İKİNCİ DAİRE BİL BELGİN İNŞAAT ŞTİ / TÜRKİYE (Başvuru no. 29825/03) KARAR STRAZBURG 1 Ekim 2013 İşbu karar AİHS nin 44 2. maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli düzeltmelere tabi olabilir. T.C. Adalet Bakanlığı, 2013. Bu gayriresmi çeviri, Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, İnsan Hakları Daire Başkanlığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, İnsan Hakları Daire Başkanlığına atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir. 1
Bil Belgin İnşaat Şti / Türkiye davasında, Başkan Guido Raimondi, Yargıçlar Danute Jociene, Peer Lorenzen, Dragoljub Popovic, Işıl Karakaş, Nebojsa Vucinic, Paulo Pinto de Albuquerque, ve Daire Yazı İşleri Müdürü Stanley Naismith in katımıyla oluşturulan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (İkinci Dairesi) heyeti yapılan müzakereler sonrasında 10 Eylül 2013 tarihinde aşağıdaki kararı vermiştir: USUL 1. Türkiye Cumhuriyeti aleyhine açılan (29825/03 no lu) dava, Türk hukukunda sınırlı sorumluluğa sahip bir şirket olan Bil Belgin İnşaat Şti. nin ( başvuran ) 11 Ağustos 2003 tarihinde, İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme nin ( Sözleşme ) 34. maddesi uyarınca yapmış olduğu başvurudan ibarettir. 2. Başvuran, İstanbul da görev yapan avukat F. Veznedaroğlu tarafından temsil edilmektedir. Türk Hükümeti ( Hükümet ) ise kendi görevlisi tarafından temsil edilmektedir. 3. Başvuru 27 Haziran 2007 tarihinde Hükümet e bildirilmiştir. Ayrıca, Sözleşme nin 29 1 maddesi gereğince, Dairenin davanın kabul edilebilirliği ve esası hakkında aynı anda karar vermesi kararlaştırılmıştır. OLAY VE OLGULAR I. DAVANIN KOŞULLARI 4. İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ), 8 Şubat 1996 tarihinde başvuranın maliki olduğu iki parseli kamulaştırmaya karar vermiştir. Netice itibariyle, bu işlem 2
tapu siciline kaydedilmiştir. Tapu sicilinde, söz konusu arazilerin yetkili idari makam tarafından kamulaştırıldığı belirtilmiştir. 5. Ancak, İSKİ, öngörülen kamulaştırma işlemini gerçekleştirmemiştir. 6. İSKİ 16 Haziran 1999 tarihinde, başvuran tarafından tasarlandığı üzere, söz konusu araziler üzerine beton santralinin yapılmasıyla ilgili olarak aleyhte bir görüş bildirmiştir. 7. Başvuran 7 Eylül 1999 tarihinde Kartal Asliye Hukuk Mahkemesine başvurmuştur. Mahkeme, söz konusu kamulaştırma ibaresinin tapu sicilinden silinmesine karar vermiştir. 8. İstanbul Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü 14 Aralık 1999 tarihinde, başvurana ikinci sınıf gayri sıhhi müessese açma izni vermiştir. Bu izinle, başvurana özellikle, söz konusu iki parselde kullanıma hazır beton üretme imkânı verilmektedir. 9. Başvuran, inşaat çalışmalarına başlamıştır. 10. İSKİ ye bağlı bir ekip, 3 Şubat 2000 tarihinde yıkım işlemini gerçekleştirmek üzere şantiyeye gelmiştir. 11. Başvuran 7 Şubat 2000 tarihinde İSKİ ye bağlı ekip hakkında Kartal Cumhuriyet Savcılığına şikâyette bulunmuştur. 12. Kartal Sulh Hukuk Mahkemesi, aynı gün, şantiyede meydana gelen muhtemel hasarın değerinin hesaplanması amacıyla bilirkişi incelemesi yapılmasına karar vermiştir. 13. Bilirkişiler 16 Şubat 2000 tarihinde raporlarını sunmuşlardır. Raporda, şantiyenin hasar gördüğünü ve onarılmasının bir aylık çalışma gerektirdiğini belirtmişlerdir. Bilirkişiler, başvuranın maruz kaldığı maddi zararı 20 400 000 000 Türk lirası (TRL) (olayların meydana geldiği dönemde 36 860 Avro (EUR)) olarak hesaplamışlardır. 14. İSKİ 21 Mart 2000 tarihinde İstanbul Valiliğine bir yazı yazmıştır. Yazısında öncelikle, faaliyetinin çevre mevzuatına uygun olmadığı gerekçesiyle Bil Belgin İnşaat Şti. şantiyesini yıkma girişiminde bulunduğu hususunda Valiliğe bilgi vermiştir. İSKİ daha sonra, İl Sağlık Müdürlüğü tarafından ilgiliye verilen iznin iptal edilmesini talep etmiştir. İSKİ son olarak, gelecekte bu tür izinler verilmeden önce Valiliğin kendisinden görüş almasını talep etmiştir. 3
