m

7

V 88

39

90

TÜRKİYE TEMEL NİRENGİ AĞININ ABD'DE DENGELENMESİ SIRASINDA ULUSAL DATUMUN AVRUPA DATUMU 19S0 YE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ Dr. Feyza AKYÜZ İstanbul Üniversitesi Temel nirengi ağındaki 786 noktanın 570'nin oluşturduğu zincirlerin semt ve baz koşullu dengelemesi Türkiye'de yapılmıştır. Geri kalan 216 noktanın sadece gözlem değerleri ABD'ye gönderilmiş geçici koordinatları AMS tarafından Gigas'ın önerdiği poligonasyon yöntemine göre Hayford elipsoidi üzerinde hesaplanmıştır. Türkiye'de zincir dengelemesi sonunda kesin coğrafi koordinatı hesaplanmış olan 570 noktanın koordinatları AMS tarafından «geçici coğrafi koordinat» olarak değerlendirilmiştir. (AMS Raporu 1854, s. 11 UĞUR 1979, s. 13). AMS'ye sadece gözlem değerleri gönderilen noktaların geçici coğrafi koordinatları ile birlikte tüm 786 noktanın geçici düzlem koordinatı Lambert projeksiyonu yüzeyinde hesaplanmıştır. Temel nirengi ağının yöneltilmesi Laplace noktaları yardımıyla ön dengeleme ile gerçekleştirilmiştir. Geçici Lambert koordinatları hesaplanmış olduğundan ön dengeleme yine bu koordinatlarla düzlemde yapılmıştır. Laplace ön dengelemesinden sonra ana dengeleme, ağın tümü için tek aşamada «dolaylı ölçülerin koşullu dengelemesi» yöntemi ile yapılmıştır. Ana dengeleme sonunda tüm noktalar için hesaplanan kesin Lambert koordinatlarına ters dönüşüm uygulanarak kesin coğrafi koordinatlar hesaplanmış, daha sonra da UTM koordinatlarına geçilmiştir. Bu aşamaya kadar işlemler Meşedağ Ulusal Datumunda yapılmıştır (AKYÜZ 1983, s. 5). 91

Avrupa ile koordinat birliğini sağlamak için eldeki koordinatların Avrupa Datumuna dönüşümleri yapılmıştır. Ülke ölçeğindeki bir yatay kontrol ağının hesaplarına esas olan dönel elipsoidin büyüklük ve biçiminin (büyük yarı eksen ve geometrik basıklık) Elipsoid Problemini, yeryuvarına göre uzaydaki konumunun Datum Problemini oluşturduğu bilinmektedir. Türkiye temel nirengi ağı için Elipsoid Problemi Hayford elipsoidinin boyutları seçilerek çözümlenmiştir. Ankara yakınlarındaki Meşedağ noktasında astronomik koordinatlar ile jeödejik koordinatlar eşit kabul edildiğinden çekül sapması sıfır olmuştur,:(aksoy 19?6, s. 7). Dönüşümün yapılabilmesi, için Türkiye'- nin batı komşusu Yunanistan ve Bulgaristan'ın ulusal ağlarındaki noktalardan yararlanılmıştır! 1838-1939 yıllarında Trakya bölgesinde Yunan ve Bulgar sınırlarında, nirengi ölçüleri yapılmış, 1949 yılında aynı amaçla sakız adasındaki bir dörtgenle bağlantı yapılmış, astronomik semt ölçüleri ile ilişki sağlamlaştırılmıştır. (SEVGÖR 1951, s. 10). Bu ülkelerin nirengi noktalarının Hayford elipsoidind-e ve AD 50'ye göre hesaplanmış coğrafi koordinatları ve bunlardan elde edilen Lambert koordinatları bilinmektedir. (AMS Raporu 1954, s. 80). Toplam 8 ortak noktanın, her iki datumda, coğrafi (dolayısıyla Lambert) köordinatlan elde edilmiştir. Bu veriler kullanılarak anılan iki datumda bir dönüşüm yöntemi.uygulamaya konularak tüm noktaların AD 5Ö'ye göre coğrafi koordinatları hesaplanmıştır. Eldeki coğrafi koordinatlardan anılan bu 8 noktanın herbiri için; nı,% : AD 50 Lambert koordinatları Nı, Ej : TÜD Lambert koordinatlarıp hesaplanmıştır. Bunlar yardımıyla ilk AN. = n.~ N. ve sonra. M =.i SAN. 8]+ı ı ÖE= 8 lifi (2) 92

