NOBEL TIP KİTABEVLERİ

Diyaliz El Kitabı Editör Dr. Adem Sezen İstanbul Bilim Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Diyaliz Bölümü NOBEL TIP KİTABEVLERİ

2013 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Diyaliz El Kitabı Editör: Dr. Adem Sezen ISBN: 978-975-420-981-5 5846 ve 2936 sa yı lı Fi kir ve Sa nat Eser le ri ya sa sı hükümleri ge re ğince her han gi bir bö lü mü, res mi ve ya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. Yayımcı : Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 Bas kı / Cilt : No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Kurtini Mevki, General Şükrü Kanatlı Cad. Ömerli - Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No : 12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri, Cenk Akay Kapak Tasarım : Cenk Akay Baskı Tarihi : Nisan 2013 - İstanbul NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ. MERKEZ - ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) 632 83 33 Faks: (0212) 587 02 17 CERRAHPAŞA Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı Park içi Cerrahpaşa-İstanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7 Kadıköy-İstanbul Tel: (0216) 336 60 08 ANKARA Sağlık Sokak No:17/C Çankaya (Sıhhiye) Tel: (0312) 434 10 87 ANTALYA Meltem Mahallesi Dumlupınar Bulvarı Başkent Sit. B Blok. No: 4 Meltem Tel: (0242) 238 15 55 BURSA Sakarya Mah. Bahriye Üçok Cad. Menekşe Sok. No: 21/18 Görükle, Nilüfer Tel: (0224) 224 60 21 DİYARBAKIR Kurt İsmail Paşa 2. Sokak No: 12/C Ofis Tel: (0412) 228 93 93 ELAZIĞ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43 İZMİR Kazım Dirik Mahallesi, 186 Sokak No: 21/B Bornova Tel: (0232) 343 10 50 SAMSUN Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6 Tel: (0362) 435 08 03

Önsöz Hemodiyaliz, günümüzde son dönem böbrek yetmezliğinin tedavisinde, sıklıkla uygulanan bir tedavi yöntemidir. Ülkemizde ve dünyada milyonlarca son dönem böbrek yetmezliği hastası, hemodiyaliz tedavisi ile hayatını sürdürebilmektedir. Hemodiyaliz tedavisi, ülkemizin her ilinde; hatta birçok ilçesinde, dünya standartları seviyesindeki kalite ile başarıyla uygulanmaktadır. Hemodiyaliz hizmetinin bu başarı seviyesine ulaşmasında diyaliz hekimlerinin, diyaliz hemşirelerinin ve diyaliz teknikerlerinin emek ve çabaları hiç kuşkusuz yadsınamaz. Sağlık hizmetinin başarısı ancak nitelikli ve bilgili sağlık personelinin yetiştirilmesi ve eğitimin sürekli hale getirilebilmesi ile mümkündür. Bu kitap diyaliz hizmetinde aktif çalışan ve bunun eğitimini almakta olan kursiyer diyaliz çalışanlarının eğitimine katkı sağlamak için hazırlanmıştır. Kitabın içeriğinde, akademik tartışma ve ayrıntılardan daha çok; diyaliz pratiğinde gerekli bilgiler ve edinilen tecrübeler bir süzgeçten geçirilerek aktarılmaya çalışılmıştır. Kitabımıza katkı veren yazar kadrosu, yıllardır diyaliz hizmetinin verilmesinde aktif görev yapan, belirli seviyede tecrübeye ulaşmış hekimlerden ve sağlık çalışanı yetiştirmekte uzmanlaşmış üniversitemizin öğretim üyelerinden oluşmaktadır. Bu kitap iyi niyetli bir düşüncenin ve büyük emeklerin sonucunda ortaya çıkmış ilk eserdir. İlk kitabın eksikliklerinin ve yanlışlarının olması kaçınılmazdır. Siz okuyucuların, bu kitap hakkında yapacağınız eleştiri, görüş ve önerileriniz daha sonraki kitap çalışmalarımız için motive edici ve yol gösterici olacaktır. Bu kitabın diyaliz teknikerliği öğrencileri, diyaliz kursiyerleri ve diyalizde çalışan tüm sağlık çalışanlarının eğitimi için bir katkı sunması dileğiyle, Saygılarımla, Dr. Adem SEZEN iii