15. Başvuran 28 Mart 2000 tarihinde, şantiyesinin hasar görmesi nedeniyle tazminat talebiyle İSKİ aleyhine İstanbul İdare Mahkemesinde dava açmıştır. 16. İstanbul Valiliği 17 Temmuz 2000 tarihinde, İSKİ nin talebi doğrultusunda, başvurana 14 Aralık 1999 tarihinde verdiği izni iptal etmiştir. 17. İstanbul İdare Mahkemesi 16 Kasım 2000 tarihinde, parsellerinin ekolojik yönden koruma altına alınan bir bölgede yer aldığı ve izinsiz olarak, yasaya aykırı bir şekilde, ihtilaf konusu yapıları inşa ettiği gerekçesiyle başvuranın davasını reddetmiştir. Mahkeme, 14 Aralık 1999 tarihli izin belgesinin ise 17 Temmuz 2000 tarihinde İstanbul Valiliği tarafından iptal edildiğini kaydetmiştir. 18. Başvuran 14 Mart 2001 tarihinde temyiz başvurusunda bulunmuştur. Başvuran, davanın esasına bakan hâkimlerin, 14 Aralık 1999 tarihinde İstanbul Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü tarafından kendisine verilen özel izni göz önünde bulundurmamalarından şikâyet etmekte ve İdarenin, yıkım işleminin yasadışı olarak gerçekleştirdiğini ileri sürmektedir. Başvuran bu bağlamda, İstanbul İdare Mahkemesi kararının, söz konusu iznin, mülkiyetlerinin yıkılmasından daha sonra iptal edildiği gerekçesiyle, yasal dayanağı olmadığını iddia etmiştir. 19. Danıştay 16 Mayıs 2002 tarihinde tüm hükümleriyle itiraz edilen kararı onamıştır. 20. Danıştay 20 Mart 2003 tarihinde, başvuranın karar düzeltme talebini reddetmiştir. HUKUKİ DEĞERLENDİRME I. 1 NOLU EK PROTOKOLÜN 1. MADDESİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI HAKKINDA 21. Başvuran, 1 nolu Ek Protokolün 1. maddesi anlamında mülkiyetin korunması hakkının ihlal edilmesinden şikâyet etmektedir. Bu madde şu şekildedir: Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir. Yukarıdaki hükümler, devletlerin, mülkiyetin kamu yararına uygun olarak kullanılmasını düzenlemek veya vergilerin ya da başka katkıların veya para cezalarının ödenmesini sağlamak için gerekli gördükleri yasaları uygulama konusunda sahip oldukları hakka halel getirmez. 4
22. Hükümet, bu iddiaya karşı çıkmaktadır. A. Kabul edilebilirlik hakkında 23. Hükümet, başvuranın arazisinde başlatılan inşaatın yasadışı olması nedeniyle ilgiliye suç teşkil eden kendi fiilleri nedeniyle yarar sağlama konusunda izin verilemeyeceğini belirterek, AİHS sözleşmesinin 34. maddesi bağlamında ilgilinin mağdur sıfatıyla Sözleşme nin ihlal edildiğini ileri süremeyeceğine işaret etmiştir. 24. Başvuran, AİHM i davanın incelenmesini sürdürmeye davet etmektedir. Başvuran, 14 Aralık 1999 tarihinde İstanbul Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü tarafından kendisine verilen iznin bir kopyasını ibraz etmekte ve şantiyesinde herhangi bir kuralsızlık bulunmadığını ileri sürmektedir. 