ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU ULUSAL EYLEM PLANI

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU ULUSAL EYLEM PLANI 1

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU KATKIDA BULUNAN KURUMLAR KATKIDA BULUNAN KURUMLAR - T.C. Başbakanlık Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı - Genel Kurmay Başkanlığı - Kara Kuvvetleri Komutanlığı - Sağlık Bakanlığı Türkiye Hudut ve Sahiler Sağlık Genel Müdürlüğü Türkiye Halk Sağlık Kurumu Başkanlığı Uluslararası Sağlık Tüzüğü Ulusal Odak Noktası Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü - İçişleri Bakanlığı Müsteşarlık, Sınır Yönetimi Mevzuatı ve İdari Kapasitesini Geliştirme ve Uygulama Bürosu Müsteşarlık, İltica ve Göç Mevzuatını ve İdari Kapasitesini Geliştirme ve Uygulama Bürosu Emniyet Genel Müdürlüğü Jandarma Genel Komutanlığı Sahil Güvenlik Komutanlığı - Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı - Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü Demiryolları, Limanlar, Havameydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü - Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı - Dışişleri Bakanlığı Denizcilik ve Havacılık Genel Müdür Yardımcılığı Hudut Dairesi Başkanlığı - Kültür ve Turizm Bakanlığı - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - Avrupa Birliği Türkiye Temsilciliği 2

ULUSAL EYLEM PLANI Ülkemizin Avrupa Birliği (AB) uyum çalışmaları kapsamında 29 Kasım 2010-28 Nisan 2012 tarihleri arasında yürütülen Entegre Sınır Yönetimi Eylem Planı Aşama - II AB Eşleştirme Projesinin amacı, Türkiye deki sınır kontrolünden sorumlu kurumların risk yönetim kapasitesini geliştirmek ve AB gerekliliklerine göre sınır kontrol sistemlerini uyumlu hale getirmektir. Ana faydalanıcı kurum İçişleri Bakanlığıdır (Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı). Eş faydalanıcı kurumlar ise Sağlık Bakanlığı (Türkiye Halk Sağlık Kurumu ve Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü - THSSGM) ve Genel Kurmay Başkanlığıdır (Kara Kuvvetleri Komutanlığı). Gümrük ve Ticaret Bakanlığı gözlemci olarak yer almıştır. Projenin Sınır Giriş Noktalarında Sağlık Bakanlığının Halk Sağlığı Risk Yönetimi Kapasitesinin Arttırılması adlı İkinci Bileşenini THSSGM ve Sağlık Bakanlığı nın ilgili birimleri koordineli olarak yürütmektedir. Bununla THSSGM nin sınırlarda halk sağlığı risk yönetim kapasitesinin artırılması ve uluslararası giriş noktalarında Ülkemizin ihtiyaçlarına uygun ve AB uygulamalarıyla uyumlu halk sağlığı risk yönetimi modelinin oluşturulması amaçlanmaktadır. Sınır Giriş Noktaları İçin Halk Sağlığı Acil Durum Eylem Planı ve Eğitim Modülü nün geliştirilmesi Projenin yukarıda bahsi geçen ikinci bileşeninin en önemli çıktılarıdır. Bu Proje, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortaklaşa finanse edilmiştir. Uluslararası Giriş Noktalarında Halk Sağlığı Acil Durum Ulusal Eylem Planı, THSSGM nin farklı birimlerinde çalışmakta olan konusuna hakim uzmanlar tarafından ilgili sınır kurum ve kuruluşlarının katkılarıyla geliştirilmiştir. Planın yazılmasında görev alanlar ile katkıda bulunan kurum ve kuruluş temsilcilerine teşekkür eder, saygılarımı sunarım. 3

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU Kısaltmalar AFAD DHMİ DSÖ EGM ESY HSAD KBRN KKE SDM TAEK THSSGM UGN UMKE UST 2005 UST UON : T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı : Devlet Hava Meydanları İşletmesi : Dünya Sağlık Örgütü : Emniyet Genel Müdürlüğü : Entegre Sınır Yönetimi : Halk Sağlığı Acil Durumu : Kimyasal Biyolojik Radyolojik Nükleer : Kişisel Koruyucu Ekipman : Sağlık Denetleme Merkezi : Türkiye Atom Enerjisi Kurumu : Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü : Uluslararası Giriş Noktası : Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi : Uluslararası Sağlık Tüzüğü-2005 : UST Ulusal Odak Noktası 4

