1. Kısım Yerel Yönetimler

İÇİNDEKİLER Önsöz...24 İkinci Baskıya Önsöz...28 1. Kısım Yerel Yönetimler 1. Bölüm: Yerel İdareler... 33 YEREL İDARELER...35 Giriş... 35 Yerel idarelerin Tanımı... 35 İl Özel İdareleri... 36 Belediyeler... 36 Köyler... 36 Yerel idarelerin Kuruluşu...37 Yerel İdarelerde Teşkilat Yapısı...37 Yerel İdare Alanı... 40 YENİ MAHALLİ İDARELER... 41 Mahalleler...41 Mahalli İdare Birlikleri... 42 Kent Konseyi... 43 Kalkınma Ajansları...44 İSKİ (İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi)... 45 YEREL İDARELERİN GELECEĞİ... 45 DEĞERLENDİRME... 46 Okuma Parçası: YEREL İDARELER YÖNETİMİ... 47 Okuma Parçası: BÖLGE KALKINMA AJANSLARI...49 Okuma Parçası: MÜLKİ İDARE ÜZERİNE...50 2. BÖLÜM: Yerel İdareler ve Planlama... 51 GİRİŞ...53 PLAN UYGULAMALARINA BAKIŞ...53 ULUSAL PLANLAMA...57 BÖLGESEL PLANLAMA... 60 İL PLANLAMASI... 63 İl Gelişme Planı... 64 7

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER İl Çevre Düzeni Planı... 66 İl Özel İdaresi Strateji Planı...67 İLÇE PLANLAMASI... 68 KIRSAL ALAN PLANLAMASI... 70 Köy Kalkınma Planı... 71 Orköy Planlaması... 71 Köy Kent Planlaması...72 Merkez Köy Planlaması...73 KENT PLANLAMASI...73 Belediye Strateji Planı...77 Kentsel Tasarım Planı... 81 Kentsel Gelişim Planı... 81 İmar Planları... 82 Nazım İmar Planı... 84 Koruma Amaçlı İmar Planı... 84 Revizyon İmar Planı... 85 İlave İmar Planı... 85 Mevzii İmar Planı... 85 İmar Planı Değişikliği... 85 DEĞERLENDİRME... 86 Okuma Parçası: İLÇE NEDİR, NASIL YÖNETİLİR?...89 Okuma Parçası: KIRSAL KALKINMADAN KIRSAL ÜRETİME...91 Okuma Parçası: KIRSAL KALKINMA AKTÖRLERİ...94 2. Kısım Gelecek Yönetimi 1. BÖLÜM: Strateji...97 STRATEJİ... 99 Stratejinin Tanımı... 99 Stratejinin Özellikleri...101 Stratejinin Boyutları...102 Stratejinin Oluşum veya Seyri...103 Stratejik Bütünlük...104 Yönetim Açısından Strateji...106 STRATEJİK KAVRAMLAR... 107 Vizyon...108 Misyon...109 Temel Değerler ve İlkeler...109 Amaçlar... 111 Hedefler... 111 Taktik...113 Program...113 Politika...114 Eylem...116 Okuma Parçası: TAKTİK... 118 2. BÖLÜM: Yerel Yönetimlerde Stratejik Yönetim... 119 GİRİŞ... 121 STRATEJİK YÖNETİME BAKIŞ... 122 Stratejik Yönetimin Tanımı...125 Stratejik Yönetimin Amaçları...126 Stratejik Yönetimin Özellikleri...126 Stratejik Yönetimin Faydaları...127 Stratejik Yönetimin Farkı...128 Stratejik Yönetim Süreci...129 Stratejik Yönetimin Araçları...131 Stratejik Yönetim, Stratejik Planlama İlişkisi...131 YEREL YÖNETİMLERE STRATEJİK YAKLAŞIM...133 Küresel Gelişmelerin Yönetime Etkisi...134 Üç Yönetim Yaklaşımı...134 Kamu Yaklaşımı...134 Yerel İdare Yaklaşımı...136 Kentsel Yaklaşım... 137 Yerel Yönetimlerde Yeniden Yapılanma...139 YEREL YÖNETİMDEN KENT YÖNETİMİNE... 139 YEREL YÖNETİMLERİN YENİ DURUMU... 144 Yerel Yönetimlerin Konumu...144 Yerel Yönetim Kaynak ve Potansiyelleri... 147 İnsan Kaynakları...148 Mali Kaynaklar...148 Yerel Yönetimlerde Rekabet...148 Yerel Yönetimlerin Sorunları...150 Yerel Yönetimlerin Çıkmazları...151 Göç...152 Yoksulluk...154 Yoksunluk...154 8 9

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER Yolsuzluk...156 Düzensiz Şehirleşme...156 YEREL YÖNETİMLERİN GÖREVLERİ /HİZMET ALANLARI... 158 YEREL YÖNETİMLERİN STRATEJİK ALANLARI... 162 İl Özel idarelerin Stratejik Alanları...164 Belediyelerin Uğraştığı Stratejik Alanlar...164 YEREL YÖNETİMLERİN STRATEJİK ÖNCELİKLERİ... 167 YEREL YÖNETİMLERDE STRATEJİK YÖNETİM ARAÇLARI... 168 Stratejik Planlama Yönetimi...168 Proje Yönetimi...169 Bilgi Yönetimi... 170 Bilgi Yönetim Sistemi... 171 Yönetim Bilgi Sistemi... 173 Veri Tabanı Yönetimi... 175 Sayısal veriler...177 Sözel veriler...177 e- devlet... 179 İmar Planlama Yönetimi...180 Danışmanlık Yönetimi...181 Destek Yönetimi...181 YEREL YÖNETİMLERİN STRATEJİK ORGANLARI... 183 YEREL YÖNETİMLERDE STRATEJİK LİDERLİK... 183 YEREL YÖNETİMLERDE YÖNETİŞİM... 190 YEREL YÖNETİMLERDE GELİŞİM... 192 Yerleşim...192 Yaşam Kalitesi...193 Markalaşma...194 Yeniden Yapılanma...194 Gelişim...195 Dönüşüm... 197 DEĞERLENDİRME... 198 Okuma Parçası: KENTTE BİR AĞAÇ NASIL KESİLİR...199 Okuma Parçası: KENT DEĞERLERLE YAŞAR...200 3. BÖLÜM: Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama...201 YEREL YÖNETİMLERDE STRATEJİK PLANLAMA... 