25. AİHM, Sözleşme nin 34. maddesinde mağdur kelimesi ile, ihtilaf konusu eylem ya da ihmalden doğrudan etkilenen kişinin kast edildiğini hatırlatmaktadır (Brumarescu / Romanya [BD], no. 28342/95, 50, AİHM 1999-VII). Bu bağlamda, somut olayda, AİHM önüne taşınan anlaşmazlığın niteliğinin taraflar arasında tartışma konusu yapılmadığı ortaya konmalıdır. Bu ihtilaf, esasen, başvurana ait olan bir inşaatın İdare tarafından yıkılmasıyla ilgilidir. Bu nedenle, ulusal mahkemeler önünde mağdur olduğunu iddia eden başvuran, AİHM önünde de bu durumdan mağdur olduğunu tartışmasız olarak ileri sürebilmektedir. Bu koşullarda, ilgilinin yerel düzeyde suçlu olarak kabul edilmesi ya da edilmemesi hiçbir şekilde somut olayda ihlal mağduru olduğunu ileri sürme hakkının incelenmesinde dikkate alınmamaktadır. Başvuran, Sözleşme hükümlerinden yararlanma hakkına sahiptir. Dolayısıyla Hükümetin, başvuranın mağdur sıfatı bulunmadığına dair itirazını reddetmek gerekmektedir. 26. AİHM, başvuruda başka herhangi bir kabul edilemezlik gerekçesi bulunmadığını saptamaktadır. Dolayısıyla, başvurunun kabul edilebilir olarak açıklanması uygundur. B. Esas hakkında 27. Hükümet, başvuranın ihtilafa konu alan üzerinde, kullanıma hazır beton üretmek için İSKİ nin iznini almadığını ileri sürmektedir. Hükümet, başvuranın, İdare tarafından arazilerinin kamulaştırılacağını bildiğini ve İdarenin, bu alana beton santrali inşa etme hususunda aleyhte görüş bildirdiğini eklemektedir. Hükümet, yasadışı olan yapıların yıkılmasının kanuna ve 1 nolu Ek Protokolün 1. maddesi hükümlerine uygun 5
olduğunu belirtmektedir. Aynı zamanda, 16 Eylül 2005 tarihinde başvuranın mülklerinin kamulaştırıldığını belirtmektedir. 28. Başvuran, 14 Aralık 1999 tarihinde İstanbul Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü tarafından verilen izne atıfta bulunarak, çalışmalara tamamen yasal olarak başladığını ileri sürmektedir. Başvuran, devletin bir makamı tarafından verilen bu iznin İSKİ tarafından tanınmamasından şikâyet etmektedir. Başvuran, bu tür bir davranışın kanuna aykırı olduğu ve mülkiyete saygı hakkına açıkça zarar verdiğini belirterek 3 Şubat 2000 tarihinde, yıkım işleminden şikâyetçi olmaktadır. Son olarak, başlatılan inşaatların yıkımı nedeniyle, İdare Mahkemesinde dava açmasına rağmen, maruz kalınan zarar için herhangi bir tazminat ödenmemesinden şikâyet etmektedir. 29. AİHM öncelikle, çevrenin korunmasının kamuoyunda savunulması gereken ve dolayısıyla kamu makamlarının sürekli ilgi ve desteğini gerektiren bir değeri teşkil ettiğini ve ekonomik zorunluluklar ve mülkiyet hakkı gibi bazı temel haklara özellikle Devletin konuya ilişkin olarak yasa düzenlendiğinde çevrenin korunmasına ilişkin değerlendirmeler karşısında öncelik verilmesinin gerekmediğini yeniden ifade etmektedir (Hamer / Belçika, no 21861/03, 79, AİHM 2007-V,Taşkın ve diğerleri / Türkiye, no 46117/99, AİHM 2004-X, Moreno Gómez / İspanya, no 4143/02, AİHM 2004-X, Fadeïeva / Rusya, no 55723/00, AİHM 2005-IV ve Giacomelli / İtalya, no 59909/00, AİHM 2006-XII). 30. Somut olayda, AİHM, ihtilaf konusu bölgenin ekolojik yönden korunmasına ilişkin değerlendirmelerle gerekçelendirilen İSKİ nin eylemi ile başvuranın mülkiyetine saygı hakkına müdahale edildiğini tespit etmektedir. 31. Mahkeme, 1 nolu Ek Protokolün 1. maddesine uygun olması için, bu tür bir müdahalenin yalnızca kamu yararı nedeniyle değil aynı zamanda kanunla öngörülen koşullarda ve uluslar arası hukukun genel ilkeleri kapsamında yapıldığını hatırlatmaktadır: İhtilaf konusu müdahalenin, yasallık ilkesi ile uyumlu olduğu ve keyfi olmadığı anlaşıldığı takdirde (Sporrong ve Lönnroth / İsveç, 23 Eylül 1982, 69, seri A no 52), adil denge sorununu inceleme gerekliliğinin söz konusu olması nedeniyle Mahkeme, toplumun genel çıkarlarının gerekleri ile bireyin temel haklarının korunması gereği arasında adil bir denge kurmakla yükümlüdür (Iatridis / Yunanistan [BD], no 31107/96, 58, AİHM 1999-II ve Beyeler / İtalya [BD], no 33202/96, 107, AİHM 2000-I). 6
