T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı (EARGED) YÜKSEK ÖĞRETİME GEÇİŞ SİSTEMİNİN TİCARET MESLEK VE ANADOLU TİCARET MESLEK LİSELERİNE ETKİLERİ Ankara, 2008
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI...000 KAYNAK KİTAPLAR DİZİSİ...000 Tüm hakları saklıdır. İçerikle ilgili alıntılar, kaynak gösterilerek kullanılabilir. Kitap, çoğaltma araçları, optik araçlar vb. yöntemlerle çoğaltılamaz. ISBN: 978-975-11-3071-6 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı GMK Bulvarı No: 109 (06500) Maltepe-ANKARA Tel: 0 312 230 36 44-230 39 26-231 69 60 Faks: 0 312 231 62 05 e-posta: earged@meb.gov.tr İnternet adresi: www.meb.gov.tr
En mühim ve feyizli vazifelerimiz millî eğitim işleridir. Millî eğitim işlerinde mutlaka muzaffer olmak lazımdır. Bir milletin hakikî kurtuluşu ancak bu suretle olur. Eğitimdir ki bir milleti ya özgür, bağımsız, şanlı ve yüce bir toplum halinde yaşatır ya da onu köleliğe ve yoksulluğa iter. Mustafa Kemal ATATÜRK
SUNUŞ Ülkemizde kalkınma planları, hükümet programları, millî eğitim şuraları ve Bakanlığımızın çalışma programlarında mesleki ve teknik eğitime daha çok önem ve öncelik verilmektedir. VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planında; örgün ve yaygın mesleki-teknik eğitime ağırlık verilmesi, ortaöğretimde mesleki ve teknik ortaöğretimin payının artırılması, üniversitelere giriş sınavlarında normal liseler ile mesleki ve teknik lise mezunları arasındaki farklı değerlendirmelerin kaldırılarak, mesleki ve teknik eğitimin yaygınlaştırılmasının teşvik edilmesi, mesleki-teknik eğitim programlarının meslek standartlarına dayalı olarak yapılmasının sağlanması ve çalışma hayatı ile işlevsel iş birliği geliştirilmesi hedeflenmiştir. Üniversiteye girişi 1999 yılında yeni katsayı uygulamaları, 2002 yılında sınavsız geçiş hakkı ve 2004 yılında ek puan vb. düzenlemeleri mesleki ve teknik ortaöğretim öğrenci sayısında dalgalanmalara neden olduğu ve mesleki-teknik ortaöğretime olan talebi olumsuz etkilediği bilinmektedir. Yüksek öğretime geçiş sistemindeki değişikliklerin ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek liselerine talepteki etkisini görmek, öğrencilerin ÖSS ye girişteki başarı durumlarını ve karşılaştıkları sorunları tespit etmek ve varsa sorunların çözümüne yönelik öneriler geliştirmek amacıyla Yüksek Öğretime Geçiş Sisteminin, Ticaret Meslek ve Anadolu Ticaret Meslek Liselerine Olan Etkileri Araştırması yapılmıştır. Araştırmanın yapılmasına karar veren Bakanlığımız yetkililerine, araştırmanın gerçekleşmesinde katkıda bulunan yöneticilere, öğretmenlere ve mezunlara, araştırmanın tasarlanması, işlenmesi ve yorumlanmasında emeği geçen koordinatör Ali AYTAŞ a, araştırmayı yapan Saniye YILMAZ a, grafik - tasarım ve kapak çalışmaları için Hüseyin MUTLUCAN a ve emeği geçenlere teşekkür eder, araştırmanın mesleki ve teknik eğitim sistemine katkı sağlamasını dilerim. İbrahim DEMİRER EARGED Başkanı i
ÖNSÖZ Mesleki ve teknik eğitim bireyleri meslek hayatına ve yüksek öğretime hazırladığından kalkınma sürecinde önemli bir yere sahiptir. Ancak Türkiye de mesleki ve teknik eğitim almış eleman sayısı ve eğitimin kalitesi istenen düzeyde değildir. Bu nedenle kalkınma planları ve hükümet programlarında yer alan ilke, hedef ve politikalar ile 15. ve 16. Millî Eğitim Şûralarında alınan kararlarda ve Bakanlığımızın 2001-2005 Çalışma Programında; mesleki ve teknik eğitime önem, öncelik ve ağırlık verilmesi gerektiği belirtilmiş, ortaöğretim çağ nüfusunun % 65 inin mesleki ve teknik eğitim, % 35 inin de genel eğitim görmesi hedeflenmiş olmasına rağmen bu oranlara yaklaşılamamıştır. Araştırma, Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek liselerindeki öğrencilerin ÖSS ye geçişteki son yıllarda yaşadıkları sıkıntıların nedenlerini belirlemek ve sorunun çözümüne yönelik öneriler geliştirmek amacıyla yapılmıştır. Türkiye genelinde 7 coğrafi bölgeden bünyesinde TML. ve ATML. bulunan 18 okul belirlenmiş bu 18 okulun; müdürü ile müdür yardımcıları, yönetici anketlerini; kültür ve meslek dersleri öğretmenleri, öğretmen anketlerini ve TML. ve ATML.lerin son sınıfında okuyan öğrenciler de öğrenci anketlerini doldurmak üzere örneklem kapsamına alınmıştır. Her okuldan bir okul müdürü, bir teknik müdür yardımcısı ve bir müdür yardımcısı olmak üzere üç yönetici random metodu ile belirlenmiştir. Her coğrafi bölgeden, bünyesinde TML. ve ATML. bulunan okullardan random metodu ile belirlenen kültür dersi ve meslek dersleri öğretmeni olmak üzere toplam 244 yönetici ve öğretmene ve her coğrafi bölgeden, 1034 son sınıf öğrencisine anket uygulanmış, görüş ve değerlendirmeleri alınarak elde edilen verilerin analizi bilgisayarda SPSS programında hazırlanarak yorumlanmıştır. Araştırmanın yapılması için talepte bulunan Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü yetkililerine, araştırmaya görüşleri ile katkıda bulunan tüm katılımcılara ve emeği geçen personele teşekkür ederiz. Araştırma sonuçlarının mesleki eğitim sistemimize katkı sağlamasını dileriz. Ağustos 2008 Araştırma Grubu ii
İÇİNDEKİLER SUNUŞ ÖNSÖZ... İÇİNDEKİLER. TABLOLAR LİSTESİ. i ii iii v BÖLÜM-1 GİRİŞ. 1 1.1.PROBLEM.. 1 1.2. AMAÇ 5 1.3. ÖNEM. 6 1.4. SINIRLILIKLAR. 6 1.5. SAYILTILAR. 6 1.6. TERİMLERİN TANIMI 7 1.7. KISALTMALAR 8 BÖLÜM 2 ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ... 9 ARAŞTIRMANIN MODELİ... 9 ARAŞTIRMANIN EVRENİ VE ÖRNEKLEMİ... 9 2.1.Evren 9 2.2.Örneklem 10 2.3.Yönetici ve Öğretmen Örneklemi... 11 2.4.Öğrenci Örneklemi.. 12 VERİ ÇÖZÜMLEME YÖNTEMLERİ... 12 BÖLÜM-3 BULGULAR VE YORUMLAR... 13 KİŞİSEL BİLGİLER... 13 3.1. ÖĞRENCİLERE AİT KİŞİSEL BİLGİLER.. 13 3.1.1. Öğrencilerin Okul Türlerine Göre Dağılımı 13 3.1.2. Okulların Bulunduğu İller 14 3.1.3. Öğrencilerin İlköğretim Diploma Not Dağılımı... 14 3.1.4. Okul ve Bölüm Tercihinde En Çok Etken Olan Neden 15 3.1.5. Okul ve Bölüm Tercihindeki En Önemli Sebep.. 16 3.1.6. Lisans Düzeyinde Yüksek Öğretime Gitme İsteği 17 3.1.7. Lisans Düzeyinde Yüksek Öğretime Devam Etme Nedenleri.. 18 3.1.8. Üniversiteye Girişteki En Büyük Sorun.. 19 3.1.9. Okulunu Başkalarına Tavsiye Etme Durumu... 19 3.1.10. Okullarını Başkalarına Tavsiye Etmeme Nedenleri 20 3.2. YÖNETİCİ VE ÖĞRETMENLERE AİT KİŞİSEL BİLGİLER... 21 3.2.1. Yönetici ve Öğretmenlerin Görev Yaptığı İller 21 3.2.2. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Görevleri 22 3.2.3. Yönetici ve Öğretmenlerin Mesleki Kıdemleri. 22 3.2.4. Son Beş Yılda Okula Öğrenci Talebi... 23 3.2.5. Son Beş Yılda Okula Gelen Öğrenci Kalitesinde Olumsuz Yöndeki Değişim Durumu 24 3.2.6. Yöneticilerin Ve Öğretmenlerin 1999 Yılından Önce Aynı Okulda Görevli Olma Durumu.. 24 3.2.7. Meslek Lisesi Öğrencilerinin İleriye Yönelik En Büyük Sorunu 25 iii