eşjtlikleriyle.aritmetik ortalamalar. bulunmuştur. Bu, değerler kulla-? nılarak da. projeksiyon orijini olarak seçilen 39 kuzey enlemi, 35 doğu, boylamına eklenecek miktarlar - " ' : ' % " - * * ' ' - : Y o M > o (3) o N.Cosdı o Y o eşitlikleriyle elde edilmiştir. Projeksiyon başlangıç noktası (orijini) için hesaplanan S0 0. 8X O büyüklükleri AD 50 ile TUD'daki coğrafi koordinatlar arasındaki fark olarak düşünülebilir. Böylece dengelemedeki Lamlace açı koşulu a)= 6A o.sin<i> o (4) miktarı kadar bozulur, kadar bozulur. Bu nedenle n,, 3! projeksiyon koordinatları ile eğik konform konik projeksiyon koordinatları ojarak düşünülür. Böylece sözkonusu 8 noktanın AD 50'deki jeodezik koordinatları ve i:. : -."r:; ; x = 35ö. SA O - (5) uı - <SX p. Sin<. o ile nı, e.i eğik konform konik projeksiyon koordinatları yeniden hesaplanır ve (1), (2), (3) işfemleri yinelenerek 8<&' o. SX'<, değerleri bulunur. Bunlar (5) eşitliklerine eklenir. Sözkonusu 8 noktayla üç iterasyönda pratik anlamda sıfır elde edildiğinden işleme son verilmiştir. Eğik konform konik projeksiyon parametreleri olarak : o p T o v o r o X = 35 * 6X + 6A f * <SA" + 6A' ;1 w»(6x + 6A» + ĞA" +:6A'").Sİn4. o o o o o bulunmuştur. (AMS Raporu 1954, s. 83). Böyleoe noktaların TUD'daki Lambert koordinatları Nİ, Er, yukarıda parametreleri verilen eğik kon- 93

form konik projeksiyonun nı, e. koordinatlarına özdeş kabu! edilerek ters işlemle AD 50'deki coğrafi koordinatları hesaplanmıştır. AMS v de yapılan bu dönüşüm, benzerlik dönüşümü ile karşılaştırıldığında bu yöntemin ağa distorsiyonlar ekliyeceğini göstermiştir (PİRSELİM- OĞLU 1978, s. 23). Kısaltmalar, AD50 : Avrupa Datumu 1950 AMS : Army Map Service TUD : Türkiye Ulusal Datumu KAYNAKLAR AKSOY, A. 1976 AKYÜZ, F, 1983 AMS Raporu, 1954 : Jeodezi I Ders Notu İ.T.Ü. Jeodezi Kürsüsü Yayrrn No : 3 : Türkiye Temel Nirengi Ağının Dengelemesinde Lambert Projeksiyonunun Sonuç Değerlerine Etkileri K.Ü, (Doktora Tezi) : The Adjustment o ftjıe First Order Triangulation of Turkey. Harita Genel Komutanlığı. (Yayınlanmamıştır) PİRSELİMOGLU, F. 1978 : Türkiye Ulusal Datumu ile Avrupa Datumu 1950 (AKYÜZ) Arasındaki Dönüşümün iki Parametreyle Gerçekleştirilmesi. K.T.Ü. Seminer SEVGÖR, S. 1951 UĞUR, E. 1979 : Türkiye I. Derece Nirengi İşine ve Şebekesine Genel Bakış, Harita Dergisi, No : 43 s. 10 : Türkiye Temel Nirengi Ağının Sıklaştırılmasında Uzun Kenarlı Poligonasyon. K.T.Ü. (Doçentlik Tezi) 94

