PRESLERDE ĐŞ GÜVENLĐĞĐ ÖNLEMLERĐ Emir ÖZASLAN Otomasyon Kısım Müd. TEKNOLOJĐ GRUBU COŞKUNÖZ METAL FORM SUNUM ĐÇERĐĞĐ: 1. HĐDROLĐK VE MEKANĐK PRES TANITIMI 2. PRESLERDE ĐLGĐLĐ CE REFERANSLARI 3. PRESLERDE RĐSK ANALĐZĐ YÖNTEMĐ 4. PRES TEHLĐKE SEVĐYESĐ VE GÜVENLĐK KATAGORĐLERĐ 5. PRES EMNĐYETĐ HAKKINDA BAZI SORULAR 6. PRESLERDEKĐ TEHLĐKELER VE TEMEL EMNĐYET TEDBĐRLERĐ 6.1 MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER 6.2 MEKANĐK PRESLER 6.3 HĐDROLĐK PRESLER
PRESLER Presler elektrik motorundan aldıkları dönme enerjisini mekanik enerjiye çevirerek, malzeme şekillendirme işlemlerinde kullanılan makinelerdir. Presler temel olarak iki gruba ayrılırlar; 1. MEKANĐK PRESLER 2. HĐDROLĐK PRESLER MEKANĐK PRESLER Mekanik presler bir elektrik motoru tarafından tahrik edilir ve kuvvet iş parçasına kızaklar tarafından mekanik olarak iletilir. Enerji depolamak için volan kullanılır. Parçayı şekillendirmek için gerekli kuvvet, volan büyüklüğünü belirler.
HĐDROLĐK PRESLER Hidrolik preslerde güç, bir veya daha fazla sayıdaki pistona uygulanan hidrostatik basınç ile sağlanır. Basınç hidrolik pompanın elektrik motoru ile döndürülmesi ile elde edilmektedir. Değişken debi ve basınç ile hız ve tonaj ayarlanabilmektedir. Hidrolik preslerde çok büyük tonajlara çıkılabilmektedir. (Ör: 60.000 ton) CE (CONFORMITY EUROPE): PRESLERDE ĐLGĐLĐ CE REFERANSLARI Avrupa konseyi tarafından yayınlanan Yeni Yaklaşım Direktifleri, bir çok ürün için sağlık, güvenlik çevre-tüketiciyi koruma ve mümkün olduğu durumlarda evcil hayvanların korunması yönünde zorunlu şartları içermektedir. Sözkonusu direktifler kapsamında, birçok ürünün Avrupa Birliği üyesi ülkelerde serbestçe dolaşabilmesi için, ilgili direktiflere ve uyumlaştırılmış standartlara uygunluğunu belgeleyen CE işaretini taşıması mecburidir. Uyumlaştırılmış yasalar çerçevesinde 2003 yılından itibaren Türkiye de de bu durum zorunlu hale gelmiştir. Direktifler, bir şekilde yerine getirilmesi gereken zorunluluklar olarak görülmemeli, makinelerimizi gerçekten emniyetli hale getirmek için bir rehber olarak ele alınmalıdır.
PRES TEHLĐKE SEVĐYESĐ VE GÜVENLĐK KATAGORĐLERĐ TEHLĐKE SEVĐYESĐNE GÖRE GÜVENLĐK KATAGORĐSĐNĐN BELĐRLENMESĐ S1:Hafif hasar EN 954-1 Güvenlik Katagorisi B 1 2 3 4 S2: Ciddi Hasar Hasarın Şiddeti F1:Nadiren F2: Sık sık Tehlikeye maruz kalma sıklığı ve süresi P1 P2 P1 P2 Tehlikeyi önleme olasılığı P1:Belli koşullada olası P2:Çok zor Presler en tehlikeli makineler sınıfında olup uygulanacak emniyet sistemlerinin en az katagori-4 seviyesinde olması gerekir.