BÖLÜM 4 EĞİTİME İLİŞKİN GÖRÜŞLER... 27 4.1. ÖĞRENCİLERİN EĞİTİME İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ.. 27 4.1.1. Son Beş Yılda Okuldaki Öğrenci Sayısındaki Durum 27 4.1.2. Liseye Yeniden Başlama Şansı Olsaydı Okulun Tercih Edilme Durumu... 27 4.1.3. Öğrencilerin Okulu ve Bölümü Tercih Etmeden Önce Yönlendirilmesi 28 4.1.4. Tercih Yaparken Okul Ve Bölüm Hakkındaki Bilgi Sahibi Olma Derecesi 29 4.2.YÖNETİCİ VE ÖĞRETMENLERİN EĞİTİME İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ 30 4.2.1. Öğrencilerin Okula Ulaşım İmkanı.. 30 4.2.2. Okullarda Verilen Eğitimin Öğrencileri Üniversiteye Hazırlaması 30 4.3. ÖĞRENCİLERİN ÜNİVERSİTEYE GEÇİŞLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ 31 4.3.1. Eğitimin Üniversiteye Hazırlamadaki Yeterliği... 31 4.3.2. Alınan Eğitimle Açık Öğretim Dışında 4 Yıllık Bir Fakülte Kazanma Durumu 32 BÖLÜM 5 ÖRNEKLEM GRUPLARININ EĞİTİME İLİŞKİN ORTAK GÖRÜŞLERİ... 33 5.1. Katsayı Uygulaması Hakkındaki Görüşler.. 33 5.2. Okulda Uygulanan Öğretme, Öğrenme Yöntemlerinin Öğrenmeye Teşvik Etmesi 33 5.3 Okuldaki Ders Araç Gereçlerinin Yeterliliği.. 35 5.4. Okulun Fiziki Yapısı... 36 5.5. Okuldaki Rehberlik Hizmetlerinin Yeterliliği 37 5.6. Ticaret Meslek ve Anadolu Ticaret Meslek Liselerine Öğrenci Talebi 38 5.7. Katsayı Uygulamasının Öğrencilerin Üniversite Tercihini Etkileme Durumu 39 5.8. Üniversiteye Hazırlanmada Özel Dershanelerden Faydalanma Derecesi 40 5.9. Öğrencilerin Üniversiteye Hazırlanmasında Özel Dershanelerin Yeterlilik Derecesi 41 5.10. İki Yıllık Bir Yüksek Öğrenim Kurumuna Geçiş.. 43 5.11. Dört Yıllık Yüksek Öğrenimi Kazanabilme.. 44 5.12. Türkçe Grubu Derslerin Üniversiteye Hazırlama da Yeterliliği 45 5.13. Sosyal Grubu Derslerin Üniversiteye Hazırlamada Yeterliliği.. 46 5.14. Matematik Grubu Derslerin Üniversiteye Hazırlamada Yeterliliği 47 5.15. Fen Grubu Derslerin Üniversiteye Hazırlamada Yeterliliği 48 BÖLÜM - 6 GENEL GÖRÜŞ VE ÖNERİLER... 51 6.1.ÖĞRENCİLERE AİT GENEL GÖRÜŞ VE ÖNERİLER... 51 6.2. YÖNETİCİ - ÖĞRETMENE AİT GENEL GÖRÜŞ VE ÖNERİLER.. 52 ÖZET.. 53 SONUÇ... 54 ÖNERİLER....... 57 EKLER... 57 EK:1 Yönetici ve öğretmen anketi.. 57 EK:2 Öğrenci anketi 63 EK:3 Anket uygulama kılavuzu.. 70 EK:4 TML. VE ATML. Yönetici, Öğretmen ve Öğrencilerin Örneklem Sayıları. 71 EK:5 Makam Onay yazısı... 72 KAYNAKÇA. 75 iv
TABLOLAR LİSTESİ Tablo-1 Yıllara Göre Genel Ve Mesleki Teknik Ortaöğretimde Öğrenci Sayıları Ve Okullaşma Oranları... 4 Tablo-2 Yıllara Göre Ticaret Meslek Liseleri Ve Anadolu Ticaret Meslek Liselerinin Öğrenci Sayıları Ve Okullaşma Oranları... 5 Tablo - 3 Okul, Öğrenci, Öğretmen Ve Yönetici Sayıları (2005-2006)... 10 Tablo - 4 TTÖGM. Ne Bağlı TML. Ve ATML. Yönetici, Öğretmen Ve Öğrencilerin Örneklem Sayıları... 11 Tablo 3.1 Öğrenci Örnekleminin Okul Türüne Göre Dağılımı... 13 Tablo 3.2 Örneklem Okullarının Bulunduğu İllere Göre Dağılım... 14 Tablo 3.3 Öğrencilerin İlköğretim Diploma Notuna Göre Dağılımı... 15 Tablo 3.4 Okul Ve Bölüm Tercihinde En Çok Etken Olan Nedenlere Göre Dağılımı... 16 Tablo 3.5 Öğrencilerin Okul Ve Bölüm Tercihindeki Nedenlere Göre Dağılımı... 17 Tablo 3.6 Lisans Düzeyinde Yüksek Öğretim Kurumuna Devam Etme İstek Derecesi... 18 Tablo 3.7 Lisans Düzeyinde Yüksek Öğretime Devam Etme İsteğinin Nedenleri... 18 Tablo 3.8 Üniversiteye Girişe Engel Oluşturan En Büyük Soruna İlişkin Görüşlerin Dağılımı... 19 Tablo 3.9 Öğrencilerin Okulunu Başkalarına Tavsiye Etme Derecesi... 20 Tablo 3.10 Öğrencilerin Okulunu Başkalarına Tavsiye Etmeme Nedenleri... 20 Tablo 3.11 Okulun Bulunduğu İllere Göre Dağılımı... 21 Tablo 3.12 Yönetici Ve Öğretmenlerin Okuldaki Görev Dağılımı... 22 Tablo 3.13 Yönetici Ve Öğretmenlerin Meslekteki Kıdeme Göre Dağılımı... 23 Tablo 3.14 Son Beş Yılda Öğrenci Talebindeki Azalma... 23 Tablo 3.15 Son Beş Yıl Göre Öğrenci Kalitesindeki Değişim... 24 Tablo 3.16 Öğretmenin Katsayı Uygulamasından Önce Görevde Olma Durumu... 25 Tablo 3.17 Meslek Liselerinin İleriye Yönelik En Büyük Sorunu... 25 Tablo 4.1 Son Beş Yılda Okulun Öğrenci Sayısındaki Değişiklik Durumu... 27 Tablo 4.2 Liseye Yeniden Başlama Şansı Olsaydı, Mezun Olunan Okulu Tercih Etme Durumu... 28 Tablo 4.3 Öğrencilerin Okullarını Seçmeden Önce Rehberlik Ve Yönlendirme Alma Durumu... 28 Tablo 4.4 Öğrencilerin Tercih Etmeden Önce, Okul Ve Bölüm hakkında Bilgi Sahibi Olma Durumu... 29 Tablo 4.5 Öğrencilerin Okula Ulaşım İmkan Derecesi... 30 Tablo 4.6 Verilen Eğitimin Öğrencileri Üniversiteye Hazırlama Yeterliliği... 31 Tablo 4.7 Alınan Eğitimin Üniversiteye Hazırlamadaki Yeterliği... 31 Tablo 4.8öğrencilerin Açık Öğretim Dışında 4 Yıllık Bir Fakülte Kazanma Şansları... 32 v
Tablo 5.1 Mesleki Ortaöğretimde Farklı Katsayı Uygulamasının Doğruluk Derecesi... 33 Tablo 5.2 Okulda Uygulanan Öğretme Öğrenme Yöntemlerinin Öğrencileri Öğrenmeye Teşvik Etmesi... 34 Tablo 5.3 Okuldaki Ders Araç Gereçlerinin Yeterliliği... 35 Tablo 5.4 Okulun Fiziki Yapısının Yeterliliği... 36 Tablo 5.5 Okuldaki Rehberlik Hizmetlerinin Yeterliliği... 37 Tablo 5.6 Üniversiteye Girişte Farklı Katsayı Uygulamasının Okula Olan Öğrenci Talebini Azaltma Derecesi... 39 Tablo 5.7 Katsayı Uygulamasının Öğrencilerin Üniversite Tercihini Etkileme Durumu... 40 Tablo 5.8 Üniversiteye Hazırlanmada Özel Dershanelerden Faydalanma Derecesi... 41 Tablo 5.9 Öğrencilerin Üniversiteye Hazırlanmasında özel Dershanelerin Yeterliliği... 42 Tablo 5.10 Öğrencilerin İki Yıllık Bir Yüksek Öğrenim Kurumuna Geçmek İstemeleri... 43 Tablo 5.11 Dört Yıllık Bir Yüksek Öğrenim Kurumunu Kazanabilme Düşüncesi... 44 Tablo 5.12 Türkçe Grubu Derslerin Üniversiteye Hazırlamada Yeterlilik Derecesi... 45 Tablo 5.13 Sosyal Grubu Derslerin Üniversiteye Hazırlamada Yeterlilik Derecesi... 46 Tablo 5.14 Matematik Grubu Derslerin Üniversiteye Hazırlamada Yeterlilik Derecesi... 47 Tablo 5.15 Fen Grubu Derslerin Üniversiteye Hazırlamada Yeterlilik Derecesi... 49 Tablo 6.1 Öğrenciye Ait Genel Görüş Ve Öneriler... 51 Tablo 6.2 Yönetici - Öğretmene Ait Genel Görüş Ve Öneriler... 52 vi
