Þiddete Maruz Kalan Kadýnlara Sunulan Hizmetler

Þiddete Maruz Kalan Kadýnlara Sunulan Hizmetler Hazýrlayan Ebru Özberk

T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü Ekim 2008 Bu kitabýn basým, yayýn, çoðaltým ve daðýtým hakký T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü ne aittir. Bu yayýn Avrupa Birliði desteði ile oluþturulmuþtur. Hiç bir þekilde Avrupa Birliði nin görüþlerini yansýtmamaktadýr.

Önsöz Kadýnlara yönelik aile içi þiddet, temel insan haklarý ve özgürlüklerinin ihlali olup, kadýnlar ve erkekler arasýndaki eþit olmayan güç iliþkilerinin bir sonucu olarak ortaya çýkan önemli bir sorundur. Aile içi þiddet özel alanda meydana geldiði için çoðu zaman gizli tutulmakta, bu nedenle boyutlarýnýn tespiti son derece güç olmaktadýr. Oysa son yýllarda uzun süreli çabalarýn sonucunda þiddete maruz kalan kadýnlara sunulan hizmetlerin niteliðinin deðiþmesi için gerekli düzenlemeler yapýlmýþtýr. Bu düzenlemelerin baþýnda Türk Medeni Kanunu, Türk Ceza Kanunu ve Ailenin Korunmasýna Dair Kanun da yapýlan deðiþiklikler ile 2006/17 Sayýlý Çocuk ve Kadýnlara Yönelik Þiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi Ýçin Alýnacak Tedbirler konulu Baþbakanlýk Genelgesi ve 2007/8 tarihli Ýçiþleri Bakanlýðý Genelgesi gelmektedir. Uygulamanýn geliþtirilmesi için T.C. Baþbakanlýk Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) tarafýndan Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planý: 2007-2010 hazýrlanmýþtýr. Kadýna yönelik aile içi þiddet; saðlýk hizmetleri, kolluk kuvvetleri, adalet hizmetleri ve sosyal hizmetler gibi pek çok hizmet alanýnýn ortak çabalarýyla önlenebilecek bir sorundur. KSGM tarafýndan Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonunun teknik, Avrupa Birliðinin mali katkýlarýyla yürütülen Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Projesi kapsamýnda, þiddete maruz kalan veya risk altýndaki kadýnlara sunulan hizmetlerin güçlendirilmesi ve hizmet sunan kamu kurum ve kuruluþlarýnda çalýþan polis memurlarý, avukatlar, hakimler, savcýlar, sosyal çalýþmacýlar, saðlýk personeli gibi çeþitli meslek gruplarýna, medya ve sivil toplum kuruluþu çalýþanlarýna hizmet içi eðitim paketleri hazýrlanmasý amaçlanmýþtýr. Bu kapsamda tüm meslek gruplarý için Aile Ýçi Þiddetle Mücadelede Temel Eðitim baþlýðý altýnda 1) Toplumsal Cinsiyet Eþitliði, 2) Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet, 3) Aile Ýçi Þiddetle Ýlgili Yasal Düzenlemeler, 4) Þiddete Maruz Kalan Kadýnlara Sunulan Hizmetler ve 5) Þiddete Maruz Kalan ve

Þiddet Uygulayanlarla Ýletiþim ve Görüþme konularýnýn yer aldýðý bir eðitim paketi ile þiddete maruz kalanlara hizmet sunanlarýn kendi meslek gruplarýna yönelik, mesleki sorumluluklarýný içeren eðitim dokümanlarý hazýrlanmýþtýr. Sýnýf içi uygulamalarýn etkililiðini saðlamak üzere her bir doküman için Eðitici Rehberi hazýrlanmýþtýr. Ayrýca eðiticiler için yetiþkin eðitimi yaklaþýmlarýný ve tekniklerini anlatan Yetiþkin Eðitimi Kýlavuzu hazýrlanmýþtýr. Elinizdeki dokümanýn hazýrlanabilmesi için Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Projesi çerçevesinde 2007 yýlý Haziran ve Temmuz aylarýnda proje illerinden Ankara, Ýstanbul, Trabzon, Gaziantep ve Þanlýurfa da eðitim ihtiyaç analizi çalýþmalarý yürütülmüþ; söz konusu meslek gruplarýnýn temsilcileriyle derinlemesine görüþmeler, grup çalýþmalarý yapýlmýþ ve sonuçlar bu dokümana yansýtýlmýþtýr. Ayrýca, dokümanýn hazýrlýk çalýþmalarý sýrasýnda ve deneme eðitimlerinde ilgili kamu kurum ve kuruluþlarý ve sivil toplum kuruluþlarýnýn temsilcilerinin, meslek kuruluþlarýnýn ve akademisyenlerin görüþlerinin alýnmasýna ve katkýlarýnýn saðlanmasýna özen gösterilmiþtir. Bu dokümanlar, eðitim uygulamalarý sýrasýnda, kolaylaþtýrýcý ve katýlýmcý olarak, zamanlarýný ve enerjilerini ayýracak olan meslek elemanlarýnýn katkýlarýyla geliþecektir. Çalýþmaya katkýda bulunan tüm kiþilere, kurum ve kuruluþlarýn temsilcilerine teþekkür ederim. Bu dokümanýn kadýnlarýn insan haklarýnýn korunmasý ve geliþtirilmesi, toplumsal yaþamda konumlarýnýn güçlendirilmesi, eþit hak, fýrsat ve imkanlardan yararlanmalarý amacýna katký saðlamasý dileðiyle. Esengül Civelek Kadýnýn Statüsü Genel Müdürü

ÝÇÝNDEKÝLER 5 çindekiler Giriþ 1. Aile Ýçi Þiddete Maruz Kalan veya Risk Altýndaki Kadýnlara Sunulan Hizmetler 1.1 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet 1.2 Önleyici Hizmetler 1.3 Müdahale Hizmetleri 1.4 Toplumda Farkýndalýk Yaratmak ve Kurumlar Arasý Ýþbirliði 7 11 11 12 13 14 2. Türkiye da Aile Ýçi Þiddete Maruz Kalan veya Risk Altýndaki Kadýnlara Doðrudan Hizmet Sunan Kurum ve Kuruluþlar 2.1 Kolluk Kuvvetleri 2.2 Adli Kurumlar 2.2.1 Cumhuriyet Baþsavcýlýðý 2.2.2 Aile Mahkemeleri 2.2.3 Adli Týp Kurumu 2.3 Saðlýk Kuruluþlarý 2.3.1 Birinci Basamak Saðlýk Kuruluþlarý 2.3.2 Ýkinci ve Üçüncü Basamak Saðlýk Kuruluþlarýnýn Acil Servisleri 2.3.3 Hastanelerin Acil Servislerinde Þiddet Konusunda Özel Çalýþmalar Yapan Birimler 15 15 24 24 27 30 32 35 36 40

6 2.4 Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu 2.4.1 Teþkilatlanma 2.4.2 SHÇEK e Baðlý Kadýn Konukevleri 2.4.3 ALO 183 Aile, Kadýn, Çocuk ve Özürlü Sosyal Hizmet Danýþma Hattý 2.4.4 Toplum Merkezleri ve Aile Danýþma Merkezleri 2.4.5 Bakým ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezleri 2.4.6 Çocuk ve Gençlik Merkezleri 2.5 Barolar 2.5.1 Þiddet Maðdurlarýna Sunulan Adli Yardým Hizmetleri 2.5.2 Þiddet Maðdurlarýna Sunulan Hukuksal Danýþma ve Yönlendirme Hizmetleri 2.6 Belediyeler 2.7 Sivil Toplum Kuruluþlarý (Kadýn Kuruluþlarý) 3. Sonuç Sözlük Kaynakça 40 51 42 52 56 59 59 61 61 62 62 63 65 66 66

