Uluslararası Çocuk Merkezi Yıllık Raporu

Uluslararası Çocuk Merkezi Yıllık Raporu Yayın Sahibi: Uluslararası Çocuk Merkezi Editör: Gülgün Müftü Grafik Tasarım ve Dizgi: Selim Cesur Uluslararası Çocuk Merkezi UÇM Bilkent Üniversitesi, Merkez Kütüphane Binası 06800, Bilkent, Ankara, TÜRKİYE Tel : +90 (312) 290 2366 Faks : +90 (312) 266 4678 266 6929 E-posta : icc@icc.org.tr www.icc.org.tr Yayın Türü: Yaygın Süreli Yayın (Periodical) Basımcı: METEKSAN A.Ş. Bilkent 3. Cad. No: 3, Beytepe, Ankara, Türkiye Basım Tarihi: Mart 2013 ISBN: 978-605-60398-9-8

İÇİNDEKİLER Kurucu ve Onursal Başkanımız Prof. İhsan Doğramacı nın Uluslararası Çocuk Merkezi Kuruluş Konuşması... 1 Uluslararası Çocuk Merkezi Başkanı nın Mesajı... 3 Uluslararası Çocuk Merkezi ve Tarihçesi... 4 ÇALIŞMA ALANLARIMIZ I. Sağlık Programları... 1. Yeni Doğan ve Erken Çocukluk Gelişimi 2. Çocuk Sağlığı 3. Ergen ve Üreme Sağlığı ve Hakları 4. Kadın Sağlığı ve Hakları II. İnsan Hakları Programları... 1. Çocukların ve Gençlerin Hakları ve Katılımı 2. Kapasite Geliştirme ve Ağ Çalışmaları 3. Çocuk Hakları Uygulamalarının İzlenip Raporlanması 4. Çocuk Haklarının Yaygınlaştırılması 9 11 13 15 18 21 24 27 33 35 Toplumsal Destek Projeleri... Bölgesel ve Küresel Etkinlikler... Kısaltmalar... Biz Kimiz... 39 42 44 46

2012 YILLIK RAPOR 1 Prof. İhsan Doğramacı Kurucu ve Onursal Başkanımızın Uluslararası Çocuk Merkezi Kuruluş Konuşması, Ankara, 20 Eylül 1999 (1915-2010) Konseyimizin değerli üyeleri, Uluslararası Çocuk Merkezi nin (UÇM) yeni yerleşkesi Ankara da gerçekleşen bu ilk toplantısına Hoş Geldiniz. Sizlerin de bildiği gibi, UÇM her yaştan çocukların fiziksel, zihinsel, ve sosyal sağlığını ve refahını geliştirmek üzere harcanan küresel çabalara, aile ve toplum düzeyinde destek vermek amacıyla kurulmuş çok yönlü ve mutlidisipliner bir sivil toplum kuruluşudur. Merkez; Kahire ve Pekin Konferanslarından sonra, faaliyet alanlarına kadın sağlığı ve üreme sağlığı ve hakları konularını da dahil etmiştir. UÇM nin görevi, sağlığın iyileştirilmesinde, araştırma ve ulusal kapasite geliştirmede bir öncü ve katalizör rolü üstlenmektir. UÇM bu görevini yerine getirmek için yenilikçi yollar, araçlar ve stratejiler kullanır. UÇM çocuk ve kadın hakları, insan hakları ve üreme haklarının küresel bir savunucusudur. UÇM ilgili hükümetler, BM kuruluşları, akademik kuruluşlar ve diğer STK lar ile çalışmalar sürdürür ve işbirliği yapar. Merkez in geniş çaplı ve esnek görevi, bizim etkin ve enerjik bir grup olarak, özellikle gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere, sağlığı geliştirmek üzere bölgeler ve ülkelerarası geniş sağlık girişimlerini başlatmamızı mümkün kılmaktadır. Sektörlerarası işbirliği faaliyetleri, sağlıklı bir yaşam seviyesine ulaşma çabalarında çok büyük önem taşımaktadır. Ne yazık ki, 21. yüzyılın başında karşı karşıya bulunduğumuz sağlık sorunları yıldırıcı niteliktedir. Herkes için Sağlık amacına ulaşma yolunda önümüzde duran en büyük engel, hastalık ve insanların acı çekmesine en büyük sebep olarak da karşımıza çıkan yoksulluktur. Bu nedenle, yoksullukla mücadeleye yoksul insanların karşı karşıya oldukları aşırı hastalık yükü ve yüksek ölüm oranlarının büyük oranda azaltılması çalışmaları ile başlamalıyız. Aynı zamanda, uzayan yaşam süresi ve sağlıksız ortamlarda yaşama sonucu ortaya çıkan, bulaşıcı olmayan hastalıklar ve yaralanmalara karşı da önlemler alınmalıdır. Zor yoldan öğrendiğimiz bir gerçek varsa, o da sağlık alanında bazı zaferlerimiz olsa da, çok ender olarak bir savaş kazandığımızdır. Bu durum, sağlığın iyileştirilmesi konusunda önemli ilerlemeler kaydedemeyeceğimiz anlamına gelmez. Ancak, özellikle çocuk ve kadın sağlığı konusunda bir vizyon belirlenirken, pek çok göstergeyi dikkate alan geniş bir perspektiften bakmak gereklidir. Amacımız, herkesin sosyal ve ekonomik olarak verimli bir hayat sürdürdürmesine izin veren bir sağlık düzeyine sahip olmasını güvence altına almaktır.