BÖLÜM-1 GİRİŞ Bu bölümde araştırmanın problemi, amacı, önemi, sınırlılık ve sayıltıları açıklanmakta, kullanılan başlıca terimlerin tanımları yapılmakta ve kısaltmalar verilmektedir. 1.1 PROBLEM Küreselleşme, ülkeler arasındaki ekonomik uyum ve keskinleşen rekabet gibi önemli süreçler varlığını sürdürmek isteyen işletmeleri hızla bu değişimlere uymaya zorlamaktadır. Başarının giderek daha çok bilgiye bağlı hale gelmesi ile de nitelikli işgücüne olan talep yoğunlaşmaktadır. Özellikle ülkemiz gibi nüfus artış hızı yüksek, okullaşma oranı yeterli düzeye ulaşamamış, dolayısıyla genel eğitim düzeyi düşük kalmış olan ülkeler için bu ihtiyaç daha da yoğun bir şekilde hissedilmektedir. Nüfusun nicel büyüklüğü Türkiye için bir avantaj oluşturmakla birlikte, nitelikleri açısından ele alındığında AB standartlarının çok gerisinde bir nüfusa sahip olduğumuz söylenebilir. Eğitim alanında yapılacak düzenleme sonuçlarının, diğer alanlardan farklı olarak uzun vadede alınabilecek olması dikkate alınırsa, bugün yapılacak bir reform, sonucunu en iyimser tahminle on-on beş belki de yirmi yıl sonra verecektir. Dolayısıyla, bugünden yarına ertelenen her reformun, yirmi yıl kadar sonraki geleceğimizi ertelemek anlamına geldiği düşünülebilir. Bu nedenlerle, eğitim alanında atılacak adımlar hem eğitim sisteminin kendi içinde, ilköğretimden yüksek öğretime her kademede ve hem de iktisat, siyaset ve kültür alanlarında çok boyutlu sonuçlar doğuracak ve mevcut kurumsal yapıların ve eğitim personelinin intibakı aracılığıyla sonuçları ancak uzun vadede elde edilebilecek adımlardır. Günümüz koşullarında, bu tür adımların atılmasında, mevcut durumun yanı sıra ihtiyaç ve beklentilerin bilimsel araştırmalarla ortaya konulması vazgeçilmez bir önem arz etmektedir. Her birey, çalıştığı meslek alanı sayesinde toplumsal gelişmeye katkıda bulunacağından, gelecekte var olmak isteyen toplumların mesleki gelişime önem vermeleri 1
gerekmektedir. Mesleki eğitim; bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları kazandıran ve bireyin yeteneklerini çeşitli yönleri ile geliştiren eğitim sürecidir. Meslek liselerinin temelleri 1860 yılında atılmış ancak 1927'ye kadar çok önem verilmeyen teknik eleman yetiştiren bu okullara daha sonraki yıllarda özel önem verilmeye başlanmış. VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planında; örgün ve yaygın mesleki-teknik eğitime ağırlık verilmesi, ortaöğretimde mesleki ve teknik ortaöğretimin payının artırılması, üniversitelere giriş sınavlarında normal liseler ile mesleki ve teknik lise mezunları arasındaki farklı değerlendirmelerin kaldırılarak, mesleki ve teknik eğitimin yaygınlaştırılmasının teşvik edilmesi, mesleki-teknik eğitim programlarının meslek standartlarına dayalı olarak yapılmasının sağlanması ve çalışma hayatı ile işlevsel işbirliği geliştirilmesi hedeflenmiştir. Mesleki ve teknik eğitim bireyleri meslek hayatına ve yüksek öğretime hazırladığından kalkınma sürecinde önemli bir yere sahiptir. Ancak Türkiye de mesleki ve teknik eğitim almış eleman sayısı ve eğitimin kalitesi istenen düzeyde değildir. Bu nedenle kalkınma planları ve hükümet programlarında yer alan ilke, hedef ve politikalar ile 15. ve 16. Millî Eğitim Şûralarında alınan kararlarda ve Bakanlığımızın 2001-2005 Çalışma Programında; mesleki ve teknik eğitime önem, öncelik ve ağırlık verilmesi gerektiği belirtilmiş, ortaöğretim çağ nüfusunun % 65 inin mesleki ve teknik eğitim, % 35 inin de genel eğitim görmesi hedeflenmiş olmasına rağmen bu oranlara yaklaşılamamıştır. 1999 a kadar uygulanan üniversiteye giriş sisteminde ortaöğretim kurumunun sosyal alanından mezun olan öğrenci fen alanında tercih ettiği herhangi bir eğitim bölümüne girebiliyordu. Yine fen alanından mezun olan bir öğrenci de dilerse sosyal alanda bir yüksek öğretim kurumuna girebiliyordu. Ayrıca, meslek lisesi mezunları da kişisel başarısına bağlı olarak kendi alanı dışındaki bir yüksek öğrenim kurumuna da gitme şansına sahipti. Sınav sistemi daha çok bilgi ve birikimi ölçmeye yönelik olup, ham puan yani sınavdaki net sayısı yerleştirmede ağırlıklı etken oluşturuyordu. Ortaöğretim kurumlarından genel liselerde bu sistemle alan seçmeli sınıf geçme sistemine geçilmiştir. Ancak meslek liselerine bu tür alan seçme verilmemiştir. Alan seçme verilmemesinin sonucu olarak meslek liseleri kendi alanlarıyla ilgili yükseköğretim programlarından birini seçtikleri taktirde AOBP katsayısı 0,5 alan dışı yükseköğretim programı seçtiklerinde 0,2 ile çarpılacaktır. Böylece meslek lisesi öğrencilerin alanları dışında 2
bir bölüme girmelerinin güçleştiği 2003 te yapılan sistem değişikliği ile daha da ağırlaştığı görülmektedir. Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) puan hesaplama yöntemi ile tavan ve taban puanlar değiştirilirken, meslek lisesi öğrencilerinin önünü kapatan konularda düzenleme yapılmadı. Yeni sisteme göre, adayların ağırlıklı ortaöğretim başarı puanlarının ÖSS yerleştirme puanı içindeki payı artırıldı. Buna göre alanı dışında tercih yapacak adayların tercih ettikleri programları kazanma şansının azaldığı düşünülmektedir. Üniversiteye yerleştirmede meslek lisesi mezunlarının alanları belirlenirken sadece eğitim fakülteleri bu alanların devamı kabul edilmiştir. Örneğin endüstri meslek lisesi bilgisayar bölümü mezunu için yalnızca bilgisayar öğretmenliği kendi alanı sayılmış, bilgisayar mühendisliği vb. bölümler alan dışı kabul edilmiştir. Ağırlıklı ortaöğretim başarı puanlarının ÖSS içindeki payları karşılaştırıldığında, alanı dışında bir programı tercih edecek öğrencilerin tercih ettikleri programı kazanma şanslarının da azaldığı görülmektedir. Meslek liselerine uygulanan katsayı farklılığı nedeniyle okullardaki öğrenci sayısının azalacağı ve birçok okulun kapatılma noktasına geleceği düşüncesiyle çözüm olarak 2001-2002 öğretim yılından itibaren yapılan değişikliklerle meslek lisesi öğrencilerine ön lisans programlarına sınavsız geçiş hakkı tanınmıştır. Ancak bu uygulamanın da yüksekokullarda öğrenci kalitesinin düşmesine neden olduğu yönünde şikayetler doğurduğu görülmektedir. Üniversiteye girişte yürürlüğe sokulan yeni sistem sonrasında meslek liselerini tercih eden öğrenci kalitesinde düşüş yaşanacağı ve meslek liselerini büyük oranda başka hiçbir okulu kazanamayan vasat ve vasatın altındaki öğrencilerin tercih edeceği gibi olumsuzlukların yaşanacağı fikri ortaya çıkmaktadır. Mesleki ve teknik ortaöğretim sisteminde ve yükseköğretime geçişte yapılan yeni düzenlemeler mesleki ve teknik ortaöğretim için hedeflenen % 65 lik okullaşma oranına ulaşmada olumsuz etkileri olacağı yönünde endişeler yaşanmaktadır. 3