İçindekiler KISIM 1...1 1. Hemodiyalizin Tarihçesi... 3 Adem Sezen 2. Tıp Etiği ve Hasta Hakları... 9 Birkan Tapan Mesleki Etik...10 Sağlık Hizmetlerinde Etiğin Yeri ve Önemi...10 Hasta Hakları...13 Türkiye de Hasta Hakları...14 Hasta Haklarının Gereklilikleri...15 Hasta Hakları İhlal Sebepleri...16 KISIM 2...19 3. Böbrek Anatomisi... 21 Sevinç Mutlu Anatomisi ve Komşulukları...21 Böbreküstü Bezleri...25 Üreterler...26 Mesane...26 Urethra...27 4. Böbrek Fizyolojisi... 29 İbrahim Söğüt Böbreğin Fonksiyonları...29 Böbrekte Kan Akımı...31 Taşıma Mekanizmaları...32 Klirens Kavramı...33 Asit-Baz Dengesinin Sağlanması...34 Hücre Dışı Sıvı Ozmolaritesinin, Sodyum, Klorür, Potasyum, Kalsiyum ve Fosfat Konsantrasyonlarının Böbrek Tarafından Dengelenmesi...37 KISIM 3...45 5. Kronik Böbrek Yetmezliği... 47 Adem Sezen Kronik Böbrek Yetmezliğinin Klinik Özellikleri...51 v

vi İçindekiler Acil Diyaliz Endikasyonları...53 Kronik Diyaliz Endikasyonları...53 6. Hemodiyaliz... 57 Adem Sezen Standart Hemodiyaliz...60 Kısa Günlük Hemodiyaliz...61 Gece uzun Hemodiyaliz...61 Ev Hemodiyalizi...62 Hemoperfüzyon...64 Hemofiltrasyon ve Yavaş Uzun Tedaviler...65 7. Periton Diyalizi... 71 Dürdane Yalçın Periton Diyalizinde Kullanılan Malzemeler...72 Periton Diyalizi Türleri...74 Periton Diyalizi Hasta Seçim Kriterleri...76 Periton Diyaliz Yeterliliğinin Takibi...78 Periton Diyalizinde Yaşanan Sorunlar...79 8. Renal Transplantasyon... 81 Ata Bozoklar Organ Nakli ve Ulusal Koordinasyon Sistemi...81 Canlı Vericili Organ Nakli...83 Kadavra Vericili Nakiller...84 Beyin Ölümü Kavramı...85 Böbrek Nakillerinde Donör Seçim Kriterleri...86 Ülkemizde Organ Nakli...88 KISIM 4...91 9. Hemodiyaliz Ekipmanları... 93 Adem Sezen Su Sistemi...93 Kaba Partikül Filtresi...97 Hamsu Tankı...97 Ön Arıtma Sistemi...100 Ters Osmos Cihazı...102 Ultraviyole Sterilizatörü...103 Bakteri ve Endotoksin Filtresi...103 Su Arıtma Sisteminin İzlenmesi Bakım ve Kontrolü...104

İçindekiler vii Taşınabilir Su Sistemleri...107 Hemodiyaliz Makinası...108 Kan Hattı...108 Diyalizat Hattı...111 Kontrol Panelleri, Güvenlik ve Kontrol Mekanizmaları...115 Hemodiyaliz Membranları...117 Şekillerine Göre Membranlar...118 Yapılarında İçerdikleri Maddelere Göre Membranlar...118 Diyaliz Membranın Performansını Belirleyen Faktörler...120 Hemodiyaliz Amaçlı Membran Seçiminde Değerlendirilmesi Gerekli Kriterler...120 A-V Setler ve A-V Fistül İğneleri...124 Hemodiyalizat...127 Merkezi Hemodiyalizat Sistemi...128 Hasta Başı Hemodiyalizat Hazırlama Sistemi...128 Hemodiyalizat Kompozisyonları...129 Hemodiyalizat Sodyum Konsantrasyonu...129 Hemodiyalizat Potasyum Konsantrasyonu...130 Hemodiyalizat Magnezyum Konsantrasyonu...132 Hemodiyalizat Kalsiyum Konsantrasyonu...133 Hemodiyalizat Glukoz Konsantrasyonu...135 Hemodiyalizat Bikarbonat Konsantrasyonu...136 KISIM 5...141 10. Hemodiyaliz Amaçlı Damar Erişim Yolları... 143 Mesut Kösem Damar yolunun Tarihçesi...145 Damaryolu Politikaları ve Önemi...146 Hemodiyaliz Kataterleri...148 Hemodiyaliz Kataterlerinin Komplikasyonları...151 Damaryolu Operasyonları İçin Hastanın Hazırlanması...154 Damaryolu Operasyonu Öncesi Değerlendirme...154 Arteriovenöz Fistüller...159 Anatomik Olarak Fistüllerin Sınıflandırılması...160 A-V Fistül Komplikasyonları...162 Hemodiyaliz Amaçlı Greftler...169 Greft Komplikasyonları...171 Damaryolunun Takibi...172