203 STRATEJİK PLANLAMAYA BAKIŞ... 205 Stratejik Planlamanın Tanımı...205 Stratejik Planın Amacı... 207 Stratejik Planın Diğer Planlardan Farkı... 207 Stratejik Planın Özellikleri...208 Stratejik Planın Yararları...208 YEREL YÖNETİMLER VE STRATEJİK PLANLAMA... 209 Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama İhtiyacı...209 Yerel Yönetimleri Stratejik Planlamaya İten Nedenler... 210 Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlamayı Engelleyen Nedenler... 214 Stratejik Planlamanın Yerel Yönetimlere Sağlayacağı Faydalar... 216 STRATEJİK PLANLARI SAHİPLENMEK... 219 Sahiplik... 219 Katılım...221 Paydaşlar... 223 STRATEJİK PLANLARIN UYGULANMASI... 224 Stratejik Planların Mukayesesi...224 Stratejik Planlamanın Yasal Seyri... 227 STRATEJİK PLANLAMA SÜRECİ...232 Yerel Yönetimlerde Stratejik Plan Bütünlüğüne Bakış... 233 Yerel Yönetimlerde Stratejik Plan Sürecine Toplu Bakış... 236 Yerel İdarelerde Stratejik Plan Uygulama Kılavuzu... 237 Yerel idarelerde Stratejik Plan Yol Haritası... 237 Yerel idarelerde Stratejik Plan Yapım Süreci... 238 Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama Modeli... 239 DEĞERLENDİRME... 241 Okuma Parçası: STRATEJİK PLANLAMANIN ZORLUKLARI...244 Okuma Parçası: PLAN MI? PİLAV MI?...246 3. Kısım STRATEJİK PLAN YAPIMI VE UYGULAMASI 1. Bölüm: Stratejik Plan Yapım Süreci...249 GİRİŞ...251 STRATEJİK PLAN NASIL YAPILMALI...253 Merkezi İdare Uygulaması...254 Yerel Yönetimler Uygulaması...254 Kamu İdaresi ve Yerel İdare Eliyle...254 Uzman Kuruluşlar Eliyle... 256 Üniversiteler... 257 10 11

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER Özel Uzman Kuruluşlar... 257 Yabancı Kuruluşlar... 258 PLAN ÖNCESİ HAZIRLIK... 259 Karar, Yetki, Görevlendirme... 259 Hazırlık Bir Proje Yönetimi İşidir... 259 Tarama Yapmak...262 Plan Sorgusu... 263 Kurumsal Tarama... 263 Literatür Tarama... 265 Bilgi Alma/Danışmanlık Alma...269 İnsan Kaynakları Tarama...269 Çevreden Uzmanlık Tarama...269 Üniversite Desteği...269 Topluma Çağrı... 270 Plancı Seçimi... 270 Maddi Hazırlık... 271 Plan Büroları Oluşturma... 271 Teknik Donanım... 271 Araç-Gereç ve Malzemeler... 272 Bilgi İşlem... 273 Yazışmalar... 273 İletişim... 274 Site Ortamı Kurulması... 274 Veri ve Bilgi Depolama-Tasnif-İşleme... 275 Tedarik... 276 Kaynak... 276 Keşif... 276 Bütçe... 278 Eğitim...280 Sözleşmeler...281 PLAN İÇİN HAZIRLIK... 283 Toplantılar... 283 Teknik Toplantılar...284 Karar Toplantıları... 285 Bilgi ve İletişim Toplantıları... 285 Tanıtım Toplantıları... 285 Tanıtım... 286 İç Tanıtım... 286 Dış Tanıtım... 286 El Kitabı... 287 Sunum... 288 Raporlama... 289 Bilgi-Veri Yönetimi...290 Anket...290 Karar Verme ve Öngörü Teknikleri...290 Plan Yönetimi Oluşturma...291 Yönetim Planı Hazırlama...291 Plan Hazırlığı... 292 Örgüt Yapısı...294 Örgüt Yapısının Ana Unsurları... 297 Lider... 297 Plan Yöneticisi... 297 Koordinasyon Kurulu... 298 Çalışma Grupları... 298 Örgüt Yapısının Destek Unsurları... 302 Danışma Kurulu... 302 Akîl Adamlar...304 Yerel İdare Çevresindeki Kurum ve Kuruluşlar... 305 İş ve Görev Tanımı... 305 Çalışma Takvimi... 306 Okuma Parçası: ADANA İL GELİŞME PLANI...308 Okuma Parçası: POZANTI İLÇE GELİŞME PLANI...310 2. Bölüm: Stratejik Plan Yapmak... 311 ÇERÇEVE...313 Giriş... 313 İhtiyaçlar ve Beklentiler... 314 Kapsam... 315 Coğrafî Kapsam... 316 Kurumsal Kapsam...317 İnsani Kapsam... 318 Kısıtlar... 320 Öncelikler...321 Paydaşlar... 322 DURUM ANALİZİ...325 Yerel İdarenin Tarihçesi ve Gelişimi... 327 Yapısal Durum Analizi... 328 Kurumsal Analiz... 328 Kurum İçi Analiz... 329 Kurum Dışı Analiz... 330 12 13

