ELEKTRONiK TiCARETiN DüZENLENMESi KANUNUNUN TüKETiCiYE VE işletmelere GETiRDiKLERi ÖZET: Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte şirketlerin satış ve pazarlama yöntemlerinde değişiklikler meydana gelmiştir. Gerçek dünyadan sanal dünyaya bir geçiş yapılmış ve gerçek dünyanın sınırlılıkları ortadan kaldırılmıştır. Şirketler için sadece mağazanın bulunduğu çevre pazar olmaktan çıkıp dünyaya satış yapılabilen küresel bir pazara dönüşmüştür. Bu yeni oluşan ticari yönteme Elektronik ticaret adı verilmiştir. Her geçen gün büyüyerek devam eden bu sektörde üreticilerin, tüketicilerin ve satıcıların haklarının korunması için belirli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Makale bu yasal düzenlemelerin sonuncusu olan Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Kanunu üzerinde şirketlere ve yaşantımıza getirdiği değişiklikleri ele almaktadır. ABSTRACT: Asst. Prof. Hakan Çetin, academician at Akdeniz University Faculty of Economics, Administrative and Social Sciences, Econometrics Department, reports Wıth the development of Information Communication Technologies, the sales and marketing methods of the companies also changed. The transformation from the real world to the virtual world has occurred and the restrictions of the real world have been wiped out. For the companies the vicinity where the shop is located, is no longer the market, there is a global market which sales to the whole world. This new trade method is called e commerce. In this sector which grows day by day, specific legal regulations was enacted for the protection of producers, consumers and sellers. (Translated by BURDİL) Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 60
1. Giriş Alıcı ve satıcıları dijital ortamda bir araya getiren Elektronik ticaret 1995 yılında internetin yaygınlaşması ile ortaya çıkmış 2000 li yıllarla birlikte hızlı bir gelişim göstermiştir. Elektronik Ticaretin gelişmesi internet kullanıcı sayısının artışına, dağıtım kanallarının ve ödeme sistemlerinin çeşitlenmesine, en önemlisi kullanıcıların veri güvenliği algısının pozitif yönde artırılmasına bağlıdır. Bu etkenlerin iyi yönetilmesi ülkede ve dünyada Elektronik ticaret hacmini artıracaktır. 2001 yılında dünyada yapılan E-ticaret hacmi 65 Milyar dolar iken 2014 yılı itibari ile bu rakam 1 trilyon 700 milyar dolar seviyesindedir. BKM nin(bankalararası Kart Merkezi) 2014 yılı Kart Mönitör araştırmasında Türkiye de internet kullanan kişi sayısı 45 milyona ulaşırken bu sayı internet kullanımında Türkiye yi dünyada 12. Avrupa da 4. Sıraya yerleştirmiştir. Şirketten müşteriye ticaretinde (B2C- Business to Customers) 2005 yılında Türkiye nin e-ticaret hacmi yalnızca 1,38 milyar lira iken 2013 yılı itibari ile 14 Milyar lira civarındadır (Tübisad, 2014). 2015 yılı itibari ile 20 Milyar Türk Lirasını aşması beklenmektedir. İnternetten yapılan kartlı ödemelerde ise BKM nin verilerine göre 2014 yılında ödeme miktarı 41,8 Milyar TL olarak gerçekleşmiştir (BKM, 2015). Bu rakamlar gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelerin verileri ile karşılaştırıldığında Türkiye nin elektronik ticaret hacminde ulaşması gereken potansiyeline henüz ulaşamadığını göstermektedir. Elektronik ticaret potansiyelini aktif olarak kullanabilmesi ve şirketlerin yurtdışı gibi farklı açılımları gerçekleştirebilmesi için dünya standartlarında gerekli yasal düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Bu kapsamda ayrı bir kanun olarak 23-10-2014 tarihinde kabul edilen ve 1 Mayıs 2015 tarihinde yürürlüğe giren Elektronik ticaretin düzenlemesi hakkındaki kanun (Resmi Gazete, 2014) önemli bir adımdır. 