viii İçindekiler A-V Fistüllerin Fizik Muayene ile Değerlendirilmesi...174 Diyaliz Esnasında Yapılan Damaryolu Değerlendirmeleri...175 Renkli Doppler Ultrasonografi İncelemesi...176 Fistülografi...176 Fistül ve Greftin Kullanımı...177 KISIM 6...181 11. Hemodiyaliz İşlemi... 183 Dürdane Yalçın, Adem Sezen Hemodiyalize Başlama...183 Hemodiyalizi Sonlandırma...191 AV Fistül veya AV Grefti Olan Hastalarda Damar Girişimi...200 Vücut Ağırlığı Ölçümü...202 Vital Bulguların Takibi...205 Hemodiyalizde İlaç Uygulamaları...213 Hemodiyalizde Kan Alma...218 12. Hemodiyaliz Yeterliliği... 221 Hıdır Aslan Üre Kinetik Model...224 DOQI Hemodiyaliz Yeterliliği Kılavuzu...229 13. Antikoagülasyon... 241 Dürdane Yalçın Antikoagülasyon Teknikleri...242 Heparine Bağlı Komplikasyonlar...243 14. Diyalizde Kuru Ağırlık Kavramı... 245 Adem Sezen Hemodiyaliz Hastalarında Kuru Ağırlığın Belirlenmesi...246 Kuru Ağırlığın Azaltılması...247 Kuru Ağırlığın Artırılması...249 15. Hemodiyaliz Tedavisinin Akut Komplikasyonları... 253 Dürdane Yalçın, Adem Sezen Hemodiyalizde Sık Görülen, Ancak Daha Az Tehlikeli Komplikasyonlar...253 Hemodiyalizde Daha Az Görülen Fakat Daha Ciddi Olan Komplikasyonlar...260

İçindekiler ix KISIM 7...269 16. Hemodiyalizde Beslenme... 271 Tuba Kayan Tapan Diyaliz Hastalarında Beslenmenin Değerlendirilmesi...274 Diyaliz Hastalarında Enerji, Ptotein, Karbonhidrat, Yağ...275 Diyaliz Hastalarında Sıvı ve Mineraller...276 Diyaliz Hastalarında Vitaminler...277 17. Hemodiyaliz Hastalarında Karşılaşılan Klinik Durumlar... 279 Adem Sezen Hematolojik Sorunlar...279 Kas İskelet Sistemi...287 Sıvı-Elektrolit Metabolizması Bozuklukları...295 Gastrointestinal Sorunlar...299 Kardiyovasküler Hastalıklar...300 Endokrin Sorunlar...303 Nörolojik Sorunlar...304 Cilt Sorunları...306 Akciğer ve Plevra Hastalıkları...307 Ruhsal Sorunlar...308 Sistemik Hastalıklar...309 Seksüel Bozukluklar...311 Enfeksiyon Hastalıkları...312 Diğer Klinik Tablolar...314 18. Diyaliz Merkezlerinde Yapılacak Tetkikler... 317 Basri Yılmaz Diyaliz Hastalarına Yapılması Gereken Laboratuvar Tetkikleri...317 Numune Alma İşlemleri...320 Diyaliz Merkezlerinde Çalışan Personele Yapılması Gereken Tetkikler...321 Su Arıtma Sistemine Ait Yapılması Gereken Tetkikler...322 İNDEKS...327