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER Süreç Analizi...331 Memnuniyet Analizi...331 Mevzuat Analizi... 332 Mali Analiz... 333 Var Olan Plan Analizi... 333 Sektör Analizi...334 Potansiyel Analizi...334 Kaynak Analizi... 335 Ürün Analizi... 336 Yaşam Kalitesi Analizi... 337 Rekabet Gücü Analizi... 338 Çevre Analizi... 338 SWOT Analizi...343 Mevcut Durum Analizinde Kullanılan Teknikler... 347 GELECEĞİ TASARLAMAK... 348 Vizyon Oluşturmak...348 Misyon Belirlemek... 350 İlkeler ve Değerler Oluşturma... 352 Politika Üretmek... 352 Stratejik Öncelikleri Belirleme...354 Amaçların Tespiti... 356 Hedefleri Belirlemek... 358 Strateji Oluşturmak... 359 PLAN YAPMAK... 362 Yaklaşımlar...364 Kaynak Yaklaşımı...364 Fırsat Yaklaşımı...364 Tembel Yaklaşımı...364 Tercihli Yaklaşım... 365 Tek Yönlü Yaklaşım... 365 Çok Yönlü (Bütüncül) Yaklaşım... 365 Misyon Öncelik Yaklaşım... 365 Vizyon Öncelikli Yaklaşım... 365 Hiyerarşik Yaklaşım... 365 Kurumsal Yaklaşım... 366 Alan (Mekân) Yaklaşımı... 366 Piyasacı Yaklaşım... 366 Senaryolar... 366 Projeksiyonlar... 367 Kaynak Projeksiyonu... 367 Gelir Projeksiyonu... 368 Nüfus Projeksiyonu... 368 Yerleşim Projeksiyonu... 368 Çevre Projeksiyonu... 368 Temel Stratejiler... 369 Yeniden Yapılanma... 369 Kentsel Yenilenme, Dönüşüm... 369 Farklılık... 369 Hızlı Değişim, Dönüşüm... 369 Odaklanma... 369 Alan... 369 Rekabet... 370 Kaynak... 370 Yönetişim... 370 Katılım... 370 Raporlama... 373 Eylem Planı... 374 Kim Yapar?... 375 Okuma Parçası: 8 KERE GÖRDÜM, 10 KERE GİTTİM... 377 Okuma Parçası: KENT EŞİT DEĞİLDİR RANT OLABİLİR Mİ?... 378 Okuma Parçası: YENİ KENTLER KÜMELENMİŞ KENTLER OLACAK...379 3. Bölüm: Stratejik Plan Uygulamak...381 UYGULAMA...383 Performans... 385 Performans Değerlendirme ve Ölçme... 385 Yıllık Performans Programı... 389 Kaynaklar ve Bütçe...391 Faaliyetler...394 Projeler...394 Faaliyet Raporu... 395 Başarı Faktörleri... 396 Anahtar Başarı Faktörleri... 397 Kritik Başarı Faktörleri...400 KONTROL... 401 İzleme...402 Değerlendirme...405 Denetim...405 Düzeltme...406 Geri Besleme... 407 Stratejik Plan Yenileme... 409 14 15

İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ Düzeltme...409 Güncelleme...409 Yenileme...410 Okuma Parçası: BAŞKAN ÇÖPÜ KALDIRIN DERSE... 412 Okuma Parçası: EYLEM PLANI...415 Okuma Parçası: YENİ BELEDİYECİLİK STRATEJİLERİ...415 Okuma Parçası: PLANCI GÖZÜYLE İSTANBUL...416 4. Kısım GENEL DEĞERLENDİRME Genel Değerlendirme... 422 SON SÖZ YERİNE / STRATEJİK YÖNETİMİN GELECEĞİ... 444 Dizin...445 Kaynakça...464 Ekler...484 1. Kısım Yerel Yönetimler 1. Bölüm: Yerel İdareler TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.1 Yerel İdarelerde Bulunan Organlar... 38 Tablo 1.2 Yerel İdarelerin Planlama Açısından Karşılaştırılması... 40 Tablo 1.3 5355 s. Kanuna Göre Türkiye deki Mahalli İdare Birlikleri...43 2. Bölüm: Yerel İdareler ve Planlama Tablo 2.1 Türkiye de Uygulanan Plan Grupları...54 Tablo 2.2. Türkiye de Plan Yapımında Rol Alanlar...55 Tablo 2.3 Türkiye de Var olan Planlar...58 Tablo 2.4 Türkiye deki Bölgesel Kalkınma Planlarının Durumu (2009)...61 Tablo 2.5 Türkiye deki Planlama Bölgeleri...62 Tablo 2.6 Türkiye de Yapılan Planlar... 76 Tablo 2.7 Yerel Yönetimlerde Stratejik Plan Karşılaştırılması...79 Tablo 2.8 Türkiye de uygulanan imar planları...83 Tablo 2.9 Kentlerde Yapılan Mekansal Planlar...84 2. Kısım GELECEK YÖNETİMİ 1. Bölüm: Strateji Tablo 1.1 Stratejinin Oluşumu... 103 Tablo 1.2 Stratejik Bütünlük ve Stratejinin Seyri... 104 Tablo 1.3 Misyonla Vizyonun Karşılaştırılması... 108 Tablo 1.4 Amaç-Hedef Karşılaştırılması...112 Tablo 1.5 Politikayı Belirleyen Unsurlar... 114 Tablo 1.6 Strateji-Politika Karşılaştırılması... 115 2. Bölüm: Yerel Yönetimlerde Stratejik Yönetim Tablo 2.1 Stratejik Yönetim- Genel Yönetim Karşılaştırılması... 129 Tablo 2.2 Stratejik Yönetim-Stratejik Planlama Farkı... 133 Tablo 2.3 Yönetim Karşılaştırmaları... 142 Tablo 2.4 Yerel İdarelerin Hizmet Alanları... 160 Tablo 2.4 Yerel İdarelerin Hizmet Alanları (devamı)... 161 Tablo 2.5 İl Özel İdarelerinin ve Belediyelerin Uğraştığı Stratejik Alanların Karşılaştırılması... 165 Tablo 2.6 Bilgi Havuzu Yönetimi Tablosu...172 Tablo 2.7 Liderlik ve Yöneticilik Ayrımı...187 16 17

