ISSN: 2148-0273 Cilt 1, Sayı 2, 2013 / Vol. 1, Issue 2, 2013 Farklı Donam Faktörlerine Göre Donatılmış Galsama Ağları ile Yakalanan Luciobarbus mystaceus (Pallas, 1814) Bireylerinde Total Boy ile Vücut Çevresi İlişkisinin Araştırılması Fatma AYDIN*, Fahrettin YÜKSEL** Özet Luciobarbus mystaceus Keban Baraj Gölü balıkçılığında en önemli türlerden birisidir. Ekonomik değeri oldukça yüksektir. Bu türün avcılığı bölgede galsama ağları ile yapılmaktadır. Galsama ağları seçiciliği en yüksek balık yakalama aletidir. Türün morfolojik yapısı yakalanabilirliği önemli derecede etkilemektedir. Bu araştırmada, L. mystaceus bireylerinde total boy ile vücut çevresi arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırma Mayıs 2011 ile Temmuz 2012 tarihleri arasında Keban Baraj Gölü nün Pertek Bölgesi nde yürütülmüştür. Farklı donam faktörlerine (0,30; 0,40; 0,50; 0,60 ve 0,70) sahip galsama ağlarıyla yakalanan balıklarda total boy ile galsama arkası ve dorsal yüzgeç hizasından ölçülen vücut genişlikleri arasında kuvvetli doğrusal bir ilişkinin bulunduğu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Luciobarbus mystaceus, galsama ağları, donam faktörü, seçicilik Investigation of Relationship Between Total Lengths and Body Girths of Luciobarbus mystaceus (Pallas, 1814) Caught with Gillnets with Different Hanging Ratios Abstract Luciobarbus mystaceus is one of the most important fish species in the Keban Dam Lake fisheries. Its economic value is considerably high. Catching of this species is carried out with gillnets in the region. Gillnet is the most selective fishing gear. Morphological structure of fish affect to catchability. In this study, it is investigated that relationship between total length and body girth of L. mystaceus. The investigation was carried out in the Pertek Region of Keban Dam Lake between May 2011 and July 2012. In the fishes caught with gillnets with five different hanging ratios (0.30; 0.40; 0.50; 0.60 ve 0.70), it was determined that strong linear relationship between total length and body girth which measured on posterior level of gill and on level of dorsal fin. Key words: Luciobarbus mystaceus, gillnets, hanging ratio, selectivity *Yüksek lisans öğrencisi, Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Tunceli **Yrd. Doç. Dr., Sorumlu Yazar, Tunceli Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Tunceli, e-mail: fahrettinyuksel@tunceli.edu.tr
Farklı Donam Faktörlerine Göre Donatılmış Galsama Ağları ile Yakalanan Luciobarbus mystacaeus 2 Giriş Avcılık, insanoğlunun varoluşundan günümüze kadar beslenme ihtiyacını karşılamak için yaptığı bir eylemdir ve insanlık kadar eskidir. M.Ö. 10 bin yıllarında mağara duvarlarına çizmiş olduğu resimler insanoğlunun balık avlamaya karşı olan ilgisini göstermektedir (Timur, 1990). İlk zamanlarda insanoğlunun kendisinin ve ailesinin besin ihtiyacını karşılamak için yaptığı bu aktivite, günümüzde dünya çapında bir iş kolu halini almıştır (İlkyaz, 2005). Sürdürülebilir balıkçılığın sağlanabilmesi ve kaynakların doğru bir şekilde kullanılabilmesi için hedef dışı av oranının azaltılması gerekmektedir. Bu nedenle stokların izlenmesi ve av araçlarının yeniden düzenlenmesi, zararlı olanların ortadan kaldırılması için çeşitli önlemler alınmalıdır (Çakmak ve Çolak, 2004). Galsama ağları, balığın başını ağ gözesinden geçirmesi ancak tüm vücudunu geçirememesi, geri çıkmak istediğinde ise solungaçlarından ağa takılması suretiyle av yapan balık yakalama aletleridir. Balığın yakalanabilmesi için ağ gözünün balık başından büyük, gövdesinden küçük olması gerekmektedir (Mengi, 1977). Galsama ağlarının seçiciliğini, uygulanan avcılık yöntemi ve ağların donanım parametreleri etkilemektedir (Kara, 2003). Seçicilik faktörü; avcılık yöntemi ve av aracının donam özelliklerinin yanında, balığın vücut yapısı ile de doğrudan ilgilidir. Vücut formları ince ve uzun olan balıklarda bu değer yüksek iken, vücut kalınlaştıkça ve boy kısaldıkça, bu değer düşmektedir (Hovgard ve Lassen, 2000; İlkyaz, 2005). Galsama ağları ile avcılıkta hedef türün ağ gözüne takılması, balığın vücut çevresi ile ağ gözü çevresi arasındaki ilişkiye bağlıdır. Bu veriler seçicilik çalışmalarında kullanılmaktadır. Bu araştırmada, farklı donam faktörlerine göre donatılmış sade uzatma ağları ile yakalanan Luciobarbus mystaceus (Pallas, 1814) bireylerinde total boy ile galsama (solungaç) arkası ve dorsal yüzgeç önü hizasından ölçülen vücut çevreleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