Yazarlar Dr. Adem Sezen İstanbul Bilim Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğretim Görevlisi Yard. Doç. Dr. Birkan Tapan İstanbul Bilim Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğretim Üyesi Sevinç Mutlu İstanbul Bilim Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğretim Görevlisi Yard. Doç. Dr. İbrahim Söğüt İstanbul Bilim Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğretim Üyesi Dürdane Yalçın İstanbul Bilim Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğretim Görevlisi Op. Dr. Mesut Kösem Şişli Florence Nightingale Hastanesi, Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı, Diyaliz Cerrahisi Merkezi Direktörü Dr. Hıdır Arslan Hemodiyaliz Sorumlu Hekimi Dr. Basri Yılmaz Hemodiyaliz Sorumlu Hekimi Uzm. Dyt. Tuba Kayan Tapan T.C. İstanbul Bilim Üniversitesi, Avrupa Florence Nightingale Hastanesi Yard. Doç. Dr. Ata Bozoklar İstanbul Bilim Üniversitesi, Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi xi

Kısaltmalar A.,a.:Arter ACE: Anjiyotensin-dönüştürme enzimi ADH: Anti-diüretik hormon APD: Aletli periton diyalizi ALP: Alkalen fosfataz BUN: Kan üre azotu CCPD: Sürekli siklik periton diyalizi DM: Diabetes mellitus DMAH/ LMWH: Düşük molekül ağırlıklı heparin DOQİ: Disease Outcomes Quality Initiative / Klinik uygulamalar kılavuzu EPO: Eritropoetin ETO: Etilen oksit EMG: Elektromiyelografi GATA: Gülhane askeri tıp fakültesi GFD: Glomerüler filtrasyon değeri GFR: Glomerüler filtrasyon hızı GİS: Gastrointestinal sistem HD: Hemodiyaliz HF: Hemofiltrasyon HDF: Hemodiyafiltrasyon HIV: Human Immunodeficiency Virus / İnsan Bağışıklık Yetmezlik Virüsü IPD: İntermittan periton diyalizi KoA: Üre temizleme katsayısı KUF: Ultrafiltrasyon katsayısı KOAH: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı MI: Miyokard enfarktüsü MDRD: Modification of Diet in Renal Disease NPD: Nokturnal periton diyalizi NPCR: Normalleşmiş protein katobolizma hızı ONKOS: Organ nakli koordinasyon sistemi ONKKD: Organ nakli kuruluşları koordinasyon derneği PTH: Paratiroid hormon PD: Periton diyalizi PTFE: Politetrafloroetilen PET: Periton eşitleme testi RAAS: Renin- anjiyotensin-aldesteron sistemi RO: Reverse osmosis RRT: Renal replasman tedavisi SMC: Sentetik modifiye sellüloz SDBY: Son dönem böbrek yetmezliği SAPD: Sürekli ayaktan periton diyalizi SYUF: Sürekli yavaş ultrafiltrasyon SAVHF: Sürekli arterio-venöz hemofiltrasyon SVVHF: Sürekli veno-venöz hemofiltrasyon SVVHD: Sürekli veno-venöz hemodiyaliz TODS: Türkiye organ dağıtım sistemi Tx: Transplantasyon TMP: Transmembran basıncı TPD: Tidal periton diyalizi UKM: Üre kinetik modeli URR: Üre azalma oranı UKK: Ulusal koordinasyon kurulu UF: Ultrafiltrasyon V., v. : Ven xiii

Bu kitabın hazırlanması sırasında desteğini esirgemeyen, ortak zamanımızdan feragât eden sevgili eşime ve biricik kızıma teşekkürler...

KISIM 1

Hemodiyalizin Tarihçesi 1 Adem Sezen Dünyada diyalizle ilgili ilk çalışmalar ve görüşler 1854 ten önce ortaya çıkmasına rağmen, 1950 ye kadar pratik tedavi yöntemlerinden biri olamamıştır. Suni böbrek ile ilgili ilk çalışmalar ise 1912 yılında Abel, Rowtree, Turnel tarafından yapılmıştır. İlk defa deneysel olarak 1913 yılında böbreği alınmış köpeklere uygulanmış, 1946 yılında ise Kolff tarafından akut böbrek yetmezlikli bir hastada uygulanmıştır. 1960 yılına kadar kronik vakalarda kullanılmayan suni böbrek, bu tarihte kapalı kanülün (shunt) geliştirilmesi ile irreversible (geri dönüşümü mümkün olmayan) böbrek yetersizliği vakalarında da kullanılmaya başlanmıştır (Scribner ve arkadaşları, 1965). Fakat asıl çözüm Brescia ve Cimino nun getirdiği arteriyovenöz fistül teknolojisi ile elde edilmiştir. 1976 yılında PTFE greftin köprü greft olarak kullanılmaya başlanması hemodiyaliz tedavisinde vasküler girişimler için önemli bir kilometre taşı olmuştur. Greftler zamanla oldukça geniş bir kullanım sahası bulmuştur. Resim 2. Kolff-Brigham Diyaliz Makinesi: 1948 Resim 1. İlk Diyaliz Makinesi - 1943 Kolff, Rotating Drum 3

