Süleyman Demirel Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi Dergisi Yıl: 2009/1, Sayı: 22 Review of the Faculty of Divinity, University of Süleyman Demirel ÖZET

Süleyman Demirel Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi Dergisi Yıl: 2009/1, Sayı: 22 Review of the Faculty of Divinity, University of Süleyman Demirel Year:2009/1, Number:22 DEMĐRCĐ MEHMET EFE VE ISPARTA NIN ĐĞDECĐK KÖYÜ NDEKĐ KARARGÂH KONAĞI Doğan DEMĐRCĐ ÖZET Đğdecik, Demirli Dağı nın güney yamacında ve Isparta-Dinar demiryolunun kenarında yer alan küçük bir köydür. Demirci Mehmet Efe 1920 lerde bu köyde yedi ay süreyle Süleyman Efendi ye ait büyük bir evde ikamet etmiştir. Ev, o dönemden kalma güzel ve iyi korunmuş bir örnektir. Zemin kattaki taş duvarın üzeri, ikinci katta içi kerpiç dolgu ve bağdadi sıvalı duvar olarak devam etmektedir. Taş duvarı desteklemek amacıyla 40-50 cm. aralıklarla ahşap hatıllar kullanılmıştır. Giriş kısmının üzeri Bursa tipi kemerli olup, her iki katta da iç ve dış sofalara sahiptir. Eski Isparta evlerinde de görüldüğü üzere sofası yola doğru cumba biçiminde bir çıkma yapmaktadır. Üst kattaki sofa, aynı zamanda oturmak için kullanılmaktaydı. Evin tüm pencereleri eşit ölçülerde olup, kuzey yöndekilerin ahşap kepenkleri vardır. Zemin katta, doğu yöndeki iki odanın birer ocağı bulunmaktadır. Pencereler yaklaşık aynı ölçülerde olup, kuzey yöndekiler ahşap kepenklidir. Üst katta, güney yöndeki odalar; büyük yuvarlak formlu ve bir merkezden dışarıya doğru yayılan güneş ışığı biçimli ahşap tavan göbeklidir. Üst katta, kuzey yöndeki odaların tavan göbeklerinde meyve tabağı biçiminde alçı kabartmalar vardır. Yapı, Avrupa ve Barok üsluptan etkilenmiştir. Bu ilginç ev tipine Isparta şehir merkezinde rastlanılmamaktadır. Anahtar Sözcükler: Demirci Mehmet Efe, Isparta, Đğdecik, Isparta Evleri. ABSTRACT Demirci Mehmet Efe and His Headquarter House in Đğdecik Village of Isparta Đğdecik is a small village located near the Isparta-Dinar railway and in the south slope of Demirli Mountain. In this village, Demirci Mehmet Efe lived in a big house about seven months in 1920 s. Belonged to Süleyman Efendi, this beautiful house is a well-preserved and good example one. Its stone wall of the ground floor continues with a wooden structure which are filled with mud-bricks and covered with stucco wall until the upper floor. Wooden lintens are laid down each 40 to 50 Uzman, Isparta Müze Müdürlüğü, e-posta: d.demirci32@mynet.com.tr

Doğan DEMĐRCĐ cm intervals to support the stone walls. It has Bursa type arche at the above of entrance and also included exterior and interior halls in both of the two floors. The extensions of the hall are projected towards the street as a bay window and this kind of wooden bay windows can be seen in old houses in Isparta. The halls in upper floor are also used for sitting rooms. The windows are almost standart in size all around the house and they have wooden shutters in northern side. Two rooms at South side have a fairplace in ground floor. Ceiling of southern rooms in upper floor is a big round form made with battens beginning from the centre spread out like sun rays. Northern rooms have relief plaster of the ceiling centre in the shape of fruit plates in upper floor. The building has some constructive influences from European and Baroque styles. This interesting house type isn t seen in Isparta city itself. Keywords: Demirci Mehmet Efe, Isparta, Đğdecik, Isparta Houses. Giriş Isparta ili ve ilçelerinde bulunan ve oldukça özenli ve sağlam yapılara sahip olan ev mimarisi tarihten bugüne uzanan bir köprü görevi görmektedir. Ev mimarisi her yerde olduğu gibi Isparta ili ve ilçelerinde; geçmişteki insanların gelenek ve göreneklerini, sanat anlayışlarını, yaşayış tarzlarını, zevklerini, günümüze yansıtan bir ayna durumundadır. Evlerin içerisinde yaşayan insanlar kendi kişiliklerini, zevklerini, ruh halini, kısacası birçok özelliklerini evlerine yansıtmışlardır. Araştırmaya konu olan konak, Milli Mücadele yıllarında Demirci Mehmet Efe nin 1920 yılında yedi ay süreyle ikamet ettiği ikametgâhı ve karargâhı olarak kullanılan tarihi öneme sahip bir evdir. Demirci Mehmet Efe, Milli Mücadele tarihinde Đğdecik Baskını olarak bilinen tarihi olayda, bu konakta bulunmaktaydı. Baskın sabahı bu konaktan kaçarak Đğdecik Köyü nün arkasındaki dağlara sığınmıştır. Đğdecik Köyü nde bulunan ve bir dönemin tarihine tanıklık etmiş olan konağın yapım tarihi belli değildir. Konak günümüzde hala ayaktadır. Ancak büyük oranda restorasyona ihtiyacı vardır. Demirci Mehmet Efe nin, daha sonra Nazilli de ikamet etmeye başladığı ve 1959 tarihindeki ölümüne kadar orada kaldığı bilinmektedir. 1 Konak, Đğdecik Köyü nde, köy meydanının yaklaşık 100 metre batısındadır. Konağın doğusunda dar, kuzey yönünde ise geniş bir sokak vardır. Konağın giriş cephesi kuzey yöndeki geniş sokağa bakmaktadır. Mülkiyeti günümüzde Gülsüm Erdoğan adına kayıtlıdır. Konak şu anda metruk durumda olup kapısı kilitlidir. Konak henüz koruma altına alınmamıştır. Ancak, taşınmaz kültür varlığı olarak koruma altına alınabilmesi için gerekli çalışmalar başlatılmış bulunmaktadır (Levha-1). 1 http://www.itusozluk.com, Demirci Mehmet Efe, (02.02.2009) 126