TÜRK HİDROGRAF! TARİHÇESİ Doç. Dr. Emirhan ALGÖL İstanbul Teknik Üniversitesi XII. Yüzyılda Arapların puslayı icad etmeleri, insanoğlunun denizlere açılmasına ve bu alandaki bilgilerin çoğalmasına olanak sağlamıştır. Türklerin, Selçuk devletinin kuruluşu ile denizlere açıldıkları bilinmesine karşın, XV. yüzyıla kadar Türk hidrografi çalışmalarına ilişkin henüz hiç bir doküman bulunamamıştır. Eldeki dokümanlara göre ilk deniz haritaları XIII. yüzyılda İtalya kıyılarında yapılmış Portolon'lar (*) olmasına karşın, ilk Türk eseri Mürsiyeli İbrahim'in 1461 tarihli haritasıdır. Ceylan derisi üzerine çizilmiş 90x53 cm 2 boyutundaki bu harita, Ege, Akdeniz ve Karadeniz ite batı Avrupa kıyılarını ve İngiliz adalarını içermektedir. Daha sonraki yıllarda Piri Reisin (xx) haritalarına ve birer nesih el yazması olan kitaplarına rastlanmaktadır. Bunlardan 1505 ve 1582 tarihlerini taşıyan «Kitab-ı Bahriye» adlı eserlerinde Akdeniz ve Marmara denizindeki limanlarm haritaları (portolonları) ile bölgenin özellikleri ve denizciler için bilgiler bulunmaktadır. 1513 tarihi taşıyan meşhur Atlas Okyanusu haritası ise ceylan derisi üzerine çizilmiştir. Bu haritada İspanya ve Afrika kıyıları gerçeğe uygun görünmesine karşın, Amerika kıyıları aynı doğrulukta çizilmemiştir. Pirî Reis'in Amerika kıyılarını, Christopher Colombus ile Amerika seferine katılmış İspanyol denizeiler- ( ') : Doğrultu ve uzunluk ölçme ilkesine göre yapılmış ve bazı sığlıklar dışında derinliklerin gösterilmediği ilk deniz haritalarıdır. (' '" ) : XVI. yüzyılda yaşamış Türk denizcisidir. Günümüze kadar ulaşan eserleri ile Türk deniz haritacılığının Firî olarak kabul edilir. 95

den edindiği bilgilere göre çizdiği, harita üzerindeki notunda belirtilmiştir. Orijinali Topkapı müzesinde bulunan bu harita, 1933 yılından sonra değişik zamanlarda incelenmiş ve renkli olarak basılmıştır. Pirî Reis'in denizde harita yapımına ilişkin bilgileri içeren "Eşkalname" adlı bir kitabı ile "Nadikatül Bahriye", "Netayicül Efkâr Fi Cezayirül Bilhar" ve "Bilâdül Animat" adlı kitapları (*) ve Hind denizi komutanlığı sırasında yaptığı Hind Okyanusu haritası müz'elerimizde bulunmaktadır. Gerek Mürsiyefİ İbrahim'in gerekse Pirî Reis'in haritalarında kullandıkları sığlık, kumluk ve kayalık gösterimine ilişkin özel işaretlerin günümüzde de aynen kullanılması oldukça önemlidir. Pirî Reis'ten sonra XVI. yüzyılda gene donanma komutanlarından Şeydi Alj Reis'in (**) "Mir'at-ı Kâinat", "Muhit" ve "Mir'atül Memâlik" adlı kitapları tarihi değer taşımaktadır. Mir'at-ı Kâinat adlı kitapta; astrolobun yapısı ve kullanılması, yıldızların ve güneşin yüksekliğinin ölçülmesi, zaman ve yort tayini gibi konular işlenmiştir. Muhit'de ise Hind okyanusunda nasıl seyir yapılacağı anlatılmakta, ayrıca adalar, limanlar ve seyir yolları ite yıldızların görünme zamanlarına ilişkin bilgiler verilmektedir. Şeydi Ali Reis'in bu eseri 1835 yılında T. von Hammer tarafından İngilizceye, 1887 yılında M. Bitner tarafından Almancaya çevrilerek yayınlanmıştır. Mir'atül Memâlik adlı eseri ise bir deniz seyahatnamesi şeklindedir. Orijinali Toronto kütüphanesinde bulunan bu -eser önce Ahmet Cevdet Paşa tarafından, 1935 yılında da, Hayrullah Örs ve M. Nihat Özön tarafından kısaltılarak yayınlanmıştır. Daha sonraki yıllara ilişkin olarak müzelerimizde Maea.r Ali Reis'in bir atlasına rastlanmaktadır. Bu atlas, 30 x 44 cm 2 boyutunda bir dünya haritası ile Ege, Marmara, Akdeniz ve Karadeniz'e ilişkin 6 adet renkli deniz haritasını içeımektedir. 1567 tarihini taşıyan dünya haritasında enlem ve boylam daireleri ile güneşin yüksekliğine ilişkin çizgiler çizilmiş ve alt kenarına ölçeği yazılmıştır. Bu haritada (*) : Pirî Reis'in bu eserleri çeşitli ülkelerde yayınlanmıştır. (**) : Şeydi Ali Reis, matematik, fizik, astronomi ve seyir bilimleri ile de : meşgul olmuş, ayrıca Arapça, Farsça, Çağatay ve Azeri lehçelerinde şiirler de yazmıştır, 96