4 Diyaliz El Kitabı Resim 3. Kolff-Travenol ikiz bobin diyalizer. model. (RIE) 1959 Ev hemodiyalizi ilk kez 1960 lı yıllarda uygulanmıştır. 1970-1980 li yıllarda bazı ülkelerde oldukça yaygın olarak kullanılmıştır. (örneğin 1971 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde hemodiyaliz tedavisi uygulanan hastaların %42.8 ine ev hemodiyalizi uygulanmakta idi). Daha sonra ev hemodiyalizi uygulanan hasta sayısı giderek azalmıştır. Resim 4. Kolff orijinal 1946 döner tamburlu makine

Hemodiyalizin Tarihçesi 5 Türk Nefroloji tarihi ise 1950 li yıllara kadar dayanmaktadır. İlk nefroloji ile ilgili kitap Prof. Dr. Cavit Sökmen in 1951 yılında yazdığı ve 1961 yılında ikinci baskısı yapılan Dahili Böbrek Hastalıkları kitabıdır.1963 yılında, Dünya Sağlık Örgütü, Türkiyeye 3 hemodiyaliz makinası hibe etmiş. Bu makinalari Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesine, Hacettepe Tıp Fakültesine ve Ankara Hastanesine verilmiş. Ancak, ülkemizde ilk hemodiyaliz çalışmalarının, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Kliniği bünyesinde yapıldığı Ülkemizde Dünden Bugüne Diyaliz Kitabı ndan (1998) anlaşılmaktadır. İstanbul Üniversitesi- Cerrahpaşa Tıp Fakültesi nde 1965 yılı sonlarında ilk kez akut böbrek yetmezlikli hastalarda hemodiyalize başlanış ve 1966 yılından itibaren bu uygulamayı gerek oldukça sürdürmüştür. 1968 yılında Kemal Önen tarafından Haseki Tedavi ve farmakoloji kliniği resmi olarak kurulmuştur. 1970 tarihinde Ekrem Şerif Egeli başkanlığında Kemal Önen ve Necdet Koçak Türk Nefroloji Derneği ni kurmuşlardır. GATA Nefroloji Kliniği, 1979 tarihinde açılmış olmasına karşın, Nefrolojik girişimler, bu tarihten çok daha önce, bu konuya ilgi duyan öğretim üyeleri tarafından, İç Hastalıkları Kliniği bünyesinde başlatılmıştır. Hemodiyaliz uygulaması ise, ilk kez 1972 yılında Prof. Dr. Müştak Özüer tarafından başlamıştır. Hacettepe Tıp Fakültesi hemodiyaliz bölümü 1974 yılında Prof.Dr. Ümit Saatçi (Pediatrik Nefroloji) ve Doç. Dr. Bedri Özen (Fizyoloji Bölümünden) tarafından Çocuk Hastanesine bağlı olarak Prof. Dr. İhsan Doğramacı nın destekleriyle kurulmuştur. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Nefroloji seksiyonu ise Prof. Dr. Aydoğan Öbek tarafından 1975 yılında kurulmuştur. 1975 yılında Atatürk Üniversitesin de Ayla San ilk hemodiyaliz işlemini gerçekleştirmiş olup, rutin hemodiyaliz uygulamalarını 1978 yılında başlamıştır. 1980 yılında 1. Ulusal Diyaliz ve Transplantasyon Kongresi, Prof. Dr.Aydoğan Öbek başkanlığında yapılmıştır. Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi nde ilk hemodiyaliz uygulaması 1975 yılında Doç. Dr. Selahattin Çetin tarafından yapılmıştır. İlk arteriyovenöz fistül operasyonu aynı ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi nde1976 yılında Hemodiyaliz Ünitesini kurulmuş ve Türkiye de kurulan ilk hemodiyaliz merkezlerinden biri olmuştur. Prof. Dr. Müştak Özüer 1976 yılında Özel Çankaya Hastanesi nde, üç Travenol makine ile Türkiye de ilk özel hemodiyaliz merkezini kurmuştur. Samatya SSK Hastanesi nde 1978 yılında 8 adet Travenol RSP makine ve Dr. Metin Erman, Dr Ferdane Kutlar, Dr Fatma Karakullukçu dan oluşan bir ekiple bir hemodiyaliz merkezi açmıştır. İstanbul Haydarpaşa Numune Hastanesinde Dr. Mustafa Çakkak tarafından 1978 yılında 6 adet kazanlı Travenol marka hemodiyaliz cihazı ile diyalize başlanmıştır.

