COGRAFI BILGI SISTEMLERI TABANLI VALILIK BILISIM SISTEMI A GIS BASED GOVERNORSHIP INFORMATION SYSTEM Yrd. Doç. Dr. Vahap TECIM * ÖZET Kamu kuruluslari için etkin bir bilisim sistemi olan Cografi Bilgi Sistemleri (CBS), henüz ülkemizde gelismemesine karsin, Sakarya Valiligi 17 Agustos 1999 depreminin ardindan yeni bir yapilandirmaya giderek Türkiye de bir ilke imza atmistir ve bünyesinde bilisim üssü kurmustur. En son teknolojiler kullanilarak olusturulan bilisim altyapisi, CBS tabanli veri entegrasyonu ve kurumlar arasi bilgi transferini saglayan bir planlama ve yönetim sistemi olusturmustur. Içisleri Bakanliginin pilot projesi olarak kabul edilen çalismalar, Il e ait tüm cografi varliklarin akilli harita olarak CBS tabanli tutulmasi ve her varligin öznitelik bilgileriyle zenginlestirilmesi sonucu olusturulan bilgi sisteminde, her kurum kendisine ait olan bilgileri yaratmak ve yasatmak yükümlülügündedir. CBS Merkezinin koordinatörlügünde olusturulan kurumsal CBS uygulamalari ile bilgilerin merkezi koordinasyon çatisi altinda bilgi alisverisini saglayarak, bilgi paylasimi sonucu dogru karar vermenin önemi ortaya konulmaktadir. Anahtar Kelimeler: Bilisim teknolojileri, Cografi Bilgi Sistemleri, Karar Destek Sistemi, Valilik Bilisim Sistemi, Kamu Yönetimi, Merkezi Koordinasyon, e-sakarya, Elektronik Yönetim. ABSTRACT The GIS Center was established under the Sakarya Governor s Office after the 17 August 1999 earthquake. It is the first of its kind in functionality and establishment in Turkey and structured as an information base. The most recent technologies were used to establish it. It is formed to provide planning and management capability with it, the sharing of GIS based information and transfer information among mostly public organizations should be enhanced. This project is accepted as an Interior Minister s pilot project. Each public organization is obligated to produce and keep digital maps and their attribute data related to their activities with a GIS format. The GIS Center plays a coordination unit role to provide full-time data sharing facilities. The importance of the sharing information enables better planning and response with the help of the GIS applications and information decisions. Key Words: Information Technologies, GIS Technologies, Decision Support System (DSS), Governorship Information System, Public Management, Central Coordination, e-sakarya, Electronic Management. * Dokuz Eylül Üniversitesi Ögretim Üyesi ve Sakarya Valiligi Cografi Bilgi Sistemleri Merkezi ve Bilgi Islem Merkezi Baskani vtecim@sakarya.gov.tr
1. GIRIS Yerel ve merkezi yönetimler kendilerine en iyi hizmeti verecek bir sistemin, bir yönetim biçiminin, bir anlayisin hakim olmasini arzulamaktadir. Iyi bir yönetim, sadece iyi egitimli ve tecrübeli kisilerin görev basinda olmasi ile mümkün olamamaktadir. Görev alanlari ile ilgili her türlü bilgi sürekli ve güncel olarak yöneticinin önüne akmalidir. Aksi halde planlama ve karar asamalarinda dogru ve hizli karar vermek mümkün olamayacaktir. Özellikle, son derece dinamik bir yapi olusturan endüstri toplumlarinda, bilginin gücü hiç tartismasiz rekabetin en önemli unsuru olarak ortaya çikmaktadir. Bilgi çagi olarak adlandirilan içinde bulundugumuz dönem, sadece ticari kuruluslar için degil, yeryüzünde faaliyet gösteren tüm kurum ve kuruluslar için bilginin önemi, onu dogru ve zamaninda kullanmanin gerekliligi, ayakta kalmanin vazgeçilmez zorunlulugu haline gelmistir. Sonuçta konu ne olursa olsun, planlama ve karar asamasinda dogru karar vermek için, konu ile ilgili her türlü bilginin elde edilmesi gerekmektedir. Bilginin gücü ve önemi, özellikle Türkiye de 17 Agustos ve 12 Kasim 1999 depremlerinden sonra daha fazla vurgulanmaya baslanmistir. Fakat bu anlasilmalar sadece deprem kistasi ile sinirli kalinca, unutkan bir yapisi olan Türk toplumu yine geçici çözümlerle ugrasmak durumunda kalmistir. Bunun en açik örnegi 1943 ve 1967 depremlerinden sonra her defasinda ayni hayiflanmalar olmus, daha az can kaybi için halki bilinçlendirme ve yönetimin almasi gereken tedbirler siralanmis; ancak birkaç yil sonra yine ayni unutkan halk, yine ayni tedbirleri almayan yönetim ve yine ayni hüsran; binlerce ölü, onbinlerce yarali ve trilyonlara varan maddi zarar ve özellikle yillarca hafizalarda silinemeyecek psikolojik etkiler. Deprem sonrasi olusan kaostan kurtulmak, dogal olarak tedbirsizligin sonucu olarak, olmasi gerekenden daha uzun sürmüs ve kayiplar olmasi gerekenden daha fazla olmustur. Gözlemler sunu gösteriyor ki, depremin ardindan 2 yil geçmesine ragmen, normal hayata dönüs çalismalari hizli tempoya nazaran henüz sonuçlanmamistir. Önceden var olmayan bilgi nedeniyle digerlerinde oldugu gibi altyapi çalismalarinda da bir çok sikintiya neden olmakta ve çalismalarin da daha dikkatli yapilmasina sebep olmaktadir. Türkiye de özel kurumlar bilgisayar ve iletisim teknolojilerinde ortaya çikan yeni gelismeleri çok yakindan takip ederek Avrupa ve Amerika nin kullandigi sistemleri kendi bünyelerine zamaninda adapte etmektedirler. Buna karsin çogu kamu kurumunun yeni teknolojileri kullanmak yaninda, bilgisayarin sagladigi olanaklari düsük düzeyde de olsa kullanmadiklari veya kullanamadiklari ne yazik ki bilinmektedir. Kamu sektörü bilisim teknolojilerinden yeterince yararlanamadigindan faaliyetlerini arzulanan seviyede etkin bir sekilde sunamamakta, kararlar zamaninda ve dogru olarak alinamamaktadir. Bilisim olanaklarini kullanamamaktan dogan sikintilar nedeniyle, bir çok kamu kurumunda etkinlik ve verimlilik kavramlarinin yeterince gelisememesi ve genel anlamda alinan kararlarin dogrulugunun sorgulanmasi söz konusu olmaktadir. Tüm sektörlerde ortaya çikan kayip tahmin edilemeyecek kadar büyük zaman ve maddi zarara sebep olmaktadir. Sakarya Valiligi deprem sonrasindaki problemleri derinlemesine analiz ederken bilgisizligin yanlisa ve kaosa yönlendirecegini, dogru bilginin ise çalismalari koordine asamasindan dogru ve hizli sonuca götürecegi tespitini yapmistir. Sonuç olarak güçlü yönetim dogru ve sürekli bilgi ile donatilmalidir felsefesini kabul etmistir. Bu çerçevede yeniden yapilanma faaliyetlerini bilimsel veriler isiginda bilgisayar ve iletisim teknolojilerinin sagladigi, çagin gerektirdigi sistemlerle yürütme karari alarak, kamuda bir nevi devrim yapmaya karar vermistir. Bu amaçla Valilik bünyesinde kurulan Bilgi Islem Merkezi (BIM) ve Cografi Bilgi Sistemleri (CBS) Merkezi, Türkiye ye örnek teskil edecek çalismalari projeler bazinda uygulamaya geçirmistir. Sakarya Valiligi, kurmus oldugu yeni sistemleri karar asamalarinda kullanarak Türkiye ye örnek projeler olusturmus ve bu çalismalarla bilisim teknolojilerinin bir kamu kurumunda ne denli genis çapli ve etkin kullanilabilecegini ortaya koymustur.