Demirci Mehmet Efe Ve Isparta nın Đğdecik Köyü ndeki Karargâh Konağı I. Đğdecik Köyü Đğdecik Köyü, Gönen Đlçesi ne bağlı Isparta nın 23 km kuzeyinde bulunan Demirli Dağı nın eteğinde kurulmuş bir köydür. Köyün doğusunda Gönen Đlçesi, güneyinde Koçtepe (Fandas), batısında Gümüşgün (Baladız) köyleri ile kuzeyinde Güneykent (Geresin) Kasabası bulunmaktadır. Köyün güneyinden tren yolu geçmektedir. Đğdecik Köyü; aynı zamanda Isparta dan çıkarak Afyon, Đzmir ve Burdur a giden karayolunun kuzeyinde yer almaktadır. Köyün bulunduğu bölge tarihsel açıdan Akdeniz kıyıları ile Đç Anadolu, Ege ve Marmara bölgeleri arasında bir geçit yeri konumuna sahip olması dolayısıyla kültür alışverişine de sahne olmuştur. Đğdecik Köyü ne ait eski yerleşim yerinin; köye yürüyüş mesafesiyle 20 dakika uzaklıkta, bugün köyün bahçeleri durumunda olan Alaman tabir edilen yerde olduğu söylenmektedir. Köyün eski yerleşim yerinde, altı hanede M. 1500/H. 906 tarih ve 30 numaralı defter-i hakanide 16 kişinin vergiyle mükellef olduğu kayıtlarda belirtilmektedir 2. Köy Teke ve Hamit Sancağı Mutasarrıfı Çelik Mehmet Paşa ya H. 1150 (M. 1747) tarihinde tımar olarak verilmiştir.1754 yılında kıtlık ve veba gibi salgın hastalıklar nedeniyle dağılan köyün yerine şimdiki köyün kurulduğu anlaşılmaktadır. Đğdecik köyü H. 1330 (M. 1914) yılının Eylül ayında meydana gelen büyük depremden zarar görmüş olup, birçok ev, köy odası ve caminin minaresi yıkılmıştır. Bu deprem sonucunda ikisi köyden, dördü köy odasındaki misafirlerden olmak üzere toplam altı kişinin hayatını kaybettiği öğrenilmektedir. 3 Aydın cephesinden düşman baskısı altında tutunamayarak geri çekilen Demirci Mehmet Efe, tren ile yakınından geçmekte olduğu Đğdecik Köyü nü görünce bu köyün manzarasını çok beğenmiş ve burada oturmaya karar vermiştir. Demirci Mehmet Efe birkaç ailenin evini boşaltmış ve bu evlere kendisi ile ailesini yerleştirmiştir. Demirci Mehmet Efe nin yedi ay süreyle köyde ikamet ettiği belirtilmekte 4, dolayısıyla karargâhını bu köyde kurduğu söylenilmektedir. 5 Köyün Cumhuriyet döneminde 204 erkek, 232 kadın olmak üzere 436 nüfusu olduğu anlaşılmaktadır. Đlçe merkezine 7 km uzaklıkta bulunan Đğdecik Köyü nün günümüzde 120 hanede 319 nüfusu vardır. 6 Daha önce Isparta merkez ilçeye bağlı olan köy, sonra 20.09.1991 tarihinde ilçe teşkilatı olarak yapılanan Gönen e bağlanmıştır. 2 Ali Rıza Yürükoğlu, Đğdecik Köyü, Ün Dergisi, Sayı 171-172, Cilt 13, Isparta 1949, s. 2299 3, Ali Rıza Yürükoğlu, a.g.m., s. 2301 4 Ali Rıza Yürükoğlu, a.g.m., s. 2299 5 www.isparta.gov.tr, (29.01.2009) 6 www.ispartagonen.gov.tr, (07.05.2009) 127

Doğan DEMĐRCĐ II. Demirci Mehmet Efe 2.1 Demirci Mehmet Efe nin Hayatı 1885 yılında Nazilli nin Piribeyli Köyü nde doğan Demirci Mehmet Efe babası gibi demircilik yapmaktaydı. Birinci Dünya Savaşında bir Ermeni subayının onur kırıcı hareketine kızarak askerden kaçarak dağa çıkmıştır. Demirci Mehmet Efe yaklaşık 200 kişilik bir kuvvetle eşkıyalık yapmaya başlamıştır. Demirci Efe nin dağdan indirilmesinde Piribeyli Köyü nden Mehmet Bey, Hırkalı Halil Ağa ve Jandarma Yüzbaşısı Unkapanlı Nuri Bey in etkisinin olduğu, Sökeli Ali Efe ve Zurnacı Efe ise Demirci Efe nin güvendiği başlıca şefleri olduğu bildirilmektedir. Dağdan inen Demirci Efe nin karargahını Nazilli ye kurduğu anlaşılmaktadır. 7 Demirci Efe Denizli de Rumların tehcirini önlemek isteyen bazı şahısların kararlarından vazgeçirilmesi amacıyla, Sökeli Ali Efe ile bir gurup zeybeği bu şahısların üzerine göndermiştir. Çıkan olaylar sonucunda Sökeli Ali Efe ile 16 zeybek vurularak öldürülmüş olduğundan, Demirci Mehmet Efe nin bunların intikamını almak için Denizli ye gittiği, içlerinde vali vekili, müddeiumumi ve bir gurup müderrisin de bulunduğu 58 kişiyi öldürdüğü bildirilmektedir. 8 Demirci Efe 15 Mayıs 1919 da Đzmir e giren Yunanlılara karşı Milli Mücadeleye katılmış, kuvvetleriyle 10 Temmuz 1919 da Umurlu daki cephe komutanı Đsmail Hakkı Bey in emrine girmiştir. 5 Ekim 1919 da Aydın Cephesi Umum Kuvay-i Milliye Komutanı olmuştur. 12 Haziran 1920 de Yunanlıların Milli Kuvvetlere karşı saldırısı üzerine Isparta ya çekilmek zorunda kalmıştır. 9 10 Kasım 1920 de Refet Bey in Afyon-Adana arasındaki Güney Cephesine tayin edilmesi, Kuvay-i Milliye ile Kuvay-i Nizamiye (düzenli ordu) arasında çekişmeye sebep olmuştur. Bu sıralarda çeteciliği savunan Galip Hoca (Celal Bayar) ile Çerkes Etem, Demirci Mehmet Efe yi kendi yanlarına almak isterken Refet Bey ise düzenli bir ordu kurulması için Efe yi Konya ya davet etmiştir. 10 Refet Bey e olumlu ya da olumsuz bir cevap vermeyen Demirci Mehmet Efe ye Đğdecik Köyü nde bir gece baskın düzenlenmiş, Efe nin kuvvetleri dağıtılmıştır. Demirci Mehmet Efe çok az bir adamıyla birlikte dağa kaçmayı başarmıştır. Demirci Efe dağa kaçarak kendisi kurtulmasına rağmen, kuvvetleri teslim olmuştur. Daha sonra Ankara Hükümeti, Milli Mücadele deki 7 8 9 10 Rahmi Apak, Đstiklal Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, TTK Yay., Ankara 1990, s. 105 Rahmi Apak, a.g.e., s. 210 Böcüzade Süleyman Sami, Isparta Tarihi (nşr: Suat Seren), Serenler Yay., Đstanbul 1983, s. 354 Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 354 128