2. Elektronik ticaret (E-Ticaret) ve Modelleri Literatür taraması yapıldığında E-Ticaret kavramının farklı şekillerde tanımlandığı görülmektedir. Zwass (1996) E-ticareti, telekomünikasyon ağları vasıtasıyla iş bilgi paylaşımının yapıldığı ve iş ilişkileri ile ticari işlemlerin sürdürüldüğü sürece verilen ad şeklinde tanımlamaktadır. Başka bir tanımda ise birey ve organizasyonların metin, ses ve görsel imajlarını kapsayan dijital verilerin aktarımına dayalı olarak ticari faaliyetlerin yerine getirilme süreci olarak ifade edilmektedir (Ekin, 1999:76). Yapılan tanımlamaları ortak bir noktada birleştirdiğimizde Elektronik Ticaret; tüketicilerin, işletmelerin ve kamu kurumlarının elektronik ortamda (internet ya da intranet) yazı, ses ve görüntü şeklindeki sayısal bilgilerin işlenmesi, iletilmesi ve saklanması yoluyla, bilgilenmesi ve araştırma yapması, taahhüde girmesi, mal ve hizmetlerin müşteriye teslim edilmesi, bedelinin ödenmesi, satış sonrası bakım ve destek hizmetlerinin yerine getirilmesi eylemleri süreci olarak tanımlanabilir. (Canpolat, 2001:14). Elektronik ticaret, ürün dağıtımından, hammadde teminine, eğitimden, eğlenceye kadar çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu geniş alan kapsamında elektronik ticaret telefondan, bilgisayara, televizyondan, elektronik veri değişim (EDI) aracına kadar onlarca farklı araçlarla gerçekleştirilmektedir. Bu araçlardan biri olan internetin yaygınlaşması ile e-ticaret farklı bir boyut kazanmış ve kullanıcılara etkin, hızlı ve ucuz ticaret imkanı sunmuştur (Doğaner, 2007: 10). Elektronik ticaret yukarıda ifade edilen farklı araçlarla farklı kategoriler altında gerçekleştirilmektedir. E-ticaret kategorileri çok kanal, pazaryeri, sadece online, çok kategorili, dikey ve özel alış veriş olmak üzere çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bu kategorileri kısaca açıklayacak olursak (Acar, 2015); Çok Kanallı Kategori: İşletmenin hem fiziksel mağazasından hem de internet üzerinden satış gerçekleştirme işlemidir. Pazaryeri Kategorisi: Hem satıcıların hem de alıcıların Web sayfası üzerinden gerçekleştirdiği ticari işlemdir. Sadece Online Kategorisi: Satış işleminin sadece sanal ortamda gerçekleştirildiği ticari işlemlerdir. Özel alışveriş Kategorisi: Üyelik sistemine göre çalışan ve sadece üyelerine özel kampanyalarla ticari işlem gerçekleştirilmesidir. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 61
Dikey Kategorisi: Sadece belirli ürün ve hizmet sunarak yapılan ticari işlemlerdir. Çok Kategorili: Çeşitli ürün ve hizmetler sunarak gerçekleştirilen ticari işlemlerdir. İşletmeler arasında ticareti ifade eden (B2B Business to Business) ve işletmeden tüketiciye ticareti ifade eden (B2C) modelleri E-Ticarette kullanılan iki temel modeldir. Bunun dışında elektronik ticareti gerçekleştiren tarafların durumuna göre ise B2B, B2C, Müşteriden müşteriye (C2C) ve devletten işletmeye (G2B) olmak üzere dört modelin ortaya çıktığı görülmektedir. Türkiye de en gelişmiş e-ticaret modelleri ise B2C ve C2C dir. B2B E-ticareti B2C ye göre daha az gelişmiştir (Afra, 2014:39-40). B2B (Business to Business): İşletmelerin