AŞK EVLĐLĐK ĐÇĐN YETER LĐ MĐ? EVLĐLĐĞE HAZIRLIK GEREKĐR MĐ? http://www.psinema.org/dergi7/dergi.htm Film Analizi: Çık Aramızdan (License to Wed) Evlilik kararı alma sürecinin birçok değişkene bağlı olduğu düşünülse de, aşkın bu kararı almada önemli bir rol oynadığı kabul edilmektedir. Çık Aramızdan filminin kahramanları Sadie (Mandy Moore) ve Ben (John Krasinski) de yoğun yaşadıkları aşkı, hızla evliliğe dönüştürmek isteyen çiftlerden biridir. Evlenmek için her şeyleri (!) hazır olan çifti psikolojinin görece yeni bir alanı frenler: "Sağlam Evliliğe Hazırlık Kursu". Kursun yaratıcısı Sadie nin aile kilisesi St. Augustine in rahibi Frank dir (Robin Williams). Film, çiftin bu kurs içerisindeki zorlu maceralarını eğlendirici biçimde anlatır. Evlilik Đçin Neler Gerek? Eskiler Đki gönül bir olunca samanlık seyran olur. deseler de, evliliğe hazırlık denince birçok kişinin kafasında yüklü bir alış-veriş listesi belirmektedir. Büyük kalemde öncelik ev gelmektedir. Ardından evi dolduracak, hatta biraz taşıracak eşyalar; yatak odaları, oturma grupları, mutfak, banyo eşyaları, beyaz (ya da ankastre) eşyalar ve son dönemin olmazsa olmazları elektronik eşyalar. Uzayıp giden liste, evlilik adaylarının ve ailelerinin boynunu bükerken, düğün organizasyonu onların son birikimleri ve enerjilerini götürmektedir. Film kahramanlarımız Sadie ve Ben in alışveriş sahnesi ve yaşadıkları gerilim birçok çifte tanıdık gelecektir. Bu noktada düğün, limitlerinin sonuna gelen ve toleransları düşen, gelin, damat ve ailelerinin çatışma alanı olarak görülür. Tüm bu telaşın sonunda düğün fotoğrafları savaş anılarına ve balayları acı hatıralara dönüşür. Bu engelleri aşıp evlenen çiftleri ise romantizmi yaşamak dışında birçok yeni görev beklemektedir. Her değişim, her karar, her problem çift için ardı arkası kesilmeyen sınavlara dönüşmeye başlar: aile ilişkileri, sınırlar, yeni roller, maddi konular, sosyal ilişkiler, cinsellik, ebeveynlik. Uyum sağlanması gereken liste uzadıkça çatışmalar artmakta ve evlilikler çatırdamaktadır.
Evliliğe Psikolojik Hazırlık Bu düğün ve evlilik travmaları arasında, yüksek boşanma oranlarını gören psikologlar boşanma konusu üzerinde çokça çalışmalar yapmışlar ve hala da yapmaktadırlar. Boşanma oranları batı ülkeleri için %40 lara varırken, Türkiye için, kesin istatistikler bilinmemekle birlikte, artan bir ivmeden bahsetmek mümkün görünmektedir. Bu alanda çalışan uzmanlar öncelikle boşanmayı yordayan etmenlere bakmışlar ve ardından önleyici müdahaleler geliştirilmeye çalışmışlardır. Bu alanda Markman (2004) ve Gotman ın (2000) çalışmaları önde gelmektedir. Çalışmalar, olumsuz etkileşimde bulunan çiftlerin diğerlerine göre evliliklerinde daha fazla zorluk ve sorunla karşılaştığını bildirmektedir. Evlilik öncesi danışmanlık ve evliliğe hazırlık programları da temelde bu bulgular üzerinde inşa edilmektedir. Önleyici Çalışmalar başlığı altında kategorize edebileceğimiz bu çalışmaların yurt dışındaki bazı örneklerine baktığımızda boşanma oranlarının düşmesine katkıda bulunduğunu ve aile içi şiddet ve uyuşmazlığın engellenmesinde büyük önem taşıdığı görülmektedir. Bu noktada Stahmann ve Hiebert (1997) evlilik öncesi danışmanlık ve evliliğe hazırlık çalışmalarında hedefleri şöyle sıralamaktadır: 1.Evlilik yaşantısına geçişi kolaylaştırmak 2.Uzun ve kısa vadede çiftlerin ilişkideki tatminini sürekli kılabilmek 3.Đletişim becerilerini arttırmak 4.Đlişkide yakınlığı ve bağlılığı arttırmak 5.