Demirci Mehmet Efe Ve Isparta nın Đğdecik Köyü ndeki Karargâh Konağı başarılarından dolayı kendisini affetmiştir. Demirci Mehmet Efe 1955 yılında Nazilli de vefat etmiştir. 11 Birinci Menderes mücadele gurubu olarak tanımlanan Demirci Mehmet Efe nin; vatanını milletini seven bir kahraman olduğu buna karşılık her dağda gezen insan gibi hassas, herkese karşı şüphe içinde bulunduğu, hükümeti ve inzibatı sevmediği, askerlikten ve subaylıktan çekindiği ve itimat etmediği bildirilmektedir. 12 Demirci Mehmet Efe nin Denizli de halka sert davranması nedeniyle sürekli kendisine karşı bir saldırı bulunulacağından korktuğu, uzun yıllar sonra dahi kalabalık yerlere girerken yanında adamlarını bulundurarak, orta yerde oturmadığı ve otururken sırtını duvara verdiği söylenilmektedir. Bununla beraber, efelik yaptığı dönemlerde kendisine zeybek, kızan olmak için gelenlere Dinine düşkün olanlar, Yörük Ali nin yanına gitsin diyerek geri gönderdiği belirtilmektedir. Özellikle eşkıyalık zamanlarında halka karşı sert yaklaşımı gereği olsa gerek Demirci Mehmet Efe hakkında yakılmış türküye rastlanılmadığı da bazı kaynaklarda yazılıdır. 13 2.2 Demirci Mehmet Efe nin Isparta ya Gelişleri Isparta da Müdafa-ı Hukuk Cemiyeti tarafından yürütülen faaliyetler ve toplanan yardımlar Demirci Mehmet Efe ye, yani Denizli-Nazilli cephesine yardım için yapılmaktaydı. 14 Hafız Đbrahim (Demiralay) idaresine verilen birkaç yüz kişi, Ankara dan gelerek Hafız Đbrahim Bey in asla tasvip etmeyeceği biçimdeyerli halka ve kadınlara tecavüz ve saldırılarda bulunmaya başladığından; resmi zabıta kuvvetlerine bağlı yerli askerler (müdafiler), Ispartalı Mahmut Efe (Kel Mahmut lakaplı) komutasında halka karşı yapılan tecavüz ve saldırıları önleme girişimlerinde bulunmuşlardır. Çatışmalarda; saldırganlardan birisi öldürülmüş, bir kısmı yaralanmış ve bir kısmı da tutuklanmıştır. 8 Ağustos 1336 (M. 1920) tarihinde meydana gelen bu olay sonucu korkuya kapılan halk evlerine kapanarak sokağa çıkamamış, dükkanlar ve mağazalar günlerce kapalı kalmıştır. Çıkan olaylar nedeniyle halkın korunması için Demirci Mehmet Efe Isparta ya davet edilmiştir. 15 Çetelerin köylerde ve nahiyelerde bir takım yolsuz hareketler yaptıkları yolundaki şikâyetleri dinlemek ve incelemek üzere Efe nin Isparta ya geleceği haberleri üzerine Heyeti Temsiliye Isparta Şubesi ve mutasarrıf tarafından 11 12 13 14 15 Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 354 Rahmi Apak, a.g.e., s. 216 http://www.zeybekler.net/efeler/demirci-mehmet-efe.html, (02.02.2009 ) Bayram Kodaman, Hafız Đbrahim Demiralay ın Hatıratı Milli Mücadelede Isparta, Isparta nın Dünü, Bugünü ve Yarını Sempozyumu II Bildirileri, SDU, C. 3, Isparta 2001, s. 169 Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 362 129

Doğan DEMĐRCĐ gerekli hazırlıklar yapılmış ve Efe 5 Aralık 1335 (M.1919) tarihinde Isparta da görkemli bir törenle karşılanmıştır. Efenin beraberinde 130 kadar silahlı kızanı ile erler vardır. Efe, okul öğrencileri ve kalabalık bir halk topluluğu tarafından alkışlanmış, halkın yoğun sevgi gösterileriyle birlikte askerlik şubesi önüne kadar getirilmiştir. Efenin kızdığı kimseleri, kim olursa olsun sorgusuz ve mahkeme kararı olmadan idam ettiği yolundaki haberleri duyan herkes titremiş, yanına girerken padişah huzuruna girer gibi teşrifat usul ve kaidelerine riayet etmiştir. 16 Efenin Isparta ya ikinci gelişi 16 Ocak 1336 (M. 1920) yılında olmuştur. Ilımlı ve hoşgörülü davrandığı ifade edilen Efe, Heyeti Temsiliye yi yenilemeye karar vermiştir. Demirci Efe cephede kullanılmak üzere Isparta dan 30.000 liranın toplanarak kendisine verilmesini istemiştir. Heyeti Temsiliye ise sadece 20.000 lira toplanabileceğini söyleyerek, bu miktarı tüccar, esnaf ve şehrin ileri gelenlerinden temin etmiştir. Efe, daha sonra yapılmış ve yapılacak camileri, yarım kalan hastaneyi, idadi mektebinin eksikliklerini görmüş olduğundan toplanan paranın bir kısmını da alarak cepheye gitmiştir. 17 1920 yılı Ramazan ayı içerisinde Yunanlıların Nazilli ye saldıracaklarının anlaşılması üzerine burada yaşayan halk iç kesimlere göç etmeye başlamıştır. Bu sırada Nazilli de büyük bir yangın çıkmıştır. Bundan dolayı Demirci Mehmet Efe ve yakınları da Isparta ya gelme gereği duymuşlardır. Isparta nın bundan böyle merkez olacağı haberleri yayılmış, Burdur eski mutasarrıfı (Darbaz Lakaplı) Hacı Vasfi Bey in eviyle civardaki bazı evler boşaltılarak Efe ve yakınları buralara yerleştirilmiştir. 18 Demirci Efe nin eşi Hanım Efe nin yakınları ve hayvanları için Gönen Đlçesi nin Yuvaçça Yaylası seçilmiş, Đğdecik Köyü nde de eşraftan Merhum Hafız Ağa oğlu Süleyman Efendi nin konağı Efe ve eşine tahsis edilmiştir. 19 Böcüzade ye göre ailenin masrafları Heyeti Temsiliye tarafından toplanan paralarla karşılanmaktaydı. 20 Konya nın Bozkır ilçesinden Delibaş Mehmet adında bir çete reisinin Kuvayi Dafiayı Milliye aleyhinde bin, iki bin silahlı kişi ile Konya Hükümetini zapt, bütün memur ve görevlileri azl ve ifna ettiği, telgraf hatlarını keserek ve 16 17 18 19 20 Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 354 Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 356 Halil Gelendost, Demirci Mehmet Efe nin karısının yerleştiği Hacı Vasfi Bey in evini bin sarı altına satın aldığı, ayrıca Gönen de de bir çiftlik alma girişiminde bulunduğu belirtmektedir. Buna karşılık Milli Mücadele Dönemini bizzat yaşayan Böcüzade ise Hacı Vasfi Bey in, evinin Demirci Efe tarafından işgal edilmesini ve Kuvayi Milliyeciler tarafından kendisine yapılan diğer haksızlıkları Sadrazam Ali Paşa ya bir dilekçeyle şikayet ettiğini bildirmektedir. Bkz. Halil Gelendost, Kurtuluş Savaşında Isparta Isparta nın Dünü, Bugünü ve Yarını Sempozyumu II Bildirileri, C. 3, SDU, Isparta 2001; s. 303, Ayrıca bkz. Böcüzade Süleyman Sami, Isparta Tarihi, s. 362 www.isparta.gov.tr, (29.01.2009) Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 362 130