birbirleri arasında yapmış olduğu ticareti ifade eder. E-ticaret iş hacminde en yüksek miktarları kapsamaktadır (Küçükgörkey, 2002). B2C (Business to Customer): Bir tarafta ürünü sunan işletme diğer tarafta ise bu ürünü satın alan müşterinin bulunduğu ticaret türüdür. C2C (Customer to Customer): Tüketicilerin birbirlerine sanal ortamda mal alış verişi yaptıkları ticaret türüdür. G2C (Govertment to Customer): Ehliyet, veri ödemeleri, sosyal güvenlik primleri gibi E-devlet kapsamında kişilerin devletle ilgili işlemlerini elektronik ortamda gerçekleştirdiği ticaret türüdür. Bunların dışında hükümetten işletmeye (G2B - Goverment to Business) ve uçtan uca (P2P Peer to Peer) olmak üzere elektronik ticaretin farklı türleri de bulunmaktadır. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 62
3. E-Ticaret Kanunun getirdikleri Tüketicileri Koruma Kanunu içerisinde yer alan E-ticaret yasaları ayrı bir kanun olarak ilk kez Elektronik Ticaretin düzenlenmesi Hakkında Kanun teklifinin kabulü ile 1 Mayıs 2015 de yürürlüğe girdi. Kanun, tüketicinin elektronik ticaret yaparken korunmasını, iletişimin gizliliğinin sağlanmasını ve elektronik ticarette yükümlülükler ile yaptırımların kapsamının belirlenmesini amaçlamaktadır. Kanun temel olarak işletmelere ve tüketicilere belirli yaptırımlar ve haklar sunmaktadır. 5 Kasım 2014 yılı 29166 sayılı resmi gazetesinde yayınlanan Elektronik ticareti düzenleme kanunu şu ana başlıklardan oluşmaktadır. Bilgi verme yükümlülüğü Sipariş Ticari iletişime ilişkin esaslar Ticari elektronik ileti gönderme şartı Ticari elektroniğin içeriği Alıcının Ticari elektronik iletiyi reddetme hakkı Aracı hizmet sağlayıcıların yükümlülükleri Kişisel verilerin korunması Cezai hükümler Kanunu işletmeler ve tüketiciler olarak iki bakış açısına göre değerlendirecek olursak; İşletmelere getirilen yaptırımlar; İşletme ticaret yaptığı tarafla bir sözleşme gerçekleştirecekse bunu alıcıların kolay görebileceği ve ulaşabileceği bir konuma yerleştirmeli, teknik adımlar detaylı bir şekilde ifade edilmeli, sözleşmenin ne kadar süre ile saklanacağı daha sonra sözleşmeye erişimin mümkün olup olmadığı bilgisinin yer alması gerekmektedir. Alıcılara gönderilecek elektronik iletinin (e-posta, kısa mesaj, faks, telefon aramaları, çağrı merkezi aramaları, ) gönderilmeden önce mutlaka alıcıdan onay almak zorunluğu bulunmaktadır. Alıcıların onayı alınmadan gönderilen elektronik iletilerin şikâyeti sonucunda işletmeye 1.000 TL ile 5.000 TL arasında para cezası uygulanacaktır. Ticaretin devamını sağlamak için esnaf ve tacirlere gönderilecek iletiler onaya tabi değildir. Onayı alınan elektronik iletinin içeriği onayda belirtilen içeriğe uygun olmalı ve ileti içeriğinde satıcının ayrıntılı bilgileri (adı, soyadı, tel, adres vb.) yer almalıdır. Alıcıya gönderilen iletinin içeriğinin pazarlama, cinsel içerik ve siyasi propaganda içermesi yasaklanmıştır. İşletme ödeme gerçekleşmeden alınan malın ücretini ve sözleşme şartlarını açıkça sunmalıdır. Sipariş tamamlanmadan evvel alıcını sipariş ile ilgili girdiği bilgileri görebilmesi ve değiştirebilme imkânının sağlanması gerekmektedir. Elektronik iletilerde indirim, promosyon amaçlı yarışma veya oyunların bilgileri açıkça belirtilmelidir. Katılım ve faydalanma şartları açık ve şüpheye yer bırakmadan ifade edilmelidir. Bu şarta uymayanlar hakkında 2.000 TL den 15.000 TL ye kadar para cezası