenlere, konunun uzmanı eitimciler tarafından hizmet içi eitim kursları verilmesi olanaı salamalıdır. Müzelerin kullanılabilmesine ilikin verilecek kursların, ilk önce sanat (resim) öretmenlerine, daha sonra da kademeli olarak sanat tarihi ve sınıf öretmenlerine verilmesi uygun olabilir. Buna bir örnek olarak, Meksika Güzel Sanatlar Merkez Müzesi Müze Okulu ve Öretim Programları çerçevesinde öretmenlere Meksika kültür ve sanatı hakkında belli bir ücret karılıında atölye çalımaları ile ilgili kurslar, alanında uzmanlamı çeitli sanatçılar tarafından özel atölyelerde verilmektedir. Kurslarda öretmenler, alanlarında geliebilmeleri amacıyla tasarım imkânlarıyla birlikte tüm sınıflarda kullanabilecekleri eitim ve öretim tekniklerini ve stratejilerini örenmektedirler (http://www.mfacmchicago.org/html. 2001). Kültür Bakanlıı: Genelde müze eitimi, özelde ise sanat öretiminde müze eitimi denildiinde iki ayaını millî eitimle fakültelerin oluturduu sacayaının üçüncüsünü kukusuz müzeler ve onların çounun balı olduu Kültür Bakanlıı oluturmaktadır. 2002 yılı itibariyle hâlâ bir kurulu kanunu olmayan bu talihsiz bakanlık, gerek var olan devlet müzelerinin yeni bir anlayıla yapılandırılmasında ve modernletirilmesinde, gerekse gereksinim duyulan yeni müzelerin açılmasında ciddî bir varlık gösterememektedir. Bunun çok çeitli nedenleri olabilir. Ama asıl sorun, 1989 yılında 354-379 ve 1991 yılında 468 sayılı kanun hükmünde kararname ile tekilat görevleri yeniden belirlenmi olan bakanlıın, ne bu bakanlıa balı bir birim olarak Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüü nün, ne de bu genel müdürlüe balı müzelerin görevleri arasında müze eitimi nin bu kuruluların esas görevleri arasında yer almamasıdır (bkz.www.kultur.gov.tr. 2003). Bu nedenledir ki, bugün bu müzelerin neredeyse tamamında eitim uzmanları ve bölümleri bulunmamakta, müzeler en önemli görevleri arasında olması gereken eitim ilevini yerine getirmemektedirler. Müzelerin merkeziyetçi bir anlayıla tekilatlandırılmı olması, her açıdan rekabet ansını da yok ettiinden müzeleri kendiliklerinden böyle bir ilevi getirme çabası içerisinde görmek mümkün deildir. Halbuki dünyadaki gelimi bazı ülkelerin müzecilik sistemleri incelendiinde, müzelerin büyük bir bölümünün ya özel ya da devlete balı müzeler olmalarına ramen özerk oldukları görülmektedir. Özellikle ABD deki müzelerin % 70 i özel, geri kalanları ise eitim kurumlarına, federal hükümete, belediyelere ve eyaletlere aittirler. Birkaç müze dıında müzeler genellikle devlet yönetiminden baımsız yönetilmektedir. Her tür müze yasalara uyulduu sürece özel kurulular tarafından kurulabilmekte ve baı alabilmektedir. ABD deki özel müzelerin büyük bir çounluu bireyler tarafından kâr amacı gütmeden kamuya hizmet için kurulmu kurumlardır. Örnein Metropolitan Sanat Müzesi, New York eyaleti Amerikan Tabiat Tarihi Müzesi, St. Paul Bilim Müzesi gibi (Özkasım, 1999:46). ABD deki müzeler kendi kendilerine destek bulma giriimleri yanında Amerikan Müzeler Dernei (The American Association of Museums) tarafından desteklenmekte ve bu dernek i dünyası ile müzeleri bir araya getirmektedir. ABD de özel kuruluların müze baıları çok önemli rol oynamaktadır. Ayrıca bazı müzeler mütevelli heyetleri tarafından yönetilirler. Bu heyetin en önemli görevi ise müzeye finans salamaktır. Bazı müzeler ise federal devlet tarafından desteklenirler. Amerikan müzelerinin veya gelimi dier ülkelerin müzelerinin yönetimlerindeki özerklik, gelirlerindeki çeitlilik ve salanan kolaylıklar onların gelimelerinin önünü açmıtır. Yine bu balamda ngiltere de ulusal yönetime balı müzeleri yönetme yetkisi devlet adına müze müdürlerine bırakılmıtır. Türkiye de Kültür Bakanlıının bünyesindeki Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüüne balı müzelerden baka dier devlet kurulularına ait ve özel müzeler de vardır. Bazı müzeler ise balı olduu kurumlar tarafından desteklenir ve Kültür Bakanlıı tarafından da denetlenirler. Türkiye deki devlet müzelerinin gelir ve giderleri