6 Diyaliz El Kitabı Resim 5. Cordis Dow Seratron DİYALİZ MAKİNESİ: 1979 İzmir SSK Tepecik Eğitim Hastanesi Hemodiyaliz Merkezi 1980 tarihinde Dr. Ferruh Üstün tarafından 5 adet Travenol marka diyaliz makinası ile kurulmuştur. Başkent Üniversitesi Ankara Hastanesi hayırsever vatandaşların katkılarıyla Ankara Bahçelievler de 1982 de 5 adet eski tip hemodiyaliz makinesi ile açılmıştır. 1982 de çıkan yönetmenlikle nefroloji bilim dalı olmuştur. Ülkemizde diğer diyaliz merkezlerin kurulmasında da Sayın Prof. Dr. Mehmet Haberal ın çok büyük katkıları olmuştur. Türkiye nin çeşitli bölgelerinde özel şubelerini açmıştır. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi nde hemodiyaliz uygulamaları, Prof. Dr. Müştak Özüer in kişisel çabaları ile, 1986 yılında başlamıştır. Dokuz Eylül Üniversitesi 1991 yılında, hemodiyaliz merkezini kurmuştur. Tarihi gelişmeler içinde Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi (1991), Trakya Üniversitesi (1995), Yüzüncü Yıl Üniversitesi (1997), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Düzce Tıp Fakültesi (1999) hemodiyaliz uygulamasına başlamıştır. Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Hemşireleri Derneği 1992 yılında İstanbul da Birsen Yürügen in öncülüğünde kurulmuştur.

Hemodiyalizin Tarihçesi 7 1996 yılından itibaren Sağlık Bakanlığı tarafından diyalizde çalışacak hemşire ve doktorlara diyaliz sertifika programları başlatılmıştır. Türk Nefrolojisi, 2000 yıllarına büyük mesafeler alarak girmiştir. Özel sektörde ve kamuda hızla diyaliz merkezi sayısı artmıştır. Artan merkez sayılarıyla birlikte diyaliz uygulamaları da çeşitlenmiş olup, 2004 yılında bir çok özel merkezde gece uzun süreli diyaliz uygulamaları hayata geçmiştir. Günümüzde ekonomik sebeplerden dolayı gece diyalizi uygulayan merkezlerin sayıları azalmaktadır. Diyaliz Hekimleri Derneği 2006 yılında Dr.Adem Sezen ve 11 arkadaşıyla birlikte İstanbul da kurulmuştur. Sağlık Bakanlığı tarafından 2010 yılında diyalizde çalışan sertifikalı hemşire ve doktorlar için resertifikasyon sınavı uygulanmaya başlandı. 2007-2010 yıllarında Ege üniversitesinde ev hemodiyalizi çalışmalarına başlanmış, 2010 yılınında Sağlık Bakanlığı tarafından ev hemodiyalizi genelgesi yayınlanmasıyla birlikte bir çok merkezde uygulamaya girmiştir. Sağlık Bakanlığı tarafından 10 Ekim 2012 de Resertifikasyon süresi hekim ve yardımcı sağlık personeli için 5yıl, dahiliye uzmanları için ise 3 yıl olarak değiştirildi. Ayrıca Müfredat çerçevesinde eğitim süreleri uzman tabipler için bir ay teorik ve pratik eğitim, takip eden bir ay boyunca esas görev yaptığı il içinde bir diyaliz merkezinde bir ay süre ile pratik eğitim olmak üzere toplam iki ay, tabipler için üç ay teorik ve pratik eğitim, takip eden bir ay boyunca esas görev yaptığı il içinde bir diyaliz merkezinde bir ay süre ile pratik eğitim olmak üzere toplam dört ay, tabip dışı personel için iki ay teorik ve pratik eğitim, takip eden bir ay boyunca esas görev yaptığı il içinde bir diyaliz merkezinde bir ay süre ile pratik eğitim olmak üzere toplam üç aydır denilerek eğitim süreleri ve şekli değiştirildi. Tablo 1. Ülkemizdeyıllara Göre Hemodiyaliz Merkez Sayıları Kurumun Adı 1996 1999 2002 2005 2008 2011 Sağlık Bakanlığı 97 %48.5 Üniversiteler 27 %13.5 S.S.K Hastaneleri 25 %12.5 Kamu (Diğer) 3 %1.5 Özel Sektör 48 %24 151 %47.5 29 %9.1 27 %8.5 4 %1.3 107 %33.6 202 %45.5 39 %8.8 33 %7.4 4 %0.9 166 %37.4 290 %50.3 49 %8.5 Sağlık Bakanlığına Devir oldu 238 %41.2 385 %46 52 %6.2 400 %47.8 432 %49.6 54 %6.2 385 %44.2 Toplam 200 318 444 577 837 871

