Diyabette Öz-Yönetim Algısı Skalası nın (DÖYAS) Türkçe Versiyonu: Geçerlik ve Güvenirlik Değerlendirme Yrd. Doç. Dr. Ayfer Bayındır Çevik Doç. Dr. Şeyda Özcan Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Koç Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Amaç Bu araştırmada Perceived Diabetes Self-Management Scale nın (PDSMS) Diyabette Öz-Yönetim Algısı Ölçeği (DÖYAS) nın Türk diyabetli bireyler için geçerli ve güvenilir bir araç olup olmadığını belirlemek amaçlandı. Diyabetlilerin klinikte öz etkililiklerini değerlendirmede kullanımının pratik olabileceği düşüncesi ile bu ölçek seçildi. 2
Metod 1 Araştırmanın tasarımı: Tanımlayıcı, ölçek geçerlilik ve güvenirliği Örneklem: İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Diyabet ve Endokrinoloji Polikliniği'nde ayaktan takip edilen 265 diyabetli Veri analizi: SPSS 16.0 programı ve LISREL programı kullanıldı. DÖYAS ın psikometrik değerlendirmelerinde geçerlik çalışmaları için dil ve içerik geçerliği test edildi. İç tutarlık güvenirliği, cronbach alpha güvenirlik katsayısı ve test tekrar test güvenilirliği (41 hasta) kullanıldı. Yapı geçerliliği için açımlayıcı faktör analizi kullanıldı. 3
Metod 2 Diyabette Öz-yönetim Algısı Skalası (DÖYAS) Smitth ve ark. (1995) tarafından geliştirilmiş, Perceived Health Competence Scale dan uyarlanarak Wallson ve ark. (2007) tarafından hazırlanmış, geçerlilik ve güvenirliliği yapılmıştır. Ölçeğin kullanımı için Wallston ve ark. dan izin alınmıştır. 4
Diyabette Öz-yönetim Algısı Skalası nda 8 madde bulunmaktadır. Veri toplama aracı 5 li likert ölçeği ile değerlendirilmektedir. kesinlikle katılmıyorum (1), katılmıyorum (2), kararsızım (3), katılıyorum (4) ile kesinlikle katılıyorum (5) arasında değişmektedir. Ölçeğin 4 maddesi (1,2,6,7) olumsuz sorulmuştur. Ölçekten alınabilecek en az puan 8, en çok puan ise 40 dır. Toplam puanın yüksek olması, bireyin diyabet yönetiminde farkındalığının çok iyi olduğunu göstermektedir 5
Güvenirlik Psikolinguistik özelliklerin incelemesi / Dil uyarlaması 1 Ölçeğin Türk diline uyarlama çalışması için çeviri-geri çeviri yöntemi kullanıldı. Ölçek araştırmacı ve İngilizceyi çok iyi bilen iki dilbilimci ve hemşire tarafından İngilizceden Türkçeye çevrildi. Çevirmen ve araştırmacı tarafından her iki metin incelenerek ölçek düzenlendi. Daha sonra bu metin her iki dili ana dili gibi bilen iki dilbilimci tarafından bağımsız olarak Türkçeden İngilizceye çevrildi. Türkçe ve İngilizce metinler karşılaştırılarak ölçeğin Türkçe son hali oluşturulmuştur. 6
Psikolinguistik özelliklerin incelemesi / Dil uyarlaması 2 DÖYAS maddelerinin Türkçe uygunluk derecesini değerlendirmek için Diyabet alanında uzman hemşire akademisyenlere verilmiştir. Uzmanlardan her bir ölçek maddesinin dil uygunluğunu 1-4 arasında değerlendirmeleri istenmiştir. [(1 puan: ifade uygun değil, 2 puan: ifade biraz uygun/ifadenin düzeltilmesi gerekir, 3 puan: ifade oldukça uygun/uygun ancak küçük değişiklik gerekir, 4 puan: ifade çok uygun)]. Yapılacak değerlendirmelerde, ölçek maddelerinin %80 inin 3 ve 4 puan alması beklenmiş, daha düşük puan alan maddeler tekrar gözden geçirilerek gerekli değişiklikler yapılmıştır. Ölçek maddelerinin anlaşılırlığı 10 hasta üzerinde test edilmiştir. 7
İç Tutarlılık Bu çalışmada ölçme araçlarının güvenirliği; test-tekrar test yöntemi, iç tutarlılık denetlemesinde kullanılan cronbach alfa yöntemi ve maddetoplam puan korelasyonu ile sınanmıştır. 8
Test yeniden test geçerlik Ölçme aracının uygulamadan uygulamaya ve zamana karşı değişmezlik gücünü değerlendirebilmek için alınması gereken vaka sayısı ölçeğin madde sayısı dikkate alınarak hesaplanmıştır. Ölçeğin madde sayısı 3 ile çarpılarak vaka sayısı (8x3=24) bulunmuştur. Test-retest çalışması 2 hafta sonra diğer ölçeklerin de test edildiği aynı 41 diyabetli birey telefon ile aranarak yapılmıştır. İki ölçüm arasındaki test-retest güvenirliği ICC (sınıf-içi korelasyon katsayısı) ile değerlendirildi, ICC=0.894, (p<0.001) olarak bulundu (%95 9 CI; 0.801-0.943).