Demirci Mehmet Efe Ve Isparta nın Đğdecik Köyü ndeki Karargâh Konağı kopararak haberleşmeyi önlediği hususu Afyon Karahisar Đl inden bildirilmiş, hatta bunların Yalvaç ve Karaağaç ı işgal ederek Eğirdir Đlçesi, Karabağlar Mevkii ne kadar geldikleri rivayet edilmeye başlamıştır. Demirci Mehmet Efe Nazilli de iken bu kez yine Ankara nın emri ile Delibaş ve avanesini yakalamak için görevlendirilmiştir. Bunun üzerine Demirci Efe maiyetiyle birlikte 10 Ekim 1336 (M. 1920) de Isparta ya üçüncü kez gelmiş, Hafız Đbrahim Bey le maiyetindeki Demiralayı erlerinden bir kısmını da beraberinde getirmiştir. 21 2.3 Demirci Mehmet Efe nin Đğdecik Köyünde Baskına Uğraması Albay Refet Bey in Güney Cephesi Komutanlığı na getirildiği gün Mustafa Kemal Paşa yeni cephe komutanlığına verdiği emre göre Milis Kuvvetlerinin tasfiye edilmesi gerekmektedir. Bu sıralarda Demirci Mehmet Efe de Albay Şefik Bey le beraber Isparta ya gelmiş bulunmaktadır. 22 Kasım 1920 gecesi Đçişleri Bakanı ve Güney Cephesi Komutanı Refet Bey den Albay Şefik Bey aracılığı ile şifreli bir telgraf gelmiştir. Telgrafta; Artık milis teşkilatının şimdiye kadar olduğu gibi devamına sebep ve mahal kalmamıştır. Kuvayi Milliye Teşkilatı lağvedilmiştir. Demirci Efe bundan sonra askeri bir sıfat ve nizam altında atlı takip kuvvetleri komutanı olarak benim refakatimde vazife görecektir. Artık Demirci Mehmet Efe yerine Mehmet Beyefendi tabiri kullanılacaktır. denmektedir. Bu telgraf üzerine Demirci Efe artık Isparta da oturmayı kendisi için tehlikeli görerek, Đğdecik Köyü ne yerleşmeye karar vermiştir. 22 Refet Paşa Konya da iken Demirci Mehmet Efe yi Konya ya davet ederek ona kuvvetlerini kolordu olarak teşkil etmeyi ve kendisine de kolordu kumandanlığı vermeyi teklif etmiştir. Efe bu teklif karşısında kararsız kalmış, herhangi bir cevap vermemiştir. Bu esnada Çerkes Etem ile Demirci Mehmet Efe nin irtibat kurdukları yönündeki çeşitli haberlerin duyulması üzerine Refet Bey harekete geçerek Demirci Mehmet Efe nin üzerine yürüme kararını almıştır. Refet Bey, yeni kurulmak üzere olan Yarbay Nazmi komutasındaki Birinci Süvari Tümeni, bir jandarma piyade taburu, karargâh süvari bölüğü ve Denizli deki 57. Tümenden bazı kuvvetleri toplayarak, civardakileri yanıltmak için de Yunanlılar üzerine hareket yapılacağı yönünde kasıtlı ve yanlış haberler yaydırmış, ancak tersine yani Isparta ya doğru hareket edilmiştir. Bu hareketle aynı zamanda Isparta ve Đlçelerinde bulunan süvari takımlarına ve Jandarmaya bu konuda emir verildiğinden Đğdecik, Baladız bölgelerindeki yolların da tutulması sağlanmıştır. Bu esnada Đğdecikte ikamet etmekte olan Demirci Mehmet Efe nin yanında 200 kadar kızanı bulunduğu, diğer adamlarının ise civar köylerde dağınık vaziyette oldukları anlaşılmaktadır. 15 Aralık 1336 (M. 1920) tarihi gecesi Baladız (şimdiki Gümüşgün) Köyü ne ulaşan kuvvetler üç kola ayrılarak Đğdecik Köyü nü her yandan sarmışlardır. Şafakla beraber Refet 21 22 Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 367 Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 373 131

Doğan DEMĐRCĐ Bey Đğdecik Köyü ne girerek Demirci Mehmet Efe ye baskını gerçekleştirmiştir. Demirci nin maiyetindeki efeler birkaç el silah atarak karşılık verseler de Demirci Mehmet Efe iki numaralı kolun yanlış bir hareketinden faydalanarak atıyla beraber Đğdecik gerisindeki dağa çekilmiştir. 23 Refet Paşa baskınla ilgili olarak sonradan; Demirci Efe, Ethem gibi değildi. Hırsız, eşkıya idi. Zavallının biri idi. Evvela Demirci nin üzerine yürüdüm. Bir sabah baskın yaptım. Kaldığı köye iki top savurdum, hemen kaçtı. Kasasını ve kıymetli silahlarını ele geçirdim. Tam yüz lirası vardı. Sonra onu on kişilik maiyetiyle bir yerde ikamete memur ettim. Yanına on kişi bırakmasa idim düşmanları öldürürlerdi. Ayrıca geçimi için tahsisat bağladım. Tabii kendi parasından veriyordum. Sonra çocuklarına da baktım, yine kendi parasını harcadım. demektedir. 24 Refet Paşa nın baskınından kurtularak kaçan Demirci Mehmet Efe nin Tavas ve Bozdoğan da yakalanarak gözaltına alındığı ve orada ikamete mecbur tutulduğu sonradan öğrenilmiştir. 25 Refet Bey, yanındaki bir kısım kuvvetle Çarşamba günü Isparta ya gelmiş Hükümet ve Belediye memurlarının huzuruyla Efe nin buradaki konağında araştırma yaptırmış, buradaki 100.000 Osmanlı altını ve 200.000 lira kadar banknotu alarak Ankara ya göndermiştir. 26 III- Đğdecik Demirci Mehmet Efe Konağı 3.1 Yapının Planı ve Dış Cephe Özellikleri Yapılış tarihi bilinmemekle birlikte 19. yüzyıl sivil mimari örneği olduğu tahmin edilen yapı; yarım bodrumlu, zemin üzeri bir katlı ve hareketli cephelidir (Levha-2). Bodrum ve zemin katı; araları ahşap hatıllı düzeltmiş yassı moloz taş ile bunun üzeri bağdadi olarak inşa edilmiştir. (Levha 3-4). Konak topoğrafik olarak güney yöne doğru hafif meyilli bir arazi üzerinde yer almaktadır. Kuzey yönde sokağa bakan cephesinde düz çıkmalı bir cumbası vardır. Cumbalı olan kuzey yönü hareketli, diğer yönler hareketsizdir. Son yıllarda Türk ev mimarisi ile ilgili birçok araştırma yapılmış, Türk evinin temel yaşama birimi oda ve odalar arasındaki ortak alan sofanın konumuna göre Türk evi plan tipleri belirlenmiştir. 27 Girişleri esas alınarak yapılan tipolojiye göre T tipinde sofalı ve bahçeli plan grubuna girmekte olduğu görülür. Güneye 23 24 25 26 27 Rahmi Apak, a.g.e., s. 217 Selahattin Selek, Milli Mücadele, Cilt.2, s. 901-902 aktaran; Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 373 Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 372 Böcüzade Süleyman Sami, a.g.e., s. 372 Sınıflandırma S.Hakkı Eldem in çalışmasına dayanmaktadır. Bkz: Sedat Hakkı Eldem, Türk Evi Plan Tipleri, Đstanbul. 1968, s. 11; ayrıca, bkz. Anadolu Türk Mimarisinde Konut, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, Cilt. 5, s. 873; Cengiz Bektaş, Halk Yapı Sanatı, Đstanbul 2001, s.47 132

