200 Kategori Alt Kategori Program İçeriği Kazanımlar Dersler Arası İlişki I. HAYATSAL OLAYLAR I.1. Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji İnsan için önemli olan birçok ürünlerin üretimi biyoteknolojinin kullandığı canlılar tarafından sağlanır. Genetik madde üzerinde yapılan manipülasyonlar (genetik mühendisliği) sayesinde özellikleri değiştirilip insan için yararlı canlıların meydana getirilmesi birçok alanlarda gerçekleştirilmiştir: Besin endüstrisi, enerjetik, tarım, eczacılık, içki endüstrisi, kirli suların temizlenmesi vb. Biyoteknoloji kavramını açıklar ve biyoteknolojinin esas dallarını adlandırır; Genetik mühendisliğine ait yöntem, safha ve işlemleri betimler; Doğal (spontan) ve biyoteknolojik süreçleri birbirinden ayırt eder; Biyoteknoloji sayesinde meydana getirilen biyokütlenin (saman, odun), polisakkarit ve amino asit üretimindeki rolünü Biyoteknolojide kullanılan ve ''Kimyasal fabrika'' olarak adlandırılan mikroorganizmaların rolünü betimler; Genetik mühendisliğin müdahale ettiği objeyi (gen, grup gen, kromozom, genom) belirler; Kalıtsal maddenin bir sistemden diğer bir sisteme aktarılması ve bu maddenin alıcı hücreye aşılanmasını, ayrıca yapay kalıtsal maddenin elde ediliş yöntemlerini açıklar; Klonlamanın genetik olarak benzer hücre yada organizmaların meydana getirilmesi olayı olduğunu açıklar ve genleriyle
201 II. CANLILAR VE ÇEVRE II.1.Biyonik ve Biyomimarcılık Eşey kromozomları Soğan kökü uç kısmındaki hücrelerin kromozomlarının mikroskopla gözlenmesi. Bitki ve hayvan organizmaları, onların organ ve doku yapıları örnek alınarak optik araç, elektronik araç, detektör, uçak, sualtı gemilerinin vb. yapılması (biyonik). Canlıların yapısı örnek olarak alınıp benzer yapıların inşaat ve mimarcılıkta yapılması (biyomimarcılık). İnsanın, toprağın bulunmadığı elverişsiz oynanmış canlıların ne gibi pratik ve etik sorunlara neden olabileceğini Biyoteknolojinin ekmek endüstrisi, içki endüstrisi, ilaç endüstrisi, kirli suların temizlenmesi, petrol endüstrisindeki önemini Ağıziçi epitel dokuya (dişi ve erkek) ait preparatları hazırlar, onları karmin-asitasetik boyası ile boyar ve eşey kromozomlarını yada çekirdek yakınında bulunan Bar cisimciklerini tanımlar; Bar cisimciği içeren preparatları karşılaştırır ve bu cisimciklerin dişi gametlere ait olduğunu açıklar; Biyonik kavramını tanımlar ve araştırma konusunu betimler; Biyoniğin optik araç, uçak ve sualtı gemilerinin üretimindeki önemini Uçak yapısını kuş ve böceklerin kanat yapısı ile karşılaştırır; Sualtı gemilerinin yapı ve hareketlerini balinaların yapı ve hareketleriyle karşılaştırır; Askeri detektörlerin yapı ve çalışmasını hayvanların duyu organlarıyla, ayrıca Teknik, Mimarcılık, Elektronik vb.