Tablo-1 de yıllara göre genel ve meslekî teknik ortaöğretim öğrenci sayıları ile okullaşma oranları verilmiştir. Buna göre 1995-96 öğretim yılında % 57.44 olan genel ortaöğretim okullaşma oranı 2004-05 öğretim yılında % 63.73 e yükselmiş, 1995-96 öğretim yılında % 42.56 olan mesleki ve teknik ortaöğretim okullaşma oranı 2004-05 öğretim yılında % 36.27 ye düşmüştür. Tablo-1 Yıllara Göre Genel ve Mesleki Teknik Ortaöğretimde Öğrenci Sayıları ve Okullaşma Oranları Eğitim Öğretim Yılı Genel Ortaöğretim Öğrenci Sayısı Okullaşma (%) Yeni Kayıt Meslekî ve Teknik Ortaöğretim Öğrenci Sayısı Erkek Teknik Kız Teknik Ticaret Turizm Diğer (*) Toplam Okullaşma (%) Öğrenci Sayısı Okullaşma (%) Öğrenci Sayısı Okullaşma (%) Öğrenci Sayısı Okullaşma (%) Öğrenci Sayısı Okullaşma (%) 1995-96 1.277.115 57,44 321.344 946.121 42,56 386.611 17,39 95.265 4,28 211.770 9,53 252.475 11,36 1996-97 1.252.189 56,27 329.448 973.153 43,73 390.806 17,56 98.617 4,43 224.489 10,09 259.241 11,65 1997-98 1.313.892 58,05 317.772 949.504 41,95 472.344 20,87 73.610 3,25 237.360 10,49 166.190 7,34 1998-99 1.094.610 54,37 304.939 918.542 45,63 367.866 18,27 102.379 5,09 251.961 12,52 196.336 9,75 1999-00 1.506.379 61,63 277.675 938.028 38,37 351.292 14,37 100.005 4,09 255.346 10,45 231.385 9,47 2000-01 1.704.279 65,37 255.169 902.715 34,63 382.849 14,69 108.651 4,17 265.365 10,18 145.850 5,59 2001-02 1.908.493 66,83 298.178 947.358 33,17 392.158 13,73 152.424 5,34 279.598 9,79 123.178 4,31 2002-03 2.053.735 67,67 320.356 981.224 32,33 429.680 14,16 166.381 5,48 275.873 9,09 109.290 3,60 2003-04 2.463.923 68,57 356.265 1.129.481 31,43 491.756 13,68 210.876 5,87 290.100 8,07 136.749 3,81 2004-05 1.937.055 63,73 380.123 1.102.394 36,27 475.487 15,64 210.642 6,93 274.216 9,02 142.049 4,67 (*) Bu sütunda Din Öğretimi, Özel Eğitim, Anadolu Sağlık Meslek Lisesi, Özel Öğretim ve Diğer Bakanlıklara bağlı meslek liselerinin toplamı verilmiştir. Tablo-2 de görülebileceği gibi mesleki teknik eğitimde yaşanan talep azalması ticaret meslek liseleri ve Anadolu ticaret meslek liselerini de aynı yönde etkilemiştir. 1995-96 öğretim yılında % 8.84 olan okullaşma oranı 2004-05 öğretim yılında % 5.88 e düşmüştür. Üniversiteye girişte 1999 yılında yeni katsayı uygulamaları, 2002 yılında sınavsız geçiş hakkı ve 2004 yılında ek puan vb. düzenlemelerin meslekî ve teknik ortaöğretim öğrenci sayısında dalgalanmalara neden olduğu ve mesleki-teknik ortaöğretime olan talebi olumsuz etkilediği görülmektedir. Bu araştırmanın problemi, yüksek öğretime geçiş sistemindeki değişikliklerin Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek liselerine talepteki etkisi, öğrencilerin ÖSS ye geçişteki başarı düzeyleri ve karşılaştıkları sorunlardır. 4
Tablo-2 Yıllara Göre Ticaret Meslek Liseleri ve Anadolu Ticaret Meslek Liselerinin Öğrenci Sayıları ve Okullaşma Oranları Eğitim Öğretim Yılı Toplam Öğrenci Sayısı Ticaret meslek lisesi Öğrenci Sayısı Okullaşma (%) Anadolu ticaret meslek lisesi Öğrenci Sayısı Okullaşma (%) Toplam (TML+ATML) Öğrenci Sayısı Okullaşma (%) 1995-96 2.223.236 185.926 8,36 10.554 0,47 196.480 8,84 1996-97 2.225.342 177.093 7,96 12.760 0,57 189.853 8,53 1997-98 2.263.396 182.407 8,06 11.809 0,52 194.216 8,58 1998-99 2.013.152 190.527 9,46 17.287 0,86 207.814 10,32 1999-00 2.444.407 191.350 7,83 18.358 0,75 209.708 8,58 2000-01 2.606.994 186.957 7,17 21.408 0,82 208.365 7,99 2001-02 2.855.851 169.626 5,94 18.086 0,63 187.712 6,57 2002-03 3.034.959 163.103 5,37 18.607 0,61 181.710 5,99 2003-04 3.593.404 159.783 4,45 20.429 0,57 180.212 5,02 2004-05 3.039.449 155.563 5,12 23.102 0,76 178.665 5,88 1.2. AMAÇ Araştırmanın genel amacı, Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı ticaret meslek lisesi ve Anadolu ticaret meslek liselerinde öğrenim gören öğrencilere yüksek öğretime geçiş sisteminin etkilerini belirlemek bu çerçevede yaşanan sorunları tespit etmek ve varsa sorunların çözümüne yönelik öneriler geliştirmektir. Bu genel amaca ulaşabilmek için aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 1. Üniversiteye giriş sisteminin bu okullara öğrenci talebine etkisi konusunda okul müdürleri, öğretmenler ve öğrencilerin görüş ve öneriler nelerdir? 2. TML ve ATML öğrencilerinin aldıkları eğitimin üniversiteye girişteki yeterlilik derecesine ilişkin okul müdürleri, öğretmenler ve öğrencilerin görüş ve öneriler nelerdir? 3. Üniversiteye girişte bu okul öğrencilerinin yaşaması muhtemel sıkıntılar ve çözüm önerileri nelerdir? 4. Üniversiteye giriş sisteminde sıkça yapılan değişikliklerin bu okullardaki öğrencilere etkileri hususunda okul müdürleri, öğretmenler ve öğrencilerin görüş ve öneriler nelerdir? 5. Sınavsız yüksek öğretime geçiş sisteminin araştırma kapsamındaki öğrencilerin beklentilerine cevap verme düzeyi nedir? 5
1.3. ÖNEM Ülkemizde kalkınmanın hızlanması ve rekabet gücünün artması, nüfusun eğitim seviyesinin yükselmesine bağlıdır. İş hayatının ihtiyaçlarına göre ve aynı zamanda ileriye yönelik planlamayla bireylerin eğitilmeleri, eğitildikleri mesleklerde istihdam edilmeleri, ülkemizin kalkınması açısından büyük yararlar sağlayacaktır. Kalkınma sürecinde mesleki ve teknik eğitim önemli bir yere sahiptir. Kalkınma Planları, Hükümet Programları, Millî Eğitim Şûraları ve Bakanlığımızın Çalışma Programlarında mesleki ve teknik eğitime daha çok önem, öncelik ve ağırlık verilmesi gerektiği belirtilmesine rağmen mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarına talep ve ilgide istenen düzeye ulaşılamamıştır. Araştırma bulguları, ticaret meslek lisesi ve Anadolu ticaret meslek liselerindeki öğrencilerin yüksek öğretim kurumlarına geçişlerinde karşılaşılan güçlükleri ortaya çıkarması, elde edilen sonuçlar doğrultusunda çözüm önerileri geliştirilmesi açısından önemlidir. 1.4. SINIRLILIKLAR Araştırma Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı olan ve bünyesinde ticaret meslek lisesi ve Anadolu ticaret meslek lisesi bulunan okullarda görevli öğretmenler ve yöneticiler ile 2006-2007 eğitim - öğretim yılında bu okulların son sınıflarında öğrenim gören öğrencileri kapsamaktadır. 1.5.SAYILTILAR 1. Araştırma kapsamına alınan ticaret meslek lisesi ve Anadolu ticaret meslek lisesi ile ilgili örneklemler evreni temsil etmektedir. 2. Araştırmanın örneklem grubunu oluşturan katılımcılar evren grubunu temsil ettiği için anketin güvenirliği yüksektir. 3. Anketler, örneklem grubuna uygulanmadan önce pilot uygulama ile test edilerek gerekli düzeltmeler yapıldığı için geçerlidir. 4. Anketi cevaplandıran katılımcıların tamamı, anketleri cevaplandırmada samimi ve gönüllüdürler. 6
