İNME Detaylara girmeden önce birkaç şema ve rakam ile konuyu açalım!! Beyin Damar Hastalıkları Deyince Ne Anlıyoruz? 10% 5% İskemik SVH 85% İntraserebral Hemoraji Subaraknoid Kanama Şemada da görüldüğü gibi beyin damar hastalıklarının büyük bölümü beyin damar tıkanıklığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Beyin, vücut ağırlığının %2 sini oluşturmasına karşılık kalbin pompaladığı kanın %15-17 sini, akciğerler tarafından absorbe edilen oksijenin %20 sini, total enerjinin %24 ünü kullanır. NE SIKLIKTA GÖRÜLÜYORLAR TOPLUMUN HANGİ KESİMİ ETKİLENİYOR? SIKLIK ; 40 yaş: %0.5, 70 yaş:%7, Tüm dünyadaki ölümlerin 3. en sık nedeni; ~ 4.5 milyon kişi bu nedenle tüm dünyada yaşamını kaybediyor. Yaşayanların %90 ında kalıcı Nörolojik defisit, bunlarında 1/3 ü bağımlı,1/3 ü hafif bozukluk. Yaşayanların SADECE %10 u işlerine hiçbir bozukluk olmaksızın dönerler. İNME ; RİSK FAKTÖRLERİ, KORUNMA YOLLARI, TANI VE TEDAVİSİ
İNME NEDİR? İnme, beynin bir bölgesinde, damarlardan birinin tıkanmasıyla kan akışının engellenmesi yada beyindeki damarlardan birinin kanamasıyla beyinde meydana gelen hasar ile ortaya çıkan işlev kayıplarıdır. İnme sonucu felç ortaya çıkar. Altta yatan hastalık hali geçici ise yarattığı belirtiler de geçici olabilir ve bu duruma Geçici iskemik atak" denir. Ancak işlev kayıplarına yol açan hastalık hali %90 kalıcı olur. Kanayan yada tıkanan damarın bulunduğu beyin bölgesine yeteri kadar oksijen ve besin maddeleri ulaşamaz. Bu durumda beynin hasar oluşan bölgesinin kontrolünde olan vücut bölümleri kontrol edilemez olur."inme" terimi, olayın ani başladığını vurgular. İnme sırasında damar tıkandığı anda hemen bütün hücreler ölmez. Eğer çok erken tanılanıp (özellikle ilk 3 saat içinde) hemen müdahaleye başlanabilirse olası pek çok komplikasyon engellenebilir. Bu nedenle inme; tıbbi önceliği olan hastalıklardandır. Erken müdahaleye başlanabilmesi için inmenin belirtilerini tanıyarak hastayı sağlık merkezine mümkün olan en kısa zamanda ulaştırmak gerekir. İnme geçirdikten sonra ne kadar erken müdahale edilirse kalıcı hasar oluşma olasılığı o kadar azalır. Şekil 1: Damar içinde tıkayıcı pıhtı (trombüs) gelişimi ve buradan kopan parçanın (emboli) damar içinde dağılımı. Beyne kanı her bir tarafta 2 şer tane olmak üzere 4 ana arter getirir. Boynun her iki yanında uzanan karotis arterleri bu akımın %80 den fazlasını taşırlar. Bu damarlardan birinde ateroskleroz yani damarların sertleşmesi geliştiğinde bu plaktan kopan küçük bir parça beyin dolaşımına gider. Burada küçük bir damarı tıkayarak o bölgenin dolaşımını bozar ve geçici ya da kalıcı fonksiyon kaybına yani felce neden olur. İnmeli hastalar Nöroloji uzmanı, tarafından görülerek tanı ve tedavileri düzenlenir. Nörolog hastanın şikayet ve muayene bulguları ile beynin etkilenen bölgesini belirler. Tanısını kesinleştirmek için bazı tetkikler ister. Bunların sonucunda nedeni ortaya koyarak uygun tedaviye başlar. İNMENİN BELİRTİLERİ: Görmede değişiklikler: Bir veya her iki gözde birden başlayan görmede ani değişiklikler. Bu değişiklik bulanık görmeden geçici körlüğe kadar değişebilir. Çift görme, tek gözde görme kaybı, her iki göz ile bakılan yerlerin bir tarafını görememe şeklinde belirtiler sık görülür. Duyu değişiklikleri: Yüzde, kollarda, bacaklarda veya vücudun herhangi bir bölgesinde ani başlayan uyuşma, karıncalanma hissi yada duyu kaybı, keçeleşme. Konuşmada değişiklik: Konuşmada zorlanma, konuşamama, konuşulanları anlayamama, peltek konuşma. Kuvvet kaybı: Vücudun bir tarafında ortaya çıkan güçsüzlük, kol ve/veya bacak kuvvetsizliği, yüzde eğilme. Hareketlerde değişiklik: Yürüyememe, sendeleme, denge kaybı, düşme, baş dönmesi, Başağrısı: Ani, keskin ve şiddetli başağrısı. Çoğunlukla bulantı-kusma ve şuur bozuklukları eşlik eder. Yutma güçlüğü: Ani ortaya çıkan katı yada sıvı besinleri yutamama Ani bilinç kaybı: Hastaların bir bölümü sabah yataklarında şuursuz bulunurlar.