TABLOLAR LİSTESİ TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.8 Geleneksel ve Çağdaş Liderlik Anlayışı Farklılıkları (Kurumsal)... 189 Tablo 2.9 Klasik Yönetici ve Lider Yöneticinin Farkları (Kişisel)... 189 Tablo 2.10 Yönetim- Yönetişim Ayrımını Gösteren Tablo... 191 3. Bölüm: Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama Tablo 3.1 Stratejik Yönetim ve Stratejik Planlama İlişkisi...205 Tablo 3.2. Stratejik Plan ile Genel Plan Arasındaki Fark...207 Tablo 3.3. Yerel İdarede Dönüşümün Genel Görünüşü... 211 Tablo 3.4 Belediyelerde Genel Plan İle Stratejik Plan Karşılaştırması...217 Tablo 3.5 Katılım şekli...222 Tablo 3.6 Genel Plan İle Stratejik Plan Karşılaştırması...225 Stratejik plan algılaması...226 Stratejik planlamada yanlışlar...227 Tablo 3.7 Türkiye de Yerel Yönetimlerde Stratejik Plan Modeli...228 Tablo 3.8 Planların Yerel Hiyerarşisi... 234 Tablo 3.10 Stratejik Plan Yol Haritası...237 Tablo 3.9 Yerel İdarelerde Stratejik Plan Adım Adım Uygulama Kılavuzu...238 Tablo 3.11 Stratejik Plan Yapım Süreci...239 3. Kısım STRATEJİK PLAN YAPIMI VE UYGULAMASI 1. Bölüm: Stratejik Plan Yapım Süreci Tablo 1.1 Plancının Özellikleri...270 Tablo 1.2 Keşif Tablosu...277 Tablo 1.3 Faaliyet Bütçe Tablosu...279 Tablo 1.4 Sorun Çözme ve Karar Alma Akış Diyagramı... 291 Tablo 1.5 Proje Yönetim Planı...292 Tablo 1.6 Yerel İdarelerde Stratejik Planlama Örgüt Modeli...296 Tablo 1.7 Hazırlık... 301 Tablo 1.8 Üretim Tablosu... 301 Tablo 1.9 Uygulama Tablosu... 301 Tablo 1.10 Danışma Kurulu Takvimi (Örnek)... 304 Tablo 1.12 Çalışma Takvimi (Adana ili Örneği 18 Aylık):...306 Tablo 1.11 İş ve Görev Tanımı Tablosu...306 Tablo 2.6 Paydaş Görüş ve Beklentileri...325 Tablo 2.7 Mevcut Durum Analizi...326 Tablo 2.8 Yapısal Durum Analizi Tablosu...328 Tablo 2.9 Kurumsal Analiz Tablosu...330 Tablo 2.10 Yerel Yönetimlerde Sektör Analizi (örnek)...334 Tablo 2.11 Yerel Yönetimlerde Potansiyel Analiz (örnek)...335 Tablo 2.12 BM Yaşam Kalitesi Göstergeleri...337 Tablo 2.13 Yerel İdarenin Rekabet Gücü Analizi...339 Tablo 2.14 Çevre Katmanları... 340 Tablo 2.15 Yerel Yönetim Tablosu... 341 Tablo 2.16 Çevre Analizi... 342 Tablo 2.17 Stratejik Konular Matrisi... 344 Tablo 2.18 DİGEP Sektörsel Öncelikler ( Örnek)... 345 Tablo 2.19 Pozantı İlçesi SWOT Matrisi (Kısaltılmıştır)... 346 Tablo 2.20 Durum Analizi Teknikeri...347 Tablo 2.21 Vizyon Oluşturma...350 Tablo 2.22 Misyon Oluşturma Tablosu...351 Tablo 2.23 Politika Üretme Formatı...353 Tablo 2.24 Stratejik Alan Öncelikleri Belirleme Tablosu...356 Tablo 2.25 PİGEP Mekânsal Gelişme Planı (Örnek)...371 Tablo 2.26 Eylem Planı Tablosu (örnek)...374 3. Bölüm: Stratejik Plan Uygulamak Tablo 3.1 Eylem Planı...383 Tablo 3.2 Yerel İdarelerde Proje Planı...385 Tablo 3.3 Performans Ölçüm Kriterleri...388 Tablo 3.4 Performans Programı Tablosu...390 Tablo 3.5 Program Bütçe Serüveni...392 Tablo 3.6 Kaynak Tablosu...393 Tablo 3.7 Yerel idarenin Anahtar Başarı Faktörleri...399 Tablo 3.8 İzleme Formu... 403 2. Bölüm: Stratejik Plan Yapmak Tablo 2.1 Yerel İdarelerde Plan Aktörleri...319 Tablo 2.2 Yerel İdarelerde Stratejik Plan Çevresi...319 Tablo 2.3 Paydaş Kısıtları... 321 Tablo 2.4 Paydaşlar Tablosu...323 Tablo 2.5 Paydaşlar Analizi... 324 18 19

ŞEKİLLER LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ 1. Kısım Yerel Yönetimler 1. Bölüm: Yerel İdareler ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1 Uygulanmakta Olan Yönetim Sistemimizin Durumu...38 Şekil 1.2 Yerel idarelerde Örgütlenme Şeması...39 2. Bölüm: Yerel İdareler ve Planlama Şekil 2.1 İl Genelinde Plan Ağacı...65 Şekil 2.2 Kentsel Plan Sınırları...75 Şekil 2.3 Kentlerde Plan Ağacı...78 Şekil 2.4 Stratejik Planlamanın Belediyelere Katkıları...80 2. Kısım GELECEK YÖNETİMİ 1. Bölüm: Strateji Şekil 1.1 Strateji Üçgeni... 100 Şekil 1.2 Strateji Döngüsü... 104 Şekil 1.3 Stratejik düşünme... 105 Şekil 1.4 Vizyon... 108 Şekil 1.5 Misyon Sepetleri... 109 Şekil 1.6 Temel Değerlerin Birleşenleri... 110 2. Bölüm: Yerel Yönetimlerde Stratejik Yönetim Şekil 2.1 Stratejik Yönetimin Dünyası... 124 Şekil 2.2 Stratejik Yönetim Süreci... 130 Şekil 2.3 Stratejik Yönetim - Stratejik Planlama ilişkisi... 132 Şekil 2.4 Kentlerin Motor Gücü... 138 Şekil 2.5 Kentsel Alan... 141 Şekil 2.6 Yönetim Bilgi Sistemi...174 Şekil 2.7 Veri Tabanı Oluşum...177 Şekil 2.8 Verilerin Web te (Sitede) Yayınlanması...178 Şekil 2.9 Veritabanı Yönetimi...178 Şekil 2.10 Liderin Hareket Grafiği... 185 Şekil 2.11 Yerel İdare Liderliği... 186 Şekil 2.12 Yerel Yönetimlerde Yönetişim... 192 Şekil 2.13 Kentsel Gelişim Katmanları... 196 3. Bölüm: Yerel Yönetimlerde Stratejik Planlama Şekil 3.1 Stratejik Planlamanın Konumu...205 Şekil 3.2 Stratejik Plan Sahipliği... 220 Şekil 3.3 Plan Üçgenleri... 