5. Anketlerde bazı soruların cevaplandırılmasında ve değerlendirilmesinde kullanılan beşli ölçek eşit aralık ölçeğidir. 1.5. TERİMLERİN TANIMI Örgün eğitim : Belirli yaş grubundaki ve/veya aynı seviyedeki bireylere, amaca göre hazırlanmış programlarla, okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitimdir. Yaygın eğitim : Örgün eğitime dahil olan/olmayan ve gönüllü katılıma dayanan her yaş grubundaki bireyler için örgün eğitimin yanında veya dışında düzenlenen eğitim, öğretim, rehberlik ve uygulama faaliyetleridir. Ortaöğretim : Temel eğitime dayalı, en az 4 yıllık öğrenim veren genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar. Genel ortaöğretim : Orta öğretimin genel eğitimi kapsayan kısmıdır. Mesleki ve teknik ortaöğretim : Orta öğretimin mesleki ve teknik eğitimi kapsayan kısmıdır. Genel lise : İlköğretim okulu üzerine öğrenim süresi 4 yıl olan ve öğrencilere orta öğretim seviyesinde asgari genel kültür ve uygar bir dünya görüşü sağlanması suretiyle öğrencileri hayata ve yüksek öğretime hazırlayan programların uygulandığı öğretim okullarıdır. Ticaret meslek lisesi : Kamu ve özel sektörün ihtiyaç duyduğu, muhasebe, kooperatifçilik, bankacılık, büro hizmetleri, dış ticaret, borsa hizmetleri, bilgisayar, sigortacılık, emlâk komisyonculuğu gibi iş alanlarında görev alacak nitelikli ara kademe insan gücünü yetiştiren, öğrencileri iş hayatına ve yüksek öğrenime hazırlayan, son sınıfında hem teorik hem de alan uygulamasının pratik olarak yapıldığı, ilköğretimden sonra dört yıl süreli öğrenim görülen meslek liseleridir. Anadolu ticaret meslek lisesi : Ekonomik ve sektörel alanda ihtiyaç duyulan dış ticaret, bilgisayar, turizm, yönetim ve ticaret sekreterliği, tıp sekreterliği, hukuk sekreterliği, mahalli idareler iş alanlarında yabancı dil bilen nitelikli ara kademe insan gücü yetiştiren, öğrencileri hem mesleğe hem de yüksek öğretime hazırlayan, ilköğretimden sonra dört yıl yabancı dil ağırlıklı öğrenim görülen meslek liseleridir. 7
1.6 KISALTMALAR MEB : Millî Eğitim Bakanlığı Bakanlık : Millî Eğitim Bakanlığı ÖSYM : Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi ÖSS : Öğrenci Seçme Sınavı TTÖGM : Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü EARGED : Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı TML : Ticaret Meslek Lisesi ATM : Anadolu Ticaret Meslek Lisesi 8
BÖLÜM 2 ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Bu bölümde, yüksek öğretime geçiş sisteminin, Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı ticaret meslek lisesi ve Anadolu ticaret meslek liselerinde öğrenim gören öğrencilere etkilerini belirlemek ve olası sorunların çözümüne ilişkin araştırmanın modeli, evren ve örneklemi, veri kaynakları, verilerin işlenmesi ve araştırmada kullanılan istatistik teknikleri açıklanmaktadır. ARAŞTIRMANIN MODELİ Araştırmada, mesleki ve teknik eğitim ile ilgili yazılı kaynaklar taranmış, söz konusu evren grubunun son yıllardaki öğrenci sayıları, okullaşma oranları ve yüksek öğretime geçişte uygulanan katsayı oranları incelenmiştir. Bu yönüyle araştırma belgesel tarama türünden bir çalışmadır. Diğer taraftan, Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı ticaret meslek lisesi ve Anadolu ticaret meslek lisesi yöneticileri ve öğretmenleri ile 2006-2007 eğitim - öğretim yılında bu okullarda okuyan son sınıf öğrencilerinin konuya ilişkin görüş ve değerlendirmeleri, iki ayrı anket ile alınmıştır. Bu yönüyle araştırma betimsel niteliktedir. Araştırma, model bakımından belgesel tarama aynı zamanda betimsel bir nitelik de taşımaktadır. ARAŞTIRMANIN EVRENİ VE ÖRNEKLEMİ Araştırmanın iki ayrı evreni ve bu evrenleri temsil eden biri diğerinden bağımsız iki örneklem grubu vardır. 2.1. Evren 2006-2007 eğitim - öğretim yılında Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü ne bağlı Türkiye genelindeki ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek liselerinde görevli yöneticiler ve öğretmenler araştırmanın birinci evrenini oluşturmaktadır. Türkiye genelinde 7 9
coğrafi bölgeye dahil 129 okulda görevli yönetici ve bu okullarda görev yapan öğretmenler araştırma kapsamına alınmıştır. Ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek liselerinde 2006-2007 eğitim öğretim yılında öğrenim gören son sınıf öğrencileri ise araştırmanın ikinci evrenini oluşturmaktadır. Türkiye genelinde 7 coğrafi bölgeye dahil 129 okulda öğrenim gören öğrenciler araştırma kapsamına alınmıştır. Tablo 3 Okul, Öğrenci, Öğretmen ve Yönetici Sayıları (2005-2006) Okul Türü Okul Sayısı Son Sınıf Öğrenci Sayısı Ticaret Meslek Lisesi 129 20.952 Anadolu Ticaret Meslek Lisesi 4.451 Öğretmen Sayısı Yönetici Sayısı 4.853 1.200 2.2. Örneklem Araştırma kapsamına alınan okulların müdür ve belirlenen sayıdaki müdür yardımcısı bu araştırmanın yönetici örneklemini, belirlenen sayıdaki öğretmen de araştırmanın öğretmen örneklemini oluşturmaktadır. Adı geçen okullardan belirlenen sayıdaki son sınıf öğrencisi ise bu araştırmanın öğrenci örneklemini oluşturmaktadır. Türkiye genelinde 7 coğrafi bölgeden bünyesinde TML. ve ATML. bulunan 18 okul belirlenmiştir. Bu 18 okulun; müdürü ile müdür yardımcıları yönetici anketlerini, kültür ve meslek dersleri öğretmenleri öğretmen anketlerini ve TML. ve ATML.lerin son sınıfında okuyan öğrenciler de öğrenci anketlerini doldurmak üzere örneklem kapsamına alınmıştır. Bünyesinde ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek lisesi bulunduran örneklem okullarındaki denek grupların dağılımı aşağıdaki tablo 4 te verilmektedir. 10
Tablo 4 TML. ve ATML.Yönetici, Öğretmen ve Öğrencilerin Örneklem Sayıları Uygulanacak Anket Sayıları Yönetici Öğretmen Öğrenci Sıra Bölgeler İller Okullar Müdür Md. Yrd. Kült. Der. Mes. Der. ATML. TML. Bilecik Bozüyük TML,ATML 1 2 3 4 33 10 Merkez TML,ATML 1 2 3 4 14 50 1 Marmara Sultanahmet TML,ATML 1 2 5 5 26 26 İstanbul Kadıköy TML,ATML 1 2 5 5 50 50 Dilek Sabancı TML,ATML 1 2 4 4 40 41 2 İç Anadolu Sivas Merkez TML,ATML 1 2 5 5 27 27 Ankara Cumhuriyet TML,ATML 1 2 13 15 40 81 3 Ege İzmir Konak TML,ATML 1 2 8 8 35 35 Karşıyaka TML,ATML 1 2 9 9 35 35 Manisa Turgutlu TML,ATML 1 2 5 5 23 23 4 Akdeniz 5 Karadeniz 6 Doğu Anadolu Antalya Merkez TML,ATML 1 2 7 7 29 28 Osmaniye Merkez TML,ATML 1 2 4 4 13 13 Giresun Merkez TML,ATML 1 2 8 8 22 50 Gümüşhane Merkez TML,ATML 1 2 9 9 29 44 Erzurum Merkez TML,ATML 1 2 3 3 10 10 Bitlis Merkez TML,ATML 1 2 4 4 10 20 Batman Merkez TML,ATML 1 2 4 4 10 20 7 Güney Doğu A. Gaziantep Ş.Kamil A.İbrahim TML,ATML 1 2 4 4 10 20 Toplam 18 36 122 122 460 565 54 244 1025 Örnekleme Metodu : Random (Rastgele erişim) Metodu. 2.3. Yönetici ve Öğretmen Örneklemi : Her okuldan bir okul müdürü ve bir teknik müdür yardımcısı ve bir müdür yardımcısı olmak üzere üç yönetici random metodu ile belirlenmiştir. Her coğrafi bölgeden, bünyesinde TML. ve ATML. bulunan okullardan random metodu ile belirlenen kültür dersi ve meslek 11