32. AİHM son olarak, demokratik toplumun temel ilkelerinden biri olan- hukukun üstünlüğünün, Sözleşme nin bütününden ayrılmaz bir unsur olması nedeniyle (Iatridis, yukarıda anılan, 58), 1 nolu ek Protokolün 1. maddesinin, her şeyden önce ve özellikle, kamu otoritesinin mülkiyete saygı hakkına müdahalesinin yasal olmasını gerektirdiğini hatırlatmaktadır. 33. AİHM, mevcut davada, İSKİ nin, başvurana Devletin bir başka makamı olan İstanbul Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü tarafından verilen izne aykırı olarak ve bu bağlamda kendisine tazminat ödenmeksizin, başvuranın şantiyesini yıktığını saptamaktadır. 34. Başvuran, bu resmi iznin tanıdığı hukuki güvenceden hiçbir aşamada yararlanamamıştır. 35. İSKİ, başvurana verilen iznin Valilik tarafından iptalini talep etmek ve harekete geçmek için kararı beklemek yerine, öncelikle şantiyeyi yıkmayı seçmiş ve ardından iznin iptalini talep etmiştir: Şantiye böylelikle, 3 Şubat 2000 tarihinde yıkılmış ve yıkımın hukuki dayanağını teşkil edebilecek iznin iptaline ilişkin karar 17 Temmuz 2000 tarihinde alınmıştır. 36. Dolayısıyla yasaya aykırılık olduğu tartışmasızdır.. Diğer yandan, yıkım kararının yasal olduğu farz edildiği takdirde, bu yıkımı gerçekleştirme şekli tamamen yasaya aykırıdır. İSKİ tarafından kullanılan yöntem, hukuki güvenceye büyük zarar vermektedir. İhtilaf konusu olayların ardından beş yıldan fazla bir süre sonra başvuranın mülklerinin kamulaştırılması bu tespiti değiştirmemektedir. 37. Ayrıca, AİHM, İSKİ nin hukuka aykırı olarak gerçekleştirdiği eylemin İdare Mahkemelerince cezalandırılmadığını gözlemlemektedir. Esasen, İdare Mahkemeleri, başvuranın maruz bırakıldığı zararların tazminine ilişkin talebini kısa ve özlü bir açıklamayla reddetmiştir. 38. Sonuç olarak AİHM, ihtilaf konusu müdahalenin yasallık ilkesiyle uyumlu olmadığı ve dolayısıyla başvuranın mülkiyetine saygı hakkının ihlal edildiği kanaatine varmaktadır. 39. Bu nedenle, 1 nolu Ek Protokolün 1. maddesi ihlal edilmiştir. II. SÖZLEŞME NİN 6. MADDESİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI HAKKINDA 7
40. Başvuran, yerel mahkemelerde görülen yargılamanın sonucundan şikâyet etmekte ve verilen kararların yeterince gerekçelendirilmediğini ileri sürmektedir. Başvuran, Sözleşme nin 6. maddesini ileri sürmektedir. Söz konusu maddenin ilgili hükümleri şu şekildedir: Herkes medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili nizalar ( ) konusunda karar verecek olan ( ) bir mahkeme tarafından ( ) davasının makul bir süre içinde ( ) açık olarak görülmesini istemek hakkına sahiptir. 41. 1 nolu Ek Protokolün 1. maddesi kapsamında vardığı ihlal tespitini dikkate alan Mahkeme (yukarıdaki 39. paragraf), mevcut davaya sebep olan başlıca hukuki sorunu incelediği kanaatindedir. Mahkeme, davaya ilişkin olay ve olguların tamamını dikkate alarak, Sözleşme nin 6. maddesi bağlamındaki şikâyetin kabul edilebilirliği ve esası hakkında ayrı ayrı karar vermeye gerek olmadığı kanısındadır (Kamil Uzun / Türkiye, no. 37410/97, 64, 10 Mayıs 2007). III. SÖZLEŞME NİN 41. MADDESİNİN UYGULANMASI HAKKINDA 42. Sözleşme nin 41. maddesi şu şekildedir: Mahkeme işbu Sözleşme ve Protokollerinin ihlal edildiğine karar verirse ve ilgili Yüksek Sözleşmeci tarafın iç hukuku bu ihlali ancak kısmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, hakkaniyet uygun surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder. 