Đlişkide güven ortamını güçlendirmek 6.Problem çözme ve karar verme becerilerini güçlendirmek Çık Aramızdan filminde de Frank in "Sağlam Evliliğe Hazırlık Kursu" neredeyse bu hedeflerin hepsini kapsamaktadır. Özellikle gözleri bağlı gelin adayının, müstakbel damat adayının, arka koltuktan verdiği talimatlarla araba kullanma sahnesi güven ilişkisi ve iletişim alanında çalışanlara parmak ısıttıracak bir uygulama olarak görülebilir. Yine bir başka sahnede ki dağ başında lastik değiştirme simülasyonu da problem çözme alanı için icat edilmiş renkli bir örnek oluşturmaktadır. Robot bebeklerle ebeveynlik uygulaması ise çiftimize, canlandırma dışında yaşantısal deneyimleme (in-vivo exposure) imkânını sunmaktadır. Frank ın eğlenceli programı gibi, evlilik öncesi danışmanlığın temel üç özelliği Stanley ve Markman (1997)
tarafından şöyle özetlenmektedir: Eğitsel, Geliştirici ve Önleyici. Böylesi bir hazırlık programında çiftler hem farklı alanlarda bilgiler edinmekte, becerilerini geliştirmekte ve olası problem alanları için önleyici çalışmalar içerisinde yer almaktadır. Böylesi programların etkilerine dair yapılan bir çalışmada; %80 katılımcının çift ilişkisi üzerinde olumlu etki belirlenirken %20 katılımcı üzerinde de düşük yada nötr etkisi olduğu belirlenmiştir (Stanley ve Markman, 1997). Uluslararası bir derginin (Journal of Family Psychology) 2007 bahar sayısında evlilik öncesi eğitimin evlilik doyumu ile yüksek düzeyde, diğer yandan yıkıcı çatışmalar ile düşük düzeyde ilişkili olduğu bildirilmektedir. Yine aynı dergide yayınlanan, A.B.D de 3.344 yetişkin ile yapılan bir çalışmada evlilik öncesi eğitim alan çiftlerin %31 oranda daha düşük boşanma riskine sahip oldukları belirtilmektedir. Evlilik Öncesi Danışmanlık ve Evliliğe Hazırlık Bu alanın kısa tarihine baktığımızda, bilinen ilk evlilik öncesi çalışma 1962 de Đspanya da bir kilisede başlamıştır (Rahip Frank in de bu ekolden geldiği söylenebilir!). Bunu takip eden yıllarda, akademi çevrelerinde de benzer çalışmaların başladığı görülmektedir. 1970 li yılların başında Sauber, Florida Devlet Üniversitesinde ilk evlilik ilişkisini geliştirme programını hazırlayarak oldukça başarılı sonuçlar almış ve sonraki çalışmalara öncülük etmiştir. Sauber in ardından 1979 da Miller, Nunnaly ve Wackman, 1981 de ise L abate tarafından benzer programlar geliştirilmiş ve çalışmalar yapılmıştır. Bu programların tümünde araştırmacılar evlilik yaşamı hakkında bilgi ve evlilik sürecindeki tartışmalar gibi öğeler üzerinde durmuşlardır (Kalkan, 2002). Frank in "Sağlam Evliliğe Hazırlık Kursu" yanı sıra bu andaki programlara baktığımızda; Guerney ve arkadaşlarının (1986) Pensilvanya State Üniversitesinde geliştirdikleri Đlişki Geliştirme Programı (The Relationship Enhancement Program, RE) başta gelmektedir. Pozitif yönelimli olan bu program temel görülen ilişki faktörlerini güçlendirilmesi ve geliştirilmesini içermektedir. Markman ve arkadaşları (1993) ise Denver Üniversitesinde Đlişki Geliştirme ve Önleme Programını (The Prevention And Relationship Enhancment Program, PREP) yapılandırmışlardır. Daha çok ilişkilerin negatif boyutlarına odaklana program, çatışma ile baş etme ve diğer temel sorunlara yaklaşımları içermektedir. Yine Olson ve arkadaşlarının (1999) Hazırlık/Gelişme Programı (The Prepare/Enrich Programme) ve Stahmann ve Hiebert in (1997) Bütünsel Evlilik Öncesi Danışmanlık Programı (The Integrative Premarital Counselling Programme) bu çalışmaların önde