genel bütçeye tâbidir. Bu nedenle müzelerin gelirlerinin ana kaynaını bakanlıktan tahsis edilen ödenek oluturur. Halbuki bakanlıa ayrılan bütçenin genel bütçe içerisindeki durumu içler acısıdır. Bu durum göz önüne alındıında müzelerdeki eserlerin onarımı, personel giderleri, yeni eser satın alma ve eitim amaçlı programlar hazırlama ihtiyaçlarına gereken kaynak açısından müzelerin durumu kötüdür. Bunun yanı sıra müze yöneticilerinin merkezî yönetime balı olması, kendi kararlarını kendilerinin alamamaları müzeciliin gelimesini engellemektedir. Ayrıca müzelerin elde ettikleri gelirler çeitlilik gösterdii hâlde giderler kaleminde eitim vb. programlarla ilgili harcama kalemlerinin olmamasının, müzelerin bu yöndeki uygulama isteklerini engellediini ifade etmek mümkündür. Kültür Bakanlıı bu sorunları giderebilmek ve müze yöneticilerinin etkin kararlar alabilmelerini salamak için yasal düzenlemeler yapmalıdır. Müze yöneticileri müzeye gelir elde etme, sergileme, eitim vb. ilevlerini gerçekletirebilmek için, uzman kiilerle koordineli olarak çalıabilmeli ve aldıkları kararları seri bir ekilde uygulayabilmelidirler. Müzelerin baı alabilmeleri ve bu baıları eitim amacıyla da kullanabilmeleri için yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Kültür Bakanlıı yetkilileri, müzelerin ileyiini özerk hâle getirene kadar geçecek süreçte, özel sektörlerle i birlii yaparak müzelere destek bulunması için i çevreleri ile müzeler arasında aracılık rolü üstlenmelidir. Kültür Bakanlıı yetkilileri, müzelerin eitsel misyonlarının hayata geçirilmesi için hem idarî, hem de personel bakımından yeniden yapılanmaya gitmelidir. Bu kapsamda müzelerde eitim bilimci ve sanat eitimcisi istihdam edilmelidir. Müzelerde eitim etkinliklerinin çok az olması ya da hiç olmaması sebebiyle, müzelerin bu ilevlerini gerçekletirebilmeleri için projeler hazırlatılmalıdır. Hatta hiç zaman kaybedilmeden müzelerin kendi olanaklarını kullanarak eitim ilevini yerine getirebilmeleri için müzeler tevik edilmeli ve gerekirse müzede eitim konusu yönetmeliklerle yasal hâle getirilmelidir. Aslında, ICOM (Uluslar arası Müzeler Konseyi) Türkiye Millî Komitesinin (1958:34) yıllar öncesinde yaptıı toplantılarda müzede eitim konusu ile ilgili olarak: memleketteki en önemli müzelerin, kendilerine ait bir eitim servisini oluturma imkânı aramaları gerektii, öretim kurumlarıyla sıkı bir ibirlii halinde bulunmaları ve pedagoji usullerine uymalarının zorunluluu nun olduu ifade edilmitir. Ayrıca 23-27 Ekim 1982 tarihleri arasında Ankara da Kültür ve Turizm Bakanlıı tarafından I. Millî Kültür ûrası düzenlenmi ve kurulan komisyon tarafından bir rapor hazırlanmıtır. Bu rapordaki balıklar u ekildedir: Bütçe, Eitim (a- Müzecilerin Eitimi b- Müzede Eitim), Koruma, Aratırma ve Yayın, Yeni Kurulacak Müzeler Hakkında Öneriler (Gerçek, 1999:206). Görülmektedir ki Türkiye için müzelerin eitim ilevi dile getirilmitir. Ancak çok önceden müzelerin eitsel ilevlerinin gereklilii belirtilmi olmasına ramen hâlâ tam anlamıyla gerçekletirilememi olmasının en önemli nedeni kurulu kararnamesindeki görevleri arasında eitim in resmen yer almamasıdır. Kültür Bakanlıı tarafından her yıl müzelerin eitim amaçlı kullanımı ile ilgili olarak devamlılıı olacak konferanslar, sempozyumlar ve paneller