bugün bilinen büyük adaların tamamı ile kutuplar ve iç denizler gösterilmiştir. Bu eserlerden sonra yaklaşık 200 yıllık bir devreye ilişkin henüz hiçbir bilgi mevcut değildir. Kanımızca bugüne kadar yeterli araştırmanın yapılmamış olması, ayrıca yazı ve dil değişiminin oluşturduğu güçlükler, ya da eserlerin muhafazasında gereken itinanın gösterilmemiş olması, bu karanlık devrenin nedenleri olarak sıralanabilir. IvlühendîshaııeH Bajıri'nin kuruluşuna ilişkin olarak 1867 yılında yapılan bir araştırmada ele geçen «Suret-î Nizam-ı Mühendishane-î Harta ve İnşaiye» (" ) adlı bir belgeden, deniz harita ve gemi inşa bölümlerinin Mühendishane-î Bahri'den ayrılarak Hasköyde (istanbul) yeni yapılan bir binada öğretime devam etmesi teklif edilmiştir. Gene aynı belgede, kendisinden değişik hizmetlerde yararlanılan Fransız Basale'yo hoca olarak görev verilmesi ve diğer Türk hocalar hakkında görüşler belirtilmektedir. Bu belgeden o yıllarda ülkemizde deniz haritacılığına gereken önemin verildiğini ve bu konuda doğrudan öğretim yapıldığını öğreniyoruz. XVIII. yüzyıla kadar yapılan Hidrografik haritaların, özellikle de niz haritalarının ana amacı, kıyıya yakın denizlerde gemi ulaştırma sının güvencesini sağlamak olmuştur. XIX. yüzyıldan itibaren deniz ticareti ve hidrografik, osinografik araştırmalar önem kazanmaya başlamış ve artan gereksinimleri karşılayabilmek için bir çok ülkede Hidrografi büroları kurulmuştur.... XVIII. yüzyıldan itibaren özellikle İngilizler ve Ruslar, Osmanlı imparatorluğundan değişik şekillerde izinler alarak imparatorluk hakimiyetindeki denizlerde bazen tamamen kendi olanakları ile, bazen de Türk hidrografları ve gemileri ile haritalar yapmışlardır. Örneğin; Marmara denizi 1784-88 yıllan arasında amiral Teüge, 1820 yılında albay Cotye ve 1830-32 yılları arasında albay Layons ve Grey tarafından ölçülmüştür. Son yapılan ölçme Marmara denizinin İngiliz haritalarında gösterilen ilk ölçmesidir. Karadeniz kıyılarımız Rus subayı mühendis Manganari tarafından 1823-36 yılları arasında ölçülmüştür. Türk hidrograflar* bu kişi ile birlikte 1852 yılında Marmara denizini yeniden ölçmüşlerdir. (*} : Bu belge 1791 yılında padişah II. Seiim'e verilen bir tahrirdir. Orijinali İstanbul Deniz Müzesîndedir. 97