GÝRÝÞ 7 Giriþ Kadýna yönelik aile içi þiddet, çok uzun süre eþler arasýnda özel-mahrem bir sorun olarak görülmüþtür. Bu bakýþ açýsý, yaþanan sorunun sadece aile bireylerini ilgilendirdiðini ve özel alanda meydana gelen bu soruna devletin müdahale etmesinin doðru olmayacaðýný savunmuþtur. Bu yaklaþýmýn sonucu olarak, kadýna yönelik aile içi þiddetin boyutlarý hakkýnda yeterli bilgi edinilememiþ ve þiddete maruz kalmýþ kadýnlara özel hizmetler oluþturulmamýþtýr. 19. yüzyýldan itibaren kadýn hareketinin, kadýnlarýn eþlerinden gördükleri þiddetin yaygýnlýðýný ve bu kadýnlara sunulmasý gereken hizmetleri kamuoyunun gündemine taþýmak için gösterdikleri çabalara raðmen, aile içinde meydana gelen þiddetin toplumsal bir sorun olduðu ve devletin müdahale etmesinin meþruiyeti konusunda uzun zaman bir uzlaþmaya varýlamamýþtýr (Price ve diðerleri, 2000). 1970 lerden itibaren, tüm dünyada kadýna yönelik aile içi þiddetle ilgili genel kabul gören bu yaklaþým sorgulanmaya baþlanmýþtýr. Bu dönemde özellikle Avrupa da ve ABD de kadýn hareketi, aile içi þiddetin özel bir sorun deðil, toplumsal bir sorun olduðunu vurgulamýþ ve aile içi þiddetin önlenmesi için yasal düzenlemeler yapýlmasýnýn gerektiðini savunmuþtur. Ayrýca kadýn hareketi, aile içi þiddete maruz kalan kadýnlar için sýðýnma evleri, danýþma merkezleri, acil yardým hatlarý, sadece bu konuda çalýþan saðlýk birimleri gibi kuruluþlarýn oluþturularak hizmetlerin sunulmasýnýn gerekliliðine iþaret etmiþtir (Price ve diðerleri, 2000). Aile içi þiddeti özel alana iliþkin bir sorun olarak gören ve devletin bu alana müdahalesini meþru kabul etmeyen bakýþ açýsý ile bunun toplumsal bir sorun olduðunu ve devletin kadýna yönelik þiddetle mücadelede sorumluluðu olduðunu ileri süren

8 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER yaklaþým arasýndaki tartýþma, 1970 ler ve 1980 ler boyunca devam etmiþtir. Cezai yargýlama sistemindeki þiddete yönelik genel yaptýrýmlarýn, aile içi þiddetle mücadele için yeterli olmadýðý savunulmuþtur. Kadýn kuruluþlarý aile içi þiddetle mücadele konusunda, þiddete maruz kalan kadýnlarýn korunmasýný ve desteklenmesini saðlayacak reformlar yapýlmasýný talep etmiþtir. Bu çabalar sonucunda, aile içi þiddet konusunda özel yasal düzenlemeler yapýlmýþ, ihtisas mahkemeleri kurulmuþ, saðlýk personelinin aile içi þiddet maðdurlarýný ihbar etme zorunluluðu getirilmiþ, faillerin derhal tutuklanmasý hakkýnda hükümler mevzuatta düzenlenmiþtir (Price ve diðerleri, 2000). Ayný dönemde, aile içi þiddete maruz kalan kadýnlar için sýðýnmaevleri kurulmaya baþlanmýþtýr. Aile içi þiddet maðdurlarý için kurulan bu sýðýnmaevleri, kadýn haklarý alanýnda çalýþan sivil toplum kuruluþlarýnca ya da kendileri de aile içi þiddete maruz kalmýþ olan kadýnlarca iþletilmiþtir. Bu kurumlarda, aile içi þiddete müdahale konusunda destekleyici bir yaklaþýmla çalýþmalar yürütülmüþtür. Bu dönemde kadýn kuruluþlarý, kadýna yönelik aile içi þiddet ile cinsiyete dayalý eþitsiz iliþkiler ve ayrýmcýlýk arasýndaki iliþkiye özellikle iþaret etmiþlerdir. Bu yaklaþýma göre, kadýna yönelik þiddetin ortadan kaldýrýlmasý için kadýn - erkek arasýndaki eþitsiz güç iliþkilerine dayalý toplumsal yapýnýn deðiþmesi gerekmektedir (Price ve diðerleri, 2000). Kadýn hareketinin giriþimi ile aile içi þiddete maruz kalan kadýnlar için kurulan bu sýðýnmaevleri ile ilgili olarak, farklý kesimler sert eleþtiriler yöneltmiþlerdir. Bu sýðýnmaevlerinin kurulmasýna karþý çýkan muhaliflerin eleþtirilerinin odaðýnda, bu tür yapýlarýn ailenin korunmasýna zarar vereceði ve erkeðin aile reisi rolünü sarsacaðý kanýsý bulunmaktadýr (Price ve diðerleri, 2000). Bu süreçte, sosyal hizmet sunan kuruluþlar da, þiddete maruz kalan kadýnlar için programlar ve hizmetler geliþtirmeye baþlamýþlardýr. Aile içi þiddet maðdurlarýna yönelik olarak oluþturulan bu programlar, daha çok þiddet ortaya çýktýktan sonra bundan zarar gören aile bireylerinin yaþadýklarý sýkýntýlarýn ortadan kaldýrýlmasý amacýna yöneliktir. Bu programlar kapsamýnda yürütülen hizmetlerde, genellikle kriz döneminde ortaya çýkan problemlerin çözümüne aðýrlýk verilmiþtir. Bu programlara yönelik ileri

GÝRÝÞ 9 sürülen en temel eleþtiri, þiddet ortaya çýkmadan önce þiddetin önlenmesine iliþkin çalýþmalarýn yeterince geliþtirilmemiþ olmasýdýr (Price ve diðerleri, 2000). Birleþmiþ Milletler tarafýndan 1975 yýlýnda ilan edilen Kadýn On Yýlý çerçevesinde kadýna yönelik þiddet sorunu uluslararasý kamuoyunun da gündemine girmeye baþlamýþtýr. Bu çerçevede kadýna yönelik þiddetle mücadelede devletin gerekli tedbirleri almak konusunda sorumluluðu olduðunun altý çizilmiþtir. Öte yandan kadýna yönelik aile içi þiddet bir halk saðlýðý problemi olarak da tanýmlanmaya baþlanmýþtýr. Þiddetin kadýn saðlýðýna olan etkileri üzerinde durulmaya ve saðlýk sistemi içinde þiddete maruz kalan kadýnlarýn tespiti konusunda çalýþmalar yürütülmeye baþlanmýþtýr (Gilson ve diðerleri, 2003). Yaþanan bu geliþmeler sonucunda bugün, aile içi þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik hizmetler farklý kurumlar tarafýndan yürütülmektedir. Baþlangýçta sadece kadýn kuruluþlarý tarafýndan dayanýþma anlayýþý çerçevesinde þiddete maruz kalan kadýnlara verilen destek, bugün pek çok kamu kuruluþunca da gerçekleþtirilmektedir. Kadýn kuruluþlarýnýn þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik çalýþmalarý ile devletin sunduðu hizmetler arasýnda baðlar geliþtirilmeye baþlanmýþtýr. Böylece yerel ve ulusal düzeyde kamu ile sivil toplum kuruluþlarý arasýnda iþbirliði aðlarý kurulmuþtur (Hall, 2005). Bu geliþmelere raðmen ne yazýk ki hala kadýna yönelik aile içi þiddet tüm dünyada devam etmektedir. Þiddete maruz kalan birçok kadýn, gerekli desteði ve hizmeti alamadýðý için bu sorunu yaþamaya devam etmek zorunda kalmaktadýr. Bu alanda yapýlan pek çok araþtýrma tüm dünyada bu konuda çýkarýlan yasal düzenlemelerin yeterince uygulanmadýðýný, sýðýnmaevleri ve diðer destek mekanizmalarýnýn yetersiz sayýda olduðunu ve bazý durumlarda bu kuruluþlarýn asgari standartlarýn altýnda hizmet verdiklerini göstermektedir (Logar, 2006). Kadýna yönelik aile içi þiddet kadýnýn insan haklarý ihlali olarak kabul edilmektedir. Aile içi þiddet kadýnlara ekonomik, psikolojik ve fiziksel biçimlerde ciddi zararlar

10 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER vermektedir. Ayrýca toplumsal ve ekonomik geliþmeyi de olumsuz etkilemektedir. Kadýna yönelik aile içi þiddetle mücadele, tek bir kurumun çabasý ile saðlanamaz; mücadele ancak ilgili tüm taraflarýn bu sorunla mücadelede üzerlerine düþen sorumluluðu benimsemeleri ve iþbirliði ve koordinasyon içinde çalýþmalarý ile gerçekleþtirilebilir. Kurumlar arasý iþbirliði ve koordinasyonun ön koþulu ise, þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik temel hizmetlerin verilmesi, özellikle de belirlenmiþ bir standartta verilmesidir. Bu çalýþmada, ülkemizde aile içi þiddete maruz kalmýþ bir kadýnýn doðrudan baþvurabileceði, kolluk kuvvetlerinin, adli kurumlarýn, saðlýk kuruluþlarýnýn, sosyal hizmet veren kuruluþlarýn, barolarýn, belediyelerin ve kadýn kuruluþlarýnýn verdikleri hizmetler incelenecektir.

AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER 11 Aile Ýçi Þiddete Maruz Kalan veya Risk Altýndaki Kadýnlara Sunulan Hizmetler Bu bölümde kadýna yönelik aile içi þiddet, þiddete maruz kalan veya risk altýndaki kadýna sunulan önleyici hizmetler ve müdahale hizmetleri tanýmlanmakta ve toplumda farkýndalýk yaratmanýn ve kurumlar arasý iþbirliði çalýþmalarýnýn önemi açýklanmaktadýr. 1.1 Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddet Kadýna yönelik aile içi þiddet maðdurlarýna yönelik hizmet sunum modellerinin geliþtirilmesinde ilk atýlacak adým, kadýna yönelik aile içi þiddetin tanýmlanmasýdýr. Bu tanýmýn kapsamý, aile içi þiddeti önlemek için nasýl bir hizmet verileceðini de belirlemektedir. Eðer þiddet sadece tokat atmak, vurmak gibi fiziksel þiddet olarak görülüyorsa sunulan hizmetler de bu tür þiddetin ortadan kaldýrýlmasý ile sýnýrlý olacaktýr. Eðer kadýna yönelik aile içi þiddet fiziksel þiddetin yaný sýra psikolojik, cinsel ve ekonomik þiddeti de kapsayacak biçimde ele alýnýyorsa, sunulan hizmetler de bu tanýma paralel olarak daha geniþ kapsamlý olacaktýr. Birleþmiþ Milletler (BM) Kadýna Yönelik Þiddetin Önlenmesi Bildirgesi nde kadýna yönelik þiddet, ister kamusal isterse özel yaþamda meydana gelsin, kadýnlara fiziksel, cinsel, psikolojik acý veya ýstýrap veren ya da verebilecek olan cinsiyete dayalý bir eylem uygulama ya da bu tür eylemlerle tehdit etme, zorlama veya keyfi olarak özgürlükten yoksun býrakma þeklinde tanýmlanmaktadýr (BM, 1993). Kadýnlara Karþý Her Türlü Ayrýmcýlýðýn Önlenmesi Komitesi, kadýnlara yönelik toplumsal cinsiyete dayalý þiddeti, bir kadýna sýrf kadýn olduðu için yöneltilen ya da oransýz bir þekilde kadýnlarý etkileyen þiddet olarak tarif etmektedir (BM, 1992). Aile içi þiddet, özel yaþamda, genellikle cinsel iliþki ya da kan baðý ile baðlý bireyler arasýnda vuku bulan bir þiddet türü olarak tanýmlanmaktadýr (BM, 2003). Çoðunlukla erkekler tarafýndan kadýnlara veya çocuklara yönelik olarak uygulanmaktadýr. Aile içi þiddet, kadýnlara yönelik þiddetin en yaygýn fakat görünürlüðü en az olan türüdür. Aile içi þiddet, fiziksel, psikolojik

12 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER ve cinsel þiddet dâhil, çok çeþitli þekillerde ortaya çýkabileceði gibi ekonomik açýdan mahrum býrakma ya da çevresinden izole etme þeklinde de görülebilmektedir. 1 Mart 2008 tarihinde yürürlüðe giren Ailenin Korunmasýna Dair Kanun un Uygulanmasý Hakkýnda Yönetmelik te þiddetin, aile bireyinin fiziksel, cinsel, ekonomik veya psikolojik zarar görmesiyle veya acý çekmesiyle sonuçlanmasý muhtemel hareketleri, buna yönelik tehdit ve baskýyý ya da özgürlüðün keyfî engellenmesini de içeren, toplumsal veya özel alanda meydana gelen fiziksel, cinsel, psikolojik, sözel ve ekonomik her türlü davranýþý ifade ettiði belirtilmektedir. Kadýna yönelik aile içi þiddetle ilgili olarak üzerinde uzlaþmaya varýlan ve uluslararasý dokümanlar ile iç mevzuatta dile getirilen tanýmlar, þiddetin farklý türlerini kapsamaktadýr. Aile içi þiddet sorununun önlenmesi için sunulacak hizmetlerin de bu tanýmlarda ifade edilen tüm þiddet biçimlerini kapsayacak biçimde olmasý gerekmektedir. Kadýna yönelik aile içi þiddetin ortadan kaldýrýlmasý için sunulan hizmetler en genel anlamda, önleyici hizmetler ve müdahale hizmetleri olarak gruplandýrýlmaktadýr. 1.2 Önleyici Hizmetler Önleyici hizmetler, toplumda kadýna yönelik þiddetin ortaya çýkmasýný önlemeyi hedeflemekte ve bu sorunun meydana gelmesine yol açan nedenlerin saptanmasýný ve çözüm yollarýnýn üretilmesini kapsamaktadýr. Kadýnlarýn güçlendirilmesine ve toplumsal statülerinin yükseltilmesine yönelik çalýþmalar ile aile içi þiddete neden olan ve pekiþtiren olumsuz tutum ve davranýþlarýn ortadan kaldýrýlmasýný saðlamak üzere yürütülen faaliyetler, önleyici hizmetler kapsamýnda deðerlendirilmektedir. Aile içi þiddetle mücadeleye yönelik programlar, baþlangýçta sadece müdahale hizmetlerinin geliþtirilmesine aðýrlýk vermiþlerdir. Ancak zaman içinde, þiddetin son derece karmaþýk bir durum olduðu ve sadece müdahale ile bu sorunun çözülemeyeceði, önleyici hizmetlerin geliþtirilmesinin de gerekli olduðu ortaya çýkmýþtýr. Ancak aile içi þiddeti önlemeye yönelik hizmetlerin verilmesinde bazý güçlükler vardýr. Birincisi, bu hizmetlerin sürekliliði son derece önemlidir ve bu nedenle bu hizmetlere ayrýlan bütçenin sürekliliðinin garanti altýna alýnmasý ile ilgili güçlüklerdir. Ýkincisi ise, önleyici hizmetlerin sonuçlarý uzun vadede ortaya çýkmaktadýr, bu nedenle etkililiðinin

AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER 13 deðerlendirilmesinde güçlükler vardýr. Örneðin aile içi þiddeti pekiþtiren kalýp yargýlarýn ortadan kaldýrýlmasý, aile içi þiddetle mücadelede son derece önemlidir, ancak bu ayný zamanda uzun vadeli bir hedeftir ve yatýrýmýn ve harcanmasý gerekli çabalarýn sürekliliðini gerektirir (Price ve diðerleri, 2000). 1.3 Müdahale Hizmetleri Müdahale hizmetleri, aile içinde þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik koruyucu ve tedavi edici hizmetleri kapsamaktadýr. Bu hizmet türü, kriz durumlarýnda verilen müdahale hizmetleri ve kriz ortamý ortadan kalktýktan sonra sunulan hizmetler biçiminde gruplandýrýlmaktadýr. Krize müdahale hizmetleri, kadýnýn þiddeti yaþamasýnýn hemen sonrasýnda verilen hizmetlerdir. Bu hizmetler kadýnýn saðlýðý ve güvenliði konusunda o anda acilen alýnmasý gerekli önlemleri kapsamaktadýr. Þiddet maðdurlarý için acil durumlarda çok kýsa süreli kalma imkâný veren istasyon sýðýnmaevleri, þiddet konusunda ihbarlarýn alýndýðý telefon hatlarý, acil servislerde sunulan hizmetler, kriz durumlarýnda sunulan müdahale hizmetleri grubuna girmektedir. Kriz durumu ortadan kalktýktan sonra sunulan hizmetler ise, þiddetten hali hazýrda etkilenmiþ olan bireylere ve ailelere yönelik olarak bu zararýn artmamasý ve giderilmesi, þiddete maruz kalan kiþilerin yeniden maðdur olmalarýnýn önüne geçilmesi için gerekli izleme çalýþmalarýný tarif etmektedir. Ýstihdam konusunda danýþmanlýk, meslek kazandýrýcý eðitimlere yönlendirme, maðdurun ev bulmasýna destek olmak, kadýnýn kendisi ve çocuklarý için güvenlik planý geliþtirmesine yardým etmek, uzun süreli bireysel ve grup terapi hizmetleri, bu hizmet türü içerisinde görülmektedir (Price ve diðerleri, 2000). Avusturya da þiddete maruz kalan kadýnlara yönelik çalýþan müdahale merkezleri bu hizmet türüne iliþkin oldukça geliþmiþ bir örnektir. Avusturya da dokuz eyalette kurulan müdahale merkezleri, Þiddete Karþý Korunma Kanunu gereðince kurulmuþ olup, mali kaynaklarý kamu kurumlarýnca karþýlanmakta ve kamu yararýna çalýþan derneklerce iþletilmektedir. Bu merkezlerin ana görevi, aile içi þiddete maruz kalan kadýnlarýn ve çocuklarýnýn korunmalarý ve haklarýnýn güvence altýna alýnmasý için, diðer ilgili kurumlarla iþbirliði içinde kadýnlarýn tüm çabalarýnda onlara rehberlik etmek ve destek olmaktýr. Bu merkezler aile içi þiddete müdahalelerde gerekli eþgüdümün