Demirci Mehmet Efe Ve Isparta nın Đğdecik Köyü ndeki Karargâh Konağı doğru meyilli bir arazi üzerinde konumlandığından güney cephede bodrum katı dahil üç katlıdır. Güney yöndeki bodrum katı üç tarafı açık dış sofalı tiptedir. Yine bu yönde zemin ve üst katı tamamen camla kaplanmış ve Hanaylı Tip denilen evlerdendir. 28 Bazı kaynaklarda dış sofanın üstü kapalı yanları açık bahçeye ya da manzaraya yönlenmiş bir mekan olduğu ancak iklimin daha soğuk olduğu yerlerde üstü kapalı balkonlara dönüştüğü belirtilmektedir. 29 Demirci Mehmet Efe nin ikamet etmiş olduğu bu konakta aynı şekilde zemin ve üst katlar kapatılmıştır. Bu nedenle kaynaklarda belirtilen plan tiplerine göre konak dış sofalıdır. Konağın planı simetriktir. Zemin kat depo, kiler, mutfak vb. gibi bazı servis mekânları, üst kat ise banyo ve yaşam mekânları olarak işlev görmektedir. Servis mekânlarından bazıları evin güney yönünde bahçeye bakan kısımda yer almaktadırlar. Tandır evi veya aşevi olduğu söylenen yapı ise güneybatı köşede ayrı bir mekan halindedir. Dört tarafı müstakildir. Konak bu yönüyle Türk evinin ana özelliklerini taşımaktadır. 30 Kuzey yöndeki girişi evin cephe aksının ortasındadır. Ana yola bakan yöne sokağa açılan cumbası üçgen alınlıklıdır (Levha-5). Doğu yöndeki giriş kapısı sokak kotundan yüksek olduğundan evin zemin katına üç basamaklı taş bir merdivenle girilmektedir. Giriş kapısının bulunduğu yönde iç sofadan birer pencere sokağa doğru açılmaktadır. Ana yola bakan cephedeki odalardan ise ikişer pencere sokağa açılmaktadır. Üst katta cumba cephesinde üç pencere birbirlerine eşit mesafelerde yer almaktadır. Güneyde bahçeye bakan yönde cephe pencerelerle kaplıdır. Konağın konumlandığı arazinin güneye doğru meyilli olması dolayısıyla, güney yönde üç katlı olarak görünmektedir. Bodrum katta yer alan odaların muhtemelen erzak ya da saman koymak için yapılmış ahır ve depo gibi servis mekânları olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir (Levha-6). Güneybatı köşesinde yapıya eklenmiş tuvalet ve yine buna bitişik olarak halk arasında aşevi ya da tandır evi olduğu söylenen iki katlı kırma çatılı bir mekân bulunmaktadır. Tuvalet adeta; zemin kat sofasından mutfağa geçişi sağlayan bir geçit gibi görünmektedir. Tuvalet yapısı yapının köşesinde batı yöne doğru simetriyi bozacak şekilde bir çıkma yapmakta olup, yakından incelendiğinde konağın Batı duvarına yapıştırıldığı görülmektedir. Bu nedenle tuvalet yapısı ve mutfak olduğu söylenen yapı muhtemelen evden sonra yapılmış olmalıdır. Tuvaletlerin batı yönünde bulunan ahşap bir kapı ile mutfak kısmına geçilebilmektedir (Levha-7). Konağın güney yönünde küçük bir bahçesi vardır. Ancak harç kullanılmadan yapılan kuru örgü moloz taş örgü ile yapılan bahçe duvarları yıkılmış ve zamanla kaybolmuştur. Bahçenin olduğu kısım boş bir arsa 28 29 30 Metin Sözen-Cengiz Eruzun, Anadolu da Ev ve Đnsan, Emlak Bankası Yayınları, BYY, 1992, s. 81 Isparta da dış sofa hanaylık olarak adlandırılmaktadır. Açık ve kapalı hanaylık olarak kendi içinde ayrıldığı görülmektedir. Bkz. Nuri Katırcıoğlu, Bütün Isparta, Bereket Matbaası, 1958 Ankara, s. 110 Haşim Karpuz, Erzurum Evleri, Kültür Bakanlığı yay., Ankara 1989, s. 14 133

Doğan DEMĐRCĐ gibi görünmektedir. Yapıda herhangi bir şekilde onarım izine rastlanılmamıştır. Bu haliyle aslını koruduğu söylenebilir. Yapının sokağa taşan tek cumbasının alt kısmı içbükey formlu iki adet bağdadi eli böğründe ile desteklenmektedir. Bahçeye bakan güney yönde, bodrum katta bulunan altı adet kare formlu ahşap sütun, zemin katın dış sofasını taşımaktadır (Levha-8). Dış cepheden yapılan incelemede çatısın üzerinde iki adet bacasının olduğu görülmektedir. Bu bacalar çatının güneydoğu ve güneybatı köşesine yakın yerlerde bulunmaktadır. Bacaların her ikisi de kare formlu, düzgün kesme köfke taş ile yapılmıştır. Yaklaşık 50 cm yüksekliğinde olan bacaların tepesinde yatay konulmuş teneke külahlar vardır. Bacalar zemin kattaki ocaklara aittir. Tüm yönlerde içbükey ve kısa saçaklara sahiptir. Saçak altları ahşap çıtalı, bunun üzeri bağdadi sıvalıdır. Çatı ve saçaklar evin üst planına göre şekillendiğinden cumbanın üzerini örtmektedir. Saçak altlarında mavi boya ile yapılmış geometrik süslemeler görülmektedir. Çatısının üzeri Marsilya tip kiremitle kaplıdır. Evin güneybatısında, bahçede bulunan mekan; uzun ve düz ahşap saçaklı, kırma çatılı olup, bu çatının üzeri ise alaturka tip kiremitle kaplı, kırma beşik çatı ile örtülüdür. Yapı, Isparta il merkezinde, Kepeci Mahallesi, Hüseyin Avni Paşa Caddesi nde bulunan Tahir Paşa Konağı ile benzerlikler göstermektedir. Tahir Paşa Konağı nın üst katındaki ebced tekniğine yazılmış bir yazı panosundan anlaşıldığı üzere 1875 yılında Mir Abdullah yani Abdullah Paşa tarafından inşa edildiği anlaşılmaktadır. 31 Tahir Paşa Konağı nda plan şeması olarak T tipinde sofalı olup güney cephesi aynı şekilde tamamen pencere ile kaplıdır. Alçı ve ahşap süslemeler her ikisinde de zengin olmasına karşılık süsleme açısından farklılıklar görülmektedir. (Levha-9). Sokağa açılan güney yönde yer alan kapısı cephe aksının ortasında ve cumbanın altında yer almaktadır. Dikdörtgen formlu olan kapı sokak kotundan yüksektedir. Kapı; demir ve çift kanatlı olup, kapı kanatları; dikdörtgen formlu demir panoların kanat çerçevesine takılmasıyla oluşturulmuştur. Dikdörtgen panoların birleştikleri kenarlar; alçak kabartma tekniğinde süslemelidir. Kapı kanatlarının üzerinde göğüs hizasında düşey olarak takılmış silindirik profilli, pirinç kapı kolları vardır. Silindirik kapı kolları ortada iki, yanlarda ise birer boğumludur. Binisi üzerinde sol el biçimli pirinç kapı tokmağı vardır. Kapının binisi de alçak kabartma tekniğinde bitkisel motiflerle süslüdür (Levha-10). Dış kapısının özgün olabileceği düşünülmektedir. Yapının ana yola bakan kuzey yönünde, giriş kapısının sağ ve solunda üçer adet dikdörtgen formlu perforje demir parmaklıklı pencere bulunmaktadır. Bunlardan ikişer adedi sağ ve solda bulunan odalara aittir. Birer adedi ise sofaya aittir. Üst katta cumba cephesinde üç, kısa kenarlarında birer adet dikdörtgen formlu ahşap kepenkli pencere bulunmaktadır. Cumbanın sağında ve solunda bulunan odalardan ikişer adet pencere yola bakmaktadır. Bunlar da ahşap 31 Bahattin Yaman, Isparta da Yok Olan Bir Kültür: Tahir Paşa Konağı, Bilge Dergisi, Đstanbul 2007, s.96-108 134