düzenlenmelidir. Bu balamda tevik edici bir unsur olması amacıyla müzede eitim uygulamaları esas alınarak ulusal boyutta bir Eitimde Yılın Müzesi yarıması düzenlenmelidir ki böylece müzeler, yaayan yerler, kültür ve uygarlıkları gelecek nesillere aktaran kurumlar olabilsin. Maliye Bakanlıı: Türkiye deki müzelerin çada müzeciliin gereklerini yerine getirememelerinin en önemli nedenlerinden biri de hiç üphesiz malî imkânlarının kısıtlı olması ve harcama kalemlerinin sınırlılııdır. Türkiye deki müze gelirlerinin genel bütçeden salanması ve bu bütçenin sorumluluunun Maliye Bakanlıında olması bu bakanlıa görevler yüklemektedir. Çünkü, T.C. Kültür Bakanlıı na balı müzelerin gelirleri genel olarak; yönetim, iletme, bina, personel, büro (kırtasiye), demirba, ulaım, güvenlik giderlerinden olumaktadır. Koleksiyon (bakım ve satın alma), aratırma ve yayın, tanıtım ve sergilerle ilgili giderler için ayrılmı harcama kalemleri yok denecek kadar az, kültürel etkinlikler ve eitim programları için ayrılmı herhangi bir ödenek ise bulunmamaktadır (Özkasım, 1999:54). Halbuki ABD müzelerinde müzelerin yıllık program harcamalarına % 18 kaynak ayrılmaktadır. Bu oran Türkiye de hiç yoktur. Bu nedenle malî açıdan desteklenmeyen bir kurumun kendini gelitirmesinin çok zor olduu söylenebilir. Müzelere kendi yönetimleri tarafından kullanılabilecek yeni finans kaynakları salanabilmelidir. Bu kaynaklar öyle sıralanabilir: Baılar, sponsorluklar, fonlar ve müze etkinlikleri (sosyal tesisler, kurslar, aratırma vb.) gelirleri. Ancak bütün bunları salayabilmek için Maliye Bakanlıının yasal düzenlemeleri yapması gereklidir. Çünkü müzelere baı alabilmek hiçbir ülkede kolay olmamıtır. Ancak baılar, eer vergiden muaf tutulursa veya yaptıkları baılar aslî ilerinde gider olarak gösterilebilirse özel irketlerin bu tür bir kaynak aktarımına istekli olarak katılabilecekleri söylenebilir. Örnein Zeller in (1989:10) belirttiine göre, Amerika Birleik Devletleri nde müzeler eitim kurumları olarak kabul edildikleri için onlara vergi muafiyeti izni verilmitir. Türkiye de de bu tür yasal düzenlemelere gereksinim vardır. Bu anlamda Maliye Bakanlıı
müzelerin hem kendi elde ettikleri gelirlere hem de özel kuruluların yapacakları yardımlara vergi muafiyeti getirmelidir. Bütün bu vergi muafiyetleri veya özel irketlerin masraf göstererek ödemeleri gereken vergileri müzeye yaptıkları desteklerden dolayı vergilerden dümeleri ilk bakıta devletin gelir kaybına uraması gibi görülebilir. Ancak uzun vadede düünülürse, kendini yenileyerek dünyada söz sahibi olacak bir müzenin veya müzelerin ülkeye kazandıracaı gelir, alınmayan vergilerin çok daha fazlasını salayabilir. Ayrıca ülke tanıtımına katkı yapacak bu müzeler sayesinde, tanıtım için harcanan paranın bir bölümünün ülkede kalması salanabilir. Müzeler Müzelerin en önemli görevlerinden biri hiç kukusuz eitim dir. Bu konu Türkiye de yıllar öncesinden önemsenmi ve dile getirilmitir. Bu konu 1961 yılında, VII. Millî Eitim urasıpna sunulan Eski Eserler ve Müzeler Komitesi Raporu nda ele alınmı ve müzelerin en önemli vasıflarından biri olarak, eitim ve öretim kurumları oldukları, ayrıca eitici vasfı olmayan müzelerin bir eski eser deposundan farkının olamayacaı vurgulanmıtır (Atik, 1999:161). Ancak Türkiye de müzelerin çounluunun eitsel sorumluluklarını yerine getirmedikleri daha önce hem Özsoy un (2002b:59) hem de Mercin in (2002b:125) yapmı olduu aratırma sonuçlarından ve ayrıca yapılan gözlemlerden anlaılmaktadır. Halbuki bugün dünyadaki çada müzeciliin ilk görevlerinden biri, eitim misyonunu yerine getirmektir. Bu anlamda müze yöneticileri ve personeli ziyarete gelen bireylere