14 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER saðlanmasý ve ilgili bütün kurumlarýn iþbirliðinin gerçekleþmesi için çalýþmalar yapmaktadýr. Ayrýca bu merkezlerde, kadýnla beraber içinde bulunduðu tehlike / risk deðerlendirilmekte ve güvenlik plâný yapýlmaktadýr. Bu merkezlerin genel bir uygulamasý da, olay sonrasýnda þiddet maðdurlarýyla belli dönemlerde bir araya gelerek destek hizmetlerinin verilmesine devam edilmesidir. Müdahale merkezleri þiddet maðduru kadýnlara dava açmalarýnda yardýmcý olma ve mahkemelerdeki duruþmalarda onlara eþlik etme konularýnda da gerekli hizmetleri yerine getirmektedir. Bu merkezlerin, þiddete maruz kalmýþ ve geliri olmayan kadýnlara malî yardýmda bulunma ve barýnmalarýna yardým etme konularýnda da faaliyetleri bulunmaktadýr. Bu merkezlerde kriz durumunda ve kriz ortadan kalktýktan sonra þiddete maruz kalmýþ kadýnlara koruma ve destek saðlamak üzere yapýlan tüm çalýþmalar tek elden koordine edilmektedir (KSGM nin Kadýna Yönelik Aile Ýçi Þiddetle Mücadele Projesi kapsamýnda 2007 yýlýnda hazýrlanan Avusturya Çalýþma Ziyareti Raporu ndan yararlanýlmýþtýr). 1.4 Toplumda Farkýndalýk Yaratmak ve Kurumlar Arasý Ýþbirliði Kadýna yönelik aile içi þiddetle mücadele ancak ilgili tüm kesimlerin bu mücadelede iþbirliði yapmasý ile baþarýya ulaþabilir. Bir baþka deyiþle kadýna yönelik aile içi þiddet, saðlýk sektörünün, kolluk kuvvetlerinin, adalet sisteminin, sosyal hizmetlerin, belediyelerin, barolarýn ve kadýn alanýnda çalýþmalar yürüten sivil toplum kuruluþlarýnýn ortak çabasý ile önlenebilecek bir sorundur. Son yýllarda, gerek önleyici hizmetlerin gerekse müdahale hizmetlerinin geliþtirilmesi için toplumun bilgilendirilmesi, hizmet sunucularýn eðitilmesi ve kurumlar arasý iþbirliðinin artýrýlmasýnýn önemi giderek daha fazla anlaþýlmaktadýr. Bu yönde yürütülen çalýþmalarda, gerek toplumun gerekse hizmet sunucularýn þiddetin kapsamý, tehlikeleri, sonuçlarý, sýklýðý ve bu alanda verilen hizmetler gibi konularda farkýndalýklarýnýn artýrýlmasýna aðýrlýk verilmektedir. Toplumda lider konumunda olan kiþilerin kadýna yönelik þiddet konusundaki duyarlýlýklarýnýn artýrýlmasý ve bu kiþiler aracýlýðý ile topluma doðru bilgi ve mesajlarýn taþýnmasý ve hizmetlerin yaygýnlaþtýrýlmasýnýn teþvik edilmesi saðlanmaktadýr (Price ve diðerleri, 2000).

TÜRKÝYE DE AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA DOÐRUDAN HÝZMET SUNAN KURUM VE KURULUÞLAR 15 Türkiye de Aile Ýçi Þiddete Maruz Kalan veya Risk Altýndaki Kadýnlara Doðrudan Hizmet Sunan Kurum ve Kuruluþlar Bu bölümde, Türkiye de aile içi þiddete maruz kalan bir kadýnýn, müdahale hizmetleri çerçevesinde koruma, destek, rehberlik ve tedavi gibi hizmetleri almak üzere baþvurabileceði kurum ve kuruluþlarýn bu alanda yürüttükleri faaliyetler açýklanmaktadýr. 2.1 Kolluk Kuvvetleri Türkiye Büyük Millet Meclisi nde oluþturulan Töre ve Namus Cinayetleri Ýle Kadýnlara ve Çocuklara Yönelik Þiddetin Sebeplerinin Araþtýrýlarak Alýnmasý Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacýyla Meclis Araþtýrmasý Komisyonu 18 Ekim 2005 de çalýþmalarýna baþlamýþtýr. Komisyonun çalýþmalarý neticesinde hazýrlanan Komisyon Raporu doðrul-tusunda, çocuk ve kadýnlara yönelik þiddet hareketleri ile töre ve namus cinayetlerinin önlenmesi için alýnacak tedbirlerle ilgili olarak Baþbakanlýk tarafýndan çýkartýlan 2006/17 sayýlý Genelge 04.07.2006 tarih ve 26218 Kolluk Kuvvetleri Adli Kurumlar Barolar KADIN Saðlýk Kuruluþlarý SHÇEK STK lar Belediyeler Þekil 1. Aile Þiddete Maruz Kalan Kadýnlarýn Baþvurabileceði Kurum ve Kuruluþlar

16 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER sayýlý Resmi Gazete de yayýmlanarak yürürlüðe girmiþtir. Söz konusu genelgede Ýçiþleri Bakanlýðý na atfedilen sorumluluklar baðlamýnda kolluk kuvvetlerinin eðitim programlarýnda kadýn ve çocuklara karþý þiddete yaklaþým konusunun yer almasý, ayrýca emniyet birimlerinde bu konularda daha fazla kadýn memurun görevlendirilmesi ve bu memurlarýn kadýna ve çocuða yönelik þiddet konusunda özel eðitim almalarý gerektiði belirtilmektedir. Baþbakanlýk Genelgesi hükümleri doðrultusunda uygulamada yerine getirilmesi gereken hususlar hakkýnda Emniyet Genel Müdürlüðü (EGM) tarafýndan hazýrlanan Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesine Yönelik Tedbirlerin Koordinasyonu konulu 11.01.2007 tarih ve 2007/8 sayýlý Ýçiþleri Bakanlýðý Genelgesi 81 Ýl Valiliðine gönderilmiþtir. Kadýnýn Statüsü Genel Müdürlüðü (KSGM) ve Ýçiþleri Bakanlýðý EGM arasýnda düzenlenen Kadýna Karþý Þiddetin Önlenmesinde Polisin Rolü ve Uygulanacak Prosedürler Eðitimi Projesi Protokolü 26 Aralýk 2006 tarihinde Ýçiþleri Bakaný ve Kadýn, Aile ve Sosyal Hizmetlerden Sorumlu Devlet Bakaný tarafýndan imzalanmýþtýr. Bu çerçevede; KSGM ile EGM nün iþbirliði içerisinde yürüttüðü çalýþmalar ile kadýna karþý þiddetin önlenmesi amacýyla þiddet maðduru kadýnlar için ilk adým baþvuru yerleri olan polis merkezlerinde çalýþan EGM personeline yönelik hizmet içi eðitim programlarý hazýrlanmýþtýr. Bu hizmet içi eðitim çalýþmalarýnýn amacý, kadýna yönelik þiddet, aile içi þiddet, toplumsal cinsiyet eþitliði eðitimi, þiddet maðdurlarýna yaklaþým tarzý, 4320 sayýlý Ailenin Korunmasýna Dair Kanun ve diðer ilgili kanunlarýn uygulanmasý konularýnda farkýndalýk ve duyarlýlýðýn artýrýlmasýdýr. Bu eðitim projesi iki adýmda gerçekleþtirilmektedir. Birinci adýmda 270 Emniyet Genel Müdürlüðü personeli eðitici olarak yetiþtirilmiþtir. Ýkinci adýmda, yetiþtirilen bu eðitici kadro ile 81 Ýl Emniyet Müdürlüðü ne baðlý 1.197 polis merkezinde çalýþan 40.000 personelin eðitilmesi saðlanacaktýr (15 Eylül 2008 tarihi itibarýyle 33.000 personelin eðitimi tamamlanmýþtýr).