Demirci Mehmet Efe Ve Isparta nın Đğdecik Köyü ndeki Karargâh Konağı kepenklidir. Kepenklerin tamamı çift kanatlıdır. Evin doğu yönünde zemin katta dört adet dikdörtgen formlu pencere, dar olan doğu yöndeki sokağa bakmaktadır. Bu pencereler perforje demir parmaklıklıdır. Pencerelerden üç adedi odalara, bir adedi dış sofaya aittir. Zemin katta güneydoğu yöndeki ve güneybatı yöndeki odanın dışarıya bakan penceresi yoktur (Levha-11). Üst katta doğu ve batı yönlerde toplam altı pencere vardır. Bu pencerelerden iki adedi dış sofaya, dört adedi ise odalara aittir. Üst kattaki pencereler ikişerli ve simetrik olarak sıralanmıştır. Bu katta her odanın ikişer penceresi olduğu görülmektedir. Pencereler Perforje demir parmaklıklıdır. Güney yönde zemin ve üst kat tamamen pencere ile kaplıdır. Pencerelerin arasında duvara ait taşıyıcı bir öge bulunmamaktadır. Pencereler birbirlerinden sadece ahşap çerçeveler ile ayrılmaktadır. Yani bu cephede üst kat ve çatı; pencerelerin üzerinde durmaktadır. Batı yönü pencere sayısı açısından ve cephe düzeni açısından doğu yönüyle aynıdır. Buna göre pencerelerin, katlara göre cephe bazında aynı simetrik ve aynı olduğu söylenebilir. Evin üst kat duvarındaki sıvanın üzerinde malakari tekniğinde yapılmış bezeme bulunmaktadır. Đçbükey saçak altlarında mavi boya ile yapılmış geometrik süslemelerin olduğu anlaşılmaktadır. Đçbükey saçak altlarının boya ile kasetlenmiş olması muhtemeldir. Ancak saçak altlarındaki sıvaların büyük çoğunluğunun dökülmüş olması ve boyanın silinmiş olması dolayısıyla süslemenin mahiyeti tam olarak anlaşılamamaktadır (Levha-12). Merdiven sahanlığının üzeri basık Bursa kemeri biçiminde düzenlenmiştir. Sahanlık kenarında ahşap köşebentler, tavanında ise ortada alçı kabartma ile yapılmış dört yapraklı stilize bir bitkisel süsleme vardır. Bitkisel süsleme altın yaldızlıdır (Levha-13). Evin giriş kapısının kanatlarındaki demir panoların etrafında ve bu panoların kanat çerçevesiyle birleştikleri yerlerde tek sıra yumurta dizisi tabir edilen süsleme ile bunların aralarında dal motifi betimlemesi bulunmaktadır. Kapının binisi üzerinde ortada yatay durumda tekli zencirek ile bunun her iki yanında papatyayı andıran bitkisel bezeme münavebeli olarak biniyi baştan başa kuşatmaktadır. Kapının her iki kanadında göğüs hizasında dikey olarak takılmış, silindirik formlu pirinç kapı kolları bulunmaktadır. 3.2. Yapının Đç Özellikleri Giriş kapısı sokak kotundan yüksek olduğundan karşılıklı konumlanmış üç basamaklı taş bir merdivenle giriş sahanlığına çıkılmaktadır. Yapının her iki katı da T biçiminde sofalıdır. Konağa girişte zemin katta odalar, sofanın etrafında sağlı sollu yer almakta ancak güney yönde pencerelerle geniş bir dış sofaya açılmaktadır. (Levha-14). Zemin katta karşılıklı üçer odası -toplam altı odası- bulunmaktadır. Zemin katın kapalı hanaya bakan odalarında; dış duvarlarda birer ocak vardır. Ocakların her iki tarafı ahşap gömme dolaplıdır. Bu odaların kuzey duvarlarında alçı süslemeli şerbetlikler ve şerbetliklerin her iki yanında yine ahşap gömme dolaplar bulunmaktadır. Zemin kattaki oda tavanları ahşap kaplamadır. Zemin katta oda tavanlarında süsleme 135

Doğan DEMĐRCĐ bulunmamaktadır. Evin zemin katında güney yöndeki dış sofasının doğu ucundaki tek kollu, ahşap, kırma bir merdivenle üst katın yine dış sofasına ulaşılmaktadır (Levha-15). Merdiven korkuluğunun babaları volüt biçiminde kıvrımlıdır. Ahşap korkuluklar ise iki boyutlu kesim tekniğinde yapılmış stilize lale motiflidir. Bu merdivenin alttaki izdüşümünde; güney yöndeki açık hanaylı bodrum kattan, üst kata çıkan bir merdiven daha bulunmaktadır. Bu merdivenin üzeri sürgülü bir ahşap kapakla kapatılmıştır. Merdivenin karşısında, yani sofanın diğer ucunda tuvalet bulunmaktadır. Tuvaletlerin önünden batı yönde bulunan, mutfak olduğu söylenen müstakil yapıya geçilebilmektedir Üst katın planı zemin kat ile yaklaşık aynıdır. Ancak üst katın, Güney yöndeki kapalı hanay kısmı daha geniş tutulmuş, buna karşılık büyük ölçülerde karşılıklı ikişer odanın yer alması sağlanmıştır (Levha-16). Üst kat planında iç sofanın kuzey ucu bir cumbayla sonlanmaktadır (Levha-17). T biçimli sofanın uçlarında ve güney yönde hanaya bakan iki odanın pencere kenarlarında; oda zemininden yaklaşık 50 cm yükseklikte ahşap kerevetler yani yerel tabirle sedir ler bulunmaktadır 32 (Levha-18). Ahşap gömme dolapların da, kapılar gibi ayna adı verilen ahşap tablaların kanat kayıtlarına takılarak yapıldıkları görülmektedir. Ana yola bakan Kuzeydeki odaların güney duvarlarında, alçı şerbetliklerin bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu duvarlarda yalnızca, tek kanatlı ahşap ikişer adet gömme dolap vardır. Kuzeydoğu yöndeki odada bulunan bir gömme dolabın diğerlerinden daha büyük ölçülerde olduğu görülmektedir. Bu dolabın daha önce gusülhane olabileceği ancak sonradan alt kısmının kapatılarak lavabo ya da tezgâh haline getirildiği tahmin edilmektedir. Güneyde hanaya bakan iki odanın ahşap tavanı ışınsal olarak yapılmış çıtakari tekniğinde süslemelidir. Kuzeye yani ana yola bakan iki odanın tavanı ise alçı süslemelidir. 3.2.1. Kapı ve Pencereleri Evin içerisindeki oda kapıları özgün olup, kapılar üç boyutlu derin oyma tekniğinde süslüdür Oda kapıları ise; zemin katta, kuzeydeki ana yola bakan iki oda hariç çift kanatlı, ahşap ve dikdörtgen formludur. Zemin katta ana yola bakan iki odanın kapısı ise tek kanatlı, dikdörtgen formlu ve ahşaptır. Bu tek kanatlı olan kapıların kanadı; üstte ve altta üçer adet dikdörtgen formlu ahşap tabla ile ortada kare formlu büyük tek bir tabladan oluşmaktadır. Kare formlu tablada, gamalı haça benzeyen geometrik bir motifin ortasında; üç boyutlu oyma tekniğinde yapılmış üsluplaşmış penç benzeri bir bitki betimlenmiştir(levha-19). Zemin katın diğer kapı kanatları dikdörtgen formlu yekpare ahşap tablalardan oluşmaktadır. Üst kattaki oda kapıları yine çift kanatlı ahşap ve dikdörtgen formludur. Kapı kanatları; üstte ve altta birer dikdörtgen, ortada tek kare formlu ahşap tabladan oluşmaktadır. Kare formlu tablada üç 32 Isparta da bu tür oturma yerlerine sedir ya da makatlık adı verildiği bildirilmektedir. Bkz., Nuri Katırcıoğlu, a.g.e., s. 110 136