bilimsel öretim yöntemleri, araç-gereçleri ve programları ile eitim amaçlı etkinlikler yapmaktadırlar. Bunlar öylesine etkilidir ki, youn talep nedeni ile okullar müzelerden aylar öncesinden randevu almaktadırlar. Eitim amaçlı ziyaretler öncesi müze personeli veya eitimcileri okullara gitmekte ve örencileri bilgilendirmektedirler. Ayrıca etkinlikler ile onların müze öncesi örenme isteklerini arttırmayı salamaktadırlar. Eitsel etkinlikler sadece bunlarla da sınırlı deildir. Müzeler gezici kamyonlar ile yapılan ziyaretler (tatil yerleri, huzurevleri, okullar vb.), ödünç eser verme, eser kiralama servisleri; toplantılar, seminerler, konferanslar da müze dıı eitimin birer parçasını oluturur. Yukarıda belirtilen görülere, benzer ifadelerle deinen Harrison (1963:114), iyi bir müzenin, faaliyetini geni bir bölgeye ve özellikle okullara yayması gerektiini ifade eder. Müzeler, eitsel etkinliklerini sadece müze dıına çıkarak gerçekletirmezler. Onlar müze içerisinde de eitim etkinliklerini fazlasıyla gerçekletirebilirler. Bunlar u ekilde olabilir: Görsel iitsel etkinlikler (video, film, multivizyon vb.), çalıtaylar (workshop), tartıma (sanat eletirisi) odaları, dokun kefet yöntemi (bilgisayarlı oyunlar), sanat söyleileri, bir sanatçı gözetiminde uygulama çalımaları, oyunlar, yazılı materyaller (çalıma yaprakları), yayınlar, kütüphane, Internet, bilgisayar, drama, kurs, sergi ve hikâye oluturma gibi birçok etkinlik. Türkiye deki müzelerin bir baka problemi de finans sorunudur. Müzelerin finans sorununu çözebilmesi için merkezî yapıdan kurtulmaları gerekmektedir. Bu nedenle müze yöneticileri kaynak salamak için görevli oldukları müze ile ilgili kaynak problemini çözücü öneriler, projeler hazırlayarak Kültür Bakanlıına sunmalıdırlar. Müze yöneticileri mevcut personel sıkıntısını aabilmek ve nitelikli hizmet sunabilmek için mutlaka gönüllü müze personeli istihdam etme yoluna gitmelidirler. Çünkü gelimi ülkelerde bu olgu yıllar önce balatılmıtır. Örnein ABD deki müzelerde görev alan personelin % 70-80 e yakını gönüllü (volunteer) personeldir. Müze yöneticileri müzeleri cazip hâle getirebilmek için müzelerini birer eitim kurumu, aratırma merkezi, uygulama okulu, sanat atölyesi, bir elence ve dinlence mekânı ve ailelerin birlikte gittiklerinde her bireye hitap edebilecek özellikleri olan bir yapıda olmasını salayabilmelidirler. Bu balamda müzelerin gösteri merkezleri (sinema), oyun bölümleri, atölyeleri, kafeteryası, lokantası, sergi salonu, kurs odası vb. mekânları olması salanabilmelidir. Müzelerde eserlerin sergilenmesi eitim açısından önemlidir. Müzeyi hangi ya grubu ve hangi kesimden insanlar ziyaret ediyorlarsa onların fiziksel ve sosyolojik özelliklerine uygun bilgi panoları, grafikler ve düzenlemeler yapılmalıdır. Örnein boylarını aan bir bilgi panosunu okumak çocuklara oldukça zor ve itici gelebilir. Müze yöneticilerinin önemle üzerinde durması gereken baka bir nokta da tanıtım ve bilgilendirmedir. Yapılan bazı aratırmalar göstermitir ki (Mercin, 2002a:344) yaadıı ilde müzenin nerede olduunu bilmeyen bireyler ve eitimciler vardır. Bu bulguya göre, bu bireylerin ne okul çaında, ne de daha sonra müzeye hiç gitmedikleri söylenebilir. Bunun sorumlusunun ise ilk önce okudukları okullardaki öretmen ve yöneticiler,