2 2012 YILLIK RAPOR Bugün biz sağlıktan bahsederken, gerçekte insan gelişiminden, insan topluluklarının gelişim ve evrimleşme kapasitelerinden, içlerinde yer alan bireylerin ve ailelerin büyüme ve gelişmelerine sunduğu olanaklardan söz ediyoruz. Kalkınma; insan kapasitesine, enerjisine ve yaratıcılığına yatırımı ve insanın kaynaklara, eğitime ve sağlığa erişiminin teminini öngörür. Kalkınma aynı zamanda kişilerin çabalarının meyvesinin yaygın olarak ve hakça dağıtılmasını ifade eder. Dünyada yaşayan insan nüfusunun beşte birinin her zamankinden daha çok zenginlik ve fırsatlardan yararlanmasının yanında, nüfusun beşte dördünün de sağlık ve refahlarına karşı gittikçe artan tehditler ile karşı karşıya kalmalarını kabul edemeyiz. İyi sağlık hali bir yatırım olarak görülmelidir. Ekonomik, sosyal ve politik kalkınma için gerekli olduğu bilinmelidir.sağlığa yapılan yatırım, özellikle de gelecek nesillere yapılan yatırım, daha iyi işleyen bir ekonomi, daha anlamlı işler ve dolayısı ile daha anlamlı hayatlar demek olacaktır. 20. yüzyıl pek çok insanın hayatında büyük değişimlerin yaşandığı ve pek çoğu için yeni fırsat ve beklentilerin ortaya çıktığı bir dönem olmuştur. İnsan sağlığının iyileştirilmesi alanında gerçekleşen büyük başarılar, bu yüzyılın en büyük sosyal dönüşümleri arasında yeralmaktadır. Bu başarıların bir çoğunun tıp ve teknoloji alanındaki olağanüstü gelişmelere bağlı olduğu düşünülebilir. Ancak temiz içme suyunun ve sanitasyonun yaygın olarak kullanılması gibi yaşam kalitesini arttırıcı önlemlerin yaygınlaştırılması da insanların büyük bir kısmının daha sağlıklı hayatlar yaşamasına katkıda bulunmuştur. Günümüz insanı bugün, yüzyılın başında olduğundan daha iyi eğitimli durumdadır; 1970 den bu yana yetişkin okur-yazarlık oranı %50 dan daha fazla artmış ve aynı dönem içinde okula giden çocukların oranında %75 artış kaydedilmiştir.rutin ve yoğun aşılama çalışmaları bu sağlık kazanımlarına büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Dünyanın her yerinde var olan difteri, boğmaca, tetanus, kızamık ve çocuk felci hastalıklarına karşı aşılama yoluyla her yıl milyonlarca çocuğun hayatı kurtarılmıştır. Günümüzde dramatik bir artışla, dünya çocuklarının neredeyse yüzde 90 ı bağışıklanmaktadır. Ayrıca, önemli bir konu olan çocuk haklarından bahsetmek isterim. Merkez Çocuk Haklarına dair Sözleşme nin hükümlerinin uygulanmasına yüksek öncelik vermektedir. Çocukların kendilerini etkileyen projelere katılım hakkına ve yaşamın sosyal, kültürel ve politik alanlarına katılım haklarına inanıyoruz. Gençliğin en anlamlı katılımcı rollerinden biri onların yararı nı belirlemede yardımcı olmaktır. Önümüzdeki yıllarda da, Merkezimiz dünyada Sözleşme nin uygulamasını gözlemlemeye devam edecektir. UÇM nin Başkanı olarak, Heyetin, 2000 li yıllarda özellikle kız çocuklar, kadınlar ve aileler başta olmak üzere çocukların karşı karşıya oldukları yeni zorlukları tartışmasını öneriyorum. Bu toplantıya başta IPA ve FIGO gibi çocuk ve kadın - doğum hekimlerinin kurdukları iki meslek kuruluşunun ve WHO, UNICEF ve UNFPA gibi çalıştığımız saha ile ilgili üç Birleşmiş Milletler kuruluşunun temsilcilerinin de katıldığına işaret etmek isterim. Dünya sağlığı için bu kuruluşlar ile Uluslararası Çocuk Merkezi arasında daha etkin bir ortaklık gelişeceğini ümit etmekteyim. Dr. İhsan Doğramacı, Dünya Sağlık Örgütü Tüzüğünü imzalarken, New York, 22 Temmuz 1946 Benim en içten dileğim, bu Merkez in çalışmalarının giderek genişleyip, ulusal ve uluslararası alanda varlığını ve etkisini uzun yıllar sürdürmesidir.