Demirci Mehmet Efe Ve Isparta nın Đğdecik Köyü ndeki Karargâh Konağı boyutlu derin oyma tekniğinde yapılmış bitkisel motifler bulunmaktadır(levha- 20). Zemin katta ve üst katta dış sofaya yani hanaya bakan odalardan ikişer adet dikdörtgen formlu, perforje demir parmaklıklı pencere, hanay yönüne açılmaktadır. Pencereler; ½ oranında ve eşit ölçülerdedir. Yine pencerelerin tamamı giyotin tipli ve ahşap çerçevelidir. 3.2.2. Đç Süslemeleri Zemin katta ana yola bakan iki odanın kapı kanatları ahşap tablaların kanat kayıtlarına takılmasıyla yapılmıştır. Kanatların ortasındaki kare formlu tek panoda üç boyutlu derin oyma tekniğinde yapılmış penç motifi ve etrafında yaprak motifleri bulunmaktadır. Zemin katta; Güneye bakan iki odanın doğu ve batı duvarlarında davlumbazlarının uçları sivri kemerli külahla sonlanan birer ocak bulunmaktadır. Ocakların her iki yanında çift kanatlı ahşap gömme dolaplar vardır. Bu odaların kuzey duvarlarında alçı şerbetlikler ile yine şerbetliklerin her iki yanında ahşap gömme dolaplar bulunmaktadır. Üst kattaki tüm odalarda ahşap gömme dolap vardır. Hanaya bakan odalarda alçı şerbetlikler etrafında ikişerden dörder adet ahşap gömme dolabın bulunduğu görülmektedir Evin içerisinde bulunan ahşap gömme dolapların özgün oldukları tahmin edilmektedir(levha-21). Üst katta; kapıların kitabe tahtalarında; üstte, dendan altta bitkisel olmak üzere iki sıra süsleme bordürü bulunmaktadır. Üst katta, kuzey yöndeki ana yola bakan oda kapılarının ahşap kanatlarında derin oyma tekniğinde yapılmış süslemeler vardır. Kanatların ortasındaki kare formlu küçük ahşap panoda; üç boyutlu derin oyma tekniğinde yapılmış yanları bitkisel bezemeli, penç motifli birer rozet bulunmaktadır. Oda kapılarının tamamının özgün olabileceği düşünülmektedir. Üst katta sofanın ahşap tavanında çıtakari tekniğiyle yapılmış sekiz kollu yıldız biçimli çakma tavan göbekleri ile güney yönde yer alan ve dış sofaya kapalı hanaya- bakan odaların tavanlarında ışınsal daire biçimli ahşap çıtakari tekniğinde yapılmış büyük tavan göbekleri vardır(levha-22). Işınsal çıtakari teknikle yapılan tavan göbeklerinin merkezinde göz biçimli ahşap bezeme vardır. Muhtemelen evde bulunanları nazardan korumak amacına yönelik yapılmış olmalıdır (Levha-23). Bu odaların kuzey duvarlarında yuvarlak kemerli birer alçı şerbetlik bulunmaktadır. Şerbetliklerin kemer derinliklerinde alçı kabartma Barok üslupta yapılmış lotus çiçeği ile şerbetliğin kenarlarında dörder adet niş vardır. Barok üslupta yapılmış lotus çiçeği altın yaldızla boyanmıştır. Şerbetliklerin her iki yanında ikişer adet çift kanatlı ahşap gömme dolap yer almaktadır. Dolaplardan ortadakiler büyük ve çift kanatlı, yanlardakiler ise daha küçük ve tek kanatlıdır. Ahşap gömme dolap kapakları; ahşap tablaların kanat çerçevesine takılmasıyla yapılmıştır. Kuzeyde ana yola bakan iki odada sağlı sollu ikişer adet tek kanatlı, ahşap gömme dolap vardır. Dolap kapakları küçük ahşap tablalardan oluşmaktadır. Tüm dolapların 137