sonra bulundukları illerdeki müze yöneticilerinin olduu ifade edilebilir. Bu durum ünlü eik korkusu kavramının domasına neden olmutur. Müzeler basın-yayın organları, yerel yönetimler, okullar, kurumlar, sivil toplum örgütleri ve üniversiteler ile sürekli i birlii içerisinde olmalıdırlar. Bu kurumlara gidilerek tanıtım programları düzenlemelidirler. Ayrıca yazılı ve görsel basınla i birlii yaparak daha geni kitlelere ulaabilmelidirler. Yaz aylarında halkın youn olduu bölgelere giderek müzelerinin tanıtımı yapmalı ve eitsel etkinlikler düzenlemelidirler. Bu etkinlikleri bulundukları illerdeki okullar ve dier kurumlarda da sürekli olarak devam ettirilmelidirler. e. Özel Sektör, Basın-Yayın ve Sivil Toplum Örgütleri Türkiye deki müzelerin çada düzeye ulaamamasının bir nedeni de, bazı giriimler olsa da, özel kuruluların bu konuya yeteri kadar önem vermemeleridir. Özel sektörün müzelere yapacakları en büyük destein sponsorluk yapmak, baıta bulunmak ve özel müze kurmak olduu söylenebilir. Çünkü dünyanın en önemli kuruluları sanat eserlerine, tabiat ve kültür varlıklarına hassasiyetle yaklaırken; Türkiye de yaayan, üreten, satan ve kazanç elde eden irketlerin de hassas davranmaları gerekir. Kaldı ki müzelere yapılacak yatırımlar turizmi canlandıracak ve oradan elde edilecek gelir, belki de yapılan destein daha fazlasının geri dönmesini salayacaktır. Aynı zamanda insanlıın malı olan eserleri barındıran müzeler Türkiye ile sembolleecek ve ülkenin tanıtımına katkıda bulunacaktır. Türkiye de özellikle ulusal basın-yayın organlarına büyük görevler dümektedir. Çünkü müzelerin hem tanıtılabilmesi hem de ilgi uyandırılabilmesi için bu bir gereksinimdir. Kaldı ki bunun yerine getirilmesi, ilgili kuruluların programlarında da yer almıtır. Örnein Türkiye nin önemli kamu yayın kuruluu olan TRT nin Genel Yayın Plânının (2002:46) kültür programları balıı altındaki hedeflerinin 5. Maddesinde; sanat ve edebiyatın, kültür ve medeniyetin gelimesindeki yeri ve öneminin belirtilmesine, bu alanlara ilginin arttırılmasına, 6. Maddesinde; müzelerin, ören yerlerinin ve eski eserlerin halkımızın ve turistlerin ilgisini çekecek tarzda tanıtılmasına ve sevdirilmesine, 10. Maddesinde de; resim, heykel ve seramik dallarında çada Türk sanatçılarının ve eserlerinin tanıtılmasına yardımcı olunacaı belirtilmektedir. Ayrıca TRT nin (Ocak 2000. Ek:10) yürürlükteki mevzuatında; Eitim ve Kültür programları, haftalık yayın süresinin %5 inden az olamaz. denilmektedir. Bu maddelerden de anlaılacaı gibi kültür-sanat eserleri ve Türk sanatçıları ile müze ve ören yerlerinin tanımının yapılması ve sevdirilmesi konularında basın-yayın kurulularının görevi olduu anlaılmaktadır. Ancak Türkiye de basın ve yayın organlarının bir bölümünün, magazine aırlık verdii ve düzeysiz programlarla toplumda yozlamaya neden oldukları belirtilebilir. Bu amaçla müzeler ve basın-yayın organları i birlii yapmalıdırlar. Aynı zamanda RTÜK, basın yayın organlarını özendirici kanun maddeleri ve yayın ilkeleri hazırlayarak müzelerin, ören yerlerinin, tarihî kentlerin, anıt müzelerin vb. kültürel mirasın geni halk kitlelerine ulatırılmasını salamalıdır. Aksi takdirde Türkiye deki dünyaca ünlü kültür ve sanat varlıkları nemli duvarlarla kapalı ıssız mekânlarda hiçbir ilevi yerine getirmeden yok olup gidebilir. Sonuç Yapılan incelemeler, gözlemler ve görümeler sonucunda, Türkiye deki müzelerin çounun çada anlamda müzecilik sergileyemedikleri söylenebilir. Müzelerin büyük bir bölümünün sanat (resim) eitimi amacıyla hiçbir etkinlik yapılmadıı, hatta sadece bu anlamda deil, müzelerin genel anlamda da eitim ilevlerini dahi yerine getirmedikleri belirtilebilir. Bu durumun olumasında müzelerin çounluunun merkezî idare tarafından yönetilmesi, personel sıkıntısının, mekân probleminin, maddî imkansızlıkların olması; müze eitimcilerinin olmaması ve müze yöneticilerinin karar alma yetkilerinin olmayıı fazlasıyla etkilidir. Ayrıca okulların müzeleri eitim amaçlı kullanmaması, sivil toplum örgütlerinin ilgisizlii, basın-yayın