TÜRKÝYE DE AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA DOÐRUDAN HÝZMET SUNAN KURUM VE KURULUÞLAR 17 Aile içinde veya baþka bir þekilde kadýnlara yönelik þiddet olaylarý EGM tarafýndan soruþturulurken, sadece bu olaylarda tanzim edilmesi gereken özel bir form ya da tutanak bulunmamaktadýr. Bu durum þiddet vakalarýnýn boyutu, sýklýðý, ne þekilde ve ne derecede meydana geldiði ile ilgili verilerin düzenli olarak görülememesine sebep olmaktadýr. Mevcut durumun saðlýklý bir þekilde ortaya konamamasý bu olaylarla ilgili alýnmasý gerekli tedbirlerin tespitini engellemektedir. Bu nedenle, proje kapsamýnda aile içi þiddete iliþkin verilerin toplanabilmesi ve daha sonra analizlerinin yapýlabilmesi için bir kayýt formu geliþtirilmiþtir. Þiddete maruz kalan kadýnlarýn yaygýn olarak ilk baþvurduklarý kurumlardan biri polis merkezleri ve jandarma karakollarýdýr. Kadýnlar kolluk kuvvetlerine doðrudan gelerek baþvurabildikleri gibi telefonla ihbarda da bulunabilmektedirler. Ayrýca üçüncü þahýslarýn ihbarý ile kolluk kuvvetleri þiddet olayýndan haberdar olabilmektedir. Bunun yaný sýra, saðlýk kuruluþlarý ya da baþka kuruluþlar (sosyal hizmet birimleri gibi kamu kuruluþlarý ya da sivil toplum kuruluþlarý) kanalýyla da baþvurular kolluk kuvvetlerine ulaþabilmektedir. Aile içi þiddet olayý hakkýnda polis merkezine yapýlan baþvurular Cumhuriyet savcýlýðýna bildirilmektedir. Bundan sonraki iþlemler Cumhuriyet savcýsýnýn bilgisi ve talimatlarý doðrultusunda yürütülmektedir (Ceza Muhakemeleri Kanunu (CMK), md:161). Þiddet maðduru kadýnlar kolluk birimlerine bizzat müracaat ettiklerinde ya da alýnan ihbar üzerine olayýn vuku bulduðu yere kolluk kuvvetleri geldiðinde, öncelikle bu kiþilerin ne tür bir þiddete maruz kaldýðýnýn tespit edilmesi için gerekli muayene ve tedavinin yapýlmasý amacýyla en yakýn saðlýk kuruluþuna sevki yapýlmaktadýr. Maðdurun saðlýk kuruluþuna götürülmesi polis refakatinde gerçekleþtirilmektedir. Hekim tarafýndan muayene ve tedaviye iliþkin hususlarýn kayýt altýna alýndýðý bir rapor düzenlenmektedir. Saðlýk kuruluþunca düzenlenen raporun bir nüshasý hazýrlýk dosyasýna konmak üzere görevli polis tarafýndan alýnmaktadýr. Maðdur, muayenesinin ardýndan

18 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER müracaatýnýn alýnmasý için tekrar polis merkezine getirilmektedir. Kolluk kuvvetlerine yapýlan ihbar ve þikayet üzerine baþlatýlan soruþturma süreci, maðdurun olaya iliþkin müracaatýnýn alýnmasý ile baþlamaktadýr. Soruþturma sürecinde maðdurun avukatý yoksa baro tarafýndan kendisine bir avukat görevlendirilmesini talep etme hakký vardýr. Bu nedenle görevli polis memurunca maðdura avukat isteyip istemediði sorulmaktadýr. Eðer istiyorsa ve kendisinin bunu karþýlayacak maddi olanaklarý yoksa baronun kendisine ücretsiz avukat atayabileceði bildirilmektedir (CMK, md. 234). Aile içi þiddete maruz kaldýðý için polis merkezine müracaat eden kadýnlarýn müracaatlarýnýn alýnmasý ve iþlemlerinin yapýlmasý imkanlar çerçevesinde kadýn personel tarafýndan gerçekleþtirilmektedir. 11 Ocak 2007 tarihli ve 2007/6 sayýlý Ýçiþleri Bakanlýðý Emniyet Genel Müdürlüðü nün Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesine Yönelik Tedbirlerin Koordinasyonu konulu genelgede, kolluk birimlerine müracaat eden veya kolluk tarafýndan tespit edilen þiddet maðduru kadýn ve çocuklarýn, yaþadýklarý travmaya baðlý olarak içinde bulunduklarý ruhsal durum göz önünde bulundurularak, bu kiþilerin müracaatlarýnda yapýlmasý gereken her türlü iþlem, imkanlar ölçüsünde bayan personelin de katýlýmýyla, insani yaklaþým içerisinde ve ivedilikle yerine getirilmesi gerektiði belirtilmektedir. Maðdurun yaþadýðý þiddet olayýný tekrar tekrar anlatmasý, içinde bulunduðu psikolojik travmanýn etkisini artýrabileceði için, maðdurun polis merkezine baþvurusundan ayrýlana kadar geçen süreçte tüm iþlemlerin ayný kiþi tarafýndan yürütülmesi için çaba sarf edilmektedir. Polis merkezlerinde yürütülen adli ve idari tahkikatta, tüm tespit edilenler, soruþturmaya iliþkin alýnan emir ve talimatlar, ifadeler, tutanaklar, ilgili birimlerle yazýþmalar kayýt altýna alýnmaktadýr (CMK, md. 169). Maðdurun yaþadýðý þiddet olayýna iliþkin verdiði bilgiler mümkün olduðunca detaylý

TÜRKÝYE DE AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA DOÐRUDAN HÝZMET SUNAN KURUM VE KURULUÞLAR 19 biçimde kayýt altýna alýnmaktadýr. Maðdurun baþýna gelen eylemin ne olduðu, nasýl gerçekleþtiði, býçak, sopa veya benzer bir araç kullanýlmýþ ise bu aracýn ne olduðu, kim veya kimler tarafýndan bu eylemin gerçekleþtirildiði, saldýrganla bir akrabalýk iliþkisi var ise akrabalýk baðý, bilinebiliyor ise görgü tanýklarýnýn isim ve soy isimleri, maðdurun saldýrgandan þikayetçi olup olmadýðý tutanaða geçirilmektedir. Ayrýca görevli polis tarafýndan Aile Ýçi Þiddet Kayýt Formu doldurulmaktadýr. Bu form ile aile içi þiddet ve özellikle kadýna yönelik þiddet olaylarý ile ilgili istatistiklerin düzenli tutulabilmesi, bu veriler üzerinden analiz çalýþmalarý yapýlarak strateji geliþtirilmesi, olaylara karýþan þahýslarla ilgili sýnýflandýrma yapýlabilmesi ve çözüm üretilebilmesi, olaylara müdahale eden kolluk görevlilerine sistematik ve standart yaklaþým kazandýrýlmasý ve dijital kayýt sistemi oluþturulmasý amaçlanmaktadýr. Söz konusu form iki bölümden oluþmaktadýr. Birinci bölümde, meydana gelen olayla ilgili bilgiler (yer, tarih, zaman, müdahale eden görevli, vb), olaya karýþan taraflara iliþkin bilgiler ve talimatlar bulunmaktadýr. Ýkinci bölümde ise, risk deðerlendirme ile ilgili sorular, risk hesaplama kýsmý, idari iþlemler ve maðduru bilgilendirme bölümleri yer almaktadýr. Risk deðerlendirme, kiþinin þiddet karþýsýndaki durumunu belirlemek için geliþtirilmiþ bir tür ölçme aracýdýr. Risk deðerlendirmesinde yer alan sorulara maðdurun vereceði cevaplar üzerinden ifade alan görevlinin yapacaðý sýnýflandýrma (yüksek risk / standart risk) ile sosyal hizmet birimleri ile koordine kurularak maðdurlarýn korunmasý ve maðduriyetlerinin ilgili diðer kurum ve kuruluþlarla iþbirliði içerisinde giderilmesi mümkün olmaktadýr. Risk deðerlendirme sonucu maðdurla da paylaþýlmaktadýr. Eðer maðdur sýðýnmaevinde kalacak ise, maðdurun sýðýnmaevine nakli polis görevlileri tarafýndan yapýlmaktadýr. Öte yandan, olaya karýþan taraflarýn tespiti ve delillerin toplanmasý için Cumhuriyet savcýsýnýn emir ve talimatlarý doðrultusunda kolluk kuvvetlerince çalýþmalara baþlanýr. Cumhuriyet savcýsý, ihbar veya baþka bir suretle bir suçun iþlendiði izlenimini veren bir hâli öðrenir öðrenmez kamu davasýný

20 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER açmaya yer olup olmadýðýna karar vermek üzere hemen iþin gerçeðini araþtýrmaya alýnmaktadýr. Bulunamazsa dosya ikmalen savcýlýða gönderilmektedir. baþlar. Gerçeðin araþtýrýlmasý için kolluk görevlileri marifetiyle, þüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplamaktadýr (CMK, md. 160, 164). Soruþturma sürecinde þiddete maruz kalan kadýnýn yaný sýra diðer aile bireyleri de dinlenmektedir. Deliller toplanýrken, maðdurun maruz kaldýðý fiziksel, cinsel, Cumhuriyet savcýsý talimatý doðrultusunda þüpheliye ulaþýlarak polis merkezinde ifadesi alýnmaktadýr. Þüpheli için saðlýk raporu alýnmak üzere gerekli iþlemler ekonomik ve psikolojik þiddetin bulgularý tespit edilmektedir. Bunun için özellikle þiddet olayýnýn meydana geldiði yerden deliller toplanmaktadýr. yapýlmaktadýr. Hazýrlanan dosya savcýlýða (mevcutlu olarak) gönderilmektedir. Þüpheliye ulaþýlamamasý durumunda, savcýlýk talimat verirse bulunduðu yerden Polis merkezlerinde aile içi þiddete maruz kalmýþ kadýn ile ilgili yürütülen hizmetler Þekil 2 de gösterilmiþtir.