ULUSAL EYLEM PLANI İÇERİK ÖNSÖZ...... 3 Kısaltmalar... 4 1. Giriş...... 6 1.1. Amaç... 6 1.2. Kapsam...... 6 1.3. Tanımlar.... 7 1.4. Halk Sağlığı Acil Durumları İçin Uluslararası ve Ulusal Mevzuat... 11 1.5. Uluslararası Giriş Noktalarında THSSGM Birimleri Tarafından Verilen Sağlık Hizmetleri.... 16 1.6. Uluslararası Giriş Noktalarında Yetkili Olan Kurumlar ve Halk Sağlığı Acil Durumlarındaki Görevleri... 17 2. Uluslararası Giriş Noktalarındaki Halk Sağlığı Riskleri...... 19 2.1. Halk Sağlığı Risklerinin Tanımlanması...... 19 2.2. Halk Sağlığı Risklerinin Tespiti Analizi ve Karar Verme...... 19 2.2.1. Risk Tespiti......... 19 2.2.2. Toplanan Verilerin Analizi ve Doğrulanması...... 20 2.2.3. Karar Verme Süreci......... 20 2.3. Bildirim Akışı, İletişim ve Koordinasyon......... 21 2.4. Uluslararası Giriş Noktalarında Halk Sağlığı Acil Durumlarına İlişkin Ana Süreçler ve İş Akışları... 25 3. Mevcut Sistemin Güçlü ve Zayıf Yönleri ile Fırsatlar ve Tehditler Analizi...... 27 4. Halkın ve Medyanın Bilgilendirilmesi ve İletişim......... 27 5. Halk Sağlığı Riskleri İçin KBRN Yaklaşımı ve Müdahale Eğitimi......... 28 5.1. Genel Amaç......... 28 5.2. Uygulanması Planlanan Eğitimler......... 28 5.2.1. Eğiticilerin Eğitimi...... 28 5.2.2. Uygulayıcı Eğitimi 1......... 29. 5.2.3. Uygulayıcı Eğitimi 2......... 29 5.3. İzleme - Değerlendirme...... 30 5.4. Sertifikasyon Gerektiren Eğitim Programları...... 30 6. Eylem Planının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler...... 31 7. Genel ve Yerel Eylem Planlarının Güncellenmesi...... 31 8. Ekler...... 32 53

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU 1. GİRİŞ 1.1. Amaç Uluslararası Giriş Noktalarında (UGN) Halk Sağlığı Acil Durum Ulusal Eylem Planı nın genel amacı özellikle Kimyasal Biyolojik Radyolojik Nükleer (KBRN) etkenlerle oluşan uluslararası halk sağlığı acil durumlarının yayılımını önlemek ve halk sağlığı cevabını vermek için giriş noktalarındaki ilgili kurumların görevlerinin ve gerekli işbirliğinin ulusal çerçevesini oluşturmaktır. UGN lerde Halk Sağlığı Acil Durum Ulusal Eylem Planı nın Amaçları; UGN lerde halk sağlığı riski oluşturabilecek KBRN acil durumlarında, erken yanıt oluşturarak insan ve çevre sağlığına gelebilecek zararı en aza indirmek, Uluslararası öneme haiz halk sağlığı acil durumlarında takip edilecek süreçleri ve paydaşların görev ve yetkilerini tanımlamak, İlgili kurumların katkısıyla hazırlanan bu Eylem Planının sınırlarda görevli kurumların kendi acil durum planlarıyla uyumlu olmasını sağlamak, UST nin gerekleri çerçevesinde UGN lerde çekirdek kapasitelerin arttırılmasına yönelik uygulanabilir acil eylem planının oluşturulmasını sağlamak, Acil halk sağlığı durumlarının tespiti, doğrulanması, analizinin yapılmasını sağlamaktır. 1.2. Kapsam Bu Eylem Planı aşağıdaki kurumları kapsamaktadır: - Başbakanlık ve bağlı kuruluşları (TAEK, AFAD ) - Genel Kurmay Başkanlığı (Kara Kuvvetleri Komutanlığı) - Sağlık Bakanlığı (Türkiye Halk Sağlık Kurumu, THSSGM) - Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (Gümrükler Genel Müdürlüğü, Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü) - İçişleri Bakanlığı (Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı) - Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı - Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, (Devlet Hava Meydanları işletmesi Genel Müdürlüğü, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü) - Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı - Dışişleri Bakanlığı - (Denizcilik ve Havacılık Genel Müdür Yardımcılığı Hudut Dairesi Başkanlığı) - Kültür ve Turizm Bakanlığı - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 6