Sakarya Valiliginde olusturulan BIM ve CBS Merkezi, öncelikle bir ilde mülki idarenin basi olan Valilik makaminin ve bürolarinin ihtiyaç duydugu tüm bilisim hizmetlerini karsilamak yaninda, Türkiye de oldukça yeni olan CBS ne dayali bir bilisim sistemi kurarak, ilin cografi varliklarini ve üzerindeki yapilandirmalari dünyanin kullandigi teknolojilerle bilgisayar ortaminda amaçlar dogrultusunda kullanma yoluna gitmistir. Valilik içerisindeki intranet sistemi etkin bir sekilde kullanilabilir duruma getirildikten sonra, kurumsallasma felsefesi içerisinde kamu kurumlarinin kendi faaliyetlerini elektronik ortamda yapmalarini saglayacak düzenlemeler yapilmistir. Türkiye de su ana kadar CBS uygulamasi olarak çogunlukla Kent Bilgi Sistemi (KBS) adi altinda belediyecilik faaliyetleri yer almaktadir. CBS nin alt uygulama alani olan KBS ne yazik ki ülkemizde hala yeterince anlasilamamakta ve bilgi otomasyonu ve haritacilik faaliyetleri ile CBS birbirine karistirilmaktadir. Ülkemiz açisindan oldukça gerekli ve yerel yönetim açisindan zorunlu olan KBS yapilandirilmalarinin, genel bir standart içerisinde olusturulmasi ve gelistirilmesinde önemli faydalar oldugu bir gerçektir. Tüm bilisim çalismalarini merkezi koordinasyonla bir araya getirerek kurumsal entegrasyonu saglayabilen sistem Valilik Bilisim Sistemi (VBS) olarak adlandirildi. Onlarca farkli uygulama intranet bazinda Valilik birimleri arasinda, extranet bazinda kamu kurumlari arasinda ve internet bazinda tüm internet kullanicilarina yönelik hizmetler ortaya konulmaktadir. Genelde CBS tabanli harita sistemi altlik olarak kullanilmakta ve diger sistemlerin bu temel üzerinden isletilmesi saglanmaktadir. Uygulama alanlari ve içerigi sürekli gelisen VBS, öncelikle kamu kurumlarinin bilgi ihtiyacini karsilamak, bilgi akisini hizli, dogru ve güvenli bir sekilde yapmak, bir çok alanda tasarruf saglamak ve her kademedeki kisi, kurum ve kuruluslarin kara alma süreçlerinde ihtiyaç duyduklari analizi yapmaya imkan saglamak üzere yapilandirilmistir. 2. KAMU KURUMLARININ BILISIM IHTIYACI Her kesimdeki yöneticiler ve/veya planlamacilar, alacaklari kararlarda her türlü alternatifin düsünülmesini, konu ile ilgili tüm kantitatif ve kalitatif bilgilerin degerlendirilmesini, çözüme yönelik senaryolarin olusturulmasini arzulamaktadirlar. Ancak tüm bunlarin dogru ve hizli yapilmasi gerekmektedir. Normal sartlarda en basit bir konu için dahi karar almak, dinamik bir ortam için her türlü alternatifler gözönünde bulundurulacagindan oldukça zaman isteyen ve tecrübe gerektiren bir istir. Iste bu zor durumu gelisen bilisim teknolojilerini kullanarak asmak mümkün olmaktadir. Önceleri karar alinacak problem için her türlü istatistik veriyi bulmak zor ve hatta imkansiz iken su anda hemen hemen her konu ile ilgili inanilamayacak sayida ve büyüklükte veriler toplamak veya bulmak mümkün olmaktadir. Iletisim teknolojisi ile dünyanin herhangi bir yerinde bulunan her türlü büyüklükteki bilgiyi kisa sürede elde etmek mümkün olmakla kalmayip, bilgisayar teknolojisi elinizde bulunan binlerce hatta milyon ve milyarlarca bilgiyi özet olarak karar vericinin önüne sunacak yazilimlarin gelistirilmesini saglamistir. Ülkemizde özel sektörün çogu alanlarda yeterince bilisim teknolojilerinden yararlandigi ancak kamu sektörünün bu olanaklardan yeterince yararlanamadigi gözlemlenmektedir. Bunun da baslica 4 ayri nedeni oldugunu söylenebilir: a) Kamu kurumlarinin çogunda bilisim teknolojilerini yakindan takip edip kuruma adapte edecek nitelikli teknik personelin olmamasi veya yetersiz olmasi, b) Devlet memuru zihniyeti ile yaraticiligin engellenmesi, c) Bilimsel, teknolojik ve yaratici projelere yeterli finansman ayrilmamasi, d) Belki de en önemlisi, ne yazikki bu tür pojeleri uygulayacak yönetimsel iradenin olamamasi.
Kamu kurumlari, devletin hantallasmis yapisindan ötürü bilisim teknolojilerinden yeterince yararlanamamakta ve kamu yönetiminde bilgisayar teknolojilerinin etkin kullanimi henüz arzulanan düzeye gelememistir. Son 10 yil içerisinde bilisim teknolojilerinde oldukça hizli ve takip edilmesi güç gelismeler meydana gelmistir. Bu gelismeler günlük çalismalarin daha dogru, daha hizli ve daha verimli olmasini saglamaktadir. Bütün dünyanin teknolojiyi hayatin her alaninda kullanmak için büyük çaba sarf ettigi ve büyük oranda da kullandigi bilinmektedir. Bilginin ve bilgi paylasiminin önem kazandigi 21 nci yüzyilda, her türlü planlama ve yönetim faaliyetlerinin bilisim olanaklari kullanilarak yapilmasina imkan saglayan teknolojinin kurum ve kuruluslarda hayata geçirilmesi günümüzde bir gereklilikten ziyade zorunluluktur. Özel kuruluslarin kendi bünyelerinde gerek isletme faaliyetlerinin yürütülmesinde, gerekse gelecege yönelik arastirma faaliyetlerinde bilgisayar olanaklarindan yeterince yararlandiklari bilinmektedir. Ancak ne yazik ki, su anda kamu kurumlarinin bilgisayar olanaklarindan yeterince yararlandiklari söylenemez. Bu nedenle tüm kurumlarin kendi çalisma alanlari ile ilgili faaliyetlerde bilisim teknolojilerinden ne sekilde yararlanabileceklerini ortaya koyan çalismalar ilgili kurumlar tarafindan hizli bir sekilde yürütülmelidir. Su ana kadar bu konuda gösterilen gayretlerin yeterli olmadigi bir gerçektir. Kamu yönetimi açisindan planlama ve yönetim faaliyetlerini ifa ederken her türlü bilginin yönetici açisindan dogru olarak ve zamaninda bilinmesi, çalismalarin dogru yapilmasina, verilecek kararlarin yerinde olmasini saglayacaktir. Özellikle kamu sektöründe yöneticilerin iyi hizmet götürmesi, dogru karar vermek ile ayni anlama geldiginden, yöneticilere dogru karar vermeyi saglayacak yapilandirmalara ihtiyaç duyulmaktadir. Gelisen ve degisen dünyada, endüstri toplumuna geçis sancilari, hizmetler konusunda anlayislarin da degismesine ve özellikle toplumsal anlayisin ön plana çiktigi görülmektedir. Her kademede çalisan personelin ihtiyaç duydugu bilgiler farkli olmaktadir. En alt kademede çalisan personel, bilisim dünyasinda yönetim bilisim sistemi olarak adlandirilan, bilgi alis-verisini en yogun olarak saglayan bilgisayar sistemlerini kullanan kisiler olmaktadirlar. Orta düzeyde yöneticiler karar destek sistemi olarak adlandirilan, bilginin tüm detaylari ile degil ancak belli bir probleme yönelik olarak kismi özetlenmis bilgileri sunan sistemler olmaktadir. Üst yönetici konumunda olan kisilerin, detayli verilerin islenerek, mümkün oldugunca özet haline getirilip kullanilabildigi sistemler de üst yönetim bilgi sistemi olarak adlandirilmaktadir. Yukarida üç ayri grup için hazirlanmak durumunda olan bilisim sistemleri, amaca bagli olarak özetten detaya dogru bilgi paylasimina gidilmektedir. 3. VALILIK BILISIM SISTEMI Bilisim çaginda bilginin gücü her geçen gün artmakta ve etkili olmaktadir. Her yönetici verecegi kararlarla ilgili olarak detayli bilgi sahibi olmak ister, böylelikle daha az hata ile mümkün olabilecek en iyi karari vermeye çalisir. Iste bu asamada, bilgisayar teknolojilerinin getirdigi yeni olanak olan CBS ile bölgeye ait tüm cografi varliklar degisik ölçeklerde renklerle siniflandirilmis olarak kullaniciya sunulabilmektedir. Sakarya da hayal edilmesi dahi mümkün olamayan bilgisayar altyapisi kurularak, kurumlarin kendi bilgilerini her türlü harita üzerine isleyebilme, gösterebilme ve ihtiyaca göre yeni plan ve kararlar için analiz yapabilme imkani sunulmaktadir. Bir il tüm varliklariyla sadece bilgisayar ortamina aktarilmamis, kurum ve kuruluslara bu bilgileri kullanma imkani saglanmistir. Bu sayede yönetim, arzu ettigi kararlari elektronik ortamda elde ederek yine ayni ortamda gerekli yerlere talimat verme imkanina kavusmustur. Bu sayede e-yönetim olarak adlandirilan elektronik yönetim kurumlarin plan ve projelerini bilgisayar ortaminda tutup kurumlari ve halki bilgilendirmesi saglanarak, her kesimin alacagi kararlarda birbirleri ile haberdar olmalari için ortam yaratilmistir. Türkiye de ilk defa Valilik bünyesinde ve kendi olanaklari ile kurulan bilisim altyapisi, hem kendi islemlerini bilgisayar ortaminda hizli bir sekilde gerçeklestiriyor, hem de kurum ve kuruluslarin bilgi ihtiyacini, merkezi veri tabani sunucu görevini yerine getirerek saglamaktadir Tüm kamu