2012 YILLIK RAPOR 3 Prof. Tomris Türmen Uluslararası Çocuk Merkezi Başkanı nın Mesajı Elinizdeki Yıllık Rapor, dünyanın her yerinde yaşayan çocukların, gençlerin ve kadınların yaşamlarını geliştirmek için Merkezimizin yaptığı çalışmaların bir özetini vermektedir. 2012 yılı, Uluslararası Çocuk Merkezi açısından sağlık ve insan hakları alanında ilgi çekici etkinliklerle dolu yoğun bir yıl oldu. Çalışma alanlarımız öncelikle araştırma ve kanıta-dayalı savunuculuk yapmak, kapasite geliştirmek, ağ oluşturmak ve aynı konularda çalışan yerel sivil toplum kuruluşlarını güçlendirmektir. Merkezimiz yenidoğan sağlığı, erken çocukluk dönemi, beslenme, çocuk sağlığı ve hakları, kadına ve çocuğa karşı şiddet, cinsel istismar, çocuk ve adalet, gençlerin ve kadınların sağlığı ve hakları, üreme sağlığı ve hakları çalışmalarını sürdürmektedir. Gelecek yıllardaki çalışmalarımız için 3 öncelik saptadık: 1. Çocuk Gelinler tüm çalışma alanlarımızı birleştiren önemli bir konu olarak temel önceliğe sahiptir. Merkezimiz, erken ve zorla evliliklerin genç kız çocuklarda yarattığı tüm sorunlara ek olarak özellikle fiziksel ve ruhsal sağlık sorunları ve bu konuya ilişkin yapılması gereken yasal değişiklikler üzerinde çalışmakta ve bu konuda ulusal ve uluslararası kuruluşlarla yakın işbirliği yapmaktadır. 2. İkinci önceliğimiz, sivil toplum kuruluşu olarak Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı nın 2014 yılından sonra nasıl uygulanacağına ilişkin sürece katkıda bulunmaktır. Kahire Konferansı gündemi ve uygulamasının kadın sağlığı ve üreme sağlığı yönünde büyük bir önem taşıdığına inanıyoruz. 3. Üçüncü önceliğimiz, 2015 ten itibaren gerçekleşecek BinYıl Kalkınma Hedefleri (MDG)ve gündemine katkıda bulunmaktır. Bu hedefler 2000 yılında sivil toplum kuruluşlarından katkı almadan oluşturulduğundan, biz, bir sivil toplum kuruluşu olarak yeni sürece ve yeni kalkınma hedefleri çalışmalarına katkıda bulunmayı sürdüreceğiz. Uluslararası Çocuk Merkezi, herkesin bir birey olarak temel hak ve özgürlüklerinden eşit bir biçimde yararlandığı, sağlıklı bir toplum oluşturulması amacına yönelik çalışmalarına devam edecektir.

4 2012 YILLIK RAPOR ULUSLARARASI ÇOCUK MERKEZİ l Enfance ve TICC ayrıca ortaklaşa olarak Almanya da, Berlin de 1977 yılında Göçmen işçi ailelerinin çocuklarının sağlığı ve Türkiye deki çocukların sağlığı konulu bir araştırma yapmışlardır. Bu araştırma Prof. Münevver Bertan, Prof. Zafer Öztek, Prof. Bike Aksu ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilmiştir. Paris, FRANSA Uluslararası Çocuk Merkezi (UÇM), UNICEF ve Fransız Hükümeti tarafından 1949 yılında Paris te Centre International de l Enfance ismi ile kuruldu. Merkez 1999 yılına kadar özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki çocuk hekimleri ve sağlık çalışanlarına, çocuk sağlığı ve hastalıkları konusundaki yenilikler alanında kurslar düzenledi ve yayınlar hazırladı. 1999 yılında mali güçlüklerden dolayı Fransa da kapanan Merkez, aynı yılın sonunda Prof. İhsan Doğramacı nın girişimleri ile, Türkiye de Ankara da Bilkent Üniversitesi kampüsünde yeniden açıldı. UÇM 2004 yılında dernek statüsünü aldı. UÇM, Türkiye de faaliyetlerine başladıktan sonra çalışmalarının çocuk sağlığı ve çocuk haklarına odaklı olmasının yanı sıra, gençlerin, kadınların sağlığı ve hakları ile üreme sağlığı ve hakları da Merkez in uğraş ve çalışma alanına girmiştir. Merkez in halihazırdaki etkinlik ve programlarına Genel Kurul ve Yönetim Kurulu nun yanı sıra, geniş ulusal ve uluslararası danışmanlar ağı katkı ve destek vermektedirler. Merkez in amacı, gençler de dahil olmak üzere, her yaştaki çocuğun hakları, ile yaşadığı aile ve toplum içindeki bedensel, ruhsal ve sosyal sağlığının gelişmesine destek olacak çalışmalarda bulunmaktır. Merkez ayrıca, kadın sağlığı, üreme sağlığı ve hakları konularında da araştırma ve savunuculuk yapmaktadır. Centre International de l Enfance ve UÇM nin arasındaki bağlantı, Centre ın tek şubesi olan Türkiye Uluslararası Çocuk Merkezi nin (TICC - Turkish and International Children s Center) 1976 yılında kurulmasına kadar gider. TICC 1980 yılında sonradan Bilkent Üniversitesi kampüsü içerisinde yer alacak bir binaya taşınmıştır. Bu şubenin ilk büyük faaliyeti Ankara Hacettepe Üniversitesi nde 7-10 Haziran 1977 tarihlerinde düzenlediği Göçmen İşçilerin Çocuklarının Sorunları konulu bir uluslararası konferanstır. Centre International de Ankara, TÜRKİYE