ULUSAL EYLEM PLANI 1.3. Tanımlar Atık Fiziksel, kimyasal ve/veya biyolojik yönden olumsuz etki yaparak ekolojik denge ile insan ve diğer canlıların doğal yapılarının bozulmasına neden olan atıklar ve bu atıklarla kirlenmiş maddelerdir. Çekirdek Kapasite: UST (2005), EK-1 A ve EK 1-B de belirtilen ve taraf devletlerin güçlendirmeleri gereken temel kapasiteler. Dekontaminasyon (Bulaştan Arındırma) Bir insan ya da hayvan bedeninin yüzeyinde, tüketilmek üzere hazırlanmış bir ürünün içinde ya da üzerinde veya taşıtlar dahil olmak üzere cansız diğer maddelerin içinde ya da üzerinde halk sağlığı riski oluşturabilecek enfeksiyöz ya da toksik bir etkenin ya da maddenin yok edilmesi için alınan sağlık önlemlerine dair işlem. Deratizasyon (Fareden Arındırma) Yolcu eşyaları, yolcu eşyası dışındaki eşyalar, yükler, konteynırlar, taşıtlar, mallar, kargolar, posta paketlerinde ve UGN lerdeki tesislerde ve alanlarda mevcut, insan hastalığına yol açan kemirgen vektörlerin kontrol edilmesi veya öldürülmesi için alınan sağlık önlemlerine dair işlem. Dezenfeksiyon (Mikroptan Arındırma) Bir insan veya hayvan bedeninin yüzeyinde veya yolcu eşyaları, yükler, konteynırlar, taşıtlar, mallar ve posta paketleri içinde veya üzerinde mevcut enfeksiyöz etkenlerin, doğrudan kimyasal veya fiziksel maddelere maruz bırakılarak kontrol edilmesi veya öldürülmesi için alınan sağlık önlemlerine dair işlem. Dezensektizasyon (Böcekten Arındırma) Yolcu eşyaları, yükler, konteynırlar, taşıtlar, mallar ve posta paketlerinde mevcut, insan hastalığına yol açan böcek vektörlerinin kontrolü veya öldürülmesi için alınan sağlık önlemlerine dair işlem. Düzensiz Göç Yabancıların yasadışı yollarla Türkiye ye girişi, Türkiye de kalışı, izinsiz çalışması ve Türkiye den çıkışı. Etkilenmiş Halk sağlığı riski oluşturabilecek şekilde enfekte veya kontamine olmuş veya enfeksiyon ya da kontaminasyon kaynağı taşıyan kişi, eşya, yük, mal, konteynır, taşıt, posta paketi veya insan cesedi. Etkilenmiş Bölge DSÖ tarafından, UST kapsamında halk sağlığı riski oluşturabilecek tehditlerin var olduğu, gerekli önlemlerin alınmasının özellikle tavsiye edildiği coğrafi bölge. Eylem Planı Uluslararası Giriş Noktaları Halk Sağlığı Acil Durum Ulusal Eylem Planı. 7

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU Halk Sağlığı Riski Ulusal ve uluslararası düzeyde yayılabilecek veya ciddi ve doğrudan bir tehlike gösterebilecek olaylar başta olmak üzere, insan nüfusunun sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek bir olay ihtimali anlamındadır. Hasta Halk sağlığı riski oluşturabilecek bir rahatsızlıktan muzdarip olan veya bundan etkilenmiş olan birey. Hastalık Kökeni veya kaynağı ne olursa olsun, insanlarda dikkate değer ölçüde zarara yol açan veya açabilecek bir rahatsızlık veya tıbbi durum. Havalimanı Uluslararası uçuşların varış ve kalkış yaptıkları herhangi bir hava limanı. Karantina Bir enfeksiyon ya da kontaminasyonun olası yayılmasını önlemek amacıyla, hasta olmayan şüpheli kişilerin veya şüpheli yolcu eşyaları, konteynırlar, taşıtlar veya malların faaliyetlerinin kısıtlanması veya diğerlerinden ayrılması. Kargo Herhangi bir taşıtta; posta, yolculuk için gerekli gıda maddesi ve bagajın dışında taşınan her türlü eşya. Kolluk Kuvvetleri Emniyet ve asayiş ile kamu düzenini koruyan, toplumsal düzeni sağlayan, suç işlenmesini önleyen, kanunların ve diğer düzenleyici işlemlerin verdiği görevleri yapan, suç işlendikten sonra failleri ele geçirmek üzere yetki ve sorumluluklara sahip olan görevlilerdir. Kontaminasyon (Bulaşma) Bir insan ya da hayvan bedeninin yüzeyinde veya tüketilmek üzere hazırlanmış bir ürünün içinde ya da üzerinde veya taşıtlar da dâhil olmak üzere cansız diğer maddelerin içinde ya da üzerinde halk sağlığı riski oluşturabilecek enfeksiyöz ya da toksik bir etkenin ya da maddenin varlığı. Liman Uluslararası sefer yapan gemilerin varış ve kalkış yaptıkları bir deniz limanı veya iç karasularındaki bir liman. Mürettebat Taşıtta bulunan seyrüseferden, emniyetten ve diğer hizmetlerden sorumlu yolcu haricindeki kişiler. Posta Paketi Posta ya da kurye servisleri aracılığıyla uluslararası olarak taşınan adresli bir nesne ya da paket. Rezervuar (Konak) İçinde enfeksiyöz etkenin doğal bir şekilde yaşadığı ve varlığı, halk sağlığı riski oluşturabilen bir hayvan, bitki ya da madde. 8