organlarının gerekli ölçüde konuya eilmemesi, özel kuruluların müzelere yeterince destek olmaması ve sanat (resim) öretmeni yetitiren kurumların konu ile ilgili yeterli düzeyde eitim-öretim yapmasının da nedenler arasında olduu söylenebilir. Bundan dolayıdır ki, ilgili tüm kurum ve kuruluların bir kısmına bu makalede deinilen sorumlulukları yerine getirmeleri, sorunun çözümüne yardımcı olabilir. Öneriler Yukarıdaki bölümlerde ele alınan sorunlar, sorunlara ilikin elde edilen bulgular ve saptamalar dorultusunda çözüme yönelik bazı öneriler gelitirilmitir. Bu öneriler u ekilde sıralanabilir:
1- MEB yetkilileri müzelerin sanat (resim) eitimi amaçlı kullanılabilmesi için ilk ve orta öretimdeki resim (-i) dersleri ile egzersiz programlarını yeniden tanımlayarak düzenlenmesini salamalıdır. Bu balamda örnek öretim programları hazırlatılmalıdır. Ayrıca sanat (resim) öretmenleri müze eitimi konusunda hizmet içi eitim kursları ile bilgilendirilmeli ve kendilerine deneyim kazandırılmalıdır. Bunlarla birlikte müze eitimi konusunda kitapçıklar hazırlatılarak sanat öretmenlerinin böyle bir kaynaı edinmeleri salanmalıdır. 2- Eitim fakültelerine balı güzel sanatlar eitimi bölümlerinde okutulan Müze Eitimi ve Uygulamaları dersleri amacına uygun ve konunun uzmanı öretim elemanları tarafından yürütülmelidir. Ayrıca eitim fakülteleri sınıf öretmenlii bölümlerinin programlarına Müze Eitimi ve Uygulamaları veya Genel Müze Eitimi adlı bir ders konulmalıdır. 3- Kültür Bakanlıı, müzelerin daha salıklı ileyebilmesi ve müze yöneticilerinin kendi kararlarını alabilmeleri için gerekli ciddî adımları atmalı ve müzelerin idarî yapısının özerk hâle gelecek ekilde yeniden düzenlenmesini salamalıdır. 4- Maliye Bakanlıı, Kültür Bakanlıı ile birlikte özel sektör kurulularının müzelere destek vermelerini, sponsorluk yapmalarını tevik edici yasalar hazırlamalıdır. Bu amaçla müzelere yapılacak yardımların vergi muafiyetine tabi tutulması salanabilmelidir. 5- Müze yöneticileri çada müzeciliin en önemli unsuru olan eitim ilevini mutlaka dikkate almalı, bugün için her ne kadar görevleri arasında resmen yer almasa da bu konuda çaba içinde olmalıdırlar. Mevcut durum ne olursa olsun kendi imkânları ölçüsünde bu ilev yerine getirilmeye çalıılmalıdır. 6- Müzelerde görevlendirilmek üzere müze eitimcisinin yanı sıra eitim bilimci, sanat eitimcisi, tasarımcı, kuratör ve müze rehberi istihdam edilmeli ve yetitirilmelidir. 7- Müzeler sadece ziyaret edilip sergilenen eserlerin izlendii bir yer olmamalıdır. Bir bireyin ve özellikle ömürlerini kahve köelerinde geçiren emeklilerin geç saatlere kadar farklı etkinliklerle zamanını hoça geçirebilecei, eitim alabilecei mekânlar haline dönütürülmelidir. Bu amaçla müzelerin ziyaret saatlerinde yeniden düzenlemeye gidilmelidir. Dolayısıyla, çalıan halk kitlelerinin akam saatlerinde aileleri ile birlikte müzeleri ziyaret edebilmeleri olanaı hazırlanmalıdır. Ayrıca müzeler, ziyarete gelen bireylerin sosyal gereksinmelerine cevap verebilecek düzenlemeler yapmalıdır. 8- Müzeler mutlaka gönüllü müze personeli istihdam etmelidirler. Bu amaçla üniversiteler, okul ve öretmenler, sivil toplum örgütleri ve kamu kuruluları ile i birlii yapmalıdırlar. 9- Özel sektör ve kurulular, müzelerin eitsel ilevlerini ve çada müzeciliin gereklerini yerine getirebilmesi için tevik edilmelidir. 10- Müze yöneticileri müzelerin ilevlerini daha iyi yerine getirebilmeleri amacıyla bulundukları illerdeki belediyeler, Özel dare, l Kültür ve Turizm Müdürlükleri ile i birlii yapmalıdırlar. 