kurumlarina Valilik internet sayfasinda özel yer verilerek sahibi olduklari bilgilerini kendilerinin güncellemesine imkan verilmektedir. Böylelikle kurumlar arasinda entegrasyonu saglayacak bilgi akisi ilk asamada saglanmis olup, bu bilgi akisi yine internet sayesinde kamuoyunun kullanimina sunulacaktir.bu amaçla Sakarya Valiligi dogru bilginin, dogru zamanda, dogru kisiye, hizli ve tam olarak saglanmasi gerektigini düsünerek bilisim teknolojilerinin sagladigi olanaklardan faydalanmak gerektigini düsünmüstür. Valilik bünyesinde kurulan Bilgi Islem Merkezi (BIM) ve Cografi Bilgi Sistemleri (CBS) Merkezi ile Sakarya ya ait mümkün olabilen bütün cografi bilgiler ve bunlari açiklayan detaylari her düzeyde kisi ve kurumlarin kullanimina sunmaktadir. En son bilisim teknolojilerini kullanarak Valilik içerisinde yapilandirilan BIM, kurum içerisinde bilgi akisini en üst düzeyde sagladigi gibi, kamu kurumlarinin ihtiyaç duydugu bilgi gereksinimini de karsilamaktadir. Valilik intranet ve internet sayfasinin hazirlanmasi, sunumlarinin düzenlenmesi, bilgisayar teknik desteginin verilmesi, prefabrik veri tabani gibi veri ambarlarinin olusturulmasi, özel sinevizyon gösterilerinin düzenlenmesi ve amaca yönelik CD hazirlanmasi gibi bilisim amaçli bir çok görevi yerine getirmektedir. Türkiye de büyük olasilikla hiçbir Valilikte kendi personeli tarafindan yapilmayan bir çok faaliyeti yerine getiren Sakarya Valiligi BIM, özellikle kendi binasi içerisinde 10 Mbit seviyesinde Hub larla olan veri akisini tamamen kendi olanaklari ile 100 Mbit lik Switch seviyesine yükseltmistir. Tüm kablo dösemelerini ve bilisim yapilandirmalarini kendi olanaklari ile saglamistir. Türkiye de ilk defa bir Valilik bünyesinde kurulan CBS Merkezi ile Sakarya ya ait tüm varliklar üç boyutlu koordinatli haritalar üzerine islenerek planlama, yönetim ve kontrol amaçli olarak her seviyede bilgiye ihtiyaci olanlarin gereksinimlerini karsilayacak bir bilgi üssü yaratilmistir. Ocak 2000 tarihinde kurulan CBS Merkezi, deprem sonrasinda Il in yeniden yapilandirmasina yön verecek bilgi ihtiyacini karsilamasi yaninda, Kentin yönetimine temel teskil edecek her türlü bilginin harita tabanli olarak ortaya konulmasini mümkün kilmistir. En uygun bilisim altyapisi ile CBS de elde edilen verilerin en uygun sekilde her kesim tarafindan kullanilmasinin saglanmasi için Valilik bünyesinde tüm çalismalar tamamlanmis bulunmaktadir. Bilginin paylastikça degerli ve anlamli olacagini kabul ederek, paylasilmasi mümkün olan tüm bilgilerin degisik kisi, kurum ve kuruluslar tarafindan erisilebilir kilinmasi gerekmektedir. Valilik kendi bünyesinde kurulan internet sunucusu ile yine Türkiye de ilk defa bir Valilik internet servis hizmetini kendisi üstlenmistir. Bu sayede Valilige bagli tüm kurum ve kuruluslarin kendi imkanlari ile yapamayacagi internet sayfalarinin olusturulmasina imkan verilmistir. Böylece her kurum, kendi internet sayfasini olusturmak için baska bir sirkete gereksinim duymadan, internet sayfasini yayinlamak için bir internet servis saglayici sirketine aylik veya yillik ücret ödemeden Sakarya Valiligi'nden destek almaktadir. Kurumlarin kendi bilgilerini kendilerinin güncellestirecegi sistem kullanima sunulmustur. Baslangiçta bilisimden yararlanmaya yatkin ve bu konuda istekli ve gerekli kurumlar direkt baglantilarla internet ortamina açilmakta ve bazi kurumlar da on-line baglantili CBS tabanli haritalarla bilgilerini internete sunabilmektedir. Kurumlar sadece kendi bilgilerini kullanmakla kalmayip diger kurumlarinda bilgilerini CBS tabanli olarak kullanabilme imkanina kavusabilmektedirler. Böylelikle diger kurumlarin çalismalari hakkinda yeterli bilgiye sahip olan kurumlar, planlamalarini daha dogru yapma imkanina kavusmaktadirlar.
Sekil 1: Sakarya da Valilik Bilisim Sistemi Figure 1: Governorship Information System in Sakarya Sekil 1, Sakarya da kurulan bilisim sistemini göstermektedir. Birimlerarasi (intranet), kurumlararasi (extranet) ve illerarasi (internet) bilgi akisini saglamak için kullanilabilecek en ekonomik, hizli, etkin ve yaygin elektronik bilgi sistemi olarak düsünülmektedir. Sembolik olarak gösterilen Valilik intranet sistemine 60 bilgisayar ve 35 yazici bagli iken, extranet sisteminde tüm kamu kurum ve kuruluslari sirayla baglanmaktadir. Valilik içerisinde kurulan sunucu hizmetleri detayli olarak sonraki bölümlerde açiklanacaktir. Bir noktayi önemle belirtmek gerekir ki, grafikte görülen Valilik Frame Relay hatti ile hizmetlerini internet ortaminda paylasima açarak bilginin tek elden toplanmasi ve dagitimini üstlenmis bulunmaktadir. Ayni hat ile Ankara da merkezi bir sisteme baglanildiginda Sakarya ya ait tüm bilgileri tek elden elde edilmis olacaktir. Gerek merkezi yönetim bakanliklar seviyesinde, gerekse genel müdürlükler seviyesinde Ankara daki merkez sunucudan kendilerine ait bilgilere belirli kisitlar ölçüsünde ulasmak mümkün olabilir. Kisaca belirtmek gerekir ki Kamu-Net ile ifade edilen sistem, grafikte anlatilan bilisim modelinin Türkiye de uygulanmasidir. Bilinmesi gereken en önemli nokta, bilisim dahil olmak üzere yapilacak her türlü otomasyon sistemi önce yerel yönetimlerde baslatilmali ve orda tasarlanip uygulanmalidir. Aksi halde yerel yönetimin katkisinin gerektigi çalismalarda, Ankara da tasarlanip uygulanacak hiçbir proje basariya ulasamayacaktir. Simdiye kadar Ankara da tasarlanip uygulanan ve tasrayi gözardi eden hiçbir proje basariya ulasmamistir ve ulasamazda. Buradan hareketle sistem, sistemi kullanacak kisiler tarafindan kurulmali prensibiyle Sakarya Valiliginde bilisim ekibi kurulmustur. Valilik olarak tamamen bilisim teknolojilerinden yararlanmayi amaçlayarak, tüm birimlerin birbirleri ile veri alis-verisi, haberlesme yaninda Valilik disindaki
kurumlarinda ayni sekilde veri transferi ve haberlesmeyi saglayacak yapilandirmalar ortaya konulmustur. Bu amaçla yapilan bütün çalismalar teknolojik olanaklardan yararlanarak bilimsel olarak yürütülmekte olup, herkesin bu çalismalardan yararlanmasini saglayacak egitim serileri yapilmaktadir. Kurulan sistem ile su anda Türkiye'de sadece Istanbul, Ankara ve Izmir'de olan özel telekom sayisal veri iletisim sistemi olan ADSL ile kurumlarin internet ortamina 24 saat bagli kalmasi çok uygun fiyata saglanmistir. Saniyede veri iletisim hizinin büyüklügüne bagli olarak degisen aylik fiyatlar Kasim 2001 tarihinde 128 Kbit lik veri iletisimi için aylik 45 milyon TL dir. Bu fiyat günde 24 saat açik internet hatti anlamina gelmektedir. Gelecekte tüm kurumlarin 24 saat internete açik olacagi, bunun sadece internette gezinmek ve haberlesmek amaçli degil, kurumlarin ortak konularda digerlerinin bilgilerinde yararlanacagi ve kurumsal bilgilerin cografi tabanli olarak internette sunulabilmesine olanak taninmaktadir. Türkiye de ilk defa bir Valilik bünyesinde, bu kadar genis tabanli bir kamu iletisim agi kurularak dogru karar vermek için kurumsal entegrasyonu saglayan bilisim sistemleri uygulamaya konulmustur. Sakarya'nin cografi varliklarini her kurum kendi içerisinde, kendi bilgileri ile çakistirarak her düzeyde analiz yapma imkanina sahip olmaktadir. Kurumlar, diger kurumlarin bilgilerini de yine ölçekli haritalar üzerine çakistirarak, kendi kurumu ile diger kurumlarin bilgilerini ayni anda görme ve yorumlama imkanina sahip olmaktadir. Türkiye'de yine ilk defa bir Valilik, tüm bilisim sistemlerine ait islemlerini (internet protokollerinin takibi hariç) kendi bünyesinde yetistirmis oldugu personel ile yapmaktadir. Valilik iletisim altyapisinin kurulmasindan, internet sayfasinin hazirlanmasina, kurum içi elektronik haberlesme aginin olusturulmasina, Sakarya'ya özgün interaktif CD hazirlanmasina, Valilik Bilisim Sistemi kurumlar arasi baglantilarin saglanmasina, mail ve domain server'lerin olusturulmasina, Cografi Bilgi Sistemlerinde (CBS) örnek olacak 3 boyutlu ve ölçekli çalismalarin yapilmasina, kurumlara iletisim konusunda egitimlerin verilip kendi özgün internet sayfalarinin olusturulmasina kadara her asamayi kendi içerisinde Sakaryali gençler ile yapma imkanini bulmaktadir. 