202 koşullarda minyatür su ekosistemlerini (hidroponik) inşa etmesi. yapay radarları doğal radarlar (yarasa) ile karşılaştırır; Ekolokatör kavramını açıklar ve körlere yardım amaçlı ekolokatör üretim olanaklarını araştırır; Canlıların yapısı (arı petekleri, bitkilerde destek doku yapı ve dizilişi)örnek olarak alınıp biyomimarcılıkta köprü, kubbe, gökdelen, tünel vb. yapıların inşa edilmesinin önemini II.CANLI- LAR VE ÇEVRE II.1. Ekoloji Esasları Ekosistemi aynı bir yerde yaşayan ve birbiriyle ilişki kuran canlılar ile cansızlar oluşturur. Besleyici maddeler ekosistemde dolaşır. Örneğin karbon, oksijen, azot ve su dolaşımı. Ekosistemlerde bir de enerji dolaşımı gerçekleşir. Enerji akışını sağlayan unsurlar aşağıda verilmiştir: - besin zinciri, - besin ağı, - enerji piramidi, Ekoloji, biyosfer ve ekosfer kavramlarını tanımlar; Biyotik ve abiyotik etkenleri adlandırır ve açıklar; Ekosistem kavramını tanımlar, ekosistemi oluşturan unsurları sayar ve ekosistemleri sınıflandırır; Ekolojik valans kavramını tanımlar; Ekolojik valansın fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlere bağlı olduğunu açıklar; Ekosistem, biyosenoz, populasyon ve organizmaları birbirinden ayırt eder; Su, karbon, oksijen ve azotun ekosistemdeki dolaşımını açıklar;
203 - biyokütle piramidi, - sayılar piramidi Ekolojik süksesyon yaşama birliğinde (biyosenoz) görülen ve birbirinin yerini alan populasyonlarla gerçekleşen değişmelerdir. Ekolojik süksesyonların birkaç çeşidi vardır: otokton süksesyonlar, alokton süksesyonlar, antropogen süksesyonlar, primer süksesyonlar, sekonder süksesyonlar, klimatik süksesyonlar. Enerjinin besin zincirindeki akışını sağlar; Süksesyon yada birbirinin yerini alma kavramlarını tanımlar; Süksesyon çeşitlerini sayar ve açıklar; Doğal ve yapay ekosistemler arasındaki farkları sayar ve açıklar; İnsanın biyosfere etkisini ve biyosferdeki yerini açıklar; Çevre kirliliğinin sağlık, genetik ve kalıtım açısından zararlarını örneklerde açıklar; Çağdaş yaşam ve çevre kirliliğinin zihniyete etkisini açıklar ve korunmada alınması gereken önlemleri sayar; Yaşam koşullarının değişmesinin zoosenoz ve fitosenozlara etkisini (ormandaki ağaçların kesimi, asit yağmurları, balık ve yabani hayvanların aşırı derecede avlanması) açıklar; Yerleşim yerlerindeki sorunları (çöpler, gürültü, yeşil alanlar, şehir hastalık sendromları, ruhsal kirlilik vb.)sayar; Yeşil alanların ekolojik önemini, gürültüden korunmayı, çeşitli atıkların toplanması ve işlenmesinin önemini
204 2. CANLILAR VE ÇEVRE II.2. İnsan Ekolojisi Doğa kanunlarını tanımayan ve uygulamayan insanlar yerküreyi ve kendi geleceğini olumsuz etkilemiştir (genel kirlilik, asit yağmurları; hava, su ve toprak kirliliği, yeşi alanların yok edilmesi, canlıların tüketilmesi). Ürban ekosistemlerde özellikle büyük şehirlerde insanın karşılaştığı birçok sorunlar vardır: çöpler sorunu, gürültü sorunu, ruhsal kirlilik, yeşil alan yetersizliği. Yaşam ortamını koruyabilmek için kanuni ve monitoring önlemleri alınır. PRAKTİKUM VE UYGULAMA Tatlı su ekosistemlerinin tanımı. Otomobiller ve çevrenin termal kirliliği. Asit yağışları Şehirleşmenin olumsuz etkilerini