2012 YILLIK RAPOR 5 MERKEZ HAKKINDA Uluslararası Çocuk Merkezi nin öncelikli çalışma alanları sağlık ve insan haklarıdır. Sağlık Alanı 1. Çocuk sağlığının korunması ve geliştirilmesi Bağışıklama Yenidoğan sağlığı Erken çocukluk gelişimi 2. Kadın, çocuk ve bebek beslenmesi 3. Cinsel sağlık ve üreme sağlığı 4. Genç sağlığı ve hakları 5. Erken ve zorla evliliklerde sağlık sorunları Merkez, kurulduğu yıldan bu yana ulusal ve uluslararası kuruluşlarla yakın işbirliği içerisinde çalışmalar sürdürmektedir. Haklar Alanı 1. Çocuk haklarının Çocuk Hakları Sözleşmesi kapsamında izlenmesi ve raporlanması 2. Çocuk hakları eğitimleri (çocuklar, sağlık çalışanları, diğer meslek grupları için) 3. Çocuk katılımının bir hak olarak güçlendirilmesi 4. Çocuklara yönelik ticari cinsel sömürü ile mücadele 5. Erken çocukluk döneminde hakların uygulanmasının izlenmesi için göstergeler geliştirilmesi 6. Çocuk ihmal ve istismarını önleme 7. Toplumsal cinsiyet eğitimi UÇM sağlık alanında eşitlik ve ayrım gözetmeme ilkesini savunmakta ve çocukları, gençleri ve kadınları ilgilendiren sağlık konularında hak temelli bir yaklaşımı benimsemektedir. Merkez her ortamdaki çocuk, kadın, aile ve toplumun sağlığı ve refahı için gerekli olan önemli faktörleri belirlemek üzere çalışma ve araştırmalar yapar ve gerekli müdahaleleri ortakları ile planlar. Merkez konferanslar, seminerler, çalıştaylar, eğitim ve sağlık programları düzenler. Merkez aynı konularda çalışan ulusal ve uluslararası sivil toplum kuruluşlarının teknik kapasitelerini geliştirmelerine ve güçlenmelerine destek verir. Merkez, 2010 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) nün İşbirliği Merkezi (WHO Collaborating Center) olarak, bu prestijli ortaklığı alan ilk STK olmuştur. Merkez, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) nun Doğu Avrupa ve Orta Asya Bölge Ofisi ile birlikte üreme sağlığı konularında eğitici merkezi olarak çalışmaktadır. Merkez in UNICEF ile uzun bir işbirliği geçmişi bulunmaktadır. Merkez UNICEF ile şiddetin önlenmesi ve çocuk haklarının erken çocukluk döneminde uygulanmasının izlenmesi için bölgesel ve uluslararası düzeyde işbirliği yaparak araçlar geliştirmektedir. Türkiye de Merkez, UNICEF ile beraber çocuk haklarının savunulması, çocuk katılımının sağlanması, çocuk hakları uygulamalarının izlenmesi ve çocuğa karşı şiddetin önlenmesi için çalışmaktadır. Merkez başta üniversiteler olmak üzere, değişik ülkelerde çocuk sağlığı ile ilgili çalışan kuruluşlar ile bir işbirliği ağı oluşturmuştur. Merkez in Bakü, Azerbaycan ve Erbil, Irak ta iki tane işbirliği merkezi bulunmaktadır.

6 2012 YILLIK RAPOR

2012 YILLIK RAPOR 7

8 2012 YILLIK RAPOR ÖNCELİKLERİMİZ Sağlık Yeni Doğan ve Erken Çocukluk Gelişimi Çocuk Sağlığı Ergen ve Üreme Sağlığı ve Hakları Kadın Sağlığı ve Hakları İnsan Hakları Çocukların ve Gençlerin Hakları ve Katılımı Kapasite Geliştirme ve Ağ Çalışmaları Çocuk Hakları Uygulamalarının İzlenip Raporlanması Çocuk Haklarının Yaygınlaştırılması

2012 YILLIK RAPOR 9 I. SAĞLIK PROGRAMLARI 1. Yeni Doğan ve Erken Çocukluk Gelişimi 2. Çocuk Sağlığı 3. Ergen ve Üreme Sağlığı ve Hakları 4. Kadın Sağlığı ve Hakları