11- Basın-yayın organları, müzeler, ören yerleri ve müzede eitimi ile ilgili belgesel, tanıtım ve eitim programları hazırlamaları için tevik edilmelidirler. Kaynaklar Abacı, O. (1996). Müze Eitimi. Yayımlanmamı Sanatta Yeterlilik Tezi. stanbul: Marmara Üniversitesi. Akyürek, N. (1989). Eski Eser Kaçakçılıının Nedenleri. Eski Eser Tanıtımı ve Kaçakçılıının Önlenmesi Semineri Notları. Ankara: Dil Tarih Corafya Fakültesi. Atagök, T. (2000). Müzelerin Geçmii, Bugünü ve Gelecei. Sanat Dünyamız Dergisi. Sayı (80). s 83-93. Atik, A. (1999). Müzelerin Yeniden Yapılanması Kapsamında Müze-Toplum likisi, Müze-Toplum likisi Balamında Müze Tanıtımı ve letiim. Yeniden Müzecilii Düünmek. Der. Prof. Tomur Atagök. stanbul.yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları. Belleville, P. (1999). The Tarble Experience: A Museum. University and Community Partnership. Insea News. Volume:6,( 2-6)
Çelik, V. (1999). Eitimsel Liderlik. Ankara:Dou Matbaası. Erbay, F. (1998). Eitim Kurumlarının Müzelerin Kurumlamasındaki Yeri. 4. Müzecilik Semineri Bildirileri, stanbul. s. 47-50. France, L. B. P. (1999). A Morning Experience in a Brazilian Art Museum. Insea News,Volume: 6. (8-9) Gerçek, F. (1999). Türk Müzecilii. Ankara: Kültür Bakanlıı Yayınları. Gürer, L. (1990). Temel Tasarım. stanbul: stanbul Teknik Üniversitesi Matbaası. Harrison, M. (1963). Eitim ve Müzeler. Müzelerin Tekilatlanması- Pratik Öütler. UNESCO. ICOM Türkiye Millî Komitesi Yayınları. (109-119). Hooper, E ve Greenhill (1999). Müze ve Galeri Eitimi. (Çev. M. Ö. Evren, E. G. Kapçı, Yay. Haz. B. Onur) Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları. ICOM. (1958). Türk Millî Komitesi Haber Bülteni. Sayı 1. Ankara. nel, B. (1998). Amerika Birleik Devletleri nde Sanat Müzelerindeki Sanat Etkinlikleri, Koruma ve Onarım ile lgili Periyodik Çalımalar ve Sergilemedeki Plânlamalar. 4. Müzecilik Semineri Bildirileri çinde. stanbul, s. 24-29. Kırıolu, O. T. (1991). Sanatta Eitim. Görmek, Anlamak, Yaratmak. Hatay. Koçer, H. A. (1991). Türkiye de Modern Eitimin Douu ve Geliimi. stanbul: Milli Eitim Basımevi. Kültür Bakanlıının Tekilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. (24. Ocak, 1989). www 3. kultur. gov.tr / portal/ default- tr. asp? (belge no: 2384). M.E.B. (2000). lköretim Okulu Ders Programları, Resim- (6-7-8). Ankara. Makagıansar, M. (1984). Museums for Today and Tomorrow: A Cultural and Educational Mission. Museum, Volume:36. ( 3-8 ) McCoy, S. (1989). Docent in Art Museum Education, Museum Education History. Theory. and Practice. (Editors, Nancy BERRY and Susan MAYER). Museum Education History. Theory and Practice. Virginia.: National Art Edication Association. Mercin, L. (2002a). lköretim Kurumlarında Müze Eitiminin Sanat Eitimi çerisindeki Rolü. G. Üniversitesi Sanat Eitimi Sempozyumu Bildirileri. s.341-349 Mercin, L. (2002b). Anadolu Güzel Sanatlar Liselerinde Müzelerin Sanat (Resim) Eitimi Amaçlı Kullanılmasına likin Yönetici ve Öretmenlerin Görülerinin Deerlendirilmesi. Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Mexican Fine Arts Center Museum Chicago (2001). http:// www. mfacmchıcago.org/html. Özkasım, H. (1999). T.C. Kültür Bakanlıı Müzelerinde Finansal Sorunlar ve Malî Yapının Biçimlenmesiyle likisi. Yeniden Müzecilii Düünmek. (Der. Tomur Atagök). stanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları. Özsoy, V. (1998). Yetmibeinci Yılda Sanat Eitimi ve Öretimi (Resim- Eitimi). Millî Eitim, Sayı: 139. (58-65) Özsoy, V ve, Baytekin, B. (1996). Resim- Bölümlerinde Yeniden Yapılanma ve sim Deiiklii. Millî Eitim, Sayı:130. (48-54) Özsoy, V. (2002a). Sanat (Resim) Eitiminde Müze ve Okul Birlii ve Müzeye Dayalı Bazı Öretim Yöntemleri. Millî Eitim. S.153-154, Kı-Bahar/2002. s.5-17.