dersleri öğretmeni olmak üzere toplam 244 yönetici ve öğretmene anket uygulanmış ancak 234 anket geri dönmüştür. 2.4. Öğrenci Örneklemi : Örneklem kapsamına alınan toplam son sınıf öğrenci sayısı : 1034 Her coğrafi bölgeden, bünyesinde TML. ve ATML. bulunan okullardan random metodu ile belirlenen 1034 son sınıf öğrencisine anket uygulanmıştır. Tamamı geri dönmüştür. VERİ ÇÖZÜMLEME YÖNTEMLERİ Verilerin çözümlenmesinde betimsel istatistik teknikleri kullanılmıştır. Araştırmada tespit edilen amaçlara yönelik toplanacak veriler, bilgisayar ortamına aktarılmış ve gerekli istatistiksel çözümlemeler için SPSS (The Statistical Packet for The Social Sciences) paket programından yararlanılmıştır. Belirtilen paket programdan yararlanılarak frekans ve yüzde tabloları oluşturulmuş, aritmetik ortalama (X) ve standart sapmalar hesaplanmıştır. Yönetici-öğretmen grupları arasında karşılaştırmanın yapılması ve anlamlı bir farkın olup olmadığının belirlenmesi için t testi uygulanmıştır. Ankette yer alan cevaplar 4 ile 1 ölçeği arasında değerlendirilerek, anketin olumlu ucu 1 ve diğer ucu 4 olarak alınmıştır. Ölçekte yer alacak aralıkların eşit olacağından hareketle sınırlar şu şekilde belirlenmiştir. Seçenek Sınırı Tamamen 1.00-2.00 Çok 2.01-3.00 Az 3.01-4.00 Hiç 4.01-5.00 12
BÖLÜM-3 BULGULAR VE YORUMLAR KİŞİSEL BİLGİLER Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek liselerinde öğrenim gören öğrencilere yüksek öğretime geçiş sisteminin etkilerini belirlemek, bu çerçevede yaşanan sorunları tespit etmek ve varsa sorunların çözümüne yönelik öneriler geliştirmek amacıyla yapılan Yüksek Öğretime Geçiş Sisteminin Ticaret Meslek ve Anadolu Ticaret Meslek Liselerine Olan Etkileri araştırmasında öğretmenler ve yöneticiler ile 2006-2007 eğitim - öğretim yılında bu okulların son sınıflarında öğrenim gören öğrencilere ait bulgular ve yorumlar yer almaktadır. 3.1. ÖĞRENCİLERE AİT KİŞİSEL BİLGİLER Bu bölümde, adı geçen meslek liselerinde öğrenim gören öğrencilere yüksek öğretime geçiş sisteminin etkilerini belirlemek, bu çerçevede yaşanan sorunları tespit etmek ve varsa sorunların çözümüne yönelik öneriler geliştirmek amacıyla yapılan Yüksek Öğretime Geçiş Sisteminin Ticaret Meslek ve Anadolu Ticaret Meslek Liselerine Olan Etkileri araştırmasın da öğrencilere ait bulgular ve yorumlar yer almaktadır. 3.1.1. Öğrencilerin Okul Türlerine Göre Dağılımı Anket kapsamındaki öğrencilerin % 60 ı Ticaret Meslek Lisesinden % 40 ı Anadolu ticaret meslek lisesinden katılmıştır. Tablo 3.1 Öğrenci Örnekleminin Okul Türüne Göre Dağılımı Okul Türü Öğrenci f % Ticaret Meslek Lisesi 609 58,9 Anadolu ticaret meslek lisesi 422 40,8 Boş/Geçersiz 3 0,3 Toplam 1034 100 13
3.1.2. Okulların Bulunduğu İller Tablo 3.2 de araştırma kapsamına alınan illerin dağılımı ve bu illerdeki okullardan örnekleme alınan öğrenci yüzdelikleri yer almaktadır. Tablo 3.2 Örneklem Okullarının Bulunduğu İllere Göre Dağılımı Okulun Bulunduğu İl Öğrenci f % İstanbul 158 15,3 İzmir 147 14,2 Giresun 146 14,1 Ankara 115 11,1 Manisa 97 9,4 Gümüşhane 73 7,1 Antalya 52 5,1 Sivas 55 5,3 Gaziantep 31 3,0 Batman 30 2,9 Bitlis 30 2,9 Osmaniye 23 2,2 Erzurum 20 1,9 Boş/Geçersiz 14 5,5 Toplam 1034 100 3.1.3. Öğrencilerin İlköğretim Diploma Not Dağılımı Tablo 3.3 te anket kapsamındaki okullara gelen öğrencilerin ilköğretim diploma notlarının dağılımı yer almaktadır. Tablo incelendiğinde örnekleme alınan okullara gelen öğrencilerin birinci kademe diploma notlarının % 68,4 nün 4 ün altında olduğu görülmektedir. Eğitimde yüksek başarı gösteremeyen öğrencilerin ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek liselerini tercih ettikleri söylenebilir. Diploma notu yüksek olanların ise bu okulları tercih etmedikleri yani örnekleme alınan okulların başarı seviyesi düşük öğrencilerden oluştuğu anlaşılmaktadır. 14
Tablo 3.3 Öğrencilerin İlköğretim Diploma Notuna Göre Dağılımı Öğrenci İlköğretim Diploma Notu f % 1.01-2.00 14 1,4 2.01-3.00 150 14,5 3.01-4.00 543 52,5 4.01-5.00 295 28,5 Boş/Geçersiz 32 3,1 Toplam 1034 100 Aritmetik Ortalama 3,12 Standart Sapma 0,698 3.1.4. Okul ve Bölüm Tercihinde En Çok Etken Olan Neden Tablo 3.4 te araştırma kapsamındaki okulları tercih eden öğrencilerin en çok tercih etme nedenleri yüzdelik dilimlerine göre sıralanmıştır. Bu sıralamada ilk iki sırayı % 44,6 ile kendim ve % 35 ile aile büyüklerinin istekleri doğrultusunda tercih yaptıkları görülmektedir. Diğer seçenekler sırasıyla bu okul mezunları, arkadaş çevresi ve öğretmenlerin yönlendirmeleri olarak devam etmektedir. Öğrencilerin tercihlerini yaparken kendi kararlarından daha çok üçüncü şahısların yönlendirilmelerinden etkilendikleri anlaşılmaktadır. 15
Tablo 3.4 Okul Ve Bölüm Tercihinde En Çok Etken Olan Nedenlere Göre Dağılımı Okul ve Bölüm Tercihinde En Çok Etken Olan Neden Öğrenci f % Kendim 461 44,6 Aile Büyüklerim 362 35,0 Bu Okul Mezunları 61 5,9 Arkadaşlarım 54 5,2 Öğretmenlerim 31 3,0 Eve Yakın Olması 18 1,7 LGS Sınavı İle 11 1,1 Ailem ve Ben 3 0,3 Tesadüf 3 0,3 ÖSS yi Kazanamazsam Bir İşim Sahibi Olmak İçin 3 0,3 Mecburiyetten 3 0,3 Yabancı Dil Eğitim Verildiği İçin 2 0,2 Konaklama Yeri Olduğundan 1 0,1 Boş/Geçersiz 21 2,0 Toplam 1034 100 Aritmetik Ortalama 2,40 Standart Sapma 1,846 3.1.5. Okul ve Bölüm Tercihindeki En Önemli Sebep Araştırma kapsamındaki ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek lisesi öğrencilerinin okullarını tercih sebeplerine bakıldığında ilk sırada % 51,7 ile hem meslek sahibi olmak hem de mesleği ile ilgili bir yüksek öğrenim kurumuna devam etmek düşüncesi anlaşılmaktadır. İkinci sırada % 26 sı meslek lisesi mezun olarak daha kolay iş bulacağını düşünmektedirler. Daha sonra sırasıyla % 11,9 u sadece bir yüksek öğretim kurumuna devam etme şansını yakalamak için % 2,5 i bu alanda meslek sahibi olduğunda yeterli ücret kazanacağını tercih sebebi olarak gördüklerini ifade etmişlerdir. Öğrencilerin ilk sırada yer alan tercih sebeplerine bakıldığında, okullarının kuruluş amacı olan nitelikli ara eleman yetiştirmek hedefine uyan bilinçte tercih yaptıkları söylenebilir. 16