10 2012 YILLIK RAPOR SAĞLIK PROGRAMLARI UÇM nin sağlık programlarının amacı Binyıl Kalkınma Hedeflerine (MDG) ulaşılmasına katkıda bulunmaktır. Özellikle; 3. Hedef: Ciṅsiẏet Eşiṫli ğiṅi Teşvi k Etmek ve Kadının Güçlendiṙi lmesiṅi Sağlamak 4. Hedef: Çocuk Ölümleriṅi Azaltmak Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri nde amaçlanan, dünyada 1990-2005 yılları arasında, 5 yaş altındaki çocuklarda görülen ölümlerde üçte iki oranında bir azalma sağlamaktı. Aslında çocuk ölümlerinin giderek azaldığı biliniyor, ancak 2015 yılı için belirlenen hedefe ulaşmak için daha fazlasının yapılması gerekiyor. Besin takviyesinin yanı sıra, zatürre ve ishale karşı alınan tedbirler güçlendirilerek, milyonlarca çocuğun hayatı kurtarılabilir. 5. Hedef: Anne Sağlığını İyi leştirmek Hedef 5.A: 1990 ve 2015 yılları arasında gebelik, doğum ve loğusalık sırasında meydana gelen anne ölümlerinin ¾ oranında azaltılması. Hedef 5.B: 2015 yılına kadar, üreme sağlığına evrensel erişimin sağlanması. Anne ölüm oranları dünyanın gelişmekte olan bölgelerinde hala kabul edilemez yüksekliktedir. 2005 yılında 500.000 den fazla kadın gebelikte, doğumda veya doğumdan sonraki 6 hafta içinde hayatını kaybetmiştir. Bu ölümlerin %95 i gelişmekte olan bölgelerde meydana gelmiştir. 6. Hedef: HIV/AIDS, Sıtma ve Di ğer Hastalıklarla Mücadele AIDS ten kaynaklanan ölümlerin azalması ve geliştirilen yeni aşılar sayesinde her zamankinden daha çok insan HIV taşıdığı halde hayatta kalabiliyor. 2011 yılında, ortalama 34,2 milyon insan HIV ile hayatta kalıyor. Bu oran 2001 yılına göre %17 oranında artmış durumda. Uluslararası Çocuk Merkezi 2015 sonrası Binyıl Kalkınma gündemine katkıda bulunmak için ulusal ve uluslararası tartışmalara ve toplantılara katılmaktadır.

2012 YILLIK RAPOR 11 1. YENİ DOĞAN VE ERKEN ÇOCUKLUK GELİŞİMİ Erken çocukluk dönemi bireyin yaşam boyunca sağlık, gelişim, iyilik hali ve üretkenliğine etki eden en önemli gelişim dönemi olarak kabul edilmektedir. Yoksulluk, hizmetlere ulaşılabilirlik, yaşanılan bölge, annenin eğitim durumu ve beslenme gibi sosyal belirleyiciler birçok çocuğun potansiyeline tam olarak ulaşmasının önünde engel teşkil etmektedir. Nitelikli çocuk sağlığı, gelişimi ve korunması hizmetlerine evde, toplumda ve kurumsal düzeyde erişimin artması özellikle hassas gruplar için önemli bir eşitleyici fonksiyon olarak ortaya çıkmakta ve yaşam boyunca sağlık ve iyilik halinin iyileştirilmesine katkıda bulunmaktadır. Çocukların gelişimi genetik nedenlerin yanısıra psikososyal ve biyolojik faktörlerden de etkilenmektedir. Yoksulluk ve yoksulluğa eşlik eden sorunlar başlıca risk faktörleridir. Çocuğun yaşamın ilk birkaç yılı temel yaşamsal gelişimlerin meydana geldiği dönem olması itibarıyla çok önemlidir. Bu dönemde beyin hızla gelişir ve gelişimsel olaylar farklı zamanlarda ve birbirinin tamamlayıcısı olarak ortaya çıkar. Bu süreçte yaşanan ufak aksamalar beyinin yapısal ve fonksiyonel kapasitesinde uzun erimli etkilerin meydana gelmesine neden olur. Beyin gelişimi Beyin gelişimi çevresel faktörlerden de etkilenir. Son yıllarda yapılan çalışmalar erken dönemde görülen beslenme yetersizliğinin, demir eksikliğinin, çevresel zararların ve stresin yanısıra, çocuğun yetersiz uyarılmasının ve yetersiz sosyal etkileşiminin, onun beyin yapısını ve fonksiyonlarını etkilediğini ve kalıcı bilişsel ve duygusal hasarlara yol açtığını ortaya koymuştur. Yoksulluk, yetersiz gıda, yetersiz sağlık önlemleri ve hijyen çocuklarda enfeksiyon ve cüceliğe yol açmaktadır. Yoksulluk aynı zamanda annenin eğitim düzeyinin düşüklüğüne, annede stres ve depresyonun artmasına ve evde daha az interaktif uyarılmanın oluşmasına yol açmaktadır. Tüm bu faktörler çocuğun gelişimini derinden etkilemektedir. Yetersiz gelişim ise okul başarısızlığı ve dolayısıyla da okullaşma oranlarının düşmesi ve yetersiz aile desteği ile sonuçlanmaktadır. Ebeveynlik becerilerinin güçlendirilmesi, özel ihtiyaçları olan çocuklar için destek hizmetlerinin varlığı ve çocuk ve toplum beslenmesini iyileştirme gibi yeni yaklaşımları geliştirme gayreti 2012 yılında UÇM nin de temel ilgi alanları içinde yer almıştır.