221 Şekil 3.4 Stratejik Plan Seyri...233 Şekil 3.5 Yerel İdarelerde Plan Bütünlüğüne Bakış... 234 Şekil 3.6 Kamusal ve Sivil Kesim Karşılaştırılması...235 Şekil 3.7 Stratejik Plan Yıldızı...235 Şekil 3.8 Yerel Yönetimler İçin Stratejik Planlama Modeli Çerçevesi... 240 3. Kısım STRATEJİK PLAN YAPIMI VE UYGULAMASI 1. Bölüm: Stratejik Plan Yapım Süreci Şekil 1.1 Sistemin Süreçleri...251 Şekil 1.2 Sisteminin İşleyiş Döngüsü...252 Şekil 1.3 Kamu-Halk buluşması (hizmet döngüsü)...252 Şekil 1.4 Proje akış şeması... 260 Şekil 1.5 Veri Oluşturma... 261 Şekil 1.6 Toplantı Yönetimi...262 Şekil 1.7 Envanterin Hazırlama Aşamaları...268 Şekil 1.8 Tanıtım Döngüsü...286 Şekil 1.9 İnsan Kaynaklarını Tarama...293 Şekil 1.10 Yerel idare Matris Organizasyon Yapısı...295 Şekil 1.11 Çalışma Grubu...299 2. Bölüm: Stratejik Plan Yapmak Şekil 2.1 Stratejik Plan Seyri...314 Şekil 2.2 Stratejik Plan Kapsamı...315 Şekil 2.3 Plan Çevresi...318 Şekil 2.4 Stratejik Planlamada Etkin Katılım Şeması...322 Şekil 2.5 SWOT Matrisi... 345 Şekil 2.6 Stratejik Öncelik Şeması...356 Şekil 2.7 Hedef Belirleme Piramidi...359 Şekil 2.8 Strateji Bohçası...360 Şekil 2.9 Strateji Döngüsü...360 Şekil 2.10 Süzgeçler... 361 Şekil 2.11 Stratejik Plan Evi...363 Şekil 2.12 Stratejik Plan Dengesi...372 3. Bölüm: Stratejik Plan Uygulamak Şekil 3.1 Performans Süreci...386 20 21

ŞEKİLLER LİSTESİ KISALTMALAR Şekil 3.2 Performans Yönetim Sistemi Döngüsü...387 Şekil 3.3 Proje Süreci...392 Şekil 3.4 Proje Havuzu...396 Şekil 3.5 Anahtar Başarı Faktörleri Süreci... 400 Şekil 3.6 Kontrol Sistem... 401 Şekil 3.7 Stratejik İzleme ve Değerlendirme... 404 Şekil 3.8 Stratejik Sapma Analizi ve Düzeltme... 404 Şekil 3.9 Performans Ölçümü ve Geri Besleme... 408 Dpt Rio İski B.Y.K.P. Tbmm Ypk Bb Stk Bkp Cıt B.Ö.K.R, Orköy Çdp Tesev Abd Ar-Ge Swot Cbs Kbs Kybs Ab Ybs Web TÜİK Oecd Sp Yy T.C. Gsyh Ptt Gzft Pigep Smart Puko Bka KISALTMALAR Devlet Planlama Teşkilatı Rio De Janeiro İstanbul Su Ve Kanalizasyon İdaresi Beş Yıllık Kalkınma Planı Türkiye Büyük Millet Meclisi Yüksek Planlama Kurulu Büyükşehir Belediyesi Sivil Toplum Kuruluşu Bölge Kalkınma Planı Kültür Tabiat Varlıklarını Koruma Alanı Bölgesel Özel İhtisas Komisyonu Raporu Orman Köyleri Kalkındırma Kurumu Çevre Düzeni Planı Türkiye Ekonomik Ve Sosyal Etüdler Vakfı Amerika Birleşik Devletleri Araştırma Ve Geliştirme İşletme Analiz Yöntemi Coğrafi Bilgi Sistemi Kent Bilgi Sistemi Kent Yönetim Bilgi Sistemi Avrupa Birliği Yönetim Bilgi Sistemi Ağ Türkiye İstatistlik Kurumu Ekonomik İşbirliği Ve Kalkınma Örgütü Stratejik Plan Yerel Yönetim Türkiye Cumhuriyeti Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Posta Telgraf Teşkilatı Güçlü-Zayıf-Fırsat-Tehdit Pozantı İlçe Gelişim Planı Analiz YÖntemi Planla-Uygula-Kontrol Et-Önlem Al Bölge Kalkınma Ajansı 22 23

ÖNSÖZ ÖNSÖZ ÖNSÖZ Değişen ve değişmek zorunda olan bir dünyada yaşıyoruz. Kimse değişimin varlığını inkâr etmiyor. Ancak değişimin farkına varanlar, değişimi yakalayanlar ve değişime kapılarını kapayanlar şeklinde ayrımlar görüyoruz. Burada kazanan veya öne çıkan, değişimi yakalayanlar oluyor. Dünya küreselleşme akımı ile tek tip anlayış ve tek tip yönetime doğru kaydırılmak istenmektedir. Küreselleşmenin yaygınlaşması, yeni sistemin getirdiği araçlar ile kendini somutlaştırıyor. Bunlardan biri de strateji, stratejik yönetim ve stratejik planlama kavramlarıdır. Değişimde onları içeren yönetim alanında gözleniyor. Gelişen dünyanın ve özellikle girmekte olduğumuz Avrupa Birliği nin yönetim alanındaki standart ve normlarına ülkemizin de ihtiyacı bulunmaktadır. Bu gerçeklerden hareketle stratejik planlama sistemimize girmiş, yasal dayanakları hazırlanmış, uygulamak zorunda olduğumuz faaliyetler şekline dönüşmüştür. Her türlü stratejik yaklaşım ve faaliyetin öncelikle düşünce ve anlayışı ile başladığını dünya gerçeğinden öğreniyoruz. Ülkemizde yönetim ve bürokrasi kültürünün bu yeni anlayışı benimsemesi, uygulaması ve sonuçlarını alması zaman alacağa benzemektedir. Öte yandan değişimin farkına varan yerel idareler, stratejik planı, gelişme ve kalkınmanın bir aracı olarak görerek şimdiden uygulamaya geçmek istemektedirler. Yönetimin devamını sağlamak temel bir ilkedir. Yönetim süreci pek çok iç ve