8 Diyaliz El Kitabı Tablo 2. Ülkemizde Yıllara Göre Hemodiyaliz Cihaz Sayıları Kurumun Adı 1996 1999 2002 2005 2008 2011 Sağlık Bakanlığı 737 %32.2 Üniversiteler 540 %23.6 S.S.K Hastaneleri 320 %14 Kamu (Diğer) 19 %0.8 Özel Sektör 671 %29.3 1.150 %30.9 625 %16.8 387 %10.4 24 %0.6 1.537 %41.3 1.815 %31.9 872 %15.3 489 %8.6 22 %0.4 2.487 %43.7 2.999 %34.9 1.031 %12 Sağlık Bakanlığına Devir oldu 4.553 %53.1 4.069 %29.3 1.095 %7.9 8.715 %62.8 4.634 %30 1.144 %7.4 9.664 %62.6 Toplam 2.287 3.723 5.685 8.583 13.879 15.442 Tablo 3. Ülkemizde Yıllara Göre Hemodiyaliz Hasta Sayıları Kurumun Adı 1996 1999 2002 2005 2008 2011 Sağlık Bakanlığı 2.907 %30.7 Üniversiteler 2.197 %23.2 S.S.K Hastaneleri 1.541 %16.3 Kamu (Diğer) 56 %0.6 Özel Sektör 2.768 %29.2 3.994 %26.2 2.381 %15.6 1.761 %11.6 73 %0.5 7.034 %46.1 6.151 %26.4 2.821 %12.1 2.142 %9.2 54 %0.2 12.098 %52 9.587 %28.8 3.209 %9.7 Sağlık Bakanlığına Devir oldu 20.445 %61.5 10.316 %23.1 2.687 %6 31.657 %70.9 12.204 %23.9 2.989 %5.9 35.816 %70.2 Toplam 9.469 15.243 23.266 33.241 44.660 51.009 Kaynaklar 1. San A. Ülkemizde Dünden Bugüne Diyaliz. Vakıf Yayın No 24, Fersa Matbaacılık 1998. 2. San A, Öktenli Ç. Ülkemizde Diyaliz & Transplantasyon. Bizim Büro Basım Sanayi Yayın Dağıtım ve Limited Şirketi, 1999. 3. Ert uğ E. Erbay B. Travenol Böbrek Yetmezlikli Hastaların Sağıtımında Kullanılan Diyaliz Yöntemleri ile Ortaya Çıkan Sorunlar. Ankara Tıp Mecmuası 1980; 33: 386. 4. Türkiye 2011 yılı diyaliz istatistik yıllığı, Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Haziran 2012 5. Resmi gazete,10 Ekim 2012,Sayı:28437 6. http://renux.dmed.ed.ac.uk/edren/unitbits/historyweb/premisesmachs.html, 14.11.2012 tarihinde 7. Erek Nefroloji, 5. Baskı, 2004, Nobel matbaacılık