Projeksiyona göre ilk deniz haritası 1659 yılında Gerhard Kremer (takma adı Merkator) tarafından çizilmiştir. Ülkemizde ilk harita basımı ise 1830 yılında Karadeniz haritası ile gerçekleşmiştir. 1833 yılından itibaren İngiliz hidrograflarından VVorton başta olmak üzere Philip, Sprat, Woods ve Mansel ile Karadenizde, İstanbul boğazında, Marmara, Ege ve Akdenizde hidrografik ölçmeler ve haritalar yapılmıştır. İngiliz haritalarında bugün dahi görülen "Wortonoz kayası", "Mansel sığlığı" gibi isimler bu ölçmelere göre verilmiştir. Türk hidrograflarının bağımsız olarak yaptıkları bilinen ilk harita çalışması, 1841 yılında Ahmet Hoca Komutasında Gülsefit korvetinin hidrografi gemisi olarak kullanılması ile Çuhadarzade Mehmet Efendi ve Kaptanzade Ali Efendi isimli iki deniz subayı ve on öğrencisinin üç yılda bitirdikleri Marmara denizi haritasıdır. Karadenizin ikinci kez ölçülmesi, binbaşı Ethem Efendi komutasındaki Ather brikinin kullanılması ile Ruslarla ortaklaşa yapılmıştır. 1853 yılında İstanbul boğazından Varna Limanına kadar olan kıyı bölgesi, Ahmet Hoca ve İngiliz Woods tarafından ölçülmüştür. Bu yıllarda Türk hidrografları Gülsefit ve Ahter'den sonra Neyyir-i Zafer korvetini hidrografi gemisi olarak kullanmışlardır. '1890-99 yılları arasında Mehmet Selim firkateyni, Heybetnüma korveti ve Hüveyd-Î Futüh briki okul gemilerindeki subay ve öğrenciler zaman zaman hidrografik çalışmalar yapmışlardır. Deniz haritalarına duyulan gereksinmenin ülkemizde de hızla artması üzerine 1881 yılında Kasımpaşa'da Deniz Matbaası kurularak düzenli baskı işlerine başlanmıştır. Bakır üzerine grave işlerinde yetiştirilmek üzere 1900 ve 1901 yıllarında İngiltereye personel günderilmiştir. Bunların ülkeye dönüşlerinden sonra, özellikle İngiliz deniz haritaları Türkçe'ye çevrilerek bakır graveleri hazırlanmış ve baskıya geçilmiştir. 1900 yılında İsmet Kaptan komutasındaki Heybetnüma korveti ile Aliağa ve İzmir limanlarının hidrografik haritaları ve İzmirin 1/500 ölçekli şehir plânı yapılmıştır. 1903 yılında deniz subaylarımızdan Rahmi beyin yönetiminde Basra körfezinin hidrografik haritası yapılmıştır. 98

Türk hidrografi çalışmaları bu yıllarda Bahriye Nezareti Erkânı Harbiye Dairesine bağlı 5. ŞubB tarafından yürütülmüştür. Meşrutiyetin ilânından sonra 5. Şube yeniden düzenlenmiş ve 1909 yılında «Mesahai Bahriye ve Seyrisefain» adı verilmiştir. Bu sırada donanmanın seyir aletleri ve harita depoları da bu şubeye bağlanmıştır. İki yı içinde Karadenizdeki tüm Çekek bölgelerinin hidrografik haritaları ve Kağıthanenin plânı yapılmıştır. 1911 yılında deniz matbaası ve yayımevi idaresi ile zaman tayini görevlerini de üstlenen Türk hidrografi teşkilatı, görevini Erkanı Harbiye 8. Şubesi olarak sürdürmüştür. 1911-14 yılları arasında Zonguldak, İzmit, Seymen, Gölcük, Rumeli Karaburun ve Gideros limanlarının hidrografik haritaları ile İstanbul boğazında oşinograf Alfred Merts ve Ahmet Rasim Barkınay tarafından akıntı ölçmeleri yapılmıştır. 1914 yılında İngiliz Arsor Traskot yönetiminde Kızıldenizde hidrografik ölçmeler yapılmıştır. Bu çalışmada donanmamıza ait Beyrut yatı hidrografi gemisi olarak kullanılmıştır. 1915-25 yılları arasında Zühaf korveti ile Yeşilköy ve Çekmece kıyıları ile İstanbul, Trabzon ve Samsun liman haritaları, Meriç nehrinde sınır belirleme, Halicin plânı, Büyükdere ve İzmir Yenikale geçitlerinde hidrografik haıitajar yapılmıştır. Türk hidrografi teşkilatı 1928 yılında Deniz Şubesi (7.şube) adı ile Harita Genel Müdürlüğüne bağlanmış, 1943 yılında adı «Hidrog rafi Şubesi» olarak değiştirilmiştir. Bu dönemde daha çok askeri amaçlı olmak üzere, değişik ölçekte 29 adet hidrografik harita yapıl mıştır.. ; :, ' j XX. yüzyılda dünya deniz ticaretinin hızla gelişmesi, sualtı zenginliklerinin araştırılması, işletilmesi ve diğer teknik hizmetler için hidrografik haritalara duyulan gereksinme ülkemizde de büyük ölçüde hissedildiğinden, Hidrografi Şubesi 1949 yılında Deniz Kuvvetleri Komutanlığına bağlı «Hidrografi Dairesi» olara,k yeniden düzenlenmiştir. Bu dönemde personel yetiştirilmesi, araç gereç sağlanması ve hidrografi gemilerinin gereksinimlerinin karşılanması için plânlar 99