ULUSAL EYLEM PLANI Sağlık Denetleme Merkezi Tabipliği THSSGM nün UGN lerde bulunan ve sağlık denetimlerini yürüten birimi. Serbest Pratika Bir gemi için, bir limana girmesi, yolcu ve yük indirmesi ve bütün öbür işlemleri yapması için verilen bir hava taşıtı için ise karaya indikten sonra yolcu ve yük indirmesi ve bütün öbür işlemleri yapması için verilen; bir kara taşıtı için de varıştan sonra yolcu ve yük indirmesi ve bütün öbür işlemleri yapması için verilen izin. Sınır Mülki İdare Amiri Sivil hava meydanları, limanlar ve sınır kapılarında, giriş-çıkışlarla ilgili görev ve hizmetlerin düzenli ve etkili bir biçimde yürütülmesinden, sınırlarda görevli kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonun sağlanmasından sorumlu olan ve ilgili vali tarafından 5442 sayılı Kanun gereğince görevlendirilen vali yardımcıları, kaymakamlar ve benzeri görevliler. Sürveyans Verilerin, halk sağlığı amaçları için sistematik ve sürekli bir şekilde toplanması, karşılaştırılması ve çözümlenmesi ve halk sağlığı bilgilerinin, değerlendirilmesi ve gerektiğinde halk sağlığı cevabı vermek için uygun zamanda neşredilmesi. Şüpheli Bir taraf devlet tarafından, halk sağlığı riskine maruz kalan veya maruz kalma ihtimali sebebiyle hastalığın yayılmasına olası kaynak oluşturduğu düşünülen kişi, yolcu eşyası, yük, mal, konteynır, taşıt veya posta paketi. Tecrit (İzolasyon) Hasta ya da kontamine olmuş kişi veya etkilenmiş yolcu eşyasının, yükünün, konteyner, taşıt veya posta paketinin enfeksiyonun veya kontaminasyonun yayılmasını önleyecek şekilde diğerlerinden ayrılması. Uluslararası Aşı ve Profilaksi Sertifikası UST ye göre bağışıklama geçmişinin kayıt edildiği uluslararası geçerliliği olan belge. Uluslararası Giriş Noktası (UGN) Yolcular, yolcu eşyaları, yükler, konteynırlar, taşıtlar, mallar ve posta paketlerinin giriş ve çıkışlarına hizmet eden, uluslararası giriş ve çıkışları için bir geçit olan uluslararası havalimanları limanlar ve kara geçişleri (demiryolları dahil). Uluslararası Önemi Haiz Halk Sağlığı Acil Durumu Bir olayın, uluslararası yayılım yoluyla diğer devletler için halk sağlığı riski oluşturduğu, eşgüdüm içinde uluslararası cevap verilmesini potansiyel olarak gerekli kılan tespit edilen olağandışı olay. 9

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST 2005) Uluslararası trafik ve ticarete gereksiz müdahaleden kaçınarak halk sağlığı açısından ortaya çıkacak risk ile orantılı ve sınırlı olarak hastalıkların uluslararası yayılmasını önlemeyi, bu hastalıklara karşı korunmayı, yayılmalarını kontrol etmeyi ve halk sağlığı açısından gerekli cevabı vermeyi amaç edinen, DSÖ Anayasasının ilgili maddelerine dayanarak 2005 yılında güncellenen ve DSÖ ne üye ülkeler açısından bağlayıcı olan tüzük. UST Ulusal Odak Noktası Bir taraf devlet tarafından, DSÖ UST İrtibat Noktası ile UST kapsamında her an ulaşılabilecek şekilde haberleşmek üzere belirlenmiş ulusal merkez. Vektör Halk sağlığı riski oluşturan bir enfeksiyon etkenini doğal olarak taşıyan böcek ya da hayvan. Yolcu Uluslararası yolculuk yapan gerçek kişi. Yolcu Eşyası Bir yolcunun şahsi eşyası. Yük Bir taşıt ile veya konteynır içinde taşınan mal. 10

ULUSAL EYLEM PLANI 1.4. Halk Sağlığı Acil Durumları İçin Uluslararası ve Ulusal Mevzuat 11