43. Başvuran, 16 Şubat 2000 tarihli bilirkişi raporunun güncel sonuçlarına dayanarak, maruz kaldığı maddi zarar için 231 759 Avro (EUR) talep etmektedir. Başvuran ayrıca, manevi zarar için 92 700 EUR talep etmektedir. Başvuran, avukat ücreti için de 46 351 EUR talep etmektedir. Başvuran, kanıtlayıcı belge olarak avukatlık ücreti sözleşmesi sunmaktadır. Bu sözleşmede, başvuranın AİHM önünde lehine bir sonuç elde etmesi durumunda alacağı tazminat miktarının % 15 inin avukata verileceği belirtilmektedir. 44. Başvuranın iddialarının aşırı ve dayanaktan olduğunu kanaatine varan Hükümet, Mahkemeyi, bu iddiaları reddetmeye davet etmektedir. 45. Başvuran tarafından maruz kalınan muhtemel maddi zararı değerlendirmek amacıyla AİHM, bilirkişilerin belirledikleri miktar, başvuran için bağlayıcı olmasa dahi, 8
16 Şubat 2000 tarihli ulusal yargılama boyunca gerçekleştirilen bilirkişi raporu sonuçlarına dayanılmasının uygun olduğu kanaatindedir (bkz. aynı anlamda, Kozacıoğlu / Türkiye [BD], no. 2334/03, 85, 19 Şubat 2009). Elinde bulunan ekonomik veriler ışığında kendi değerlendirmesini yapan AİHM, başvurana 59 000 EUR ödenmesine karar vermektedir. 46. AİHM, manevi zarar hususunda ise, mülklerinin yasaya aykırı olarak yıkılması karşısında başvuranın hissettiği çaresizlik ve yoksunluk duygusunun uygun bir tazmini gerektiren belli bir manevi zarara sebep olduğu kanaatine varmaktadır. Bu nedenle, hakkaniyete uygun olarak, Sözleşme nin 41. maddesinin gerektirdiği üzere AİHM, başvurana bu bağlamda 5 000 EUR ödenmesine karar vermektedir. 47. AİHM, içtihadı uyarınca başvuranın yapmış olduğu masraf ve giderlerin, bu miktarların gerçek, zorunlu ve makul oranda olması halinde geri ödenebileceğine hükmetmiştir. AİHM, somut olaya ilişkin elinde bulunan belgeleri ve yukarıda belirtilen kriterleri göz önünde bulundurarak, başvurana 1 000 EUR ödenmesinin makul olacağı kanısındadır. 48. AİHM, gecikme faizi olarak Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı faiz oranına üç puan eklenerek elde edilecek oranın uygun olduğu sonucuna varmaktadır. BU GEREKÇELERE DAYANARAK, AİHM, 1. 1 nolu Ek Protokolün 1. maddesi bağlamında yapılan şikâyetin kabul edilebilir olduğuna; 2. 1 nolu Ek Protokolün 1. maddesinin ihlal edildiğine; 3. Sözleşme nin 6. maddesi bağlamında yapılan şikâyetlerin kabul edilebilirliği ve esası hakkında ayrı ayrı inceleme yapılmasının gerekli olmadığına, 4. a) Sözleşme nin 44 2. maddesine uygun olarak; davalı devletin başvurana kararın kesinleştiği tarihten başlamak üzere üç ay içerisinde, ödeme tarihinde geçerli olan döviz kuru üzerinden Türk lirasına çevrilmek üzere aşağıdaki miktarları ödemekle yükümlü olduğuna; i) Ödenmesi gereken her türlü vergi tutarı hariç olmak üzere, maddi tazminat olarak 59 000 EUR (elli dokuz bin Avro); 9
ii) Ödenmesi gereken her türlü vergi tutarı hariç olmak üzere, manevi tazminat olarak 5 000 EUR (beş bin Avro); iii) Başvuran tarafından ödenmesi gereken her türlü vergi tutarı hariç olmak üzere, Mahkeme masraf ve giderleri için 1 000 Avro (bin Avro) ödenmesine; b) Söz konusu sürenin bittiği tarihten başlayarak, ödemenin yapıldığı tarihe kadar, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eşit oranda basit faiz uygulanmasına; 5. Adil tazmine ilişkin diğer taleplerin reddine karar vermiştir. İşbu karar Fransızca dilinde tanzim edilmiş; İçtüzüğün 77 2. ve 3. maddesi uyarınca 1 Ekim 2013 tarihinde yazılı olarak tebliğ edilmiştir. Stanley Naismith Yazı İşleri Müdürü Guido Raimondi Başkan 10