GÜVENLĐK KATAGORĐLERĐ Katagori-B: Bir arıza olması durumda, güvenlik fonksiyonu kaybolur. Katagori-1: Bir arıza olması durumda, güvenlik fonksiyonu kaybolur. Ancak arıza olasılığı B ye göre daha azdır. Katagori-2: Makine çevrimine başlamadan önce, mevcut bir arıza varsa, güvenlik sistemi arızayı tespit eder ve çalışmasına izin vermez. Ancak arıza makine çevrim yaptığı esnada oluşursa güvenlik kaybolur. Sadece oto kontrol var. Katagori-3: Bir arıza oluşumunda güvenlik korunur. Ancak tüm arızalar algılanamaz. Algılanamayan arızaların birikimi güvenliğin kaybolmasına neden olur. Sadece yedekleme var. Katagori-4: Arızaların oluşmasında, güvenlik fonksiyonu her zaman devrededir. Arızalar güvenlik kaybolmadan tespit edilir ve arıza giderilmeden yeni çevrime izin verilmez. Hem yedekleme hem de oto kontrol var. PRES EMNĐYETĐ HAKKINDA BAZI SORULAR
PRES EMNĐYETĐ HAKKINDA BAZI SORULAR 1. Đşletmemizde bugüne kadar ciddi bir kaza olmadı. Bizde kaza olma ihtimali çok düşük. Ekstra emniyet tedbiri almamıza gerek var mıdır? EVET. Đstatistiksel veriler emniyeti garanti etmez. %1 olasılık dahi iş kazası kavramında çok yüksektir. Böyle bir işletmede kaza riski pusuda bekliyor olacaktır. 2. Preslerde çalışan işçilerimiz çok tecrübeli ve dikkatli kişilerdir. Bu nedenle ek emniyet tedbiri almamıza gerek var mıdır? EVET. Duygusal bir varlık olan insanın; üzgün, kızgın veya dalgın anları mutlaka olacaktır. Emniyet tedbirleri de en tecrübesiz insanın en dalgın zamanında dahi kazadan koruyacak şekilde tasarlanmış olmalıdır. Ayrıca makinelerimiz sadece operatorü değil, o civarda herhangibir sebeple bulunmuş kişileri de koruyacak şekilde emniyetli olmalıdır. PRES EMNĐYETĐ HAKKINDA BAZI SORULAR 3. Emniyetli presin ek maliyeti ile buna dikkat etmeyen rakiplerimle hala rekabet edebilirmiyim? EVET. Sürekli ve güvenilir üretim hattı. Güvenle çalışan iş gücündeki verimlilik artışı Çalışanlar tarafından tercih edilen iş yeri, işçilik maliyetlerinde düşüş. Emniyetli fabrika imajının oluşturduğu değer ile yeni iş imkanları 4. Emniyete önem veriyoruz. Ancak önümüzdeki önemli ve acil işlerimizi tamamlayalım hemen emniyet konusuna başlayacağız. Đşletmede emniyet eksikliği varsa, bugün dahi çok geç kalınmıştır. Olağan işlerimize paralel derhal başlatılmalıdır. Yeni makine alımlarında emniyet kritilerleri ön planda olmalı. Đşletmedeki mevcut makineler de hızla emniyetli seviyeye getirilmelidir.
PRESLERDEKĐ TEHLĐKELER VE TEMEL EMNĐYET TEDBĐRLERĐ MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER EMNĐYET DEVRELĐ TEDBĐRLER MEKANĐK-HĐDROLĐK PRES ORTAK TEDBĐRLER MEKANĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER HĐDROLĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER PRESLERDEKĐ TEHLĐKELER VE TEMEL EMNĐYET TEDBĐRLERĐ MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER EMNĐYET DEVRELĐ TEDBĐRLER MEKANĐK-HĐDROLĐK PRES ORTAK TEDBĐRLER MEKANĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER HĐDROLĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER
MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER Korkuluk Ayak dayaması Koruma kapakları MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER Koruma Kapakları: Sürekli dönen volan ve kayış sistemi de tehlike teşkil etmektedir. Bu nedenle etrafının uygun şekilde kapatılması gerekmektedir. Volan ve kayış koruma kapağı
MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER Koruma Kapakları: Otomatik sac sürme ile beslenen preslerde sacın girdiği kısma elin girmesini engeleyecek ancak sacın geçmesine müsade edecek tarzda fensler tasarlanmalıdır. Sacın geçmesine müsade eden kapaklar MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER Merdiven: Merdiven ilgili CE standardına uygun olarak yapılmalıdır. Yerden min.2200m ve max.3000mm den sonra, geriye düşmeyi önlemek üzere sırt koruma sistemi bulunmalıdır. Merdiven
MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER Ergonomi: Prese parça yükleme ve boşaltma operasyonları için pres tasarımında ergonomi kurallarına dikkat edilmelidir. Ergonomi PRESLERDEKĐ TEHLĐKELER VE TEMEL EMNĐYET TEDBĐRLERĐ MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER EMNĐYET DEVRELĐ TEDBĐRLER MEKANĐK-HĐDROLĐK PRES ORTAK TEDBĐRLER MEKANĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER HĐDROLĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER
ACĐL STOP BUTONU Acil stop butonları, sarı zemin üzerine kırmızı renkli buton olmalıdır. Basıldığında kalıcı olmalıdır. Acil stop butonu geri çekildiğinde, reset butonuna basılmadan pres tekrar çalışmaya hazır hale gelmemelidir. Makine üzerinde acil stopa benzeyen fakat başka amaç ile kullanılan butonlar bulunmamalıdır. Bunlar panik anında acil stopa basacak kişiyi yanıltacaktır. ACĐL STOP BUTONU Presin tehlikeli bölgelerine acil stop butonları yerleştirilmelidir. Dört kolon üzerine Üst köprü üzerine Çiftel sehpalarının üzerine Ana kumanda panosu üzerine Mevcut ise pres çukuruna
ACĐL STOP BUTONU Preslerde acil stop devresi katagori-4 e göre tasarlanmaldır. Emniyet modülleri veya Emniyetli PLC ile acil stop devresi oluşturulmalıdır. 24Vdc Acil Stop Güvenlik modülü Veya Safety PLC K1 K2 K1 K2 K1 K2 Tehlikeli hareket devresine 0V ÇĐFTEL KONSOLU Çiftel konsolu operatorun koç tehlikeli yönde hareket ederken, tehlike bölgesinden uzak kalmasını sağlamak içindir. Çift el butonlarının üst kısımlarında aşağıdaki gibi koruma olmalıdır. Bu korumalar operatorün tek kolunu kullanarak dirseği ile diğer butona basmasına engel olmalıdır. Dirseği Temsil eden Deney konisi
ÇĐFTEL KONSOLU Çift butonları özel çiftel güvenlik modülüne veya emniyetli plc lere kat-4 e uygun şekilde bağlanmaldır. Kesinlikle direkt standart plc ye veya kumanda devresine bağlanmamalıdır. 24Vdc Çift El Güvenlik modülü veya Safety PLC 0V ÇĐFTEL KONSOLU Bu modüller her iki buton arasında 0.5sn lik gecikmeye müsade eder. Böylece operator şekildeki gibi bir butona cisim sıkıştırıp tek el ile üretim yapamayacaktır.
ÇĐFTEL KONSOLU Birden fazla operatorun çalışması gereken preslerde, kalıba göre operator sayısı da değişmektedir. Bazen 2 bazen de 4 operator çalışabilmektedir. Buradaki en büyük risk, herhangibir operatorün, kendi çiftel konsolunun aktif olduğu zannederek üretime devam etmesidir. Bu riski ortadan kaldırmak için, 3 4 önlemler alınmalıdır. Bu önlemlerden birisi, aktif edilmemiş çiftele basıldığında presin uyarı vermesi ve hataya geçmesidir. PRES Ayrıca herbir operatorün kendi çiftelini prese dahil edebilmesi ve aktif olduğundan emin olmasını sağlayacak sistemler uygulanmalıdır. 2 1 Her vardiyadiya değişim öncesi operatorlerin ilk olarak çiftel testi yapması talimat ile sağlanmalıdır. IŞIK PERDELERĐ Işık perdesi operatorün korunmasında en önemli cihazlardan birisidir. Operatorlerin yükleme ve boşaltma yaptığı yere konulmalıdır.
IŞIK PERDELERĐ Koç tabladan de kadar uzaklığa yerleştirileceği önemlidir ve ilgili CE standardına göre hesaplanmalıdır. Koç tablaya doğru eli uzanan operatorün eli, koç tablaya ulaştığında koç tablanın durmuş olmasını sağlayan bir mesafe hesabıdır. S IŞIK PERDELERĐ 75mm den büyük ölü alan kalmamalıdır. Şekilde görüldüğü gibi Yatay bir ışık perdesi ilavesi çözüm olacaktır. Işık perdesi ışın aralıkları: Dikey için 14mm-20mm parmak koruma olmalıdır. Yatay için ise 30-50mm yeterlidir.
IŞIK PERDELERĐ Alıştırma ve deneme preslerinde olduğu gibi, operator ışık perdesini geçip içerideki kalıp üzerinde bir işlem yapacak ise, ışık perdeleri her defasında manuel resetlenmelidir. Arka ışık perdeleri sadece arkadan, ön ışık perdeleri de sadece önden Resetlenebilmelidir. kalıp PRES NOT: Üretim preslerin operator, Yükleme ve boşaltma yaparken Işık perdesi içinde kaldığı için Otomatik reset modu kullanılabilmektedir. KAPAK SVĐÇLERĐ Operator tarafından kullanılmayan arka, sağ ve sol yanlar, uygun kapaklar ile kapatılmalıdır. Bu kapaklar emniyet sviçleri içermelidirler.