3.1 Sakarya Valiligi Bilgi Islem Merkezi Sakarya Valiligi ilk olarak bilgi akisini hizli ve dogru bir sekilde ihtiyaci olan özellikle kamudaki kisi, kurum ve kuruluslara saglayabilmek için tamamen yeni bir yapilandirmaya giderek BIM ni kurmustur. Türkiye nin sartlarini da göz önünde bulundurarak, disariya ihale yolu ile verilen sistemlerin devamliligi ve güncellenmesinden yasanan sorunlar nedeniyle, tüm yapilandirmalari kendi bünyesinde olusturmustur. BIM olarak olusturulan yapilandirmada, ilk önce Valilik içerisindeki bilgi akisini saglayacak ve haberlesmeyi etkin kilacak kapali ag olarak adlandirilan intranet sistemini olusturmustur. Kurum içerisinde tüm bilgisayarlarin birbirlerini görmeleri saglanmistir. Altyapi kablolama sistemi tamamen yeniden kurularak saniyede akan bilgi hizi 10 Megabit ten (10 Mbps), 100 Megabit e (100 Mbps) çikarilarak parçali veri dagitimini saglayan hub sisteminden, dogrudan ana makineye baglanan switch sistemine geçilmistir. Sekil 2 de yer alan grafik, Sakarya Valiligi bünyesinde kurulmus olan ag sistemini iskeletini göstermektedir. Burada, birimler arasinda bilgi akisinin hizli ve dogru olmasina özen gösterilerek, her birimin sahip oldugu bilgiyi sadece kendisinin güncellestirebilecegi ve diger kisi ve birimlerin, eger paylasmasinda bir sakinca yok ise, paylasimina olanak taninmaktadir.
Sekil 2: Sakarya Valiligi ag semasi Figure 2: Governorship of Sakarya network system Sakarya Valiligi kendi içerisinde bilgi erisim hizini saniyede 10 Megabit ile saglayan hub sisteminden, saniyede 100 Megabite (100 Mbps) çikaran switch sistemine geçerek bilgisayarlar arasi iletisim ve internete baglanma konusunda hizli erisim olanagi saglanmistir. Türkiye'de ilk defa bir Valilik internet servis hizmeti yükümlülügünü alarak kamu kurum ve kuruluslarinin kendi baslarina yapamayacagi bilisim yapilandirmalarini saglamak ve tesvik etmektedir. Baslangiç olarak Telekom'dan 256 Kbit lik Leaseline hatti kiralanarak Valilik olarak herhangi bir internet servis saglayicinin yaptigi bütün islemler yapilmaktadir. Web sunucusu, posta sunucusu, dosya sunucusu vb. Özellikle belirtmek gerekir ki, Valilik intranet sistemi uzun bir süredir etkin bir sekilde islemektedir. Kurum içersisinde her türlü haberlesme ve veri alis-verisinin yapilabildigi sistem ile ilgili detayli bilgiler bu bölümün diger kisimlarinda açiklanacaktir. Kurum içi haberlesmede bilgi eksikligini ve kopuklugunu en az düzeye indirmek ve birimler arasi koordinasyon saglanmaktadir. Valilik bünyesinde olusturulan Valilik Bilisim Sistemi ile Valilik içerisindeki birimlerin birbirleri ile haberlesmeleri ve veri transferi en üst düzeye çikarilacaktir. Kagitsiz Ofis sisteminin temel uygulamalari gerçeklestirilerek, veri alis-verisi kamu kurumlari arasinda elektronik ortamda yapilarak bilgilerin dogru, hizli ve güvenli paylasimi söz konusu olmaktadir. Türkiye ye model olabilecek merkezi koordinasyonu saglayacak intranet, extranet ve internet tabanli yapilandirmalar ile bilisim teknolojilerinden etkin ve verimli bir sekilde yararlanmak mümkün olacak ve arzulanan Kamu-Net uygulamasi Sakarya da hayat bulabilmektedir. 3.2 Sakarya Valiligi Cografi Bilgi Sistemleri Merkezi Sakarya Valiligi, sadece depremin getirdigi problemleri çözmek amaciyla degil, normal zamanlarda yapilmasi gereken planlama ve karar verme faaliyetlerini bilimsel ve dünya standartlarindaki en son teknoloji ile yapabilmek için Türkiye'de ilk defa genis çapli ve merkezi koordinasyonu saglayacak bir CBS kurmustur. En son teknolojiler ile kurulan CBS lâboratuari, bir ilin gereksinim duydugu tüm haritalari koordinat sistemine göre gerçek ölçeklerde üreterek, planlama, yönetim ve karar asamalari için bilgileri anlamli bir sekilde kullanicilarin hizmetine sunmustur. Depremin aci tecrübesi sonucunda Sakarya Valiligi sehri tamamen bilgisayar ortamina aktararak planlama, yönetim ve kontrol amaciyla yukarida belirtilen teknolojileri kullanan bir Cografi Bilgi
Sistemleri Merkezi kurmustur. Merkez, il sinirlari içerisinde bulunan tüm cografi varliklari, öznitelik bilgileri ile birlikte bilgisayar ortamina geçirerek, farkli amaçlar için degisik analizler yaparak yöneticilere kararlarinda destek olusturacak bir bilisim sistemi olusturma çabasina girismistir. Valilik sorumluluk alani içerisinde bulunan tüm varliklari temel altliklari 1/25.000, 1/5.000 ve 1/1.000 ölçekli haritalar üzerine yerlestiren farkli CBS uygulamalari, il müdürlüklerine verilerek kendi kurumlari ile ilgili gerekli bilgileri kendilerinin islemesi ve bir bütünlük içinde sorgulamalar yapabilmeyi saglamaktadir. CBS bir amaç degil yönetici ve plancilara sorumluluk alanlari içerisinde yapacaklari planlama, isletme ve kontrol gibi faaliyetleri destekleyecek bir araç olarak karar destek ve bilgi sistemidir. CBS planlayicilara, yöneticilere, akademisyenlere kisaca her kesimden kisiye amaçlari dogrultusunda karar vermeyi destekleyen bir bilgi sistemidir. Donanim, yazilim, veri, personel ve amaçlar olarak sayilabilen CBS bilesenlerinden hepsi ayni oranda önemlidir. Fakat bunlarin üzerinde daha önemli bir hedefleramaçlar bileseni bulunmaktadir ki, kurumlarin CBS sisteminde basarisiz olup olmamalari ile dogrudan iliskilidir. Yani sadece CBS bilgisayar programi alarak bir sistem kurmak mümkün olamaz. Bu nedenle Valilik CBS Merkezi kurulurken, her türlü alternatif göz önünde tutularak, isleyen bir sistem kurulmasina özen gösterilmistir. Sekil 3: Sakarya vektör haritasi Figure 3: Sakarya vector map
Valilik bünyesinde kurulmus olan CBS Merkezinde tüm ilin envanteri bilgisayara aktarilmistir. Sakarya ile ilgili önce tüm sinirlar ve yollar CBS kanaliyla bilgisayara aktarilmis olup, hazirlanan sayisal haritalar üzerine önemli kamu binalarini, okullari, saglik merkezlerini, bankalari vb. nokta olarak yerlestirilmistir. Her bir nokta seçildiginde bilgisayar seçilen nokta ile ilgili tüm detaylari verebilmektedir. Bu açidan CBS sadece bilgi görüntüleme sistemi olarak kabul edilebilir. Fakat eger il sinirlari içerisinde 2 kattan yüksek okullar hem harita üzerinde görülmek hem de tablo seklinde detaylari görülmek isteniyorsa, iste bunu da CBS aninda verebilmektedir. Her bir mahallenin nüfus istatistikleri var ise yasi 15 yasindan büyük kiz ve erkek çocuklarin mahalleler bazinda istatistigini çikarip ihtiyaca göre gelecek dönem gerekli olan okul ve derslik sayilari belirlenebildigi gibi CBS yapilacak yeni bir okul için en uygun neresi olabilecegini verilen kriterlere göre saptayabilmektedir. Buna benzer islemler saglik, su ve kanalizasyon, elektrik, telekom ile birlikte tüm kuruluslar için yapilmaktadir.