TÜRKÝYE DE AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA DOÐRUDAN HÝZMET SUNAN KURUM VE KURULUÞLAR 21 POLÝS MERKEZÝNE BAÞVURU Ýlk görüþme (mümkünse kadýn personel tarafýndan) yapýlýr. Cumhuriyet savcýsý bilgilendirilir. Gerekirse saðlýk kuruluþuna sevk edilir (Refakatçi: Polis) Ýsterse avukat temin edilir. Müracaatý alýnýr. Olaya karýþan taraflarýn tespit edilir, deliller toplanýr (varsa çocuk/lar ile ilgili iþlemler) Aile Ýçi Þiddet Kayýt Formu doldurulur. Þüpheli ile ilgili iþlemler Risk deðerlendirmesi yapýlýr ve sonuç maðdurla paylaþýlýr. Þüpheliye ulaþýlýr. Bilgilendirme ve yönlendirme yapýlýr. Yüksek risk grubunda olan kadýnlar için SHÇEK ile irtibata geçilir. Polis, idari iþlemlerin kontrol sorularýný doldurur. (Formun ilgili bölümü) Maðdur sýðýnmaevinde kalacaksa, refakatçý polis ile gönderilir. Diðer hizmetler için maðdur kendisi gider. Saðlýk raporu iþlemleri yapýlýr. Þüphelinin ifadesinin alýnmasý Dosya savcýlýða gönderilir. Aile Ýçi Þiddete Son Broþürü verilir. Þekil 2. Polis Merkezine Baþvuran Þiddete Maruz Kalmýþ Kadýn ile Ýlgili Ýþlemler

22 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER Türk Ceza Kanunu kapsamýnda suç olarak tarif edilen kadýna yönelik aile içi þiddet olaylarýnýn soruþturulmasý sürecinde, müracaatçýnýn ve þüphelinin durumuna göre farklýlýk gösteren adli iþlemler bulunmaktadýr. (Tablo 1-4) Tablo 1: Aðýr Þiddete Maruz Kalmýþ Maðdura Ait Saðlýk Raporu Ýle Birlikte Ýntikal Eden Olaylarda Yürütülecek Adli Ýþlemler Müracaatçýnýn Þikâyeti Varsa Adli Ýþlemler yürütülür (Yaralama ve 4320 S.K. kapsamýnda) Risk deðerlendirmesi yapýlýr ve deðerlendirmenin sonucu hakkýnda müracaatçýya bilgi verilir. Maðdura 4320 sayýlý kanun ve diðer yasal haklarý hakkýnda bilgi verilir. Diðer idari iþlemler hakkýnda bilgi verilir. Aile Ýçi Þiddete Son broþürü verilir. Müracaatçýnýn Þikâyeti Yoksa Adli iþlemlerin yapýlmasý zorunludur. Maðdurun ifadesine þikâyetçi olmadýðý belirtilir. Risk deðerlendirmesi yapýlýr ve deðerlendirmenin sonucu hakkýnda müracaatçýya bilgi verilir. Maðdura 4320 sayýlý kanun ve diðer yasal haklarý hakkýnda bilgi verilir. Diðer idari iþlemler hakkýnda bilgi verilir. Aile Ýçi Þiddete Son broþürü verilir. Tablo 2: Hafif Þiddete Maruz Kalmýþ Maðdura Ait Saðlýk Raporu Ýle Birlikte Ýntikal Eden Olaylarda Yürütülecek Adli Ýþlemler Müracaatçýnýn Þikâyeti Varsa Adli Ýþlemler yürütülür (Yaralama ve 4320 S.K. kapsamýnda) Risk deðerlendirmesi yapýlýr ve deðerlendirmenin sonucu hakkýnda müracaatçýya bilgi verilir. Maðdura 4320 sayýlý kanun ve diðer yasal haklarý hakkýnda bilgi verilir. Diðer idari iþlemler hakkýnda bilgi verilir. Aile Ýçi Þiddete Son broþürü verilir. Müracaatçýnýn Þikâyeti Yoksa Adli iþlemlerin yapýlmasý zorunludur. Maðdurun ifadesine þikâyetçi olmadýðý belirtilir. Maðdur doktora gitmek istiyorsa, doktor raporu alýnýr. Risk deðerlendirmesi yapýlýr ve deðerlendirmenin sonucu hakkýnda müracaatçýya bilgi verilir. Maðdura 4320 sayýlý kanun ve diðer yasal haklarý hakkýnda bilgi verilir. Diðer idari iþlemler hakkýnda bilgi verilir. Aile Ýçi Þiddete Son broþürü verilir.

TÜRKÝYE DE AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA DOÐRUDAN HÝZMET SUNAN KURUM VE KURULUÞLAR 23 Tablo 3: Aðýr Þiddete Maruz Kalmýþ Maðdura Ait Saðlýk Raporu Ýle Birlikte Ýntikal Eden Olaylarda Þüphelinin Durumuna Göre Yürütülecek Adli Ýþlemler Þüpheliye Ulaþýlmamýþsa Savcýlýða bilgi verilir. Bulunduðu yerden alýnýr ve yakalama yapýlýr. Þüpheli bulunamazsa, dosya ikmalen savcýlýða gönderilir. Savcýlýk yakalama emri, vb. iþlemleri baþlatýr. Þüpheli baþka bir karakol/merkez bölgesindeyse savcýnýn onayý ile oraya yazý gönderilir. Þüpheliye Ulaþýlmýþ ve þüpheli merkeze/karakola gelmiþse Savcýlýða bilgi verilir. Ýfadesi alýnýr. Saðlýk raporu iþlemleri tamamlanýr. Dosya savcýlýða (savcý talimatý ile büyük olasýlýkla mevcutlu olarak) gönderilir. Þüpheliye Ulaþýlmýþ ancak þüpheli merkeze gelmemiþse Savcýlýða bilgi verilir. Bulunduðu yerden alýnýr ve yakalama yapýlýr. Þüpheli bulunamazsa, dosya ikmalen savcýlýða gönderilir. Savcýlýk yakalama emri, vb iþlemleri baþlatýr. Tablo 4: Hafif Þiddete Maruz Kalmýþ Maðdura Ait Saðlýk Raporu Ýle Birlikte Ýntikal Eden Olaylarda Þüphelinin Durumuna Göre Yürütülecek Adli Ýþlemler Þüpheliye Ulaþýlmamýþsa Savcýlýða bilgi verilir. Dosya ikmalen savcýlýða gönderilir. Þüpheliyle ilgili süreç savcýlýk ve mahkeme sürecine kalýr. Þüpheliye Ulaþýlmýþ ve þüpheli merkeze/karakola gelmiþse Ýfadesi alýnýr. Saðlýk raporu iþlemleri tamamlanýr. Dosya savcýlýða (savcý talimatý ile büyük olasýlýkla ikmalen) gönderilir. Þüpheliye Ulaþýlmýþ ancak þüpheli merkeze gelmemiþse Savcýlýða bilgi verilir. Dosya, ikmalen savcýlýða gönderilir Þüpheliyle ilgili süreç savcýlýk ve mahkeme sürecine kalýr.