KAPAK SVĐÇLERĐ Otomatik çalışan preslerde, kalıptan bir parça, çapak vs fırlama ihtimali var ise, açılır kapanır fens ile operator ve çevredeki kişiler korunmalıdır. Bu fens kalıptan fırlayacak cisimleri engelleyecek şekilde olmalıdır. Fens kapalı sviçleri emniyet devresine kat-4 olarak bağlanmalıdır. PRES MOD SEÇĐM ANAHTARI Pres modları emniyet devresine bağlanmalıdır. Üzerine anahtar takılabilen bir seçici anahtar kullanılmaldır. PRES MODLARI: - KAPALI - REGLAJ AYARI - KESĐKLĐ ÇALIŞMA - TEK VURUŞ - SÜREKLĐ ÇALIŞMA - MOBĐL TABLA
PRESLERDEKĐ TEHLĐKELER VE TEMEL EMNĐYET TEDBĐRLERĐ MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER EMNĐYET DEVRELĐ TEDBĐRLER MEKANĐK-HĐDROLĐK PRES ORTAK TEDBĐRLER MEKANĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER (EN 692) HĐDROLĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER MEKANĐK PRES KAVRAMA/FREN DUAL VALFĐ Mekanik preslerde, koç tabla hareketi kavrama/fren grubuna hava gönderilmesi ile sağlanmaktadır. Bu havayı yönlendiren valf mekanik presin en kritik emniyet elemanıdır.
MEKANĐK PRES KAVRAMA/FREN DUAL VALFĐ Kavrama valfi olarak kesinlikle bu iş için üretilmiş ürünlerden kullanılmalıdır. Kavrama valfleri çiftlenmiş valf grubundan oluşur. Đki valf birden açmadıkça hava geçişine müsade etmez. MEKANĐK PRES DÖNER KAM GRUBU S1 S2 Emniyet devreleri koç hareketi S1 ve S2 emniyet kamları ile izlemektedir. 1. Koç tabla üst noktada bilgisi (330-15) 2. Koç tabla alt noktayı geçti yukarı çıkıyor bilgisi (180 350) Emniyet kamlarının her ikisi de önemli olup, bu kamların mekanik kam ve zamanla pozisyonunu kaybetmeyen yapıda olması gerekmektedir.
MEKANĐK PRES DÖNER KAM ZĐNCĐR SVĐÇLERĐ Döner kam grubu hareketi zincir vasıtasıyla gerçekleşiyorsa, bu zincirler çift olmalı ve iki ayrı sviç ile izlenmelidir. PRESLERDEKĐ TEHLĐKELER VE TEMEL EMNĐYET TEDBĐRLERĐ MEKANĐKSEL TEMEL TEDBĐRLER EMNĐYET DEVRELĐ TEDBĐRLER MEKANĐK-HĐDROLĐK PRES ORTAK TEDBĐRLER MEKANĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER HĐDROLĐK PRESE ÖZGÜ TEDBĐRLER (EN 693)
HĐDROLĐK PRESTE EMNĐYET VALFLERĐ Emniyetli bir hidrolik preste bulunması gereken min. emniyet valfleri aşağıdaki gibidir. V1 : Silindir üstüne giden basıncı kesen valf V2 : Silindir üstündeki basıncı tanka boşaltan valf V3 : Silindir altındaki silindirin aşağı düşmesini engelleyen valfler HĐDROLĐK PRES KOÇ TABLA KĐLĐTLEME SĐSTEMLERĐ ÜST NOKTA KĐLĐT SĐSTEMĐ: Pres bakım esnasında, veya alıştırm preslerinde kalıp üzerinde işlem yaparken, koç tablanın altına girilmesi gerekebilir. Bunun için koç tablayı üst noktada kilitleyen sistemler kullanılmalıdır. Kilit pozsiyonları sviçler ile emniyet devresi tarafından izlenmelidir.
HĐDROLĐK PRES KOÇ TABLA KĐLĐTLEME SĐSTEMLERĐ EMNĐYET BARLARI: Daha çok alıştırma preslerinde kullanılır. Operator kalıp içindeki işlemine başlamadan önce, üst koç ile alt tabla arasına alır. Daya kolonlarının dışarıda olması emniyet sviçleri ile izlenmektedir. EMNĐYET KUPALARI: Yine alıştırma preslerinde, operator kalıp içinde işlem yaparken, üst kalıbın düşmesini engellemek maksadıyla, iki kalıp arasında emniyet kupaları koyarak işine başlamalıdır. Preslerin dört kolonuna, emniyet kupa soketleri monte edilir. Operator tarafından kupalar kolondan alındığında presin emniyet devresi, koç tablanın hareketini engelleyecektir. TEŞEKKÜR EDER, GÜVENLĐ ĐŞ GÜNLERĐ DĐLERĐZ,