açıklar; Kirli havanın maddi zararlarını açıklar; Güneş enerjisinin doğrudan ve dolaylı olarak istifade edilmesinin ekolojik önemini Ekolojinin ürbanistik planlaştırmalardaki önemini açıklar; Çevre sorunlarının yapıcı ve onarıcı bir şekilde çözümü için katkıda bulunur; Tatlı suların fizyografik ve biyosenolojik özelliklerini sayar; Su bitki ve hayvanları aracılığıyla suların kirlilik derecesini tespit eder; Bataklık ve su birikintilerinden plankton örneklerinin plankton ağı yardımıyla alınmasını ve işaretlenmsini açıklar; Plankton organizmalarını mikroskopta gözler, bir hücreli su yosunlarını adlandırır ve defterine çizer; Yaz aylarında semafor yakınında ve semafordan 200-300 metre uzaklıkta (dairesel olarak) hava sıcaklığını ölçer; Semafor yakınındaki sıcaklığın neden daha yüksek olduğunu açıklar; Turnusol kağıdı aracılığıyla yağışların
(yağmur, kar), ayrıca endüstri bölgesi ve rural yerleşim yerlerinden alınan toprak örneklerinin ph değerini ölçer; 205 II. CANLILAR VE ÇEVRE II.4. Evrim Yerkürede biyolojik evrim öncesinde uzun süren bir kimyasal evrim olmuştur. İlk deniz ve okyanuslarda gerçekleşen bu evrim süresince basit moleküllerden bileşik olanları (proteinler, nükleik asitler), sonra koasit adında makromolekül kompleksleri meydana gelmiştir. Nükleik asitlerin kendi kendini çoğaltabilme sonucunda ilk heterotrof canlılar, sonra da heterotrof canlılardan ototrof olanlar meydana gelmiştir. Bugünkü canlılar (bitki ve hayvanlar, ayrıca insan) milyonlarca yıl süren bir evrim sonucunda meydana gelmiştir. İnsan hayvan kökenli bir canlıdır. Bunun böyle olduğunu paleontoloji ve antropoloji bilimleri kanıtlar. İnsanın Evrim kavramını tanımlar; Eski Yunan felsefecilerinin hayatın başlangıcı ile ilgili görüşlerini betimler; Luy Pastör ün genera spontanum (kendiliğinden oluş) teorisini çökerten deneylerinin pratik önemini açıklar; İlk atmosferin yapısını ve hayattan önceki kimyasal evrimi açıklar; Miller in ilk atmosfer gazlarıyla yaptığı deneyi betimler; İlk deniz ve okyanuslarda basit ve bileşik organik maddelerin meydana gelmesini ve koasitlerin yapısını açıklar; İlk canlıların heterotrof olduğunu benimser; Farklı jeolojik çağlarda farklı canlıların meydana geldiğini ve baskınlık gösterdiğini betimler; Karşılaştırmalı anatomi, embriyoloji, biyocoğrafya, biyokimya, fizyoloji ve
206 türeyişinde önemli rol oynayan etken iştir (iş biyolojik değil, toplumsal bir etkendir). PRAKTİKUM VE LABORATUVAR ÇALIŞMASI: Bağ salyangozunun kabuk örneğinde varyasyonların evrim etkeni olduğunun kanıtlanması. paleontoloji (fosil) kanıtlarının önemini Darvin in evrim teorisinin bilimsel önemini İnsan türünün hayvanlar alemindeki sınıflandırılmasını belirler; Primatların soy ağacını betimler ve maymunlarda görülmeyen insan özelliklerini sayar; İnsanın evrimsel gelişimine ait safhaları sayar, insan ırklarının meydana gelmesiyle ilgili psödobilimsel görüşleri anlatır; Öğrenciler bağ salyangozu kabuklarını sınıfa getirerek, onları renklerine göre (açık renklerden koyu renklere doğru), çizgilerine göre (ince çizgililerden kalın çizgililere doğru) ve şekillerine göre karşılaştırırlar; Kabuklardaki farklılıkların nedenlerini açıklar.