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU 12

ULUSAL EYLEM PLANI 13

14 ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU 1.5. Uluslararası Giriş Noktalarında THSSGM Birimleri Tarafından Verilen Sağlık Hizmetleri UGN lerde Sağlık Denetleme Merkezi Tabiplikleri halk sağlığı risklerine karşı gerekli durumlarda 7 gün 24 saat çalışmakta olup aşağıdaki hizmetleri vermektedir. a) Taşıtlardan alınan sağlıkla ilgili bilgileri ve sağlık bildirimlerini, izlemek değerlendirmek, b) Taşıtlara serbest pratika vermek, c) Aşılama hizmeti yapmak ve Uluslararası Aşı ve Profilaksi Sertifikasını düzenlemek, d) Gerekli durumlarda yolcu tanıtım kartlarını istemek ve değerlendirmek, e) Halk sağlığı riski durumunda şüpheli vakaların gerekli muayene, tetkik ve tahlillerini yaparak, gerektiğinde izolasyon önlemlerine karar vermek, f) Taşıtları halk sağlığı riskleri açısından denetlemek ve gerektiğinde ilgili iş ve işlemlerin (deratizasyon, dezensektizasyon, dezenfeksiyon vb. işlemler) yapılmasını sağlamak ve bunlarla ilgili sertifika düzenlemek, g) Etkilenmiş taşıt, yük, mal ve eşyanın tecrit edilmesini konusunda ilgili kurumların görevlerini yerine getirmesini sağlamak, h) Halk sağlığı riski durumunda gerekli numunelerin alınmasını sağlamak ya da ilgili kurum ve/veya kuruluşlar tarafından alınmasını sağlamak, I) Çevre denetimlerini yapmak, vektör ve rezervuar dekontaminasyonunun yapılmasını sağlamak, i) Şüpheli vakaların hastaneye sevklerini sağlamak, j) UGN lerde çalışan sağlık personeli ve diğer personele KBRN Yaklaşımı ve Müdahale Eğitimi vermek ve/veya verilmesini sağlamak, k) Biyolojik ve kimyasal risklere karşı ilgili sınır birim personeline danışmanlık hizmeti vermek ve/veya verilmesini sağlamak. 16

ULUSAL EYLEM PLANI 1.6. Halk Sağlığı Acil Durumlarında Yetkili Olan Kurumların Görevleri 17

ULUSAL EYLEM PLANI 2. ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDAKİ HALK SAĞLIĞI RİSKLERİ 2.1. Halk Sağlığı Risklerinin Tanımlanması UST 2005 kapsamında taraf devletler; uluslararası önemi haiz bir halk sağlığı aciliyeti durumuna yol açabilecek olaylara yanıt vermek için çok disiplinli/çok sektörlü ekiplerin oluşturulması da dâhil olmak üzere, bir ulusal halk sağlığı acil durumu yanıt planını oluşturmak, işletmek ve sürdürmek yükümlülüğünü taşımaktadırlar. Söz konusu yükümlülüğün yerine getirilebilmesi için giriş noktalarında öncelikle halk sağlığı acil durumu yaratabilecek risklerin tanımlanması gerekmektedir. UGN lerdeki halk sağlığı riskleri biyolojik, kimyasal, radyolojik ve nükleer olarak gruplanabilir. 2.2. Halk Sağlığı Risklerinin Tespiti, Analizi ve Karar Verme 2.1. Bölümünde belirtilen UGN lerdeki özellikle KBRN kaynaklı halk sağlığı risklerinin tespiti, tespit edilen riskin doğrulanması, analizi ile yerel, ulusal ya da uluslararası düzeyde bildirim akışı sürecinin başlatılması işlemleri aşağıdaki şekilde yapılacaktır. 2.2.1. Risk Tespiti: Giriş noktalarında halk sağlığı riskinin varlığına yönelik sürecin ilk adımı riskin tespitidir. Risk tespitine yönelik veri kaynakları şunlardır: - Uluslararası seyahat eden taşıtlarla ilgili belge ve kayıtlar (Gemi Sağlık Sertifikaları, taşıt medikal kayıtları vb.), - Bildirimler (Deniz Sağlık Bildirimi, Uçak Genel Deklarasyonu), - Yerel, ulusal ve uluslar arası paydaşlar (DSÖ, giriş noktalarında görevli kamu ve özel kurumlar), - Dışişleri Bakanlığı (Büyükelçilikler ve Konsolosluklar kanalıyla alınan bilgiler), - Giriş noktaları ve taşıtlarda yapılan denetimler (Gemi Sağlık Denetimleri, Giriş noktası tesislerinde yapılan çevre sağlığı denetimleri), 19