Bu belirtilerden bir yada birkaçı görülüyorsa acil durum vardır. Kişinin tercihen tam teşekküllü bir sağlık merkezine en kısa zamanda ulaştırılması gerekir. Geçici iskemik ataklar sırasında bu belirtiler ortaya çıktıktan sonra 5-10 dakika içinde (Maksimum 24 saat) düzelir. En büyük yanılgı, yakınmaların geçmesi nedeni ile bu belirtileri önemsememektir. Çünkü geçici iskemik ataklar gelmekte olan felcin tehlike sinyalleridir. Zamanında önlem alınırsa muhtemel inme önlenir. İNME İÇİN RİSK FAKTÖRLERİ DEĞİŞTİRİLEMEZ RİSK FAKTÖRLERİ Yaş: İleri yaşlarda daha sıktır. Cinsiyet : Erkeklerde kadınlara göre biraz daha sıktır. Menopoz sonrası sıklık eşitlenir. Irk: Zenciler beyazlardan daha fazla inme riski altındadır. İNMEYE YATKINLIĞI ARTTIRICI FAKAT DEĞİŞTİREBİLİR RİSK FAKTÖRLERİ Yüksek tansiyon ( 130/85 mmhg üzeri) Sigara alışkanlığı Obezite Yüksek kan kolesterolü Diyabet (şeker hastalığı, kan şeker düzeyi hekimin önerdiği sınırlar içinde tutulmalıdır.) Kalp hastalığı Geçici iskemik atak geçirenler Damar sertliği olanlar. Karotis arterinde (Şah damarı) hastalık olanlar Doğum kontrol hapları kullanımı Gut hastalığı Aşırı alkol tüketimi
İNMEDEN KORUNMAK İÇİN ÖNERİLEN YAŞAM ŞEKLİ DEĞİŞİKLİKLERİ Obezite (şişmanlık) Hatalı ve aşırı beslenme sonucu vücuttaki yağ dokusunun gerekenden fazla olmasına şişmanlık denir. Erkeklerde vücut ağırlığının %15 i Kadınlarda vücut ağırlığının %25 i yağ dokusudur. Şişmanlığın değerlendirilmesi: şişmanlığın ölçülmesinde BKİ kullanılır. BKİ : kilonun boyun metre cinsinden karesine bölünmesiyle elde edilir. ( BKİ). BKİ= Kilo (kg) / Boy ( m2) İdeal ağırlık= Normal BKİ x Boy (m2) BKİ nin normal değerleri kadınlar için 21 erkekler için 22 dir. Hastalık, menapoz ve fiziksel yapı bu değerlerin artmasına neden olabilir. Fazla kiloların verilmesi olası pekçok hastalığı önlemektedir. İdeal kilonuzu öğrenerek (sitemizdeki ideal kilo skalasına değerlerinizi girerek öğrenebilirsiniz) buna ulaşmaya çalışmanız önemlidir. İdeal kilonuzu sitemizden boy ve kilonuzu girerek öğrenebilirsiniz. İDEAL BKİ DEĞERLERİ 20 VE ALTI ZAYIF 20-24.9 NORMAL 25-29.9 HAFİF ŞİŞMAN 30-39.9 ŞİŞMAN ( OBEZ) 40 VE ÜSTÜ MORBİD OBEZ Sağlıklı Beslenme İnme açısından çok önemli bir risk faktörü olan ateroskleroz gelişmemesi ve obesitenin önlenmesi açısından sağlıklı beslenme önemlidir. Bundan elli yıl önce sağlıklı beslenme, bugüne göre daha kolaydı. Ana tavsiye et, süt, sebze ve meyvelerden hergün dengeli olarak yenilmesiydi. Gelişmiş ülkelerde şişmanlığın tam bir salgın hastalık şeklinde artması, doymuş yağların ve kırmızı etin sağlık üzerindeki olumsuz etkileri ortaya çıkınca, "hepsinden, dengeli biçimde yiyin" tavsiyesi yetmemeye başladı. Bunun üzerine ABD Tarım Bakanlığı Sağlıklı Beslenme Piramid"ini ortaya attı. Bu piramidle şişmanlığın asıl kaynağı olarak görülen yağ (özellikle doymuş hayvansal yağlar) ve tatlılar kısıtlanıyor, bunların yerine günlük kalori ihtiyacının çoğunun tahıllardan karşılanması öneriliyordu. Ancak zamanla yapılan çalışmalar yağların hepsinin suçlu olmadığını, Akdeniz insanlarının asırlardır zeytin yağı yedikleri halde hiç de sağlıksız olmadıklarının görülmesi, bu piramide bir ikincisini kardeş olarak getirdi: "Akdeniz Piramidi". Aradan geçen yıllarda, şişmanlama salgını durmadığı gibi arttı. En son sağlıklı beslenme piramitlerine Harvard Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu'ndan Dr. Walter Willet'in piramidi de katıldı. Harvard piramidinin eskilerden en büyük farkı, rafine tahıl ürünlerini de çok az