Yukarida açiklanan bir çok islemin yaninda Valilik olarak tüm ilin planlanmasi ve yönetilmesi yine CBS ile mümkün olmaktadir. Özellikle kriz aninda Kriz Merkezlerinin nerelerde olusacagi, araç park sahalarinin tüm il bazinda yerlerinin belirlenip acil müdahale gerektiren durumlarda hangi yoldan hangi tür araçlarin geçecegi yine CBS nin kullanildigi zorunlu olan alanlardan bir tanesidir. Depremde hasarli alanlarin tespiti ve izlenmesi, geçici yerlesim alanlarinin kapasiteleri ile birlikte takibi, yeni yerlesim alanlarinin analizi ve seçilmesi, mülkiyet bilgilerinin tutulmasi ve sorgulanmasi, arazi kullanim bilgilerinin tutulmasi ve sorgulanmasi gibi bir çok uygulaman olusturulan CBS ile kismen gerçeklestirilmis olup digerleri de gerçeklestirilmektedir. Sekil 4: Sakarya 3 D haritasi Figure 4: Sakarya 3D map Sakarya ya kusbakisi ile bakip, neyin, nerede, nasil, ne sekilde oldugunu görüp, buna göre eksiklikleri planlamak için 1/25.000 küçük ölçek haritalar kullanilmaktadir. Köye yeni bir yol geçirilmesi, nehirlerin güzergahi, helikopter pistinin nerede olmasi gibi planlar önce genel olarak 1/25.000 ölçekte belirlenir. Daha sonra 1/5.000 ve 1/1.000 büyük ölçek haritalarla bölgenin yeterince detayina inilerek elektrik direklerinin nerede oldugunu, kimlerin hangi binalarda yasadigini, hastane ambulanslarinin girisçikis yaptigi yollarin durumunu incelemek mümkün olmaktadir. Haftalik ve günlük olarak mahallelere elektrik ve su dagitim miktarlari ve tüketim miktarlari harita üzerinde görülebilir ve faturalarini ödemeyenler kurulacak CBS sistemi ile belirlenebilmektedir. Görüldügü üzere sadece yönetim degil, periyodik olarak elektrik hatlarinin veya su pompalarinin kontrolünü de yine CBS vasitasiyla yapmak mümkün olmaktadir.
CBS Merkezinde, kriz aninda uygulamasi gereken acil müdahale sistemlerine yönelik çalismalar da yapilmaktadir. Tehlike ortaminda olusan kaostan en kisa sürede kurtularak, gerekli yerlere aninda müdahale gerektiren yapilandirmalari harita üzerinde saglayacak sistemler gelistirilmistir. 17 Agustos ve 12 Kasim depremleri sonrasinda hasar tespitini hizli ve güvenilir bir sekilde yapacak bilgi sistemleri gelistirilmistir. Her bölgedeki yapilasmalara ait tüm bilgiler sisteme girilerek bunlara ait detaylar, kaç yilinda yapildi, saglamlik derecesi, kat sayisi ve yasayan kisiler gibi bilgiler sisteme girilerek yerlesim alanlarinin bilançolari belirlenmektedir. Her bölge kendi sinirlari içerisinde yer alan kurtarmaya, tasimaya yönelik tüm teknik araç ve gereçlerin listesini toplayarak CBS Merkezi veritabanina iletmekte olup kurumlardaki kalifiye personelin listesi de veri tabanina islenmistir. Haritalar üzerine yerlestirilen bu bilgiler bölgenin egimi, jeolojik yapisi ve fay hatlarinin geçtigi yerler üst üste çakistirilarak olasi deprem senaryolari uygulanmaktadir. Simulasyon teknikleri kullanilarak degisik ölçekteki depremler için olasi etki alanlari, bina hasar (yikik veya agir, orta ve az) durumlari, yarali ve ölü sayilari bilimsel olarak tahmin edilmesi gelecek yardimlarin nerede konuslandirilacagi, dagitimlarin nerelerde ve kimler tarafindan yapilacagi, araç parklarinin nerede olacagi, yollarin nerede kimler tarafindan kesilecegi, disaridan gelecek yardim araçlarinin nerede park edecegi, polis ve jandarmanin görev alanlarinin nereler olacagi, hangi doktorlarin hangi hastanelere gidecegi ve yangin, ambulans araçlarinin hangi yollari ve alternatif geçisleri kullanacagi, kurtarma ekiplerinin hangi güzergahlari kullanarak hangi binalara en hizli sekilde gitmesi gerektigi gibi amaca yönelik özel yazilimlar CBS kullanilarak uyulamaya yönelik olarak yapilmaktadir. Onlarca veya yüzlerce degisik olasiligi hesaba katarak yapilacak her bir simülasyon uygulamasi uzman sistemler kullanilarak acil durum aninda sadece simülasyon numarasi verilerek o durumda yapilmasi gereken acil müdahale sistemi aninda ekranda grafiksel ve tablosal olarak belirmektedir. Tahmini olarak tespit edilen tehlikenin büyüklügüne göre hizli bir sekilde müdahale etme imkani dogacagindan hasar olabildigince düsük düzeyde tutulabilecektir. Bilinmesi gerekir ki acil müdahale sistemlerimde ilk 72 saat hayati öneme sahip olmaktadir. Ne yapilirsa ilk 72 saat içerisinde yapilmak zorunda olup, bundan sonra canlilarin hayatta kalma olasiligi azalmaktadir. Veri tabaninda yer alan bilgilerin sorgulanmasi her an mümkün olabildigi gibi kriz aninda nereden kimin ve hangi ekipmanlarin/araçlarin gelmesi gerektigi de sistemden ortaya çikarilabilmektedir. Bölgeye aktarilmasi gereken teçhizatlar konusunda da sistem tam bir esneklige sahip olabilecektir. Kurtarma ekiplerine ve saglik kurumlarina gelecek lojistik destek konusunda merkezi toplama ünitelerinin belirlenmesi ve buradan dagitimin yapilacagi güzergahlarin en kisa ve güvenli ag analizleri vasitasiyla ortaya konmasi mümkün olmaktadir. 3.3 Valilik Bilisim Sistemi Uygulamalari Gelismis ülkelerde, bölgeler bazinda koordine edilen planlama ve yönetim faaliyetleri, yerel konuma inildiginde daha etkin kullanilan yönetim bilisim faaliyetlerinin kurumlar arasinda ve her kurumun birimleri arasindaki bilgi alis-verisini saglayan sistemler yogun olarak kullanilmaktadir. Kurumsal bilgilerin genel anlamda faydali olabilmesi için öncelikle kurumlarin kendi içerisinde etkin bir bilisim agi ile yapilandirilmalari ve birimlerin birbirleri ile haberlesmeleri, veri transferleri, fax iletisimleri gibi onlarca islemleri rahatlikla saglayan sistemlerin olmasi gereklidir. Iste tüm bu islemleri hem global (Kamu-Net olarak adlandirilan) hem de yerel bazda saglayacak bilisim sistemi olan "Valilik Bilisim Sistemi" nin ilk ayagi olan Valilik içerisindeki bilisim yapisi tamamen saglanmistir. Ilk asamada bu kisimda sayilan islemleri yapmasi saglanan sistem, gün geçtikçe geliserek arzulanan bir yapiya kavusabilecektir. Valilik Bilisim Sistemi içerisinde bulunan internet ve