uygulanacaktır. Hizmet sağlayıcı ve aracılar alıcıların kişisel verilerini güvenli bir şekilde saklamak zorundadırlar. Bu veriler 3. şahıslarla paylaşılacaksa veya başka bir yerde kullanılacaksa alıcıların mutlaka onayı alınmalıdır. Tüketicilere Sunduğu haklar; Elektronik ileti alıcıları yazılı ya da elektronik olarak ileti gönderimine onay vermedikleri sürece şirketlerden her hangi bir ileti almayacaklardır. Alıcılar izin vermeden kişisel veriler 3. kişiler ile paylaşılamayacak ve başka amaçlarla kullanılamayacaktır. Alıcılar istediği zaman, hiçbir sebep belirtmeden elektronik iletiyi almayı reddedebilirler. Ret işlemini takiben 3 gün içerisinde işletme bunu yürürlüğe koymak zorundadır. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 63
Kanun yürürlüğe girmeden önce alıcılardan ticari elektronik ileti gönderilmesi ile ilgili onay alınmışsa kanun yürürlüğe girdikten sonra tekrar onay alınmasına gerek yoktur. Önceki alınan onay geçerlidir. 4. Sonuç Türkiye de elektronik ticaretin gelişmesi var olan potansiyelinin tam anlamıyla kullanılabilmesi ve işletmelerin dünya pazarlarına rahatlıkla açılabilmeleri için gerekli düzenlemelerin ivedilikle hayata geçirilmesi gerektiği bir gerçekliktir. Bu kapsamda 1 Mayıs 2015 te yürürlüğe giren elektronik ticaretin düzenlenmesi kanunun hem işletmecilere hem de tüketicilere getirdiği yükümlülükler ile avantajları ortaya konulmuştur. İlerleyen zamanlarda bu kanunun alt kısımları yönetmeliklerle doldurularak daha işler ve efektif hale getirilecektir. Yeni kanun alıcıları gereksiz elektronik iletilerden koruyarak iletilerin içeriğinin nasıl olması gerektiğini düzenlemekte ve böylelikle elektronik ileti yolu ile gerçekleştirilen dolandırıcılık faaliyetlerinin önüne geçilmesi amaçlamaktadır. Kanunun bir önemli tarafı ise kişilerin elektronik ticarete olan güven düzeylerini ve işletmelerin şeffaflığını artırarak elektronik ticaret hacminin artmasını sağlayacak olmasıdır. Kaynakça Acar E. (2015), 1 Mayıs ta e-ticaret te yeni bir dönem başlıyor, Radikal Gazetesi, http://www.radikal.com.tr/ yazarlar/ertan_acar/1_mayista_e_ticarette_yeni_bir_donem_basliyor-1329598 Afra, S. (2014), Dijital Pazarın odak noktası E-ticaret: Dünyada Türkiye nin yeri, Mevcut durum ve geleceğe yönelik adımlar, Tüsiad, Haziran 2014 Bkm (2015), İnternetten Tapılan Kartlı Ödeme İşlemleri, http://www.bkm. com.tr/istatistik/sanal_pos_ile_yapilan_eticaret_islemleri.asp Canpolat, Ö. (2001), E-Ticaret ve Türkiye deki gelişmeler, Ankara Doğaner, M. (2007), Elektronik Ticaret Türkiye de elektronik ticaretin gelişimi ve işletmeden tüketiciye elektronik ticaret üzerine bir araştırma Yüksek Lisans Tezi, Selçuk üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Anabilimdalı Üretim Yönetimi ve Pazarlama Bilimdalı, Konya Ekin, N. (1999) Bilgi Ekonomisinde Elektronik Ticaret, İTO Yayını, İstanbul, s76. Küçükgörkey, A., (2002), Yeni Ekonomi ve Elektronik Ticaret, Kocaeli Üniversitesi, I. Ulusal Bilgi, Yönetim ve Ekonomi Kongresi, 10-11 Mayıs 2002. Resmi Gazete, (2014), Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, Sayı:29166 Tübisad, (2014), Türkiye de E-Ticaret Pazar Tanımlama ve 2013 Pazar Büyüklüğü Ölçümleme Çalışması, Haziran, İstanbul Zwass, V. (1996) Electronic commerce: structures and issues. International Journal of Electronic Commerce. 1(1), Fall, 3-23. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 64