dış koşulların, çok yönlü faktörlerin etkisi ile oluşmaktadır. Görünen bu yönetim karmaşasını netleştirmek, anlaşılır hale getirmek, şeffaflaştırmak yeni yönetim yaklaşımının özünü oluşturmaktadır. Bu süreçte stratejik planlama öne çıkmaktadır. Tıpkı özel işletmelerde olduğu gibi, kamu idareleri ve yerel idareler de stratejik plan yaparak hayatiyetini sürdürme yoluna gitmektedirler. Stratejik plan yaparken bir tehlikeye baştan işaret etmeliyiz. Amaç stratejik plan yapmak veya stratejik plana sahip olmak değil, stratejik plan ile geniş katılımı sağlayarak öğrenme süreci içinde kalkınma ve gelişmeyi sürdürmek olmalıdır. Bu amaca ulaşmak için ortak hedef, ortak yol ve yöntemler (stratejiler) geliştirmek önemlidir. Varılmak istenen yer, ortak gelecek olmalıdır. Yerel idarelerde şeklen yapılan stratejik planların uygulamada ciddi problemler çıkaracağı aşikârdır. Stratejik plan yerel idare ile onun çevresi tarafından kabul görmesi ve yerel gerçeğe dayanması halinde başarılı olacaktır. Biraz genelleştirerek konuya kamu açısından bakmak faydalı olacaktır. Türk kamu yönetimi üzerine ciddi araştırmalar yapılmaktadır. Hepsinin kabul ettiği ortak gerçek, kamu ve toplum kaynaklarının etkin verimli kullanılmadığı yolundadır. Ülkemizde yasalaşarak sistemimize giren stratejik planlama ile kaynakları etkin ve verimli kullanan gelişmiş dünyanın yönetim modeline geçişimiz sağlanacaktır. Yerel idarelere yukarıda anlatılan gelişmeler ışığında daha ayrıntılı bakabiliriz. Yerel idare olan il, ilçe ve kentlerde kurumsal kültür ve ona bağlı olarak kurumsallaşma yeterince gelişmemiştir. Yönetim, kurum yöneticilerinin (özellikle üst yöneticilerin) kişilik, kapasite ve anlayışlarına bağlı olarak sürdürülmektedir. İlde vali, ilçelerde kaymakamlar ortalama üç yıl, belediye başkanları beş yıl görev yapmaktadır. Yönetim kültürümüzde bir yıl çevreyi tanıma, bir yıl plan-proje geliştirme, bir yıl kaynak temin etme, kalan yıllarda ise uygulamaya geçilmektedir. Bu durumda üst yönetici çalışmalarının sonuçlarını görememektedir. Diğer ifade ile toplum, yönetim faaliyetlerinin sonuçlarından somut olarak yararlanamamaktadır. Yine yönetim kültürümüzde yönetici, kendine bırakılan veya devredileni devam ettirmek yerine, çalışmaları kendisi yeniden başlatmaktadır. Açıkçası, kendisi sil baştan plan ve program geliştirmeye çalışmaktadır. İster kamu yöneticisi, ister seçilmiş yönetici olsun her yöneticinin değişimi ile kurum rota değiştirmektedir. Bu gidişe yıllar sonra geriye dönüp bakıldığında, hedefine ulaşamamamış ve büyümeyi yakalayamamış yerel idare karşımıza çıkmaktadır. Oysa, yerel idarelerde stratejik yönetim ve stratejik planlama yerleşmiş olsaydı, kurumsal kültür oluşsaydı, kurumsal çark kendiliğinden dönecek, sistemin başındaki yöneticinin değişmesinin fazla önemi ve etkisi olmayacaktı. Bir diğer ifade ile; stratejik yönetim ve stratejik planlama yerleşmiş olsaydı, yönetim sistemimizin anayasası kabul edilen her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır atasözünün anlayışı terk edilip yerine idarenin yoğurt yiyişi vardır sözü geçerli olurdu. Sonuç olarak diyebiliriz ki; yönetici ve onun çevresine bağlı yönetim anlayışı yüzünden yerel idarelerde gelişme aksamazdı. Biraz da Yerel İdarelerde Stratejik Planlama çalışmamıza değinmek istiyorum. Adana Valiliği nde görev yaptığım sırada Çukurova ve Adana yı kapsayan geçmişte beş adet plan teşebbüsü olmuş, planların hepsi yarım kalmıştı. İlin ve bölgenin stratejik gelişme planına şiddetle ihtiyacı vardı. Bu ihtiyacı bütün kesimler dillendirmekteydi. Ama ihtiyacını karşılayacak planlama aracının ne olduğu veya nasıl çalışacağı konusunda hem bilgisizlik vardı, hem de kafalar karışıktı. Böylesi bir ortamda stratejik gelişme planı hazırlamadan önce zihni- 24 25