intranet sunuculari, posta sunucusu gibi bir çok özel servis hizmetleri, sistemin birer parçasi olarak kurulmustur ve bu hizmetler gün geçtikçe çogalmaktadir. 3.3.1 Dosya Paylasimi: Veri Sunucusu-Müzik Sunucusu Diger bir çok kurumda oldugu gibi Valilik içerisindeki birimlerde kullanilan bilgisayarlar da bir birinden bagimsiz olarak çalismakta ve her bilgisayar ayri olarak yazicilara bagli idi. Disket ve CD masraflari yaninda, her dokümanin kagida alinarak ofislere ulastirilmasi geregi "Kagitsiz Ofis" mantiginin bu kurum içerisinde en üst seviyede kullanilmasini zorunlu kilmaktadir. Her makinede ayri yazicinin kullanilmasi da gereksiz olmaktadir. BIM'de bulunan merkezi veri sunucu vasitasiyla, Valilik içerisindeki birimlerin bazi bilgilerini diger birimlerle ve kisilerle paylasabilmesine olanak taninmistir. Her birimde bulunun bilgisayarlarin merkezi dosya sunucusunda bir yeri vardir ve buraya normal yazismalarinin hepsini kayit etme imkanlari bulunmaktadir. Tüm veriler tek bir merkezde toplandigindan, bilgisayar bozuldugunda, tamire gittiginde ve diger durumlarda bilginin kaybolmasi önlenmektedir. Her hafta periyodik olarak merkezi dosya sunucusu yedeklenerek bilgilerin arsivlenmesi saglanmaktadir. Kullanicinin kendi bilgisine herhangi bir bilgisayari kullanarak, kendi kullanici adi ve sifresi ile ulasmasi mümkün olmaktadir. Bu sayede, kullanici kendi bilgisayarina bagli olmaktan kurtariliyor ve ayni bilgiyi baska bir birimdeki kullanici eger paylasim verilmis ise kullanabiliyor. Dogal olarak bilgini güvenligi saglanmak zorundadir. Bilginin sahibi olan kisi, diger kullanicilara üç degisik alternatifte paylasim verebilmektedir. Tam Erisim ile klasördeki dosyalarin üzerine her türlü yazma ve okuma islemlerinin yapilmasina izin verilirken, Salt Okunur ile sadece dosyalari okuma izni verilmekte ve Özel paylasim alternatifi ile izin verilen klasörde nelerin yapilip yapilamayacagi özel olarak seçilebilmektir. Her bilgisayar kullanicisinin kendi makinesinde onlarca müzik dosyasi bulundurdugu dikkate alinirsa, her bilgisayarda inanilamayacak kadar büyük alan sarkilari saklama için ayrilmis olacaktir. Bunu ortadan kaldirmak için, dosya sunucusu üzerinde müzik arsivi olusturularak, tüm kullanicilarin bu dosyalari okumasina imkan taninmistir. Bu sayede her bilgisayarda ayni sarkinin yer kaplamasi önlenerek, kurulan 100 Mbit lik iletisim hatlari ile hiçbir soruna yer vermeden her kesin ayni arsivden müzik dinlemesi saglanmis olmaktadir. 3.3.2 Internet Sunucu ve Internet Paylasimi Valilik içerisindeki birimlerin internet çikisini Proxy sunucu vasitasiyla saglamak mümkün olmustur. Bilgisayar kullanicilari ayri ayri internet ayri telefon hatlari ile baglanarak her ay milyonlar tutan telefon faturalari verilirken, uzun bir süredir tek bir hat ile tüm bilgisayarlar internet ortamina çikma imkanina kavusmustur. Sadece tek bir telefon hattinin faturalandirilmasi ile aylik milyarlarla ifade edilebilen tasarruflar saglanmistir. Haziran 2001 tarihinden itibaren ise Valilik 256 Kbit lik kiralik hat sistemine geçtiginden veri transferinin, baska bir deyimle internet hizinin oldukça yüksek oldugu bir sisteme geçilmistir. Her isteyenin her an internete 24 saat açik hat ile erisebilecegi sistem ayni zamanda disaridaki kurumlarin da veri alis-verisini saglayacak bir yapiya kavusturulmustur. Valilik içerisindeki internet sunucusu vasitasi ile Valilik internet sayfasi Valilik Bilgi Islem Merkezi araciligiyla dünyaya açilmistir. Oldukça kapsamli olan internet sayfasinda Sakarya'ya özgü her bilginin yer almasina özen gösterildigi gibi, bundan sonra resmi kurumlarin internet sayfalari da Sakarya Valiligi'nin internet sayfasi altinda yayinlacaktir. Kurumlarin kendi sayfalarini yayinlamak için artik kira ücreti vermeleri gerekmemekte ve isteyen kurumlarin kendi sayfalarini degistirebilmek için her türlü erisim hakki saglanacaktir. Valilik internet sayfasi www.sakarya.gov.tr adresinde servis vermektedir.
3.3.3 CBS Sunucusu Sakarya CBS Merkezinde yapilan sayisal haritalarin diger kamu kurum ve kuruluslari tarafindan kullanilabilir hale getirilmesi için CBS Sunucusu devreye sokulmustur. Valilik içerisindeki CBS verilerinin tek bir merkezde tutulup, yönetim, kontrol ve güncellestirilmesinin saglanmasi oldukça büyük bir öneme sahip olmaktadir. Valilik disinda ise, bilgilerin sadece sahibi olan kurumlar tarafindan degistirilmesine olanak taniyan bir sistem gelistirilmistir. Milli egitim, saglik, köy hizmetleri gibi kurumlarin kendi verilerini güncellestirecekleri ve kurumun her düzeydeki yöneticilerine gerekli tüm bilgileri harita üzerinde saglayan ve istatistik analizler yapabilen CBS yazilimlari hazirlanmistir. Sakarya Valiligi CBS Merkezi tarafindan özel olarak hazirlanan bu yazilimlar kurumun ihtiyacina göre degistirilme imkanina sahip olup, kurumun kendi personeli tarafindan her türlü yapilandirmaya açik olmaktadir. Hedef Sakarya'ya ait her türlü bilgiyi ölçekli 3 boyutlu haritalar üzerinde analiz ederek dogru karar vermeyi saglamaktir. Özel programlar ile kurumlarin veri ve analiz ihtiyaci karsilanmakta ve ayni zamanda kurum kendi verisi ile ilgili her degisikligi ayni anda kendisine imkan veren Valilikteki CBS sunucusuna aktarmaktadir. Buradan da diger kurumlar (eger paylasilmasinda bir sakinca yok ise) bu bilgiyi kendi makinelerine çekerek, kendi özel bilgileri yaninda o kurumun bilgisini de kullanabilmektedir. Yapmakta olan çok önemli bir çalisma ile Valilik internet sayfasinda, özel CBS sunucusunu kullanarak Sakarya'ya ait bilgiler 1/25.000 ölçekli haritalar üzerinde tüm kamuoyunun kullanimina sunulmaktadir. Sakarya'ya ait tüm haritalar herkesin kullanimina sunularak, bunlarin üzerinde okullar, yollar, hastane ve saglik ocaklari gibi bir çok bilgi istege göre görüntülenebilmektedir. Istenilen bölgeyi internet ortami için özel olarak yapilan program kullanarak yakinlastirma ve uzaklastirma gibi özellikleri kullanma imkani saglanmaktadir. Internet tabanli CBS sunucusunda Adapazari merkeze ait 1/1.000 ölçekli tüm haritalar kullanima sunulmaktadir. Bu harita üzerinde tüm internet kullanicilari gerçek ölçekte kamu kurumlari, bankalar, eczaneler, ticarethaneler gibi bir çok bilgiyi yollar, parklar ile birlikte görme imkanina kavusmaktadir.
Sekil 5: Sakarya CBS Internette Figure 5: Sakarya GIS in the internet Kisa bir süre içerisinde mahalleler bazinda Acil Afet Sistemi de internette sunulacaktir. Kriz Yönetimi basligi altinda tüm Sakarya'yi baz alan afet yönetim sistemi, Adapazari merkezi olarak daha detayli 1/1.000 lik haritalar üzerinde detayli olarak kamuoyunun bilgisine sunulacaktir. Merkez 7 ayri bölgeye ayrilarak afet planlari düzenlemekte ve her hangi bir kriz durumunda her bir mahalle sakinlerinin neler yapacagi, nereye gidecegi, çadir kentlerin nerelerde kurulacagi, saglik ekiplerinin nerelerde hizmet verecegi, hangi yollarin kesilip, hangilerinin ambulans, itfaiye, kurtarma ve yardim amaçli olarak kullanilacagi ayrintili olarak internet ortaminda yer almaktadir. Akilli haritalar yine internet ortaminda sunularak sorgulamalar yapilabilmektedir. Sakarya ya ait bilgiler (yollar, okullar, saglik kurumlari, yerlesim yerleri, fabrikalar, vb.) internet ortaminda CBS nin sagladigi olanaklarla sorgulanarak analiz etmeye temel olusturmaktadir. Valilik internet sayfasinda CBS ne özel bir önem verilerek, www.sakarya.gov.tr/cbs sayfasina girildiginde 2 seçenek görülmektedir. Birincisi Sakarya CBS Merkezinde hazirlamis oldugumuz CBS ile ilgili her türlü teorik ve uygulamali bilgi yer almaktadir. Sakarya ya özgü her türlü basima hazir harita, internet kullanicilarinin hizmetine sunulmustur. Ikinci seçenekte ise yukarida belirtilen ve interaktif Sakarya olarak adlandirdigimiz, akilli haritalarla gerçek CBS nin internette uygulama boyutudur.