yapılmıştır. Ülkemizde XVIII. yüzyılda hidrografi (deniz harita) öğretimi yapıldığı öğrenilmesine karşın, bu öğretime nezaman ve niçin son verildiği bilinmemektedir. 1950 yılından itibaren Amerika'ya hidrografi konusunda yetiştirilmek üzere subaylar gönderilmiş ve ayrıca yurt içinde kurslar düzenlenmiştir. Aynı yıl, ülkemizin tek hidrografi kuruluşu olan Hidrografi Dairesinin görev alanı yeniden genişletilerek «Seyir ve Hidrografi Dairesi Başkanlığı» adını almıştır. Daha sonra Oşinografi şubesi de bu kuruluşa eklenmiş ve 1955 yılından itibaren modern yöntemlerle planlı biçimde hidrografik harita yapımına ve basımına, geçilmiştir. Bu yıllarda sivil kamu kuruluşlarında da hidrografik çalışmalar başlamıştır. Özellikle Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğünde 1960 yılından itibaren doğal ve yapay (baraj) göllerde ve büyük akarsularda düzenli ve peryodik biçimde hidrografik haritalar yapılmaktadır. 1977 yılı sonuna kadar sadece DSİ tarafından 113 adet hidrografik göl haritası yapılmıştır.. 1973 yılında çıkarılan 1738 sayılı «Seyir ve Hidrografi Hizmetleri» yasası ile denizlerde, kıyılarda ve gemi ulaştırmasına uygun göller ve akarsularda seyir ve hidrografi hizmetlerinin yürütülmesi ve koordinasyonu görevi Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığına verilmiştir. Üç tarafı denizlerle çevrili ülkemizde, ulaştırma ve teknik hizmetler için, hidrografik haritalara ve eğitilmiş elemana olan gereksinmeler hızla, artmasına karşın, hal-en hidrografi ya da sualtı haritacılığı konusunda doğrudan öğretim yapılmamaktadır. Ancak son yıllarda başta İ.T.Ü. Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği bölümünde olmak üzere bazı Akademik kuruluşlarda Hidrografik Ölçmeler konusunda dersler okutulmakta, ayrıca Deniz Bilimleri Enstitüleri kurulmuş bulunmaktadır. 100

KAYNAKLAR 1) A.R. BARKINAY : Türkiye Hidrografi Tarihçesi (Harita Genel Müdürlüğü, Ankara, 1932) 2) I. EROKAN : Türkiye Deniz Haritacılığı (Harita Dergisi Nato Özel Sayısı, 1958) 3)Sey. Hidr. Dai. Bşk. : Piri Reis Haritası (İstanbul, 1966) 4)Sey. Hidr. Dai. Bşk. : History of the Turkish Department of Navigation, Hydrography and Oceonagraphy. İstanbul, 1973) 5) M.G. ÖZGEN E. ALGÜL : Mühendislik Ölçmeleri, I. Hidrografik Ölçmeler. (İ.T.Ü. Kütüphanesi, Sayı 1086, İstanbul, 1977) 6) E. ALGÜL : Türkiyede Hidrografjk Göl Harita Çalışmaları. Analiz ve Öneriler (doktora tezi) (İ.T.Ü. İnş. Fak. İstanbul, 1978) 7) : Seyir ve Hidrografi Hizmetleri yasası. (Sayı 1738, Kabul tarihi 30/5/1973) 8) Piri Reis : Kitab-ı Bahriye, Cilt l,ll (Tercüman Gazetesi 1001 temel eser, Sayı 19, 1974) 9) D. UÇAR : Mürsiyeli İbrahim'in 1461 tarihli haritası hakkında bir araştırma bildiri (I. Uluslararası Türk-İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, İstanbul, 1981) ıoı