tüketilecekler grubuna koymasıydı. Ayrıca yağların eşit olmadığı, faydalılarından, şişmanlatmayacak kadarının beslenmede yer alması gerektiği bilgisi geldi. Willet piramidinin ABD Tarım Bakanlığı'nınkinden epey ayrıldığı, fakat Akdeniz piramidinden çok da farklı olmadığı biliniyor. Şişmanlık iyidir diyen kimse yok. Bu konuda yanlış olan "mucize rejim"lerle kilo verilmeye çalışılmasıdır. Mükemmel ve mucize diyet; ömür boyu sürecek sağlıklı beslenme alışkanlığıdır. En ideali bu konuda bir diyetisyene başvurmaktır. Hiperkolesterolemisi olan hastaların uymaları gerekli olan diyeti sayfamızda görebilirsiniz. Sigara Sigara vücudunuzun direncini azaltır; daha sık nezle, grip ve soğuk algınlığı geçirmeye başlarsınız. Sigara kullananlarda kalp, beyin ve çevre organlarda damar sertliği ve tıkanıklığı riski içmeyenlere göre belirgin olarak daha sık görülmektedir. Nikotin kan basıncını yükseltir ve kanın daha çabuk pıhtılaşmasına sebep olur. Sigarada bulunan karbon monoksitin kandaki oksijeni yok etmesiyle damarlarda kolesterol depolanır ve bu da kalp krizi riskini arttırır. Bunun yanı sıra, kan dolaşımı bozukluklarına bağlı olarak, felç, parmaklarda kangren ve iktidarsızlık, sigara içenlerde sık görülmektedir. Sigarayı tek başınıza bırakamıyorsanız bir uzmandan yardım almaktan kaçınmayın. Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Hipertansiyon inme açısından en önemli risk faktörüdür. Yüksek tansiyonun etkin tedavisi ile felç riski %40 oranında azaltılmaktadır. Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon) Nedir? Kan dolaşımının sağlanması için gerekli olan kan basıncına tansiyon denir. Bu basıncın normalden fazla olması hipertansiyondur. Kan basıncı ölçülürken 2 kan basıncı değerine bakılır; Büyük tansiyon (sistolik kan basıncı) Küçük tansiyon (diyastolik kan basıncı) Kalbin kasılması sırasında ölçülen kan basıncı, büyük tansiyon, kalbin gevşemesi esnasında ölçülen kan basıncı ise küçük tansiyondur. Büyük tansiyonun yada küçük tansiyonun normalden fazla olması HİPERTANSİYON'dur. Hipertansiyon tanısı koyabilmek için büyük ve küçük tansiyondan birisinin normalden yüksek olması yeterlidir. Hipertansiyon çok yaygın bir hastalıktır. Hastaların azımsanmayacak bir kısmının kan basıncı yüksekliğinin farkında olmaması, hipertansiyonun önemini artırmaktadır. Hipertansiyon, değişik böbrek, kalp, damar hastalıklarına, felçlere ve görme kaybına yol açabilir. 70 yaşın üzerinde,
hipertansiyon sıklığı % 30'lara çıkmaktadır. Özet olarak; toplumdaki 5-6 erişkinden birinde, kan basıncı yüksekliği vardır. Tansiyonunuzu düzenli olarak ölçtürmenizi öneriyoruz. Dünya Sağlık Örgütü yüksek tansiyonu 130/85 mm/hg üstü olarak tanımlamaktadır. Aynı zamanda diyabetiniz de varsa tansiyonun 130/80 mm/hg nın altında olması hedeflenmektedir.inme nedeni ile hastaneye yatan hastaların yaklaşık %75 inde yüksek kan basıncı değerleri saptanır.tansiyonunuz yüksekse kontrol altına alınması için mutlaka bir uzman hekime başvurun. Diyetinizdeki tuz miktarını azaltın, düzenli yürüyüş yapın ve eğer varsa fazla kilolarınızı verin. İlaç kullanıyorsanız düzenli almaya özen gösterin. Şeker hastalığı Kan şekerinin düzenli olarak kontrol edilmesi önemlidir. Kan şekeri yüksekliği damarların yapısını bozar. Daralma ve tıkanmalara neden olur. Yıllar boyu yüksek giden kan şekeri inmenin en önemli risk faktörlerindendir. Diyabetiniz için mutlaka bir endokrinoloji/dahiliye uzmanının takibinde olunuz. Egzersiz Düzenli egzersiz yapınız..eğer bir engel yoksa en ideal egzersiz yürüyüştür. Günde yarım saat yürüyüş çoğu zaman yeterli olabilir. Ruhsal gerginlik yaratan durumlardan kaçınmanız önemlidir. "Gündüz masa başında, gece de televizyon karşısında oturmak" herkes için riskli bir yaşam tarzıdır. Düzenli egzersiz kan yağlarını düşürür, şekerin vücud tarafından kullanımını arttırır, yeni damar oluşumunu arttırır, kilo vermeyi kolaylaştırır. Ayrıca ruhsal rahatlama sağlar. Doğum kontrol hapları Doğum kontrol hapı kullanıyorsanız kesinlikle sigaradan uzak durun. Nikotin ve hormonların birlikte alınması inme riskini artırır. Bu risk genç yaşta bile yüksektir. Özellikle 35 yaş üstü ve bilinen damarsal problemleri olan kadınlar bu hapları kullanmadan önce mutlaka bir hekime danışmalıdır.