3.3.4 Intranet Sunucusu Valilik içerisindeki birimlerin birbirleri ile haberlesmesinin yaninda internetin sagladigi olanaklari sadece kurum içerisinde kullanima sunan ve mini veya kurumsal internet olarak ifade edilebilen intranet sistemi Nisan 2000 tarihinden itibaren yogun olarak kullanilmaktadir. Internet ile ayni islevi gören ancak tüm dünyaya degilde sadece kurum içerisinde kullanilabilen bilgileri kurum çalisanlarinin bilgisine sunmaktadir. Su anda sadece Valilik içerisinde yayimlanan intranet, gelecekte tüm kamu kurumlarini içine alan bir yapiya kavusmak zorunda kalacaktir. Intranetten daha kapsamli fakat internetin daha küçügü olan bu sistem extranet olarak adlandirilmakta ve kamu kurumlarinin bilgi paylasimini saglayan bir yapiyi ortaya koymaktadir. Kurumlarin kapali devre bilgisayar kanali olarak da algilayabilecekleri bu sistemde bilgi ihtiyaci, egitim, kültür, sanat duyurulari, personel gereksinimleri gibi yüzlerce farkli bilgilerin her an kullanimda oldugu bir yapi için tüm teknolojik yapi hazir olmaktadir. Intranet sunucusu vasitasiyla özel olarak olusturulan intranet web sayfalarinda Valilik birimlerinin kendi içerisinde paylasmak istedikleri özel bilgiler de yer almaktadir. Bu yapi her geçen gün gelistirilerek her birimin faaliyetleri hakkinda bilgileri sisteme aktarmasi mümkün olmaktadir. 3.3.5 E-Posta Sunucusu Kurum içi haberlesmede elektronik posta sunucusu Valilik içerisinde en sik kullanilan bir sistem olmaktadir. Her kullanicinin sistemde bir ismi oldugundan, gönderilen mesajin yerine ulasip ulasmadigi, mesajin okunup okunmadigi gibi özelliklerle kisiler arasindaki iletisimin en üst düzeye çikmasini saglamaktadir. E-posta yolu ile dokümanlarin kisi veya kisiler gönderilmesi söz konusu oldugundan, randevu, talep formu gibi özel amaçli çalismalar için de etkim çalismalarin yapilmasina ortam hazirlamaktadir. Gelecekte Türkiye nin kabul ederek yürürlüge koymasi ile çok önemli bir adim olacak olan elektronik imza resmi evraklarda kagit dokümanlarin ortalarda dolasmasini kaldirarak, her islemin bilgisayar ortaminda takip edilmesini saglayacaktir. Her kademede kisinin onaylayarak (elektronik imza ile) bir üst makama havale ettigi evrakin her asamada ne durumda (onaylanip-onaylanmadigi, su anda nerede bekledigi gibi) oldugunu bilgisayardan takip edilebilecek. 3.3.6 Yazici Sunucusu Bagimsiz bilgisayarlarda ayri ayri yazicilar bulunuyor iken, Valilikte kurulan iletisim agi vasitasiyla yazicilarda ag içerisinde yerini almistir. Bir çok birimde bulunan yazicilar, ag içerisinde paylastirilarak istenilen bilgisayarlardan çiktilarin gönderilmesine olanak saglanmistir. Her bilgisayarda bir yazici bulunmasinin son derece büyük israf oldugu düsünülürse, her türden yaziciya her bir bilgisayarin erisim hakkinin olabilmesi ve bu sayede de arzulanan çiktilarin (küçük, büyük, mürekkep püskürtmeli, lazer, renkli, siyah-beyaz gibi) alinabilmesi ihtimali oldukça önemli olmaktadir.
3.3.7 Fax Sunucusu Valilik içerisinde kurulan intranet sistemindeki fax sunucusu vasitasiyla her hangi bir bilgisayara kurulan fax/modem ile gelen faxlar dogrudan bilgisayara bir belge olarak gelmekte ve oradan fax hedef kisinin bilgisayarina yönlendirilmektedir. Burada, gelen fax makinesinde kagit olup olmamasi, kartusun silik yazip yazmamasi gibi sorunlar olmamaktadir. Fax hedef kisiye ulasana kadar yazici çiktisinin alinmasina gerek kalmamaktadir. Kisi isterse o faxi herhangi bir yazinin arasina ekleyebilmekte veya fax olarak baska kisilere gönderebilmektedir. Fax sunucusu, faxin herhangi bir bilgisayardan kullanilmasina imkan verecek sekilde düzenlenmistir. Bu durumda telefon hattinin bagli oldugu fax/modem kartinin üzerinde bulundugu bilgisayara bagimli kalmadan, ag üzerindeki herhangi bir bilgisayar fax sunucusu ile tüm fax olanaklarindan yararlanabilmektedir. Bu sayede fax için kagit çikti alarak faxin bulundugu yere gidip fax çekmek gerekmemektedir. Özel mühürlü veya figer kagitlarin faxlanmasi gerekiyorsa, bilgisayara bagli olan tarayici (scanner) kullanilarak doküman bilgisayar ortamina aktarilir ve buradan norma bilgisayardan fax gönderme islemi yapilir. 4. CBS TABANLI KURUMSAL ENTEGRASYON Depremin ortaya çikardigi il, ilçe, bölgesel ve özellikle merkez haritasinin eksikligi, yapilmasi gereken koordinasyonun yapilamamasina, dogru yönlendirmelerin olmamasiyla kurtarma ve yardim ekiplerinin dogru yerlere gerektigi zamanda gidememesine neden olmustur. Tüm bu eksiklikler su anda CBS Merkezi tarafindan tamamen giderildigi gibi, Sakarya ya ait genel cografi bilgiler ve Adapazari merkeze konutlar, isyerleri bazinda ait tüm detay bilgiler bir dizüstü bilgisayarda kullanilabildigi gibi internet vasitasiyla da tüm dünyanin kullanimina açilmis bulunmaktadir. Resmi kurumlar nerede, istenen caddenin istenen kapi numarasi nerede, verilen mahallenin etrafindaki lokantalar, eczaneler, oteller, vb. neredeler, buralara nasil gidebilirim vb. sorularin tüm yanitlari Sakarya Valiligi internet sayfasindan elde edilebilmektedir. Her türlü haritalari kullanicilar kagit ortamina çikarma imkanina sahip olmaktadir. Teknolojik yeniliklerle kurulan bilisim sisteminde temel altlik olarak CBS kullanilmakta ve gerek veri güncelleme ve gerekse analiz ve görüntüleme islemlerinde koordinatli harita ile çalismanin bütün kolaylik ve anlamliligi ortaya konulmaktadir. Artik Sakarya da harita kullanmak ve bilgi almak bir ekol olan CBS Merkezinin faaliyet alanlarini gelistirmesine vesile olmustur. Kurumlar kendi bilgilerini de CBS sistemine entegre etmek için basvururken, haritanin sagladigi kolayliklarin yaninda elektronik ortamda 24 saat el altinda olmasi, kisi ve kurumlar tarafindan büyük bir kazanç olarak kabul edilmektedir. Özellikle yakin gelecekte ADSL sistemlerinin daha da gelisecegi düsünülerek bütün islemlerin ASP tabanli programlarla tek bir elden yazilip internet ortaminda kullanilmasi üzerine projeler tasarlanmaktadir. Bu sayede her kurum internet bazli bilgi güncelleyip verilen önceliklerle bilgileri kullanabilecektir. Haritanin sagladigi tüm avantajlari kullanan CBS Merkezi, Valilik Bilisim Sisteminde kurumsal çözümleri tasarlayarak merkezi koordinasyonu saglamakta ve bilgi paylasimini yaymaktadir.