24 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER 2.2 Adli Kurumlar Kanunlar, kadýna yönelik aile içi þiddetle mücadelede son derece önemli araçlardýr. Ülkemizde bu sorunla mücadelede, 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüðe giren 5237 sayýlý Türk Ceza Kanunu (TCK) ve 1998 yýlýnda çýkarýlan ve 2007 yýlýnda 5636 sayýlý Kanun la yapýlan deðiþiklikle yeniden düzenlenen 4320 sayýlý Ailenin Korunmasýna Dair Kanun son derece önemli bir yer teþkil etmektedir. Bu bölümde, söz konusu kanunlarýn uygulanmasý ile ilgili adli kurumlar (Cumhuriyet Savcýlýðý, Aile Mahkemesi ve Adli Týp Kurumu) ve bu kurumlarca yürütülen iþlemler ele alýnacaktýr. Aile içi þiddete maruz kalan kadýn*, kolluk kuvvetlerine, Ýl Sosyal Hizmetler Müdürlüklerine ya da toplum merkezleri ve aile danýþma merkezlerine ya da kadýnlara yönelik çalýþmalar yapan sivil toplum kuruluþuna, belediyelere ya da diðer kamu kuruluþlarýna baþvurduðunda, tüm bu kurum ve kuruluþlar tarafýndan, yasal haklarýndan yararlanabilmesi için adlî kurumlara yönlendirilebilmektedir. 2.2.1 Cumhuriyet Baþsavcýlýðý 07 Ekim 2004 tarihinde Resmi Gazetede yayýnlanarak yürürlüðe giren 5235 sayýlý Adli Yargý Ýlk Derece Mahkemeleri Ýle Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluþ, Görev ve Yetkileri Hakkýnda Kanun a göre, mahkeme kuruluþu bulunan her il merkezi ve ilçede o il veya ilçenin adý ile anýlan bir Cumhuriyet baþsavcýlýðý kurulur. Cumhuriyet baþsavcýlýðýnda, bir Cumhuriyet baþsavcýsý ve yeteri kadar Cumhuriyet savcýsý bulunur. Cumhuriyet baþsavcýlýðýnýn görevleri, kamu davasýnýn açýlmasýna yer olup olmadýðýna karar vermek üzere soruþturma yapmak veya yaptýrmak, kanun hükümlerine göre, yargýlama faaliyetlerini kamu adýna izlemek, bunlara katýlmak ve gerektiðinde kanun yollarýna baþvurmak, kesinleþen mahkeme kararlarýnýn yerine getirilmesi ile ilgili iþlemleri yapmak ve izlemek ve kanunlarla verilen diðer görevleri yapmaktýr. Bu çerçevede Cumhuriyet savcýsý, adli göreve iliþkin iþlemleri yapmak, duruþmalara katýlmak ve kanun yollarýna baþvurmak, Cumhuriyet baþsavcýsý tarafýndan verilen adli ve idari görevleri yerine getirmek, gerektiðinde Cumhuriyet * 4320 sayýlý Kanundan, aile içi þiddete maruz kalmýþ eþ, çocuk, ayný çatý altýnda yaþayan diðer aile bireyleri ve mahkemece ayrýlýk kararý verilen veya yasal olarak ayrý yaþama hakký olan ya da evli olmalarýna raðmen fiilen ayrý yaþayan aile bireyleri yararlanabilmektedir. Bu çalýþma aile içinde þiddete maruz kalan kadýnlara sunulan hizmetlerle ilgili olduðu için sadece aile içi þiddete maruz kalan kadýn ifadesi kullanýlmaktadýr.

TÜRKÝYE DE AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA DOÐRUDAN HÝZMET SUNAN KURUM VE KURULUÞLAR 25 baþsavcýsýna vekâlet etmek ve kanunlarla verilen diðer görevleri yapmakla görevli kýlýnmýþtýr. TCK kapsamýnda suç olarak tarif edilen herhangi bir þiddet eylemi gerçekleþtiði zaman polis merkezlerine yapýlan baþvurular Cumhuriyet savcýlýðýna bildirilmekte, gerekli tüm adli iþlemler Cumhuriyet savcýsýnýn bilgisi ve talimatlarý doðrultusunda yürütülmektedir. Suçun maðduru, olayýn gerçekleþtiði yere en yakýn polis merkezi ya da jandarma karakoluna baþvurarak þikâyetçi olabileceði gibi, Cumhuriyet baþsavcýlýðýna þahsen bir dilekçe ile baþvurarak da suç duyurusunda bulunabilir. Savcýlýk, mesai saatlerinde ve mesai saatleri dýþýnda nöbetçi savcýlar ile 24 saat baþvuru almaktadýr. Aile içi þiddete iliþkin soruþturma, þikayetin kolluk kuvvetlerince alýnarak Cumhuriyet savcýlýðýna intikal etmesi ya da þiddete maruz kalan kadýnýn savcýlýða dilekçe vermesi ile baþlamaktadýr. Savcýlýk, maðdurun uðradýðý þiddetin doktor raporu ile tespit edilmesi için onu Adli Týp Kurumuna sevk etmektedir. Cumhuriyet savcýsý, yapacaðý soruþturma sonucunda kamu davasý açýlmasýna karar vererek konuyu ceza mahkemesine götürebilmektedir. Öte yandan soruþturmayý yürüten savcý, þikâyet edenin þahsi dava açma hakký olduðunu belirterek takipsizlik kararý da verebilmektedir. Cumhuriyet savcýsýnýn kamu davasý açýlmasýna gerek olmadýðý yönünde karar vermesi halinde, þikâyette bulunan kadýnýn bu karara itiraz hakký bulunmaktadýr (CMK, md. 234). Ayrýca, kendisi de þiddet uygulayan aleyhinde dava açabilmektedir. Adalet Bakanlýðý, 4320 sayýlý Ailenin Korunmasýna Dair Kanun un daha etkin biçimde uygulanmasýný saðlamak amacýyla, tüm hâkim ve savcýlara yönelik 1 Ocak 2006 tarih ve 35 sayýlý genelgeyi yayýnlamýþtýr. Söz konusu genelgede, Cumhuriyet savcýlarý tarafýndan aile içi þiddet olayýnýn öðrenilmesi hâlinde, bu konuda herhangi bir þikâyet gerekmeden derhal soruþturmaya geçilmesi, ayrýca koruma kararý alýnmasý için ivedilikle aile mahkemesi hâkimine bildirimde bulunulmasý gerektiði belirtilmektedir. Aile içi þiddete maruz kalan kadýn, 4320 sayýlý Ailenin Korunmasýna Dair Kanun un kapsamýnda gerekli tedbirlerin alýnmasý için de Cumhuriyet savcýlýðýna müracaat edebilmektedir. Öte yandan, aile içi þiddet olayýna iliþkin olarak üçüncü þahýslar da Cumhuriyet savcýlýðýna (kolluk kuvvetlerine

26 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER ya da aile mahkemesine de) olayýn yazýlý, sözlü veya baþka bir þekilde bildirilmesi suretiyle ihbarda bulunabilmektedirler. Sözlü ihbarlar tutanaða geçirilmektedir. Savcýlýk, söz konusu kanun kapsamýnda yer alan tedbirlere hükmedilmesi amacýyla dosyayý aile mahkemesine intikal ettirmektedir. Aile mahkemesince 4320 sayýlý Kanun daki tedbirlere hükmedilmesi durumunda, kararýn bir örneði Cumhuriyet baþsavcýlýðýna iletilmektedir. Bu karar Cumhuriyet baþsavcýlýklarýnca tutulan koruma karar defteri ne kaydedilmektedir (Ailenin Korunmasýna Dair Kanun un Uygulanmasý Hakkýnda Yönetmelik, md 15). Kolluðun izleme görevi, koruma kararýnýn verildiði tarihte baþlamaktadýr. Kolluk kuvveti, koruma kararýnýn içeriðine göre ilgililere bildirimde bulunmakta ve bu bildirim tutanak altýna alýnarak, karar süresince tedbirlerin yerine getirilip getirilmediði kontrol edilmektedir. Bu kontrol, lehine koruma kararý verilen kiþinin: a) Bulunduðu konutun haftada bir kez ziyaret edilmesini, b) Birinci derece yakýnlarý ile iletiþim kurulmasýný, c) Komþularýnýn bilgisine baþvurulmasýný, ç) Oturulan yerin muhtarýndan bilgi alýnmasýný, d) Bulunduðu konutun çevresinde araþtýrma yapýlmasýný, içermektedir. Cumhuriyet baþsavcýlýðý kararýn uygulanmasýný genel kolluk kuvvetleri marifeti ile izlemektedir. Tedbir kararý içeriðine göre taraflarýn bulunduðu yerin baðlý olduðu kolluk kuvvetine iþlem yapýlmak üzere ivedilikle gönderilmektedir. Cumhuriyet savcýlýðýnca gerektiðinde koruma kararýnýn baþvuruda bulunanlar tarafýndan kolluða götürülmesine de olanak tanýnmaktadýr (Ailenin Korunmasýna Dair Kanunun Uygulanmasý Hakkýnda Yönetmelik, md 15). Yukarýda belirtilen veya baþka þekilde gerçekleþtirilen kontrol iþlemleri sonucunda kiþinin, aleyhine verilen koruma kararýna uymadýðýnýn tespit edilmesi halinde bu husus tutanaða baðlanmaktadýr. Bu tutanaða istinaden genel kolluk kuvvetleri tarafýndan resen soruþturma yapýlarak evrak en kýsa zamanda Cumhuriyet baþsavcýlýðýna intikal ettirilmektedir. Cumhuriyet baþsavcýlýðý koruma kararýna uymayan eþ veya diðer aile bireyleri hakkýnda Sulh Ceza