İNMEDE TANI YÖNTEMLERİ İnme en sık görülen nörolojik acil hastalıklardandır. Daha önce anlatılmış olan şikayetlerden bir yada birkaçıyla nöroloji polikliniğine / acil servise başvurulduğunda yapılacak ilk iş öncelikle nörolojik muayenedir. Bu muayeneyle sorun tama yakın olasılıkla tanınır ancak bu yeterli değildir. İkinci basamak muayeneyle elde edilen bulguları destekleyecek, olayın doğası hakkında bilgi verecek, yaygınlığını ve boyutunu gösterecek birtakım tetkikleri yapmak gereklidir. Bunlar: Kan ve idrar tahlilleri, EKG, Akciğer grafisi, BBT (bilgisayarlı beyin tomografisi), Boyun damarlarını ve bazen beyin damarlarını görüntülemek amaçlı ultrasonografi, Manyetik Rezonans İnceleme (MR), Anjiografi (beyin)dir. Bu tetkiklerin önceliği ve sıralaması hastadan hastaya değişmektedir. İNMEDE TEDAVİ Beyinde kan dolaşım bozukluğuna bağlı nörolojik belirtiler geliştiği zaman hızla acil tedavi uygulanmaya başlanmalıdır. Beyin dokusunun dolaşım bozukluğu nedeniyle oluşan oksijensizliğe dayanıklılığı çok azdır. Bu süre ancak birkaç dakikadır. Hastanın ilk saatler içinde Nöroloji kliniğine ulaştırılması çok önemlidir. Tedavi süresi ve yoğunluğu hastanın durumuna göre değişir. Normal serviste izlenebildiği gibi ileri yaşam desteği gereksinimi varsa hasta yoğun bakıma alınabilir. Tedavide en önemli amaç, kalbin kan pompalama gücünü ve kan basıncını düzenleyerek beynin kan akımının normale dönmesini sağlamaktır. Damar tıkanıklığına yada daralmasına bağlı
meydana gelen/gelebilecek zararı azaltmak için kanın akışkanlığını artırıcı bazı ilaçlar kullanılabilir. Eğer beyin kanaması var ise bunun nedeninin saptanarak artmamasının sağlanması hedeflenir. Bazı hastalarda damarı tıkayan pıhtının eritilmesi için ilaç (trombolitik) verilebilmektedir. Ancak bu uygulama hasta çok kısa sürede hastaneye ulaşabilmiş tıbbi şartları uygun olan az sayıda hastada yapılabilmektedir. Bu tedavi için olayın başından itibaren tanı aşamaları dahil 4 saat içinde tedavi başlanması gereklidir. Gerek beyin damar tıkanıklığı gerekse beyin kanamalarında hastanın şuurunu etkileyen ve olumsuz sonuçlara yol açabilen en önemli faktör beyin ödemidir. Beyin ödemi kanama yada tıkanıklık alanında su birikimi olarak şişmenin ortaya çıkması ve bu kitleninde komşu alanlara bası yapması sonucu hastalığın ilerlemesidir. Beyin ödeminin tedavisinde damar yolu ile kullanılan ilaçların yanısıra cerrahi tedavi seçeneğide sık olmamakla birlikte kullanılabilmektedir. Felç geçiren hastalara erken dönemde fizik tedavi başlanarak kaybedilen fonksiyonların tekrar kazanılması hedeflenmektedir.