Özsoy, V. (2002b). Resim- (Sanat) Öretmeni Eitimine Yönelik Lisansüstü Programlarda Müze Eitiminin Yeri ve Önemi. Gazi Üniversitesi Sanat Eitimi Sempozyumu Bildirileri. s.59-74. Schoemaker, M. K. (1998). Art is a Wonderfull ESL Students as Pleace to Be: Museum Learners. Art Education, Volume: 51. (40-45) Stokrocki, M. ve O.T. Kırıolu. (1996). Orta Öretim Sanat Öretimi. Ankara: YÖK Dünya Bankası Yayınları. TRT, (2000). Atatürkçü Düünce Ve Milli Yayınlarda Uyulacak Hedeflere Yönelik lkeler. Yapım-Yayın Ve Uygulama Talimatı. Ankara: Yayın Planlama Koordinasyon ve Deerlendirme Dairesi Bakanlıı Yayınları. TRT, (2002). Genel Yayın Plânı. Ankara: Yayın Plânlama Koordinasyon ve Deerlendirme Dairesi Bakanlıı Yayınları. Wan, C. L.(1999). Issues in Art Museum and School Collaboratıon. Insea News. Volume: 6. (2-7) YÖK. (1997). Resim Öretmenlii Lisans Programı Ders Tanımları. Ankara Zeller, T. (1989).The Historical and Philosophical Foundaiıons of Art Museum Education in America. Museum Education History. Theory. and Practice. (Editors: Nancy BERRY and Susan MAYER). Virginia.: National Art Edication Association, s.10-89.
Summary THE RESPONSIBILITRES AND MUTUAL DUTIES OF INSTITUTIONS AND ASSOCIATIONS FOR USING MUSEUMS IN ART EDUCATON Vedat ÖZSOY * Levent MERCN ** Art education is the whole of activities which develope the individual s visual, physical, aeshetic aspects and creativity. Therefore, art education is required to be performed not only in formal schools but also lifelong. It is determined that there are different ways to be applied at art education efficiently. The museums being used for art education is one of those because art education in museum provides the learning, by doing and living. Moreover, this situation supplies more possibilities than closed classroom medium. Besides, it facilitates the critical approach and promotes creativity. According to the performed researchs and observations, it can be stated that the museums are not used for this purpose in Turkey. With this study, one has been endeavoured the determination connected with institutions and associations mutual duties and responsibilies for using the museums in art education. In the research, survey method has been applied. Datum was collected by examining the laws, regulations, legislations, curriculums in the country and the studies abroad. Also the results were obtained from survey, observation and interviews done by this article s writers before. Education takes part in among the most important problems of the nations. Art education provides a different necessity in the education integrity as well. This necessity has been required continious renewal. One of these innovations is using alternative art places. In the developed countries, the museums are used by this aim. In these activities, the museum administrations and the institutions of secondary education are in colloboration. Moreover, in this subject the goverments have undertaken important responsibilities as promoting private museums, training professional museum servant to be assigned in the museum, museum educator, curator, desiner etc. and encouraging voluntary working. As for Turkey, it is hardly seen that the museums are used for the education purpose. One of the reasons is that the curriculum does not enable efficient possibility education in the museums. Also it is expressed that other reasons are not being presented by specialist staff and sufficient presentations and the museums inadeguate social possibilities. It is pointed out that universities, private sectors and press-publication associations do not attach importance to museums and museum education. To improve these conditions in Turkey, the Ministry of National Education, the Ministry of Culture and the Ministry of Finance must make new arrangements in law within coordination. In addition to the universities, private sectors and press-publications associations must be promoted to the museum education. Address for Correspondence: * Doç. Dr. Vedat Özoy, Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi Güzel sanatlar Eitimi Bölümü 06500 Teknikokullar/Ankara. ** Uzm. Levent Mercin Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eitim Fakültesi Güzel Sanatlar Bölümü ehitlik/diyarbakır.