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU - Risklerin tespitine yönelik kurulmuş olan gözetim ve takip sistemleri (TAEK- Gümrük Araç Takip ve Erişim Sistemi, Radyasyon Erken Uyarı Ağı) UGN lerde bulunan diğer kamu veya özel sağlık kuruluşları verileri (Sağlık kuruluşları halk sağlığı riski varlığından şüphelenirse, yerel sağlık otoritesine durumu bildirir), - Medya, - Şikayetler, - Veri tabanı (Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Bilgi Sistemi), - Resmi yazışmalar, - Paydaş kurum ve kuruluşların internet siteleri, - İletişim araçları (Telefon, mail, telsiz vb.). - İhbarlar (kişi, kurum vb.) - Uluslararası ağlar 2.2.2. Toplanan Verilerin Analizi ve Doğrulanması: Veri kaynaklarından toplanan veriler, aşağıda belirtilen yöntemlerle analiz edilir: - Benzer Durumlardaki Tecrübeler: Halk sağlığı riski şüphesi durumunda sağlık personelinin benzer tecrübeleri de göz önünde bulundurulur. - Kurumsal Danışma: UGN lerde Halk Sağlığı Riski varlığı şüphesinde, Sınır Mülki İdare Amiri, durumu ilgili kurumların (AFAD, TAEK, THSSGM) üst yönetimi ile paylaşır ve görüşlerini alır. - Uzman Desteği: Halk Sağlığı Riskinin varlığı ve boyutları ile ilgili tereddüt edilen durumlarda, riskin türüne göre ilgili kurum uzmanlarına danışılır. Nükleer ve radyolojik risklerde TAEK, kimyasal risklerde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve AFAD, biyolojik risklerde ise THSSGM, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ile Tarım Bakanlığı uzmanlarına danışılır. UST UON Birimi (Sekretaryası Erken Uyarı Cevap ve Saha Epidemiyolojisi Dairesi tarafından yürütülür) her tür tehditten haberdar edilir, Ülkemiz adına DSÖ ile iletişimi sağlar. - Referans Laboratuvarların Kullanılması: Halk Sağlığı Riski varlığı şüphesinde ilgili risklere yönelik ilgili kurumlar tarafından alınan numuneler, referans laboratuvarlarda analiz edilir. 2.2.3. Karar Verme Süreci: Halk sağlığı riski ile ilgili bildirim akışı sürecinin başlatılması kararının verilmesi gerekir. İlgili kurum temsilcileri halk sağlığı tehdidi ile ilgili olarak risk değerlendirmesinde aşağıdaki kriterleri göz önünde bulundurur: - Durumun olağan olup olmadığı, - Durumun yaygın olup olmadığı ve etkilenen kişi sayısı, - İnsan ve çevre sağlığına etkisinin ciddi boyutta olup olmadığı, - Uluslararası yayılım riskinin olup olmadığı, - Uluslararası seyahat ve ticareti etkileyip etkilemediği, - Taşıt veya UGN tesislerinin kullanımını etkileyip etkilemediği, - Tehdidin artma eğiliminde olup olmadığı, - Etkenin bilinip bilinmediği. UGN lerde bir halk sağlığı riski şüphesi durumunda, yetkili birim temsilcilerinin durum analizi ile yaptıkları öneriler doğrultusunda, yukarıda belirtilen karar alma kriterlerinden bir veya birkaçının varlığında, Sınır Mülki İdare Amiri halk sağlığı tehdidi oluştuğunu kabul ederek bildirim akışı sürecini başlatır. Bulaşıcı Hastalıkların Sürveyansı ve Kontrol Yönetmeliği (2011) de yer alan karar ağacına göre uluslararası bildirime gereksinim olup olmadığına karar verilir. 20

ULUSAL EYLEM PLANI 2.3. Bildirim Akışı, İletişim ve Koordinasyon UGN personelinin şüphelendiği KBRN halk sağlığı risklerinde bildirim akışı üç şema halinde sunulmuştur. 21

ULUSAL EYLEM PLANI 2.4. Uluslararası Giriş Noktalarında Halk Sağlığı Acil Durumlarına İlişkin Ana Süreçler ve İş Akışları 25