TÜRKÝYE DE AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA DOÐRUDAN HÝZMET SUNAN KURUM VE KURULUÞLAR 27 Mahkemesinde kamu davasý açmaktadýr. Koruma kararýna aykýrý davranan eþ veya diðer aile bireylerinin fiili, baþka bir suç oluþtursa bile, haklarýnda ayrýca üç aydan altý aya kadar hapis cezasýna hükmolunabilmektedir. 2.2.2 Aile Mahkemeleri Ailenin Korunmasýna Dair Kanun daki tedbirler konusundaki kararý aile mahkemesi hakimi vermektedir. 9 Ocak 2003 tarih 4787 sayýlý Aile Mahkemelerinin Kuruluþ, Görev ve Usullerine Dair Kanun a göre aile mahkemeleri, aile hukukundan doðan dava ve iþleri görür. Ayrýca bu mahkemeler 20 Mayýs1982 tarihli ve 2675 sayýlý Milletlerarasý Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkýnda Kanun a göre aile hukukuna iliþkin yabancý mahkeme kararlarýnýn tanýma ve tenfizini yaparlar. Aile mahkemeleri bünyesinde, davanýn esasýna girilmeden önce veya davanýn görülmesi sýrasýnda, mahkemece istenen konular hakkýnda taraflar arasýndaki uyuþmazlýk nedenlerine iliþkin araþtýrma ve inceleme yapmak ve sonucunu bildirmek, mahkemenin gerekli gördüðü hallerde duruþmada hazýr bulunmak, istenilen konularla ilgili çalýþmalar yapmak ve görüþ bildirmek, mahkemece verilecek diðer görevleri yapmak üzere uzmanlar (psikolog, pedagog ve sosyal çalýþmacý) görev yapmaktadýr. Uzmanlarýn, tercihan evli ve çocuk sahibi, otuz yaþýný doldurmuþ ve aile sorunlarý alanýnda lisansüstü eðitim yapmýþ olmalarý gerekmektedir. Aile mahkemesi, diðer kanunlardaki hükümler saklý kalmak üzere görev alanýna giren konularda, yetiþkinler hakkýnda, evlilik birliðinden doðan yükümlülükleri konusunda eþleri uyararak gerektiðinde uzlaþtýrmaya, ailenin ekonomik varlýðýnýn korunmasý veya evlilik birliðinden doðan malî yükümlülüklerin yerine getirilmesine iliþkin gerekli önlemleri almaya, resmî veya özel saðlýk veya sosyal hizmet kurumlarýna, huzur evlerine veya benzeri yerlere yerleþtirmeye, bir meslek edinme kursuna veya uygun görülecek bir eðitim kurumuna göndermeye karar verebilmektedir (Aile Mahkemelerinin Kuruluþ, Görev ve Usüllerine Dair Kanun, md 6). Cumhuriyet savcýlýðý, kolluk kuvvetleri marifetiyle topladýðý deliller neticesinde bir kamu davasý açýlmasýna karar vermesi ya da kamu davasý açýlmasýna gerek görmeyerek takipsizlik kararý vermesi durumunda, þüpheli hakkýnda 4320 sayýlý Kanun da yazýlý tedbirlere hükmedilmesi için hazýrlýk evrakýnýn örneðini aile mahkemesine göndermektedir (Ailenin Korunmasýna Dair Kanunun Uygulanmasý Hakkýnda Genelge, md 1).

28 KADINA YÖNELÝK AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETLE MÜCADELE PROJESÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN KADINLARA SUNULAN HÝZMETLER Öte yandan þiddete maruz kalan kadýn, 4320 sayýlý kanun kapsamýndaki tedbir kararlarýna hükmedilmesi için doðrudan aile mahkemesi hakimliðine de müracaat edebilmektedir. runun yaþamakta olduðu konuta veya iþ yerine gelmemesi veya bu yerlerde bu maddeleri kullanmamasý, g) Bir saðlýk kuruluþuna muayene veya tedavi için baþvurmasý. Aile mahkemesi hakimi, hazýrlýk evrakýný inceleyerek, þüpheli olarak ifadesi alýnan þahsýn bir aydan altý aya kadar evden uzaklaþtýrýlmasýna karar verebilir. Aile mahkemesi hakimi bu kararý duruþma açmaksýzýn evrak üzerinden yapar. Söz konusu kanun gereði aile mahkemesi hakimi þiddet uygulayan aile bireyi için aþaðýdaki tedbir kararlarýna da hükmedebilmektedir: a) Aile bireylerine karþý þiddete veya korkuya yönelik söz ve davranýþlarda bulunmamasý, b) Müþterek evden uzaklaþtýrýlarak bu evin diðer aile bireylerine tahsisi ile bu bireylerin birlikte ya da ayrý oturmakta olduðu eve veya iþ yerlerine yaklaþmamasý, c) Aile bireylerinin eþyalarýna zarar vermemesi, d) Aile bireylerini iletiþim araçlarý ile rahatsýz etmemesi, e) Varsa silah veya benzeri araçlarýný genel kolluk kuvvetlerine teslim etmesi, f) Alkollü veya uyuþturucu herhangi bir madde kullanýlmýþ olarak þiddet maðdu- Hakim, muayene ve tedavi tedbirine hükmederse, þiddet uygulayan kiþilerin illerde Ýl Saðlýk Müdürlüðüne, ilçelerde Saðlýk Grup Baþkanlýðýna baþvurmasýný kararýnda belirtir. Bu kiþiler Ýl Saðlýk Müdürlükleri Ruh Saðlýðý Þubelerince veya Saðlýk Grup Baþkanlýklarýnca resmî veya kendi istekleri üzerine özel saðlýk kurumlarýna sevk edilir. Ýlgilinin tedaviyi sürdürüp sürdürmediði ve yapýlan iþlemin sonucu Ýl Saðlýk Müdürlüðü veya Saðlýk Grup Baþkanlýðý tarafýndan Cumhuriyet baþsavcýlýðýna bildirilir (Ailenin Korunmasýna Dair Kanunun Uygulanmasý Hakkýnda Yönetmelik, md 13). Ayrýca aile mahkemesi þiddet uygulayan kiþinin bu süre zarfýnda evin geçimini temin etmesi için (evin kirasý, varsa çocuklarýn eðitim masraflarýný gibi) nafaka ödemesine karar verebilmektedir. 4320 sayýlý Kanun a göre, eðer þiddeti uygulayan eþ veya diðer aile bireyi ayný zamanda ailenin geçimini saðlayan yahut katkýda bulunan kiþi ise, hakim bu konuda maðdurlarýn yaþam düzeylerini göz

TÜRKÝYE DE AÝLE ÝÇÝ ÞÝDDETE MARUZ KALAN VEYA RÝSK ALTINDAKÝ KADINLARA DOÐRUDAN HÝZMET SUNAN KURUM VE KURULUÞLAR 29 önünde bulundurarak, daha önce Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre nafakaya hükmedilmemiþ olmasý kaydýyla, talep edilmese dahi tedbir nafakasýna hükmedebilmektedir. Tedbir nafakasýna iliþkin kararýn bir örneði, mahkeme tarafýndan resen ilgili icra müdürlüðüne gönderilmektedir. Nafaka ödemekle yükümlü kýlýnan kiþinin herhangi bir sosyal güvenlik kurumu ile baðlantýsý olmasý durumunda, nafaka, þiddet maðdurunun baþvurusu aranmaksýzýn ilgilinin maaþ ya da ücretinden icra müdürlüðü tarafýndan tahsil edilmektedir (Ailenin Korunmasýna Dair Kanunun Uygulanmasý Hakkýnda Yönetmelik, md 16). Kolluk Kuvvetleri Kadýn (Avukatlarý, yasal temsilcileri, vb.) Cumhuriyet Savcýlýðý Aile Mahkemesi Hakimliði Þekil 3. Þiddete Maruz Kalmýþ Kadýnlarýn Adli Kurumlara Baþvuru Noktalarý