Doğan DEMĐRCĐ kapaklarının ahşap tablaları farklı ağaç türleri kullanılarak yapılmış olduğundan kahverengine yakın koyu renkte ve açık krem renginde olmak üzere iki renklidir. Tavanları tekne tavan olarak yapılmıştır. Yola bakan odaların tavan göbeklerinde kabartma alçı birer madalyon içerisinde; yüksek kabartmalı, yine alçı malzeme ile yapılmış içi dolu meyve tabağı betimlenmiş olup, madalyonların dört bir yanı Barok bitki demeti ile süslenmiştir. Meyvelerin her birisi değişik renklerde boyanmıştır. Meyve tabağı incelendiğinde; mandalina, domates, biber, bamya, incir ve limon gibi bazı yiyecekler rahatlıkla seçilebilmektedir. Meyveler oldukça gerçekçi olarak ve kendi renkleri kullanılarak betimlenmiştir. Tekne tavanların kenarlarında; mavi yeşil ve kahverengi boyalı üç sıra silme bulunmaktadır (Levha-24). IV- Sonuç Demirci Mehmet Efe nin bir müddet yaşadığı konağa genel olarak bakıldığında, ana malzemesi Isparta Evlerinin geleneksel mimarilerine uygun olarak bodrum ve zemin katta taş, üst katta bağdadidir. Konağın taşıyıcı sisteminde, merdivenlerde, oda kapıları gömme dolaplar ve pencerelerde, yapının üst örtüsünde ahşap kullanıldığı görülmektedir. Bu malzemelerin yanı sıra toprak ve alçı gibi yardımcı malzemeler de kullanılmıştır. Tavanları yöreye özgü tekne tavan biçiminde tasarlanmıştır. Buna karşılık Isparta çevresinde bulunan diğer konaklarda olduğu gibi bahçesi; küçük, tek katlı yöresel olarak tahtani tabir edilen müştemilat yapıları ile çevrili değildir. 33 Bahçe duvarlarından bir kısmı ayaktadır. Bahçe duvarların görülen kısımlarından, bahçesinin oldukça küçük olduğu anlaşılmaktadır. Plan ve süsleme yönüyle konak, Isparta da pek rastlanılmayan türdedir. Isparta Merkezi ve ilçelerinde zemin katı iç sofalı, üst katı dış sofalı pek çok örnek bulunmaktadır. Ancak her iki katı da T planında sofalı örneğe rastlanmamıştır. Yapının bu yönüyle Isparta da tek örneği teşkil ettiği anlaşılmaktadır. Ayrıca Isparta da inceleyebildiğimiz diğer konut örneklerinde kapılar ve ahşap gömme dolaplar; ön yüzde bulunan ve ayna olarak tabir edilen ahşap panoların, arkadan yatay ahşap kuşaklarla çakılmasıyla yapılmakta ve süslemeli oda kapılarına pek rastlanılmamaktadır. Ancak Demirci Mehmet Efe nin ikamet ettiği konakta durum böyle değildir. Kapılar ve dolaplar tablalı tiptedir. Demir cümle kapısının alçak kabartmalı, ahşap oda kapılarının derin oyma tekniğinde süslemeli olması konağı bu yönüyle de diğer evlerden ayırmaktadır. Oda kapılarının ve gömme dolaplarının tablalı tipte olması, dolap kapaklarında farklı ağaç türlerinin kullanılması da Isparta da yine pek rastlanılmayan bir uygulamadır. 33 Mimar Đbrahim Özay, Isparta da avluyu çeviren tek katlı mekanlara tahtani adının verildiğini belirtmektedir. Bkz. Isparta Đl Yıllığı Isparta Evleri, Isparta Valiliği, Ankara 2003, s. 205 138

Demirci Mehmet Efe Ve Isparta nın Đğdecik Köyü ndeki Karargâh Konağı Konağın en çok dikkati çeken diğer bir yönü de ana yola bakan cephede yer alan iki odanın alçı tavan süslemeleridir. Realist üslupta yapılarak kendi renklerine boyanmış olan meyvelerin tasviri, diğer evlerde görülmemektedir. Meyve tabağı içerisindeki limon ve mandalina gibi sıcak iklimlerde yetişen meyvelerin tasvir edilmesi; bunu süslemeyi yapan ustanın gezdiği yerlerden ve hayal gücünden kaynaklanabileceği gibi, Demirci Mehmet Efe nin Ege ikliminde doğup büyümesinden ve bu meyveleri daha önce tanımasından dolayı süslemenin onun zevklerine uygun yapılmış olabileceğini de akla getirmektedir. Ancak ikinci düşüncenin doğruluğu kabul edilirse, -konağın daha önce yapılmış olduğu ve Demirci Efe nin sonradan konağa yerleşmiş olduğu kaynaklarda belirtildiğinden- konağın sadece süslemesinin Demirci Mehmet Efe nin zevklerine uygun olarak onun döneminde yapıldığı söylenebilir. Bu tür realist üslupta yapılmış bir süslemenin, yörede yaşayan gayrimüslim, daha doğrusu Rum ustalar tarafından yapılması muhtemel görünmektedir. Bu görüşü doğrulayacak bir husus, o dönemlerde Đğdecik Köyü nün yakınlarında, Gönen Đlçesi civarında bir kısım Rum vatandaşın yaşamakta olduğudur. 34 T planında sofalı eve ve meyveleri tasvir eden realist üslupta yapılmış böyle bir süslemeye bu civarda fazla rastlanmaması; bunları yapan ustanın diğer illeri fazlaca dolaşmış, hayal dünyası çok geniş, mahir bir usta olduğunu göstermektedir. Her durumda, evin planı, cephe özellikleri ve süslemeleri; evin sahibi Đğdecik Köyü eşrafından Merhum Hafız Ağa oğlu Süleyman Efendi nin zevkleri doğrultusunda vermiş olduğu sipariş üzerine yapılmıştır. Evin sahibinin özel zevkinin yanında, yapan ustanın hünerinin de katılmasıyla böyle büyük ve süslü bir konağın meydana getirildiği anlaşılmaktadır. 34 Gönen Đlçesi nin bir ara susuzluktan ve kuraklıktan, tifo ve veba gibi hastalıklardan dolayı dağıldığı, bunun sonucunda buraların Ispartalı Rumların çiftliği haline geldiği söylenmektedir. Bununla beraber, Gönen de Ispartalı Rumlardan üç ailenin bulunduğu, bu ailelerin isimlerinin Mine, Hıristo ve Moralı olduğu kaynaklarda belirtilmektedir. Bkz. Ramazan Özdemir, Yunus Emre Diyarı Isparta Gönen Dünü Bugünü Yarını, ikinci baskı, Isparta 2002, s. 70 139

Doğan DEMĐRCĐ LEVHALAR Levha-1: Konağın paftadaki konumu Levha-2: Demirci Mehmet Efe nin ikamet ettiği konağın giriş cephesinin çizimi (Çizim D.Demirci) Levha-3: Konağın zemin kat krokisi (Çiz. D. Demirci) Levha-4: Konağın üst kat krokisi (Çiz. D. Demirci) 140

Demirci Mehmet Efe Ve Isparta nın Đğdecik Köyü ndeki Karargâh Konağı Levha-5: Konağın giriş cephesi ve cumbası Levha-6: Güney cephesi ve açık hanay kısmı Levha-7: Konağın Batısındaki tuvalet ve mutfak olduğu söylenen kısım Levha-8: Güney yönde, bodrum kattaki açık hanay Levha-9: Tahir Paşa Konağı Güney Cephesi Levha-10: Cümle kapısının süslü binisi ile kapı kolları ve el biçimli kapı tokmağı 141

Doğan DEMĐRCĐ Levha-11: Doğu yönde dar sokağa bakan cephede pencere düzeni Levha-12: Saçaklar ve dış duvardaki sıva işçiliği Levha-13: Giriş sahanlığındaki alçı kabartma Levha-14: Zemin kat sofası ile Doğu yöndeki odalar Levha-15: Zemin kattan üst kata çıkan ahşap merdiven Levha-16: Üst kat sofası ve odalar 142

Demirci Mehmet Efe Ve Isparta nın Đğdecik Köyü ndeki Karargâh Konağı Levha-17: Đç sofanın cumbayla sonlanan Kuzey ucu Levha-18: Sofa uçlarında yer alan ahşap kerevetler yada yerel tabirle sedirler Levha-19: Ahşap derin oyma tekniğinde süslü üst kata ait oda kapıları Levha-20: Zemin katın ana yola bakan odalarına ait ahşap kapı detayı 143

Doğan DEMĐRCĐ Levha-21: Şerbetliklerin her iki yanında yer alan ahşap gömme dolaplar Levha-22: Çıtakari tekniğinde yapılmış tavan göbeği Levh-23: Işınsal motifli tavan göbeği detayı Levha-24: Alçı kabartma tavan ve tavan göbeği 144