ULUSAL EYLEM PLANI 3. MEVCUT SİSTEMİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLERİ İLE FIRSATLAR VE TEHDİTLER ANALİZİ Bulaşıcı hastalıkların ülkeye girişini engelleme göreviyle UGN lerde görev yapan, yaklaşık 170 yıllık tecrübeye sahip olan THSSGM, görev ve sorumluluklarını belirleyen güçlü bir mevzuat alt yapısına sahiptir. UST 2005 de üye ülkelerce yerine getirilmesi istenen sınırlarda halk sağlığı acil durumlarına (KBRN tehditleri gibi) verilecek cevaba yönelik kapasitelerin geliştirilmesine dair iş ve işlemlerden sorumlu temel otoritedir. UGN lerin yer aldığı liman ve havalimanlarında eğitimli ve tecrübeli personelin bulunduğu 70 kadar SDM ile hizmetleri yürütmektedir. Sınırlarda halk sağlığı risklerinin yönetilmesinde çok sektörlü bir yaklaşım mevcuttur. THSSGM kamu/özel kurum ve kuruluşlarla koordinasyon halinde çalışılabilmekteyse de bu koordinasyon yazılı prosedürlere bağlı değildir. UGN lerde görev alan yetkili kurumlar arasındaki işbirliği, şahsi özveri ve beceriler sayesinde HSAD lar sorunsuz bir şekilde yönetilmektedir. Bununla beraber, halk sağlığı riskleri bağlamında tüm ilgili kurumlara yönelik tanımlı iş akış prosedürleri, protokoller, olağan ve olağandışı durumlar için eğitim, işbirliği ve tatbikatlar (belirlenmiş prosedürlere dayalı bir şekilde) düzenli olarak yapılmamaktadır. Entegre Sınır Yönetimi Mevzuatı ile Entegre Sınır Yönetimi Koordinasyon Kurulu nun kurulması bu yönde yapılacak çalışmalar için güçlü bir alt yapı oluşturmuştur. THSSGM birimlerinde yapılan iş ve işlemler bilgisayar ortamında kaydedilmekte, tüm birimlerce aynı verilere ulaşılabilmekte ve gerektiğinde raporları alınabilmektedir. Ancak veriler sistematik olarak kaydedilip analiz ve takip edilmemektedir. Kısaca kullanılabilecek veri kaynakları mevcut olmasına karşın düzenli bir sürveyans yapılması söz konusu değildir. Ulusal düzeyde tüm sektörlerin katılımı ile erken uyarı ve yanıt sistemine yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Ulusal Erken Uyarı ve Yanıt Sistemi nin sınırlarla ilgili ayağının THSSGM tarafından yürütülmesi planlanmaktadır. THSSGM norm çıkarabilme yetisine ve güçlü mevzuata sahip olmasına karşın bazı konularda başka kurumlarca ikinci derece mevzuat (yönetmelik, yönerge) geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca kurumlararası mevzuat yenilenmesine dair çalışmalar hali hazırda sürdürülmektedir. Kara hudut kapılarında sağlık otoritesi olarak yönetimin net olmayışı, halk sağlığı risklerine karşı sürdürülebilir uygulama bütünlüğünün olmayışı, ülke çapında tek bir uygulama şekline ulaşılmasını engelleyebilmektedir. Ancak yapılan yeni düzenlemelerle kara hudut kapılarında da sağlık otoritesi olarak THSSGM birimlerin oluşturulması süreci başlamıştır. 4. HALKIN VE MEDYANIN BİLGİLENDİRİLMESİ VE İLETİŞİM 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu nun 15. Maddesine göre, kamu görevlileri, basına, haber ajanslarına radyo ve televizyon kurumlarına bilgi veya demeç veremezler. Bu konuda gerekli bilgi, ancak bakanın yetkili kılacağı görevli, illerde valiler veya yetkili kılacağı görevli tarafından verilebilir. HSAD larda kamuoyunun olay ve alınacak önlemler hakkında bilgilendirilmesi; UGN lerde ilgili sınır mülki amiri, teknik konularda ise krizi mülki amir adına yürüten birim yetkilisi tarafından yapılır ve basına bilgi verecek kişi önceden belirlenmiş olmalıdır. İlgili kurumun yetkilisi tarafından sürece ilişkin yapılanlar ve/veya yapılacaklar zamanında, şeffaf, güvenilir ve güncel bilgi halinde ve uzmanlar danışmanlığında medyaya iletilerek medyanın desteği sağlanır. Bu konuda iletişim araçları olarak telefon, faks, telsiz, internet, görsel ve yazılı medya, demeç verme, bülten, resmi yayın ve benzerlerinden yararlanılır. Ayrıca halk sağlığı tehdidi ortadan kalktığında bu durum ilgili taraflara gecikme olmaksızın bildirilir. 27

ULUSLARARASI GİRİŞ NOKTALARINDA HALK SAĞLIĞI ACİL DURUMU 5. HALK SAĞLIĞI RİSKLERİ İÇİN KBRN YAKLAŞIMI VE MÜDAHALE EĞİTİMİ 5.1. Genel Amaç Eğitimlerin genel amacı Eylem Planı nın yürütülebilmesi için UGN lerde görev yapan personele belirlenen konular hakkında eğitim verilerek halk sağlığı risklerine ve halk sağlığı acil durumlarına karşı yanıtta birlikte çalışma ve müdahale becerilerinin geliştirilmesidir. İlk aşamada UGN lerde çalışan personelin eğitimini yapacak olan çekirdek eğitici kadrosu oluşturulacak ve bu eğiticiler belirlenen program çerçevesinde eğitimleri gerçekleştireceklerdir. UST de yer alan Çekirdek Kapasite Geliştirme Hedeflerine göre eğitimlerin konuları aşağıda yer almaktadır: - UGN lerde bildirim kriterleri ve uluslararası iletişim için UST nin anahtar rolünün anlaşılması, - En önemli risklerin ve nasıl önlem alınacağının bilinmesi, - Erken uyarı/erken tanı/erken tespiti, - Epidemiyoloji (Durum değerlendirme, haber alma, risk değerlendirmesi), - Aşılama ve ilaç profilaksisi, seyahat sağlığı), - KBRN tehdit ve riskleri, - İlk yardım ve triyaj, - Katı ve sıvı atık yönetimi, - Gıda ve su güvenliği, - Vektör kontrolü, - İlgili kurum ve sektörler arasında işbirliğinin artırılması, - Toplu göç akışı sırasında salgın hastalık olasılığına karşı hazırlıklı olunması. Yukarıda bahsedilen konular ana başlıklar altında birleştirilerek sahada çalışan personel için eğitim modülleri geliştirilecektir. Sertifikasyon gerektiren konularda ise (Örn: KBRN) ilgili kurumlarla eğitimler planlanacaktır. 5.2. Uygulanması Planlanan Eğitimler 5.2.1. Eğiticilerin Eğitimi Amaç: bir eğitim ekibi oluşturmak, bu ekibe eğitici formasyon eğitimi aldırmak, bu ekip tarafından KBRN yaklaşımı ve müdahale eğitimi verilmesini sağlamak ve de eğitimlerin sürekliliğini sağlamaktır. Bu planda yer alan eğitim konuları, süresi ve hedef kitle UGN personeli olarak geniş/genel tutulmuş olup eğitim plan ve programları ile detaylandırılacaktır. Yöntem: Bu ekibin eğitici eğitimi en az 6 gün olup, 2 günü eğitim formasyonu, kalan günleri ise teorik ve pratik eğitim konuları olacaktır. 28