KARADENİZ ÜNİVERSİTESİ JEODEZİ VE FOTOGRAMETRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ TARİHÇE : Trabzon'da Karadeniz Teknik Üniversitesi adıyla bir üniversite kurulmasına ilişkin yasa 20 Mayıs 1855 tarihinde TBBM'nde kabul edilmiştir. KTÜ kısa adıyla anılan üniversite, yasanın yürürlüğe girmesinden sekiz yıl sonra, 1963-1964 döneminde öğretime başlamıştır. Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü (JFMB) ise 1968-1869 döneminde, üniversite ilk mezunlarını verdiği sırada, İnşaat ve Mimarlık Fakültesi içinde Jeodezi Bölümü adıyla öğretime başlamıştır. JFMB, 1973 yılında Jeoloji ve Jeofizik Bölümleri ite birlikte Yer Bilimleri Fakültesi'ni oluşturmuş, bu arada Jeodezi ve Fotogrametri Bölümü adını almıştır. 1981 yılında yürürlüğe giren Yüksek Öğretim Yasası uyarınca KTÜ'nün adı Karadeniz Üniversitesi (KÜ), Bölümün adı da, diğer üniversitelerdeki ilgili bölümler gibi. Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü olmuştur. JFMB günümüzde Makina, Elektrik, İnşaat, Mimarlık, Jeoloji ve Jeofizik Bölümleriyle birlikte Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi içinde yer almıştır. 102

JEODEZİ VE FOTOGRAMETRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JFMB'ne ilk iki dönem giren öğrenciler, 1968-1969 ve 1960-1970 dönemi öğrencileri yüksek mühendislik öğrenimi görmüş; 1970-1971 öğretim yılından başlayarak mühendislik öğretimi için öğrenci alınmıştır. İlk mezunlarını 22 Ağustos 1973 tarihinde veren JFMB, ilk iki dönem öğrencilerinden 78'ini yüksek mühendis olarak mezun etmiştir. 1984 yılı itibariyle 402 öğrenci de mühendis diploması almıştır. Mühendislik öğrenimini JFMB'nde veya başka üniversitelerin ilgili bölümlerinde yapan 23 öğrenci ise Bölüm'de lisans üstü öğrenimi görerek yüksek mühendis olmuşlardır. Toplam yüksek mühendis mezun sayısı 101'dir. Mühendislik öğrencilerinin 367'si erkek (34'ü yabancı uyruklu), 35'i kız (2'si yabancı uyruklu)dır. Yabancı uyruklu öğrencilerin çoğu İran, diğerleri ise Ürdün, Suriye, Irak ve Kıbrıs uyrukludur. Bunlar arasında Filistinli öğrenciler de bulunmaktadır. YÖK'ün aldığı bir karar nedeniyle, 1982 yılından sonra yabancı uyruklu öğrenci alınmamaktadır. JFMB'ne başlangıçta her yıl ortalama 40 öğrenci alınmıştır. Uygulamalı çalışma, laboratuvar ve derslik sınırlamaları düşünülerek belirlenen bu sayı, 1982 yılında YÖK kararı île artırılmıştır. 1982'den bu yana her yıl 80 öğrenci alınmaktadır. Henüz uygulamalı çalışma, laboratuvar ve derslik durumunda bir gelişme görülmemektedir. 17. öğretim dönemi içinde bulunan JFMB öğretim kadrosu ilk yıllarda diğer üniversitelerden ders vermek üzere görevlendirilen öğretim üye ve yardımcılarıyla desteklenmiştir. JFMB'nde görevli öğretim üye ve yardımcısı sayısı bugün 23'dür. Öğretim üye ve yardımcılarının 11'i KTÜ mezunudur. JFMB öğretim kadrosu 2 profesör (Muzaffer Şerbetçi, Erdoğan Özbenli), 8 doçent (Ahmet Yaşayan, Türkay Tüdeş, Erdal Koçak, Onur Gürkan, Şerif Hekimoğlu, Ergün Öztürk, Ertuğrul Doğan, Salih Zeki Uzuner), 1 yardımcı doçent (Dr. Attila Güler), 4 araştırma görevlisi [Dr. Tahir Özdil, Dr. Davut Koyuncu, Dr. Nihat Akyol, Dr. Ahmet Kaya) ve 8 araştırma görevlisi (Feriha Koyuncu, Kemal Şen, Arslan Dilaver, Cemal Bıyık, Celalettin Karaali, Hüseyin İnce, Talat Arık, Veysel Atasoy) olarak 1984-1985 öğretim yılına girmiştir. JFMB'nden bir öğretim üyesi ile üç öğretim yardımcısı (Doç. Dr. Mehmet Kara, Dr. Gürol Banger, Dr. Akif Akkuş, Engin Kocaman) diğer öğretim kurumlarında görev almıştır. Bir öğretim 103