12 2012 YILLIK RAPOR Özellikle bebeklik ve erken çocukluk döneminde yeterli beslenmenin çocuğun özünde mevcut olan tüm potansiyeline erişiminde çok önemli olduğu ve bunun gelişim için temel teşkil ettiği bilinmektedir. Çocuğun doğumundan üç yaşına kadar geçen süre onun optimal büyümesi, gelişmesi, sağlık ve davranış gelişimi için kritik pencere olarak adlandırılmaktadır. Bebek ve Çocuk Beslenmesi Yaşamın erken dönemlerinde yetersiz beslenme ölüm ve hastalıklara yakalanmayı arttırmakta, zihinsel ve motor gelişimde geriliklere neden olmaktadır. Yetersiz bebek beslenmesi uygulamaları, enfeksiyon hastalıklarının yüksek oranda görülmesi ile birleşince yaşamın ilk üç yılındaki beslenme yetersizliğinin başlıca nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, aileler, bebeklerin ve küçük çocukların optimal beslenmesini sağlamak üzere gerekli bilgiler ile donatılmalıdır. Aile Hekimleri ve Aile Sağlığı Elemanları için Sürekli Pediatri Eğitimi Toplantıları Uluslararası Çocuk Merkezi, Sağlık Bakanlığı, üniversiteler ve özel sektör işbirliği ile Aile Hekimleri ve Aile Sağlığı Elemanları için Sürekli Pediatri Eğitimi Toplantıları düzenledi. Toplantılar 2012 yılı boyunca sürdürüldü. Sahadan gelen talep doğrultusunda toplantıların odak noktası Gebe, Bebek ve Çocuk Beslenmesinde Yenilikler olarak belirlendi. Toplantılar Ankara (3 kez), İzmir (2 kez), İstanbul (2 kez) ve Gaziantep te gerçekleştirildi. Düzenlenen 8 toplantı ile, 2012 yılında, toplam 848 aile hekimi ve aile sağlığı elemanına yüz-yüze ulaşılması sağlandı. Toplantıda açılış konuşmasını yapan Dünya Sağlık Örgütü Ülke Temsilcisi Dr. Maria Cristina Profili, Dünya Sağlık Örgütü İşbirliği Merkezlerinin kanıta dayalı sağlık mesajlarını yaymak, Dünya Sağlık Örgütü tarafından kabul edilmiş olan kuralları daha geniş kitlelere yaymak ve ulusal politikaları desteklemek açısından öneminin büyük olduğunu vurgulayarak, gebeler ve 0-3 yaş grubundaki çocukların yararını hedefleyen toplantıların Sağlık Bakanlığı, üniversiteler ve bir sivil toplum kuruluşu olan Uluslararası Çocuk Merkezi ve özel sektörün bir araya gelerek toplum yararı için yapılan bir ortaklık örneği olması bakımından özellikle önemli olduğunu belirtmiştir. Dr. Profili konuşmasında Bu kapsamda gerçekleştirilen toplantılarla, özellikle sağlıkta ve önemli sağlık konuları hakkında bilimde ortaya çıkan yenilikler, bilgi ve becerilerin sürekli olarak paylaşılması birinci basamak sağlık hizmetlerinin niteliği ve ulaşabilirliğini arttıracaktır ifadesini kullanmıştır. DSÖ Ülke Temsilcisi, Dr. M. Profili, Sağlık Bakanlığından Genel Müdür Prof. U. Dilmen, UÇM den Prof. M. Bertan ile Aile Hekimleri ve Aile Sağlığı Elemanları Eğitimi toplantısını açarken, 12 Mayıs 2012, Ankara

2012 YILLIK RAPOR 13 2. ÇOCUK SAĞLIĞI ÖNLEYİCİ ÇOCUK SAĞLIĞI Aşılar Aşı çocuğun sağlığını ve yaşam kalitesini en çok etkileyen faktörlerden biri olup, ucuz, etkili ve uygulanması kolay bir halk sağlığı müdahalesidir. Bağışıklama hizmetleri; koruyucu sağlık hizmetleri içinde lokomotif işlevi görebilecek hizmetlerdendir. Bu durum, özellikle risk yaklaşımı gereği öncelikli hizmet alması gereken çocuk ve annelere aile planlaması, beslenme gibi diğer koruyucu sağlık hizmetlerinin sunulması olanağını verir. UÇM nin diğer işlevleri arasında bir Dünya Sağlık Örgütü İşbirliği Merkezi olarak amacı da, bu maliyet etkili yaklaşım konusunda ülkemizde, Doğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu, Kafkaslar ve Balkan ülkelerine yönelik olarak orta düzey bağışıklama program yöneticilerinin program yönetimi konusunda bilgi ve becerilerini arttırmak, toplumda aşılama oranlarının yükselmesini sağlamaktır. Uluslararası Çocuk Merkezi, ayrıca yeni geliştirilen aşılar konusunda hem sağlık profesyonellerini, hem de halkı bilgilendirmek üzere tanıtım ve eğitim (savunuculuk) faaliyetlerini yürütmektedir. Ulusal Aşı Koordinatörleri için Orta Düzey Aşı Yöneticileri Eğitimi Dünya Sağlık Örgütü ve Uluslararası Çocuk Merkezi bu çalıştayları yılda iki kez düzenlemektedir. Altı günlük eğitimde özellikle: Soğuk zincir, aşılar ve güvenli enjeksiyon malzemeleri için lojistik yönetimi Bağışıklamayı destekleyici iletişim ve sosyal mobilizasyon Atık yönetimi ve aşı güvenliğini izleme Aşı ile önlenebilir hastalıkların sürveyansı Bağışıklama hizmetlerinde izleme destekleyici denetim ve değerlendirme Bağışıklama hizmet sunumunun her aşamasında performans ölçümü Yerel düzeyde mikro plan hazırlama konularında aşılama hizmetleri ile uğraşan her düzeydeki yöneticilerin planlama, izleme ve değerlendirme becerileri kazanması hedeflenmektedir. Eğitimler Rusça simültane tercüme olanağı ile İngilizce olarak yürütülmektedir. Orta Düzey Aşı Yöneticileri Eğitimi, 8-13 Ekim 2012, Ankara