Tablo 3.5 Öğrencilerin Okul Ve Bölüm Tercihindeki Nedenlere Göre Dağılımı Okul ve Bölüm Tercihindeki En Önemli Sebep Hem Meslek Sahibi Olmak, Hem De Mesleğimde Bir Yüksek Öğretim Kurumuna Devam Etmek İstediğimden Öğrenci f % 535 51,7 Mesleki Ortaöğretim Mezunu Olarak Daha Kolay İş Bulacağımdan 269 26,0 Bir Yüksek Öğrenim Kurumuna Devam Etmek İstediğimden 123 11,9 Mesleğimde Tatminkar Ücret Alacağıma İnandığımdan 27 2,6 Anadolu nun Düz Liseden Daha İyi Olması 26 2,5 Bilgisayarlı Eğitimin Oluşundan 10 1,0 Bilinçsiz Seçim 7,7 Yurt Sorunu Olduğundan 1,1 Sporcu Arkadaşlarla Bir Arada Olmak İçin 1,1 Boş/Geçersiz 33 3,4 Toplam 1034 100 Aritmetik Ortalama 3,19 Standart Sapma 1,446 3.1.6. Lisans Düzeyinde Yüksek Öğretime Gitme İsteği Aşağıdaki tabloda öğrencilerin lisans düzeyinde yüksek öğretim kurumuna devam edip etmeme konusundaki düşüncelerine ait cevaplar yer almaktadır. Tabloda görüldüğü gibi ankete katılan öğrencilerin % 82 lik bir çoğunluğu dört yıllık bir yüksek öğretim kurumuna gitmek istediklerini ifade etmişlerdir. Ticaret meslek ve Anadolu meslek liselerinin açılışının genel amacı iş piyasasının ihtiyaç duyduğu ara eleman yetiştirmek olmasına rağmen öğrencilerin hedeflerinin 4 yıllık bir yüksek öğretim kurumu okumak olduğu görülmektedir. Bu durumu tablo 3.5 teki meslek öğrenme isteği ile çelişki yaratmaktadır. 17
Tablo 3.6 Lisans Düzeyinde Yüksek Öğretim Kurumuna Devam Etme İstek Derecesi Dört Yıllık Yüksek Öğretim Kurumuna Devam Etme İsteği Öğrenci f % Evet 848 82,0 Hayır 171 16,5 Boş/Geçersiz 14 1,5 Toplam 1034 100 Aritmetik Ortalama 1,17 Standart Sapma 0,384 3.1.7. Lisans Düzeyinde Yüksek Öğretime Devam Etme Nedenleri Tablo 3.7 Lisans Düzeyinde Yüksek Öğretime Devam Etme İsteğinin Nedenleri 4 Yıllık Üniversiteye Devam Etme Sebebi Öğrenci f % Mesleğimle İlgili Daha Fazla Bilgi Sahibi Olmak İstiyorum 128 12,4 Fakülte Mezunu Olarak Daha Kolay İş Bulacağıma İnanıyorum 120 11,6 Daha Yüksek Bir Sosyal Statüye Kavuşmak İstiyorum 95 9,2 Hepsi 498 48,2 Askerlik 5 0,4 Boş/Geçersiz 188 18,2 Toplam 1034 100 Aritmetik Ortalama 3,16 Standart Sapma 1,156 Tablo 3.7 de öğrencilerin lisans düzeyinde yüksek öğretime devam etmeyi isteme sebeplerine ait görüşler yer almaktadır. Tablo daki sıralanan nedenlere bakıldığında öğrencilerin yarıya yakını belirtilen nedenlerin hepsinin kendisi açısından geçerli nedenler olduğunu düşündükleri için bir yüksek öğretim kurumuna devam etmek istediklerini belirtmişlerdir. İkinci öncelikle meslekleri ile ilgili daha kapsamlı bilgi sahibi olmak için yüksek öğretime devam etmek isteyenlerin yanı sıra % 11,6 oranındaki bir grup öğrencide fakülte mezunu olarak daha rahat iş bulacakları görüşündedir. Tabloya bakıldığında araştırma kapsamındaki öğrencilerin yarısının fakülteye gitmek istedikleri diğer yarısının ise meslek lisesi mezunu olarak iş piyasasında ara eleman olmak istedikleri görülmektedir. 18
3.1.8. Üniversiteye Girişteki En Büyük Sorun Tablo 3.8 de öğrencilerin üniversiteye girmelerine engel teşkil edecek en önemli soruna ilişkin görüşleri yer almaktadır. Görüşlerin dağılımına bakıldığında ilk sırada eğitim programlarının içerik açısından üniversiteye yönelik olmadığı görüşünde yoğunlaştıkları (% 55,5) gözlenmektedir. İkinciyi sırada ise % 27,6 ile bu okullara gelen öğrencilerin eğitim düzeyinin düşük olduğu ve üçüncü önemli sorunun ise % 11,5 lik oranla okullarında donanım yetersizliğinin olduğu görüşündedirler. Daha sonra öğretmenlerin yetersizliği ve sınıfların kalabalık oluşundan dolayı üniversiteye girmelerine engel oluşturan sorunlar olduğu ifade edilmiştir. Tablo 3.8 Üniversiteye Girişe Engel Oluşturan En Büyük Soruna İlişkin Görüşlerin Dağılımı Öğrenci Üniversiteye Girişteki En Büyük Sorun f *Satır % Programların Üniversiteye Yönelik Olmaması 574 55,5 Öğrenci Kalitesinin Düşük Olması 285 27,6 Eğitim Ve Öğretimde Kullanılan Araç, Gereç Ve Donanım Eksikliği 121 11,7 Öğretmenlerin Yetersizliği 119 11,5 Sınıfların Kalabalık Olması 70 6,8 Boş/Geçersiz 188 18,2 *Tabloda satır yüzdesi alınmıştır. * Bu soruda birden fazla seçenek işaretleme imkânı verilmiştir. Programların üniversiteye yönelik olmamasının sorun olarak belirtilmesi aslında doğru bir bakış değildir. Çünkü bu okullardaki eğitim programlarının içeriği üniversiteye öğrenci hazırlamaya yönelik değil asıl amacın iş piyasasına ara eleman yetiştirmek olduğu bilinen bir gerçektir. 3.1.9. Okulunu Başkalarına Tavsiye Etme Durumu Tablo 3.9 da araştırma kapsamındaki öğrencilerin % 60,5 i okullarını başkalarına tavsiye etmek istediklerini belirtirken % 37,4 ü tavsiye etmek istemediklerini belirtmişlerdir. Anket sonucu öğrencilerin büyük çoğunluğunun okullarını başkalarına tavsiye edecek kadar memnun olmaları okullarının her açıdan iyi olduğunun ifadesidir. 19
Tablo 3.9 Öğrencilerin Okulunu Başkalarına Tavsiye Etme Derecesi Okulunuzu Başkalarına Tavsiye Etme Derecesi Öğrenci f % Evet 626 60,5 Hayır 387 37,4 Boş/Geçersiz 21 2,1 Toplam 1034 100 3.1.10. Okullarını Başkalarına Tavsiye Etmeme Nedenleri Tablo 3.9 da 387 kişi okullarını başkalarına tavsiye etmediklerini belirtmiştir. Okullarını başkalarına tavsiye etmeyenler, Tablo 3.10 de tavsiye etmeme nedenlerini belirtmişlerdir. Öğrenciler % 34,4 le üniversiteye girme ihtimalinin az olmasından dolayı tavsiye etmediklerini ifade etmişlerdir. İkinci sırada ise % 15 le eğitim programlarının yetersizliği daha sonra % 14,4 ile mezunlarının iş bulmakta sıkıntı yaşadıkları için tavsiye etmediklerini ifade etmişlerdir. Okullarını başkalarına tavsiye etmeyen % 37 lik öğrenci görüşlerine bakıldığında okulda aldıkları eğitimin gerek üniversiteye girişte gerekse iş bulma konusunda okullarını yeterli görmediklerinden dolayı tavsiye etmedikleri anlaşılmaktadır. Tablo 3.10 Öğrencilerin Okulunu Başkalarına Tavsiye Etmeme Nedenleri Okulunuzu Başkalarına Tavsiye Etmeme Nedenleri Öğrenci f % Üniversiteye Girme İhtimalinin Az Olması 356 34,4 Eğitim Programlarının Yetersizliği 164 15,9 Mezunlarının İş Bulamamaları 149 14,4 Araç-Gereçlerin Yetersizliği 68 6,6 Öğretmenlerin Sayıca Yetersizliği 59 5,7 Gelen Öğrencilerin Eğitim Seviyesinin Düşük Olması 37 3,6 Verilen Eğitimin İyi Olmamasından 6 0,6 Öğretmenlerin Gereğinden Fazla Disiplinli Olması 5 0,5 Üniversiteyi Kazananın Az Olması 2 0,2 Diğer Okullardan İyi Olduğu İçin 1 0,1 Boş/Geçersiz 188 18,0 Toplam 1034 100 * Öğrenci frekansı 387 olup, bu soruda birden fazla seçenek işaretleme imkânı verilmiştir. 20