3 F atma AYDIN, Fahrettin YÜKSEL Materyal ve Yöntem Bu araştırma, Mayıs 2011 ile Temmuz 2012 tarihleri arasında Keban Baraj Gölü nün Pertek Bölgesi nde yürütülmüştür. Araştırmanın materyali, Keban Baraj Gölü nün doğal türü olan, ticari avcılığı yapılan ve ekonomik değeri yüksek olan Cyprinidae familyasına ait Luciobarbus mystaceus (Pallas, 1814) türüdür. Bölgede küpeli balık olarak isimlendirilmektedir. Araştırmada, 0,30; 0,40; 0,50; 0,60 ve 0,70 donam faktörleri ile donatılan 5 adet galsama ağı kullanılmıştır. Ağlar 60 m uzunluğunda 100 göz derinliğindedir. Ağ materyali 110 mm tam göz boyunda (göze genişliği 55 mm), 210d/3 numara kalınlığında beyaz renkli poliamid ipten yapılmıştır. Avlanan balıkların ölçülmesinde 1 mm taksimatlı ölçüm tahtası ve 0,1 g hassasiyetli arazi tipi hassas terazi kullanılmıştır. Yakalanan hedef türlerin total boyları, solungaç kapaklarının arkasından (GA) ve vücut yüksekliklerinin en fazla olduğu dorsal yüzgeç önünden (DYÖ) vücut çevreleri (Şekil 1) ölçülmüş ve hazır formlara kaydedilmiştir. Balıkların vücut ölçümleri arasındaki ilişkinin regrasyon analizi Microsoft Excel programı kullanılarak yapılmış ve korelasyon katsayıları belirlenmiştir. Şekil 1.Total boy (TB), galsama arkası (GA) ve dorsal yüzgeç önü (DYÖ) ölçümleri
Farklı Donam Faktörlerine Göre Donatılmış Galsama Ağları ile Yakalanan Luciobarbus mystacaeus 4 Araştırma Bulguları ve Tartışma Yapılan 24 avcılık denemesinde 0,30; 0,40; 0,50; 0,60 ve 0,70 donam faktörü ile donatılan sade uzatma ağları ile sırasıyla 48, 52, 44, 38 ve 34 adet olmak üzere toplam 216 adet hedef tür (L. mystaceus) yakalanmıştır. Buna göre; total boy - galsama arkası ilişkisi, total boy dorsal yüzgeç önü ilişkisi ve galsama arkası - dorsal yüzgeç önü ilişkisi istatistiki olarak analiz edilmiştir. Total Boy Galsama Arkası İlişkisi: Farklı donam faktörlerine göre donatılmış ağlardan çıkan L. mystaceus ların total boyları ile galsama arkasından ölçülen vücut genişlikleri arasındaki ilişki incelenmiştir. Bu ilişkinin korelasyon katsayısı ve regrasyon eğrisi donam faktörlerine göre Şekil 2, 3, 4, 5, 6 ve 7 de verilmiştir. Tüm ağlarda total boy ile galsama arkasında doğrusal bir ilişkinin olduğu ve bu ilişkinin her bir donam faktörü için çok kuvvetli (r = 0,9354 0,9797) olduğu, tüm ağlardaki veriler değerlendirildiğinde ise kuvvetli (r = 0,7912 ) olduğu saptanmıştır. Şekil 2. Total boy galsama arkası ilişkisi (E=0,30)
5 F atma AYDIN, Fahrettin YÜKSEL Şekil 3. Total boy galsama arkası ilişkisi (E=0,40) Şekil 4. Total boy galsama arkası ilişkisi (E=0,50) Şekil 5. Total boy galsama arkası ilişkisi (E=0,60)
Farklı Donam Faktörlerine Göre Donatılmış Galsama Ağları ile Yakalanan Luciobarbus mystacaeus 6 Şekil 6. Total boy galsama arkası ilişkisi (E=0,70) Şekil 7. Tüm ağlarda total boy galsama arkası ilişkisi Total Boy Dorsal Yüzgeç Önü İlişkisi: Ağlardan çıkan L. mystaceus ların total boyları ile dorsal yüzgeç önünden ölçülen vücut genişlikleri arasındaki ilişki incelenmiştir. Bu ilişkinin korelasyon katsayısı ve regrasyon eğrisi donam faktörlerine göre Şekil 8, 9, 10, 11, 12 ve 13 de verilmiştir. Tüm ağlarda total boy ile dorsal yüzgeç önünde doğrusal bir ilişkinin olduğu ve bu ilişkinin 0,30; 0,40; 0,50 ve 0,60 donam faktörleri için çok kuvvetli (r = 0,9507 0,9762) olduğu, 0,70 donam faktörüne sahip ağda (r = 0,8631) ve tüm veriler değerlendirildiğinde (r = 0,8420) kuvvetli olduğu saptanmıştır.