14 2012 YILLIK RAPOR Yöneticiler için Aşı Eğitimleri Yönlendirici Becerileri Kursu Yöneticiler için Aşı Eğitimleri Yönlendirici Becerileri Kursu, UÇM, DSÖ Avrupa Ofisi Aşı Güvenliği için Küresel Öğrenme Fırsatları (WHO/Global Learning Opportunities for Vaccine Quality) Bölümü ile işbirliğinde Ulusal Aşı Koordinatörleri için Orta Düzey Aşı Yöneticileri Eğitiminde görev alan 15 kişilik eğitici/yönlendirici grubunun bilgi ve becerilerini tazelemek üzere 17-21 Aralık 2012 tarihlerinde Bolu-Abant ta yapılmıştır. Katılımcılar kurs süresince yetişkin eğitimi sırasında kullanılacak teknikler ve yöntemler konusunda hem bilgi ve becerilerini tazeleme hem de Ulusal Aşı Koordinatörleri için Orta Düzey Aşı Yöneticileri Eğitimi Çalıştaylarının daha etkili yürütülmesi için tartışma olanağı bulmuşlardır. Ayrıca eğitim modülleri ve öğrenme materyali de gözden geçirilmiştir. Eğitim Metodolojileri konulu Uzman Danışma Kurulu Toplantısı DSÖ aşı programları alanında sağlık çalışanlarının ve yöneticilerinin hizmet-içi eğitim kalitesini arttırmak için çalışmaktadır. Eğitim kalitesinin arttırılması sürecine katkıda bulunmak üzere İmmunizasyon Programları Sağlık Hizmetleri Çalışanlarının Eğitimi için Kademeli (Cascade) Stratejinin Değerlendirilmesi için Analitik Literatür Taraması çalışması pediatri ve halk sağlığı uzmanı olan Prof. Zafer Öztek tarafından yürütülmüş ve rapor yazılmıştır. Bu bağlamda, DSÖ Genel Merkezi ve UÇM nin işbirliğinde Eğitim Metodolojileri konulu bir Uzman Danışma Kurulu toplantısı organize edilmiştir. Bu toplantının gündemini özellikle kademeli eğitim ve eğitim kalitesinin gelecekte nasıl yükseltileceği oluşturmuştur. Bu toplantı 19-20 Kasım 2012 tarihlerinde UÇM nde gerçekleştirilmiştir.iki gün süren toplantının açılışı DSÖ Ülke Temsilcisi Dr. Maria Cristina Profili tarafından yapılmıştır. Toplantıya uluslararası ve ulusal düzeyde tanınmış 20 uzman ve akademisyen katılmıştır. Çocukların Refahı için Ailelerin Desteklenmesinde Toplum Hemşirelerinin Rolü: Ev Ziyaretlerinin Önemi Konferansı UÇM, UNICEF Orta Doğu Avrupa Bağımsız Devletler Topluluğu Bölge Ofisi tarafından 14-17 Mayıs 2012 tarihlerinde Ankara da düzenlenen bu konferansa katkı ve katılım sağlamıştır. Buradaki temel amaç, ailelere destek ve bilgilendirme sağlamak üzere ev ziyaretlerinin rolünü güçlendirmek, ev ziyaretleri yoluyla toplum ile sağlık kuruluşları arasındaki iletişimi sağlayarak bebeklerin yaşamının ilk yılında sağlıklı yaşamalarını sağlamak ve arttırmaktır. Analitik Literatür Taraması Dr. Profili, Eğitim Metodolojileri konulu Uzman Danışma Kurulu Toplantısını açarken, 19-20 Kasım 2012, Ankara