ÖNSÖZ ÖNSÖZ yeti değiştirmek, insanları eğitmek, anlayışı geliştirmek, ortak amaç ve hedefe yöneltmek, yeni yönetim ve organizasyon oluşturmak gerekmekteydi. Hepsinden önemlisi, ilde üst yöneticilerin; (vali, belediye başkanı, rektör, oda ve meslek kuruluşları başkanlarının), stratejik plana inanması ve bunu uygulama iradesi göstermeleriydi. O zamanki yönetimden plan yöneticisi sıfatıyla böyle bir yaklaşım gördüğümü itiraf edebilirim. Kamudaki durum ise: Üst yöneticilerin konuya tamamen yabancı olduklarını gösteriyordu. Adana Valiliği tarafından İl Stratejik Gelişme Planı çalışmaları sırasında kurumların varsa, MİSYON-VİZYON-İLKE-AMAÇ- HEDEFLERİ sorulmuş, gönderilen yüz yetmiş kurumdan sadece sekizinden olumlu cevap alınmıştı. Çoğu kurum yöneticisi (müdürleri) böyle bir yazıyla, yazı içindeki terimlerle ilk defa karşılaştıklarını, ne yapacaklarını bilemediklerini ifade etmişlerdi. Buradan şu yargıya varmak istiyoruz. DPT, Stratejik Planlama Kılavuzu nda geleceğe bakış ile ilgili şu tespiti yapmaktadır: Kamuda, görevlilerin önemli bir kısmı çalıştığı birimin kimliği hakkında fikir sahibi olmakla birlikte, misyon, vizyon ve ilkeler çerçevesinde kuruluşun tamamını kapsayan bir kurumsal kimliği algılamakta güçlük çekmektedir. Stratejik planlama, kişileri disiplinli bir şekilde bu bütünlüğü algılamaya yöneltir. Bizim yaptığımız Adana tespiti ile Devlet Planlama Teşkilatı nın ortaya koyduğu tespit üst üste çakışmaktadır. Anlaşılıyor ki, kamu yönetiminde ve yerel idarelerde stratejik planın öğrenilmesi ve anlaşılması gerekir. Yerel idarelerde stratejik planlama çalışmaları ile stratejik plan birikimi artacak, uygulama giderek oturacaktır. Öte yandan ülkemizde bu alanda çalışmaların çok az olduğu tespit edilmektedir. Hâlbuki dünyada stratejik plan, yönetimin olmazsa olmaz parçası kabul edilmektedir. Bu açıdan yaklaşarak stratejik yönetim ve stratejik plan ile ilgili çalışmalara önem verilmeli ve desteklenmelidir. Yerel idarelerde Stratejik Planlama ve Uygulama beş kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda, yerel idarelere genel olarak bakılmış mevcut ve yasal durum teşkilat yapısı, halen uygulanmakta olan planlama çalışmaları ortaya konmuştur. Yerel idare bu açıdan genel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Yerel idarelerde stratejik planlama ihtiyacı kamu yerel idare ve kentsel yaklaşımlarla ele alınarak incelenmeye çalışılmıştır. Yerel idarelerde yeniden yapılanma ihtiyacı araştırılmış ve analiz edilmiştir, İkinci kısımda: Stratejik planlama literatürü taranarak strateji, stratejik planlama ve stratejik yönetim ele alınmıştır. Üçüncü kısımda: Yerel idarelerde stratejik plan yapımı hazırlıkları incelenmiştir. Bu kısım ön hazırlık, hazırlık ve örgütlenme olarak üç bölüm- de ele alınmıştır. Dördüncü kısımda: Yerel idarelerde uygulanabilir stratejik planlama modeli verilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda planlama sürecine toplu bakılmış, plan süreci, yol haritası verilmiş, plan hazırlığı, kapsamı ve unsurları işlenmiştir. Sonra stratejik plan modelinin işleyişi ayrıntı verilerek uygulanabilir plan yapım modeli oluşturulmaya çalışılmıştır. Aktarılan modelde stratejik planlamanın düşünce ve hazırlık aşamasından uygulama, izleme ve kontrol aşamasına kadar geçen bütün aşamalarda stratejik planlama süreci incelenerek yerel idareler için model önerisinde bulunulmuştur. Beşinci kısımda: Yerel idarelerde stratejik planlama için önerilerde bulunulmuştur. Ayrıca dizin ve geniş kaynakça eklenmiştir. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Başkanı Prof. Dr. Süleyman Türkel e ve Doç. Dr. Haluk Korkmazyürek e şükranlarımı sunarım. İlk adımımız onlarla birlikte atılmıştır. Rahat çalışma ortamı sağlayan eşime ve çocuklarıma, çalışmalar sırasında her türlü desteği ve emeği veren ismini sıralamakta zorlandığım Adana ve İstanbul daki gönüllü, fedakâr, yardımsever çalışma arkadaşlarıma candan teşekkürlerimi sunarım. Bu çalışmanın strateji alanındaki daha iyi çalışmalara örnek olmasını ve yönetici beyinlere ışık tutmasını dilerim. 26 27