3.2. YÖNETİCİ VE ÖĞRETMENLERE AİT KİŞİSEL BİLGİLER Bu bölümde, adı geçen meslek liselerinde öğrenim gören öğrencilere yüksek öğretime geçiş sisteminin etkilerini belirlemek, bu çerçevede yaşanan sorunları tespit etmek ve varsa sorunların çözümüne yönelik öneriler geliştirmek amacıyla yapılan Araştırmada yöneticiler ve meslek / kültür dersi öğretmelerine ait bulgular ve yorumlar yer almaktadır. 3.2.1. Yönetici ve Öğretmenlerin Görev Yaptığı İller Tablo 3.11 de yönetici ve öğretmenlerin görev yaptıkları illere göre dağılımı yer almaktadır. Araştırma kapsamına alınan illere göre yönetici ve öğretmenlerin, % 12.8 i İzmir ve İstanbul dan, 12.4 ü Ankara dan, % 7.7 si Gümüşhane den, % 6.8 i Giresun dan, % 6 sı Bilecik ve Antalya dan, % 5.6 sı Manisa dan, % 4.7 si Sivas tan, % 4.3 ü Osmaniye, Batman ve Gaziantep ten, % 3.4 ü Bitlis ve Erzurum dan katılmıştır. Tablo 3.11 Okulun Bulunduğu İllere Göre Dağılımı Okulun Bulunduğu İl Yönetici- Öğretmen f % İstanbul 30 12,8 İzmir 30 12,8 Ankara 29 12,4 Gümüşhane 18 7,7 Giresun 16 6,8 Bilecik 14 6,0 Antalya 14 6,0 Manisa 13 5,6 Sivas 11 4,7 Osmaniye 10 4,3 Gaziantep 10 4,3 Batman 10 4,3 Bitlis 8 3,4 Erzurum 8 3,4 Boş/Geçersiz 13 5,5 Toplam 234 100 21
3.2.2. Yönetici ve Öğretmenlerin Okuldaki Görevleri Ankete katılan yönetici ve öğretmenlerin % 39,7 si atölye-meslek dersleri öğretmeni, % 7,3 ü okul müdürü, % 7,3 ü müdür yardımcısı, % 8,5 i Türkçe öğretmeni, 8,5 i matematik öğretmeni, % 5,1 i tarih öğretmeni, geriye kalan 5,1 i ise tarih öğretmeni, % 4,7 si yabancı dil öğretmenleri az da olsa diğer branştan öğretmenlerde ankete katılmış ve görüş bildirmişlerdir. Tablo 3.12 Yönetici Ve Öğretmenlerin Okuldaki Görevlerine Göre Dağılımı Okuldaki Görev Yönetici- Öğretmen f % Okul Müdürü 17 7,3 Müdür Yardımcısı 17 7,3 Atölye-Meslek Dersleri Öğretmeni 93 39,7 Türkçe Öğretmeni 20 8,5 Matematik Öğretmeni 20 8,5 Tarih Öğretmeni 12 5,1 İngilizce Öğretmeni 11 4,7 Fen bilgisi Öğretmeni 7 3,0 Rehber Öğretmeni 6 2,6 Biyoloji Öğretmeni 5 2,1 Bilgisayar Öğretmeni 3 1,3 Din Kültürü Öğretmeni 2,9 Fizik Öğretmeni 2,9 Kimya Öğretmeni 2,9 Coğrafya Öğretmeni 1,4 Felsefe Öğretmeni 1,4 Boş/Geçersiz 15 6,4 Toplam 234 100 Aritmetik Ortalama 4,53 Standart Sapma 3,071 3.2.3. Yönetici ve Öğretmenlerin Mesleki Kıdemleri Tablo 3.13 de görüldüğü gibi anket kapsamındaki okullarda görev yapan yönetici ve öğretmenlerin % 22.6 sı 10-14 yıl ile %17.9 u 15-19 yıl arasında mesleki kıdeme sahip oldukları tespit edilmiştir. Bu veriler araştırma kapsamındaki okullarda tecrübeli yönetici ve öğretmenlerin görev yaptıkların ortaya koymaktadır. 22
Tablo 3.13 Yönetici Ve Öğretmenlerin Meslekteki Kıdeme Göre Dağılımı Mesleki Kıdem Yönetici Öğretmen f % 5 yıl ve daha az 32 13,8 6-9 yıl arası 34 14,7 10-14 yıl arası 53 22,7 15-19 yıl arası 42 17,9 20 yıl ve daha fazla 72 30,9 Toplam 234 100 Aritmetik Ortalama 3,60 Standart Sapma 3,655 3.2.4. Son Beş Yılda Okula Öğrenci Talebi Ankete katılan yönetici ve öğretmenlerin görüşlerinin % 75.6 sı gibi büyük bir kısmı son beş yılda okullarına olan öğrenci talebinde azalma olduğu görüşünü belirtmişlerdir. % 17.9 gibi bir kısmı öğrenci talebinde değişiklik olmadığını ifade etmiştir. Araştırma kapsamındaki okulların meslek lisesi olduğu düşünüldüğünde ve anketteki diğer soruların içerikleri ve alınan cevaplardaki görüşler dikkate alındığında bu okulların üniversiteye geçişteki katsayı uygulamasının getirdiği sıkıntıdan dolayı öğrenci talebinde olumsuzluklar yaşandığı söylenebilir. Tablo 3.14 Son Beş Yılda Öğrenci Talebindeki Azalma Son Beş Yılda Okuldaki Öğrenci Talebindeki Azalma Yönetici - Öğretmen f % Evet 177 75,6 Hayır 42 17,9 Boş/Geçersiz 14 6,0 Toplam 234 100 Aritmetik Ortalama 1,21 Standart Sapma 0,470 23
3.2.5. Son Beş Yılda Okula Gelen Öğrenci Kalitesinde Olumsuz Yöndeki Değişim Durumu Yönetici ve öğretmenlerin % 85 i görev yaptıkları okullara gelen öğrenci kalitesinde olumsuz yönde değişim olduğu yönünde görüş belirtirken % 13.2 si gelen öğrenci kalitesinde olumsuzluk yaşamadıkları yönünde görüş belirtilmiştir. Görüşler arasındaki bu tutarsızlığın bölgesel farklılıktan ileri geldiği, ayrıca araştırma kapsamındaki okullara son beş yılda talebin azalması ve anket sorularına verilen cevaplara bir bütün olarak bakıldığında gelen öğrenci kalitesini de olumsuz yönde etkilediği söylenebilir. Tablo 3.15 Son Beş Yıl Göre Öğrenci Kalitesindeki Değişim Son Beş Yılda Öğrenci Kalitesindeki Durum Yönetici - Öğretmen f % Evet 199 85,0 Hayır 31 13,2 Boş/Geçersiz 4 1,8 Toplam 234 100 Aritmetik Ortalama 1,13 Standart Sapma 0,342 3.2.6. Yöneticilerin Ve Öğretmenlerin 1999 Yılından Önce Aynı Okulda Görevli Olma Durumu Anketi cevaplayan yönetici ve öğretmenlerin yarıdan fazlası 1999 yılından önce de anket kapsamına alınan okulda görev yaptıklarını ifade etmişlerdir. Dolaysıyla katsayı uygulaması başlamadan önce ve sonra aynı okulda olmalarından dolayı katsayı uygulamasının okula olan öğrenci talebi ve kalitesindeki etkilerini ve öğrencilerin ÖSS başarılarındaki etkilerini görme imkanına sahip oldukları görülmektedir. Bu durum araştırma kapsamındaki okullardan anket içeriğindeki üniversiteye girişteki duruma ilişkin edinilen bilgilerin geçerliliğini yükseltmektedir. 24
Tablo 3.16 Öğretmenin Katsayı Uygulamasından Önce Görevde Olma Durumu Görevde Olma Durumu Yönetici Öğretmen f % Evet 130 55,6 Hayır 101 43,2 Boş/Geçersiz 3 1,2 Toplam 234 100 Aritmetik Ortalama 1,44 Standart Sapma 0,497 3.2.7. Meslek Lisesi Öğrencilerinin İleriye Yönelik En Büyük Sorunu Tablo 3.17 Meslek Liselerinin İleriye Yönelik En Büyük Sorunu Meslek Liselerinin Sorunu Yönetici - Öğretmen f % Üniversiteye girişte ayrıma tabi tutulmaları 89 38,1 Mezuniyet sonrası iş bulamama endişesi 61 26 Üniversiteye girişte okuldaki eğitimin yetersizliği 31 13,2 Hedefsiz öğrenci kitlesi 3 1,3 Branşlarında nitelikli ara eleman olarak yetişmemeleri 1,4 Boş/Geçersiz 49 21 Toplam 234 100 Aritmetik Ortalama 1,97 Standart Sapma 1,088 Tablo 3.17 de yönetici ve öğretmenlerin verdikleri cevaplara göre, araştırma kapsamındaki öğrencilerin mezun olduktan sonra yaşayacakları en büyük problemlerin neler olabileceği konusunda ilk sırayı % 38,1 ile üniversite sınavındaki farklı katsayı uygulamasına tabii olmaları, ikinci olarak % 26 ile iş bulamama endişesi izlemektedir. Bu okulların kuruluş amacı iş hayatına nitelikli ara eleman yetiştirmek olmasına rağmen en büyük sıkıntı olarak ilk sırayı üniversiteye girişteki farklı uygulama almıştır. Konu olan okul mezunlarının amaçları branşlarında nitelikli ara eleman olarak yetişmek olmalıyken bu durumun alt sırada yer alması, ticaret meslek ve Anadolu ticaret meslek lisesi okullarının kuruluş amacının öğrenciler ve bu okulu tercih edeceklerle birlikte yönetici ve öğretmenlerde iyi anlatılmadığını ortaya koymaktadır. 25