7 F atma AYDIN, Fahrettin YÜKSEL Şekil 8. Total boy dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E=0,30) Şekil 9. Total boy dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E=0,40) Şekil 10. Total boy dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E=0,50)
Farklı Donam Faktörlerine Göre Donatılmış Galsama Ağları ile Yakalanan Luciobarbus mystacaeus 8 Şekil 11. Total boy dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E=0,60) Şekil 12. Total boy dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E=0,70) Şekil 13. Tüm ağlarda total boy dorsal yüzgeç önü ilişkisi
9 F atma AYDIN, Fahrettin YÜKSEL Galsama Arkası Dorsal Yüzgeç Önü İlişkisi: Yakalanan L. mystaceus ların galsama arkası ile dorsal yüzgeç önünden ölçülen vücut genişlikleri arasındaki ilişkinin korelasyon katsayısı ve regrasyon eğrisi donam faktörlerine göre Şekil 14, 15, 16, 17, 18 ve 19 da verilmiştir. Tüm ağlarda galsama arkası ile dorsal yüzgeç önünde doğrusal bir ilişkinin olduğu ve bu ilişkinin her bir donam faktörü için çok kuvvetli (r = 0,9170 0,9746) olduğu ancak tüm ağlardaki veriler değerlendirildiğinde kuvvetli ( r = 0,8532) olduğu saptanmıştır. Şekil 14. Galsama arkası dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E= 0,30) Şekil 15. Galsama arkası dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E= 0,40)
Farklı Donam Faktörlerine Göre Donatılmış Galsama Ağları ile Yakalanan Luciobarbus mystacaeus 10 Şekil 16. Galsama arkası dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E= 0,50) Şekil 17. Galsama arkası dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E= 0,60) Şekil 18. Galsama arkası dorsal yüzgeç önü ilişkisi (E= 0,70)
11 F atma AYDIN, Fahrettin YÜKSEL Şekil 19. Tüm ağlarda galsama arkası dorsal yüzgeç önü ilişkisi Çalışmamızda, Luciobarbus mystaceus ların total boy galsama arkası, total boy dorsal yüzgeç önü ve galsama arkası dorsal yüzgeç önü ilişkileri incelenmiştir. Buna göre, bu değerler arasında kuvvetli doğrusal bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Balıkların farklı vücut ölçüleri arasındaki ilişkinin kuvvetli olması normal olarak kabul edilmektedir. Avcılık operasyonlarında hedef dışı av oranlarının yüksek olması ve mevcut su ürünleri stoklarında yakalanan hedef türlerin boylarında yeni düzenlemelere ihtiyaç duyulması, su ürünleri av araçlarının özellikle seçicilik konusunda yeniden düzenlenmelerini zorunlu kılmıştır. Aşırı avcılıktan dolayı, üzerinde av baskısı oluşmuş değerli türlerin avcılığında boy seçiciliğinin sağlanması zorunlu olmakla birlikte, bu türler için optimum yakalanma boyu tespit edilmelidir. Bu optimum yakalanma boyu hiçbir zaman o türün ilk üreme boyuna eşit ya da ondan küçük olmamalıdır. Bundan dolayı, her canlıda olduğu gibi balıklarda da bir türün veya populasyonun devamlılığı, her bireyin en azından bir kez üreme şansını elde etmesiyle mümkündür. Aksi takdirde türlerde yok olma tehlikesi ve stoklarda azalma kaçınılmaz olacaktır. İşte bu yüzden av araçlarının seçiciliğinin artırılması; stokların devamlılığının sağlanabilmesi ve maksimum devamlı ürün elde edilmesinde büyük önem arz etmektedir (Kale, 2008). Teşekkür Bu makalenin özetlendiği yüksek lisans tezini destekleyen (YLTUB012-01) Tunceli Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (TUNİBAP) ne teşekkür ederiz.
Farklı Donam Faktörlerine Göre Donatılmış Galsama Ağları ile Yakalanan Luciobarbus mystacaeus 12 Kaynaklar Çakmak, S. ve Çolak, H., (2004). Su Ürünleri Mevzuatı ve Yaptırımlar Acısından Değerlendirilmesi, Ankara, 56s. Hovgard, H. and Lassen, H., (2000). Manuel on Estimation of Selectivity for Gillnet and Longline Gears in Abundance Surveys, FAO Fish. Tech. Pap., 397p. İlkyaz, A.T., (2005). Uzatma Ağı Seçicilik Parametrelerinin Direkt Tahmin Metodu ile Belirlenmesi, Doktora Tezi. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enst. Bornova, İzmir. Kale, S., (2008). Kuzey Ege Denizi nde Küpez Uzatma Ağlarının Av Kompozisyonu, Seçiciliği ve Hedef Dışı Av Oranları, Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enst., Adana. Kara, A., (2003). İzmir Körfezi nde İri Sardalya (Sardinella aurita Valenciennes, 1847) Balığı Avcılığında Kullanılan Multiflament Galsama Ağlarının Seçiciliği. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, 20 (1-2): 155-164. Mengi, T.,(1977). Balıkçılık Tekniği, Met/Er Matbaası, İstanbul. Timur, M., (1990). Balıkçılık Tarihi. A.Ü., Eğirdir Su Ürünleri Y.O.