2012 YILLIK RAPOR 15 3. ERGEN VE ÜREME SAĞLIĞI VE HAKLARI Üreme sağlığı genel sağlığın kritik bir bileşenidir. Üreme sağlığı ve hakları kadının sosyal, ekonomik ve insani kalkınması için bir ön koşuldur. Kadının kapsamlı üreme sağlığına ulaşamaması sonucunda sağlıkla ilgili ciddi hasarlar ortaya çıkabilmektedir. Üreme sağlığı toplumdaki her bireyi ilgilendirir. Üreme sağlığı kavramı, kadın ve erkeğin etkili, güvenli, maddi olarak ödeyebilecekleri, ve kabuledilebilir aile planlaması yöntemlerine ulaşma ve konu ile ilgili bilgi edinme ve danışmanlık hizmetlerinden yararlanabilmelerini; ayrıca kadınların güvenli hamilelik ve doğum hizmetlerini alma hakları ile çiftlerin sağlıklı bebeklere kavuşmalarını da kapsar. UÇM bu bütüncül yaklaşım ile ailelerin, çocukların ergenlerin ve kadınların sağlığını geliştirici, destekleyici programları gündeminde ve önceliğinde tutmaktadır. UÇM Türkiye ve dünyada kadın sağlığı, üreme sağlığı ve hakları ve özellikle ergenlerin ve gençlerin üreme sağlığı ve hakları hakkında sorunlarını saptamak ve bu sorun alanlarına yönelik müdahaleleri oluşturabilecek eğitimlerin, araştırmaların, toplantıların, savunuculuk faaliyetlerinin ve yayınların yapılmasını desteklemektedir. Dünyada ve Türkiye de nüfusun yarısını oluşturan kadınların sağlığı, taşıdıkları üreme sağlığı sorunları nedeniyle özellik arz etmektedir. Bu grubun sağlığının korunması ve daha iyiye kavuşturulması için UÇM ulusal ve uluslararası platformlarda her zaman önderlik etmektedir. Batı Avrupa ve Orta Asya Bölgesi nde HIV ile yaşayan kişilerin sayısı 2001 yılından 2011 yılına kadar tahminen 970.000 den 1.400.000 e yükselmiştir. Aynı zaman dilimi içerisinde HIV prevalansı 15-24 yaş grubu genç kadınlarda %0.2 den %0.5 e genç erkeklerde ise %0.3 den %0.7 ye yükselmiştir. 2001 yılında yeni HIV vaka sayısı 130.000 iken 2011 yılında bu sayı 140.000 e yükselmiştir. AIDS hastalığına bağlı ölümler 2005 yılında 76.000 dan 2011 yılında %21 artış ile 92.000 e ulaşmıştır. Batı Avrupa ve Orta Asya Bölgesi nde HIV epidemisi daha çok damardan madde kullanımı ve bu kişilerin cinsel partnerlerine hastalığı geçirmeleri ile ortaya çıkmaktadır. Bölgedeki ülkelerde şırınga değişim programlarının çok yaygın olmadığı saptanmıştır.

16 2012 YILLIK RAPOR Bu enfeksiyonlara karşı en savunmasız grup ergenler ve genç insanlardır. UÇM bu savunmasız gençlere ulaşabilmek için Eğitici Eğitimi kursları düzenlemeye devam edecektir. UÇM özellikle büyük risk altındaki genç kadınlar ve gençlere ulaşabilmek için savunuculuk çalışmalarını kuvvetlendirmektedir. Cinsel ve Üreme Sağlığı için Master Eğitimci Kursu Uluslararası Çocuk Merkezi UNFPA Doğu Avrupa ve Orta Asya Bölgesel Ofisi ile birlikte Risk Altındaki Gençler için Cinsel ve Üreme Sağlığı Eğiticileri için özel Master Eğitimci Kursunu 18-20 Eylül 2012 de İstanbul da düzenlemiştir. UÇM bu eğitimi bölgede özellikle risk altındaki gençlere yönelik eğiticilerin eğitimini yapacak master eğitimciler için ilk kez düzenlemiştir. Bundan sonra yapılacak olan Eğitici Eğitimleri farklı gençlik kesimlerine yönelik olacağı için öncelik her yıl değiştirilerek güncellenecektir. Eğitimde özellikle ileri eğitim metodolojisi ile eğitimcilerin kapasitelerinin geliştirilmesi planlanmıştır. Eğitimde başarılı olan eğitimciler ile İkinci Risk Altındaki Gençler için Cinsel ve Üreme Sağlığı Eğitici Eğitimi düzenlenmiştir. Risk Altındaki Gençler için Cinsel ve Üreme Sağlığı Eğitici Eğitimi (ikinci toplantı) UÇM nin UNFPA Doğu Avrupa ve Orta Asya Bölgesel Ofisi ile yapılan eğitim işbirliği gereğince, ilki geçen yıl gerçekleştirilen kursun bu yıl ikincisi 4-10 Aralık 2012 tarihinde Ankara da düzenlenmiştir. Eğitim; HIV için en yüksek risk altındaki gençler ile çalışan profesyonellerin eğitim becerileri ile bilgilerini geliştirmeye yöneliktir. Bu yılki eğitimde öncelik Orta Asya ülkelerine verilmiştir. Bir haftalık kursa 8 ülkeden 15 katılımcı katılmıştır; bunlar Azerbaycan, Kırgızistan, Kazakistan, Tajikistan, Türkmenistan, Özbekistan, Moldova, Belarus tur. İlki geçen sene gerçekleştirilen eğitim bu sene Rusça verilen dersler ile ve tartışmalar ile bölgede risk altındaki gençlere yönelik eğitim verebilecek eğitimcilerin HIV/AIDS konularında bilimsel ve teknik destek verilmiştir. UÇM risk altındaki gençlere ve ergenlere yönelik bölgede gerçekleştirilen eğitimleri yakından takip etmekte ve dünyada bu konuda gerekli stratejileri geliştirmeye yönelik çalışmaktadır. Yapılan bu eğitimler sonucunda UÇM nin yetiştirdiği eğitmenler ile bölgede geniş bir eğitimci havuzu oluşturulmaktadır. UÇM eğitmenlerin ülkelerinde yaptıkları eğitim ve ilgili faaliyetleri yakından takip ederek geri bildirim almakta ve ihtiyaçları çerçevesinde eğiticilerine sürekli teknik destek sağlamaktadır. Risk Altındaki Gençler için Cinsel ve Üreme Sağlığı Eğitici Eğitimi, 4-10 Aralık 2012, Ankara