ULUSAL EYLEM PLANI Tüm eğitimlerde ön-son test değerlendirmesi yapılabilir. Hedef Grup: THSSGM Merkez ve bağlı birimlerden (hava, deniz) gönüllülük ve bölgelere göre sayıca dengeli dağılım esas alınarak (paydaş kuruluşlardan da temsilci alınmak kaydı ile) 15 i asil, 5 i yedek olmak üzere 20 kişilik bir eğitici ekip seçilecektir. Sorumlu Kuruluşlar: THSSGM Eğitim Komisyonu ve eğitim ekibi tarafından belirlenecek kişi ve kuruluşlar (THSSGM, TSH, AFAD, TAEK ve benzerleri gibi) olacaktır. Eğitim Ekibi aynı zamanda eğitim sonu izleme ve değerlendirme işlevini de yerine getirecektir. 5.2.2. Uygulayıcı Eğitimi 1 Amaç: Sahada çalışan sağlık personeli ve diğer kurumlara ait personelin karşılaşılabileceği önemli halk sağlığı sorunlarının yanı sıra risk analizi, erken uyarı sistemi, izolasyon/karantina, bulaşıcı hastalıklar, kişisel korunma, bağışıklama, KBRN risk ve tehditleri, rutin ve acil risk yönetimi gibi konularda eğitimler yoluyla bilgi aktarımı ve farkındalığın sağlanması sunulan hizmetin entegrasyonu ve koordinasyonudur. Yöntem: Bu eğitimlerde teorik ve/veya pratik oturumlar halinde düzenlenecek gerektiğinde hava, deniz ve kara UGN personeli için ayrı oturumlar planlanabilecektir. Tüm eğitimlerin uygulamalı ve problem çözme odaklı olması hedeflenmektedir. Ayrıca ön-son test değerlendirmesi yapılabilir. Minimum üç gün olması planlanan eğitimler, standart olarak geliştirilecek modüller halinde uygulanacaktır. Hedef Grup: UGN lerde görev yapan tüm THSSGM personeli (sağlık personeli ve yardımcı sağlık personeli) yanı sıra her birimden en az bir kişi olmak üzere (Gümrük Müdürlüğü, EGM ve ilgili diğer kurumlardan) maksimum 20 kişilik grupların eğitime alınması hedeflenmektedir. Sorumlu Kuruluşlar: THSSGM Eğitim Ekibi, TSH, AFAD, TAEK 5.2.3. Uygulayıcı Eğitimi 2 Amaç: Farklı giriş noktalarındaki farklı özelliklere yönelik olarak liman, hava limanları ve kara sınırlarında görev yapan, acil ya da riskli durum varlığında giriş noktalarında görevli müdahale ekiplerine destek veren tüm kurum ve kuruluşların çalışanlarını, teorik ve uygulamalı olarak görev başında eğitmek ve bu tür durumlara tam hazırlık sağlamaktır. Yöntem: Giriş noktalarının yoğunluk, özellik ve risk durumlarına göre öncelikler belirlenecektir. Eğitim süresi 2 gün olup, 1. gün teorik anlatım, 2. gün pratik uygulama ve sonrasında tatbikat planlanacaktır. Hedef Grup: Eğitime UGN lerde görev yapan tüm kuruluşların temsilcileri, yerel HSAD Planı na göre transport ve gözlem/karantina da görevli kuruluşların temsilcileri katılacaklardır. Bu eğitimler ihtiyaca göre yılda birden az olmamak kaydı ile senaryo değiştirilerek tekrarlanacaktır. Sorumlu Kuruluş: Proje Eğitim Ekibi, Proje Danışmanları, (THSSGM, TUHSAK, Valilikler, DLH, İşletici Kuruluşlar, AFAD, TAEK ve benzeri) 29