gelenleri arasında sıralana bilir. Đlişki Değerlendirme Envanterleri Evlilik öncesi danışmanlık ve evliliğe hazırlık alanı kendi değerlendirme envanterlerini de oluşturmaya başlamıştır. Yabancı literatürde ki evlilik öncesi değerlendirme envanterleri arasında en bilinen ve en yaygın kullanılanları; Holman ve arkadaşlarının Đlişki Değerlendirme Anketi (Relationship Evaluation Qestionnaire, RELATE), Olson un Evlilik Öncesi Kişisel ve Đlişki Değerlendirme Envanteri (Premarital Personal and Relationship Evaluation, PREPARE) ve Markey in Çiftlerin Açık Đletişimini Destekleme Envanteridir (Facilitating Open Couple Communication, Understanding, & Study, FOCUS). Tüm bu envanterler; beklentiler, kişilik, iletişim, çatışma çözümleme, mali idare, sosyal aktiviteler, cinsel yaşam, çocuklar ve ebeveynlik, aile ve arkadaşlar, roller ve din gibi başlıkları içermektedir. Önleyici Bir Çalışma Özellikle doksanlarda gelişmeye başlayan bu alan, günümüz çiftlerinin evliliğe hazırlık listesine yeni bir kalemin eklenmesini sağlamıştır. Evlilik öncesi danışmanlık ve evliliğe hazırlık programlarının boşanma riskini azaltıp ilişkiyi güçlendirdiğine dair bulguların artması bu alana olan ilgiyi arttırmaktadır. Çık Aramızdan filminde Frank in izlediği Sadie ve Ben de bu zorlu kursu tamamladıktan sonra karşımıza ilişkideki güveni, iletişimi ve bağlılığı artmış olarak çıkmaktadır. Aile ve çift terapisi uygulamaları ardından, tedavi edici olarak değil önleyici bir çalışma olarak, evlilik öncesi danışmanlık ve evliliğe hazırlık çalışmaları Türkiye de de klinik uygulamamıza girmeye başlamıştır. Evlilikleri ne şanlı düğün törenleri ne de şaşalı eşyaların yaşatmayacağı kesindir. Bu yüzden, aşkla başlayan evliliğin soluğunun çabuk kesilmemesi için, hazırlık listesinin başına evlilik öncesi danışmanlık gelmelidir.
Kaynaklar: Markman, H.J., Stanley, S.M., Blumberg, S.L., Jenkins, N. H., & Whitely, C. (2004). 12 Hours to a Great Marriage. New York: Wiley and Sons. Gottman, J. (2000). Seven Principles for Making Marriage Work. Random House Inc. Stahmann, R.F. and Hiebert, W.J. (1997). Premarital and Remarital Counseling: the Professional s Handbook. San Francisco, CA: Jossey-Bass Stanley, S.M. and Markman, H.J. (1997). Acting on what we know: the hope of prevention. Family Imapact Seminar, Washington, DC, June. Kalkan, M. (2002). Evlilik ilişkisini geliştirme programının, evlilerin evlilik uyum düzeyine etkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Markman, H.J., Renick, M.J., Floyd, F.J., Stanley, S.M., & Clements, M. (1993). Preventing marital distress through communication and conflict management training: A four and five year follow-up. Journal of Consulting and Clinical Psychology, Vol. 62, No. 1, pp. 70-77. Guerner, B.J.Jr., Brock, G. and Coufal, J. (1986) Integrating marital therapy and enrichment: the relationship enhancment approach. In N.S. Jacobon and A.S. Guerman (eds) Clinical Handbook of Marital Therapy (pp. 151-172). New York: Guilford Pres. Olson, D. H. & Olson, A. K. (1999) PREPARE/ENRICH Program: Version 2000. Journal of Family Ministry, 11, 4, 28-53. Olson, D. H. & Olson, A. (2000) Empowering Couples: Building on Your Strengths. Minneapolis, MN: Life Innovations. American Psychological Association Press Release (2004): Negative interactions in marriage can lead to more health problems in older couples: http://www.apa.org/releases/neg_interactions.html http://licensetowedthemovie.warnerbros.com/ Serkan Özgün, Dr. Klinik Psikolog