İKİNCİ ÖNSÖZ İKİNCİ ÖNSÖZ İKİNCİ ÖNSÖZ Kitap ile yerel yönetimlerde stratejik planlama uygulaması denk geldi. Kitap basıldığından beri üç yıl geçti. Üç yıl gibi kısa bir zamanda yerel idareler kanun emrine uyarak strateji planlarını yaptılar. Merkezi kurumlar, kamu kurumları, üniversiteler strateji planları yaptılar. Yani, yerel idarelerde, kamu kurumları ve üniversitelerde strateji plan birikimi az da olsa oluştu. Yerel yönetimlerde strateji planlarının çoğunlukla uzman özel sektöre yaptırıldığı görüldü. Özel sektör tarafında da benzer birikim meydana geldi. Uzman kuruluşlar teorik bilgiye ve özel sektör tecrübesine sahipken tanımadıkları yerel yönetim alanına girdiler. Stratejik plan yaptılar. Planın performans programını hazırladılar, denetleyerek raporladılar. Kısmen de olsa yerel yönetim tecrübesi kazandılar. İleri dönemlerde plan ve performans programı işini üstlenecekleri görünüyor. Plan başarısı açısından uzman kuruluşların yetkinliği, birikimi önem kazanıyor. Yerel yönetim tarafında plan açısından faydalı gelişmeler görmekteyiz. Nüfusu elli binin üzerinde olan yerel yönetimler stratejik plan yaptılar. En azından bir dönem tecrübe kazandılar. Belediye ve il özel idareleri kurumlarında plan ve performans işlerini bağımsız yürütecek stratejik planlama birimleri kurdular. Her yıl performans göstergeleri hazırlayarak program yaptılar. Performans bütçelerini hazırladılar. Yatırım ve faaliyetlerini yaptılar. İzleyerek değerlendirdiler. Dönem sonu raporladılar. Faaliyet raporu yerel yönetim liderinin (vali, belediye başkanı) bir yıllık faaliyeti olarak mecliste sunuldu. Yerel halka ilan edildi. Bu hikâye anlatımlarla şu sonuca varmak istiyoruz. Stratejik plan ve performans programı yerel yönetimlerin icraatları arasında zorunlu çalışmalar olarak sürecektir. Önümüze iki tehlike çıkmaktadır. Daha doğrusu yönetim kültürümüzde planları kendine benzetecek iki tehlike mevcuttur. Biri planın bürokratik faaliyet olarak kalması, keyfi yönetimin sürmesi; diğeri planların iktidarda olan başkanın faaliyeti olarak görülüp geri kalanlarca benimsenmemesidir. Her iki halde yerel yönetime zarar verir. Çünkü planlar yerel yönetimin beş yıllık hayatını yönetirler. Plana katkı sağlamak ve destek vermek yani planın uygulanmasını sağlamak, planı iyileştirmek, plandan maksimum fayda elde etmek, yerel yönetime hizmet etmek anlamına gelir. Plan her ne kadar liderin sorumluluğunda ve döneminde yapılsa da uygulama alanı yerel yönetimlerdir. Olaya yerel yönetimler açısından bakılmalıdır. Bu bakış kültürü yerleşirse plan herkesçe sahiplenir, plandan en fazla fayda temin edilmiş olur. Yukarıda ele aldığımız tehlikeyi ve gidişi önleyecek bir yol önümüzde görünmektedir. O da yerel yönetimlerde stratejik yönetime geçmek. Stratejik plan ve onun uygulanan yüzü olan performans programı mevcut yerel yönetim yapısı, sistemi, süreçleri, bürokrasisi, kültürü, anlayışı üzerine oturtuldu. Hâlbuki stratejik yönetim anlayışı mevcut yönetim anlayışından farklı sistem ve işleyiş getirmektedir. Yönetim, süreçler, planlama, uygulama, denetim alanlarında katılım, yönetişim gelmektedir. Yönetim anlayışı dünyanın kabul gördüğü yeni ilkeleri getirmektedir. Anladığımız dilde birlikte yönetim diyebileceğimiz yeni yönetim iklimine geçilecektir. Bu durumda yönetimde planda başından sonuna kadar sahiplenilmiş olacaktır. Kitap yenilenme, ekleme ve gözden geçirmelerle yeni bir kitaba dönüştü. Kitap stratejik yönetim in girmesiyle tamamlandı. Stratejik yönetim ve stratejik planlama ayrı bölümler halinde ele alındı. Hayat nasıl durmuyor yenileniyor ise, kitap da zamanın gelişmeleri sonucu yenilendi, gelişti. Onun da ötesine geçerek gelecek dönemlere projeksiyonlar tutarak gelişmeci anlayışla yaklaşıldı. Yani gelecek şimdiden işlenmeye çalışıldı. Bundan amacımız yerel idareyi yöneten liderlerin bugünden sıyrılıp geleceğe bakabilmelerini sağlamaya yöneliktir. Kitapta kimlerin emeği geçmedi ki, sayılsa sayfalar dolar. Hepsi karanlık bir yolu aydınlatan yön lambaları oldular. Emekleri, katkıları inkâr edilemez ve çok değerlidir. Hepsine teşekkür ederim. Hepsinin kendim kadar heyecanlı ve fedakâr çalıştıklarını gördüm. Kitabın maddi kıymetlerle ölçemeyeceğimiz bir bedeli var. Bu kitap otuz yıllık kamu ve mahalli idare, on yıllık akademik tecrübe yoğunlaşmanın neticesidir. Kitap, kamu hayatından, özel hayatımızdan, sağlığımızdan, biraz zevklerimizden kısılarak ve disiplinli çalışma sonucu ortaya çıkarılmıştır. Sevindirici taraf strateji dünyasının tutması, üzerine bir taraftan kafa yoranların, bir taraftan uygulayanların emek ve çaba harcamasıdır. Daha önemli olanı ise, stratejik yönetim ve plana inanarak ondan fayda bekleyen toplumumuzun varlığıdır. Planlar gücünü milletten alırsa, ondan beslenirse yaşar. İvme bunu göstermektedir. 28 29