Tablo 1 Diyabette Öz-Yönetim Algısı Skalası madde toplam puan korelasyonları ve Cronbach Alfa değerleri (N: 265) PDSMS with 8 items PDSMS with 7 items X Sd Madde toplam korelas yon Cronbach alpha X Sd Madde toplam korelas yon Cronbach alpha 1. Diyabet bakımım sırasında ortaya çıkan sorunlara etkin çözümler bulmak benim için zordur. 2. Hastalığım sırasında değiştirmem gerekenleri değiştirmenin gerekliliğine inanmıyorum. 3.14 1.19 0.39 0.75 3.14 1.19 0.38 0.77 3.88 1.03 0.27 0.77 3. Diyabetime uyum göstererek kendimi idare ediyorum. 3.84 0.85 0.50 0.73 3.84 0.85 0.51 0.74 4. Diğer birçok insan gibi diyabetimle ilgili şeyleri idare edebiliyorum. 3.97 0.77 0.60 0.72 3.97 0.77 0.59 0.73 5. Diyabetimi idare etmek için aldığım sorumlulukları başarırım. 3.86 0.83 0.63 0.71 3.86 0.83 0.61 0.72 6. Diyabetimi idare etme konusundaki planlarım genellikle başarılı değildir. 7. Ne kadar uğraşsam da diyabetimi istediğim gibi idare edemiyorum. 8. Diyabetimi idare etmekle ilgili hedeflerimi genellikle başarabiliyorum. 3.31 1.10 0.44 0.74 3.31 1.10 0.44 0.75 3.34 1.14 0.39 0.75 3.34 1.14 0.38 0.77 3.46 1.07 0.61 0.71 3.46 1.07 0.65 0.70 10 Cronbach Alpha 0.76 0.77
Yapı Geçerliği Yapı geçerliğini test etmek için faktör analizi tekniğinden yararlanılmıştır. Faktör analizi uygulamadan önce verilerin uygunluğu Kaiser-Meyer- Olkin (KMO) ve Barlett testi ile incelendi. Kaiser-Meyer-Olkin sonuçlarına göre (KMO=0.785) örneklem büyüklüğü ve Barlett testi sonuçlarına göre (p<0.001) analize dahil edilen veriler Faktör Analizine uygun bulundu. Ölçeğin faktör yapısı açımlayıcı faktör analizi Madde faktörler arası ilişki ise doğrulayıcı faktör analizi 11
Açımlayıcı Faktör Analizi Sonuçları Tablo 2 Diyabette Öz-yönetim Algısı Ölçeği Faktör Analizi (N=265) Factor 1 Factor 2 PDSMS 1 0.42 PDSMS 3 0.92 PDSMS 5 0.57 PDSMS 4 0.70 PDSMS 6 0.53 PDSMS 7 0.45 PDSMS 8 0.77 Eigenvalue 1.73 1.63 The variance 24.71 23.25 En uygun yapı ve faktör sayısını tespit etmek üzere Faktör Analizi ve varimax rotasyon yöntemi kullanıldı. Faktör Analizinde eigenvalue değeri 1 in üzerindeki 12 faktörler ve faktör yükü 0.3 ün üzerinde olan maddeler alındı.
Doğrulayıcı Faktör Analizi Tablo 3 Diyabet öz yönetimi algı skalasının uyum iyiliği değerleri N 2 df p 2 /df GFI CFI RMSEA SRMR 265 19.11 11 0.00 1.737 0.95 0.99 0.037 0.02 GFI değerinin 0.95 ve üzerinde, RMSEA ve SRMR değerlerinin ise 0.05 in altında olması iyi bir uyum iyiliğini gösterir. Doğrulayıcı faktör analizi uyum iyiliği sonuçları değerlendirildiğinde 2 /df değeri 2 nin altındadır ve çalışmamızdaki modelin iyi bir model olduğunu anlatır. 13
Eşzamanlı Geçerlik Eşzamanlı geçerliliği değerlendirmek için faktörler arası ilişkilere bakıldı. Belirlenen iki faktör arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulundu (rho=0.496, p<0.001) 14
Sonuç Yapılan tüm analizler sonucu ölçeğin elde edilen 7 maddeli Türkçe Diyabette Öz-yönetim Algısı Skalası nın (DÖYAS) geçerli ve güvenilir bir araç olduğu ortaya konulmuştur ve bu özellikleri ile kullanılabileceğine karar verilmiştir. 15
Kaynaklar Walston KA ve ark. (2007). Psychometric properties of the perceived diabetes self-management scale (PDSMS). Journal Behavior Medicine, 30, 395-40. Smith MS, ve ark.(1995). The development and validation of the perceived health competence scale. Health Education Research, Theory & Practice, 10, 51 64. Şimşek ÖF. (2008). Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş: Temel İlkeler ve LISREL uygulamaları. Ankara: Ekinoks yayıncılık. Karasar N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi, 2. Baskı, Ankara: Nobel yayınları. Aksayan S, et al. (2004). Hemşirelikte Araştırma İlke Süreç ve Yöntemleri. Ed. Erefe İ. 3. baskı, Ankara. 16