Sekil 6. Kurumsal Entegrasyon (Institutional Integration) Sekil 6: Kurumsal Entegrasyon Figure 6: Institutional Integration CBS tabanli olusturulan kurumsal entegrasyonlar içerisinde afete yönelik çalismalar oldukça önem arzetmektedir. Ilk 72 Saatlik Acil Müdahale Plani Cografi Bilgi Sistemleri Merkezinin koordinesinde hazirlanip veri tabanlari haritalar üzerine islenerek, acil durum sinyali verildiginde kimin hangi birimin sorumlulugunda nerede ve ne için bulunacagi ile ilgili detaylar belirlenmistir. Il merkezi ve ilçeler bazinda kriz merkezlerinin, araç park sahalarinin, saglik kuruluslarinin, itfaiyenin, kurtarma ekiplerinin ve buna benler diger gruplarin nerede bulunacagi, sorumlularinin isim ve telefon numaralari açik bir sekilde CBS ortamina yerlestirilmis olup, Valilik tarafindan bu bilgiler sorumlulara iletilmistir. Sekil 7: Elektronik Afet Yönetim Sistemi Figure 7: Electronic Disaster Management System
5. SONUÇ Bilgi toplumu olma yönünde atilan adimlar Türkiye de gelecege yönelik verilecek kararlarin daha saglikli ve dogru olmasina yardimci olacaktir. Cografi Bilgi Sistemleri olarak adlandirilan teknolojinin henüz ülkemizde yeterince gelisememesi nedeniyle bu teknolojinin saglayacagi olanaklardan ne yazik ki tam olarak yararlanmak mümkün olmamaktadir. Gerek Türk üniversitelerinde CBS konusunda yeterli egitimin verilememesi ve gerekse de CBS yazilimi saglayan bazi sirketlerin asiri fiyat politikalarina ragmen aldiklari projeleri tecrübesizlikleri nedeniyle bitirememeleri, CBS nin Türkiye de arzulandigi seviyeye gelememesinin baslica nedenleridir. Üzücü olan özellikle üniversitelerin CBS egitimi konusunda hala gerekli hassasiyeti göstermedikleri ve konunun önemini yeterince kendi sorumluluklari oldugunu algilayamadiklaridir. CBS konusunda en büyük eksikliklerden bir tanesi de, bir CBS projesinin toplam maliyeti içerisindeki %70-80 ini içeren veri eksikligidir. Memleket koordinat sistemine göre sayisal harita verilerinin olmamasi nedeniyle su anda Türkiye de bir çok ilin, ilçenin sinirlari bilinmedigi gibi, köylerden hiçbirinin sinirlari bilinmemektedir. Bürokrasinin CBS konusunda gerekli hassasiyeti göstererek kurumlarda bu sistemin kurulmasinin saglanmasi gerekmektedir. Içisleri Bakanligi, Belediye ve Valiliklerde CBS kurulmasinda temel teskil edecek bir taslak olusturulmasi için bir üniversiteye proje vermis bulunmaktadir. CBS konusunda bakanligin böyle bir hassasiyet göstermesi önemli bir gelisme iken, hem belediyenin hem de Valilik kurum ve kuruluslarinin isleyis ve bilgi akisi konusunda yeterince tecrübe sahibi olunmadan bir taslak olusturulamayacagi bilinmelidir. Sakarya Valiligi, yukarida ifade edilen tüm eksikliklere nazaran Türkiye de CBS tabanli bir bilgi sistemi kurarak, bu konuda önemli olanin milyon dolarlarin harcanmasi degil, genis vizyona sahip, ayagi yere basan, hem kurum ve kuruluslarin hem de kamuoyunun ihtiyaç duydugu harita tabanli bilgileri kullanima hazir hale getirmistir. Sakarya Valiligi internet sayfasinda sunulan ve sürekli olarak gelistirilen Sakarya ya özgü interaktif harita tabanli sorgulama ve bilgi sistemi, Türkiye nin önünü açacak, Valilik ve kurumlarin örnek alacagi bir sistem olmustur. Valilik içerisinde olusturulan BIM ve CBS birimleri ile saglanan e-yönetim tabanli bilgi akisi, tüm Illerde Valilik ve Belediye içerisinde kendi personelleriyle hizla yeni yapilanmaya gitmeleri gerektigi düsünülmelidir. Belirlenen hedeflere ulasabilmek, teknolojiyi kullanarak devamli ileri gidebilmek için bu çalismalarin yapilmasi bir gereklilikten öte bir zorunluluktur. Sakarya CBS çalismalari, bilginin kamuoyuna internet tarafindan sunulabilmesine olanak taniyan yapilandirmalarini sonuçlandirmis bulunmaktadir. Internet araciligiyla eczanelerin, bankalarin, kamu kurumlarinin harita üzerinde görülmesi yaninda, buralara en hizli nasil gidebilirim sorularina cevap verecek sorgulama ve analiz yapilabilme olanaklari valilik internet sayfasinda halkin hizmetine sunulmustur. Valilik Bilisim sistemi çerçevesinde olusturulan teknolojik üsde, Sakarya Valiliginin Türk kamuoyuna ve kütüphanelerine kazandirmis oldugu, Depremin Ardindan Sakarya CDsi yine Valilik BIM ve CBS Merkezi tarafindan gerçeklestirilmis özgün bir çalismadir. Son derece profesyonel olarak hazirlanan bu CD, deprem öncesi ve deprem sonrasi Sakarya hakkinda kisa bilgileri metin, video, resim ve tablolar halinde vererek kamuoyunu bilgilendirmektedir. Özellikle depremin hemen ardinda tüm kamu kurum ve kuruluslarinin yapmis oldugu çalismalar, kurumsal yapilandirmalar, gönüllü kuruluslarin yapmis oldugu katkilar (çadirkent, prefabrik, okul, vb.) detayli olarak verilmektedir. Özellikle Sakarya için CBS tarafindan hazirlanmis olan Kriz Yönetim Plani, depreme hazirlik için yapilmasi gereken islerin (aile ve kisisel olarak) neler oldugu, acil olarak çikarilmasi gereken yönergelerin neler oldugu detayli bir sekilde CD içerisinde yer almaktadir. Yillarca saklanilacak bir arsiv olmasi yaninda, afet durumunda basvurulacak bir kaynak, illerin kurmayi planladigi BIM ve CBSM için de esi bulunmaz örneklerin yer aldigi bir çalisma olmaktadir. Son 2 yil içerisinde önemli mesafeler katetmesine ragmen henüz ülkemizde yeterince yeni olan CBS çalismalari, saglam bir zemine kavusturulmalidir. Bir türlü sonuçlanamayan CBS projeleri, baslamadan önce iyi bir sekilde analiz edilmelidir. Türkiye de yetismis nitelikli CBS personelinin olmamasi, üniversitelerin bu konuda hala gereken çabayi göstermemesi CBS nin ülkemizde gelisimini yavaslatmakta ve bu da inanilamayacak kadar büyük maddi ve manevi zararlara sebebiyet vermektedir.
Kamu kurum ve kuruluslarinin, özellikle yerel yönetimlerin bilgi sistemlerine olan ihtiyaci ifade edilemeyecek kadar önemli bir konudur. Bu konuda bürokratlarin kesin karar vermeden önce zaman ayirip Sakarya yi incelemesi telafisi mümkün olmayan problemleri önceden görme ve tedbir alma imkani yaratabilecektir. KAYNAKÇA BIRKIN, M., CLARKE, G., CLARKE, M. AND WILSON, A. (1996) Intelligent GIS: Location Decisions and Strategic Plannig, GeoInformation International, Cambridge. HAN, S.-Y. ve KIM, T.J. (1990) Intelligent Urban Information Systems: Review and Prospects, Expert Systems: Applications to Urban Planning, Kim, T.J., Wiggins, L.L ve Wright, J.R. (eds.), Springer - Verlag, New York, Sayfa 43-66. OTTENS, H.F.L. (1990) The application of Geographical Information Systems in Urban and Regional Planning. Geograhical Infromation Systems for Urban and Regional Planning. Scholten, H.J. ve Stillwell, J.C.H. (eds.). Dordrecht, Kluwer Academic, Sayfa 15-22. PARROTT, R. and STUTS,F.P. (1991) Urban GIS Applications, Geographical Information Systems: Principles and Applications, Vol.2, Maguire, D.J., Goodchild, M.F. ve Rhind, D.W. (eds.), Longman, Harlow, Sayfa 247-260. STAR, J. ve ESTES, J. (1990) Geographical Information Systems: An Introduction. Prentice-Hall, New Jersey. TECIM, V. (2000) Bölgesel Yönetimde Entegre Bir CBS Uygulamasi, 9. Ulusal Bölge Bilimi/Bölge Planlama Kongresi Bildiriler, Bölge Bilimi Türk Milli Komitesi, KTÜ, Trabzon, Sayfa 431-442. TECIM, V. (2000) Bilisim Teknolojileri ve Deprem, Adapazari nda Deprem ve Sonrasi, Adapazari Ticaret ve Sanayi Odasi, Sakarya. TECIM, V. (1997a) A Geographical Information Systems Based Decision Support System For Tourism Planning and Development, Proceedings of the International Conference on Information and Communication Technologies in Tourism 1997, Tjoa, A.M. (ed.), Springer -Verlag, Wien, Sayfa 10-19. TECIM, V. (1997b) Cografi Bilgi Sistemleri: Sehir ve Bölge Planlama Uygulamalari (Ders Notlari), Dokuz Eylül Üniversitesi I.I.B.F., Izmir. WRIGHT, J.R. (1990) ISIS: Toward and Integrated Spatial Information System, Expert Systems: Applications to Urban Planning, Kim, T.J., Wiggins, L.L ve Wright, J.R. (eds.), Springer -Verlag, New York, Sayfa 241-264.