ECZANELERDE BİTKİLERİN GÜVENLİ KULLANIMI Doç.Dr. Şükran Kültür
Ders programı 14 Ekim 2014 Doç.Dr. Şükran Kültür 21 Ekim 2014 28 Ekim 2014 03-14 Kasım Vize Haftası 18 Kasım 2014 Prof. Dr. Emine Akalın 25 Kasım 2014 02 Aralık 2014
09 Aralık 2014 Dr. Gülay Ecevit Genç 16 Aralık 2014 23 Aralık 2014 Toplam 9 hafta ders
Eczanelerde satılan bitkisel ürünlerde yer alan bitkilerin iç ve dış morfolojik özellikleri kullanılarak bitki teşhis edilip, eğer varsa yapılan yanlışlıklar ortaya konulacaktır. Genellikle yurtdışından gelmiş bitkisel ürünlerdeki bitkilerin çoğu ülkemizde yetişmeyip çok tanınmayan bitkilerdir, bu ders kapsamında bazı yabancı bitkilerin de tanınması sağlanabilecektir.
Günümüzde Eczanelerde sentetik kimyasal içerikli ilaçların yanı sıra bitkisel ilaçlarında önemli bir yer tutması ve halk tarafından talep görmesi Bitkisel ürünler: bitkisel ilaçlar= fitofarmasötik=fitofarmaka bitkisel çaylar v.s.
Bitkisel ilaç WHO (Dünya Sağlık Örgütü) 1991 yılında Cenevre Toplantısında yaptığı tanıma göre: Bitkisel ilaç:bitkisel drog veya karışımlarını olduğu gibi veya değişik preparatları halinde etkili kısım olarak taşıyan bitmiş, etiketlenmiş, tıbbi bitkisel ürünlerdir.
Bitkisel çaylar Günlük rahatsızlık olarak belirtilen şikayetlerin iyileştirilmesinde tedavi edici değere sahip etken maddeler içeren bitki veya bitkilerin parçalarından hazırlanan hastalıklardan koruyucu, başlangıçta tedavi edici veya tedaviyi destekleyici olarak kullanılan çaylardır.
Mono çaylar: Tek bir bitki türünden hazırlanmıştır. Bitki parçalarından, ya da toz edilmiş ve tek kullanımlık süzme poşet ya da çok kullanımlık paketlerden oluşur. Ihlamur çayı, kuşburnu çayı, Karışım çaylar: Birden fazla bitki türünden oluşur. Temel drog (Remedium cardinale) Yardımcı drog (Adjuvans), Düzeltici drog (Korrigen), dolgutamamlayıcı (Konstituens) droglardan oluşur.
Zayıflama Çayları Son yılların önemli bir sorunu halıne gelen şişmanlık ya da obezite insanlık için bir risk oluşturmaktadır.
Obezite diğer bir adıyla şişmanlık; aşırı beslenme sonucu yağ dokusunun artışına bağlı olarak vücut ağırlığının artmasıdır. Kişinin obezite sınıfına girip girmediği Vücut kitle indeksi hesaplaması ile yapılır, şöyle ki; Vücuk Kitle İndeksi: kişinin kilosunun metre cinsinden boyunun karesine bölünmesiyle elde edilen sayıdır.
VKİ: 20-22 manken kilosudur, daha az ise tehlikelidir, hekime görünmeleri gerekir. VKİ: 24 olanlar normal ideal kilodadır VKİ: 25-30 hafif şişman VKİ: 30 dan büyük olanlar OBEZ olarak nitelendirilirler.
Şişmanlık neden istenmez Sağlık açısından çok risklidir Şeker hastalığı riski Kalp krizi riski Kolesterol yüksekliği Ani ölüm Hipertansiyon. Estetik açıdan kaygı ve psikolojik sıkıntılar
Zayıflama çayları Zayıflama çayları genellikle karışım çayları halindedir. Karışım zayıflama çaylarında Diüretik Uyarıcı Laksatif etkili droglar kullanılmaktadır.
Zayıflamada kullanılan bazı bitkiler Thea sinensis (çay)= yaprak Urtica dioica (ısırganotu) = yaprak Urtica urens Betula pendula (Huş ağacı) = yaprak Betula alba Juniperus communis (Adi ardıç) = meyve Helichrysum arenarium (Ölmezçiçek) = çiçek
Camelia sinensis=thea sinensis (çay)
Equisetum arvense (Atkuyruğu) = topraküstükısmı Erica arborea (ağaç fundası, ilkbahar fundası)=topraküstükısmı Calluna vulgaris (süpürge çalısı) = topraküstü kısmı
Tilia platyphyllos (ıhlamur) = çiçek T. cordata Sambucus nigra (Mürver) = çiçek
Ilex paraguariensis (Mate çayı, Paraguay çayı)= yaprak Ülkemizde yetişmez
Cassia acutifolia (sinameki) = yaprak Ülkemizde yetişmez Frangula alnus (barut ağacı, akdiken) Coriandrum sativum (kişniş)= meyve Foeniculum vulgare (rezene) Melissa officinalis (oğulotu)= yaprak Matricaria chamomilla (mayıs papatyası) = çiçek
İncelen Preparat - Rapor Rapor Preparatın adı: Üretici/İthalatçı firma: Kullanım amacı: İçindekiler listesi: İçeriğinde tespit edilenler: Yorumlar: Sonuç:
Türkçe isim Sinameki Rezene Isırgan Limon otu Limon otu Şahtere Melisa Anason Stevya Zencefil Gül Papatya Sinameki Kişniş Meyan Kantaron Şerbetçi otu Çörek otu Yasemin Lavanta Latince isim Cassia acutifolia Foeniculum vulgare Urtica sp. Lippia citriodora Cymbopogon citratus Fumaria sp. Melissa oficinalis Pimpinella anisum Stevia rebaudiana Zingiber officinale Rosa sp. Matricaria chamomilla Cassia acutifolia Coriandrum sativum Glycyrrhiza glabra Hypericum perforatum Humulus lupulus Nigella sativa Jasminum sp. Lavandula stoechas
Arifoğlu Relax Tea Melisa Kantaron Şerbetçiotu Kediotu kökü Gül Yasemin Lavanta Papatya Meyan Tilaks Anason Rezene Sinameki Kişniş Meyan Doğadan Plus Algenol Isırgan Limon otu Çörek otu Şahtere Melisa Zencefil Stevya
Calluna vulgaris, Süpürge çalısı
Calluna ve Erica cinsleri Calluna ve Erica cinsleri küçük iğnemsi yapraklara sahiptirler. Calluna cinsinde yapraklar küt, karşılıklı ve imbrikat dizilişli olup tabanda iki kulakçıklıdır. Erica cinsinde yapraklar tepede sivri ve yaprak dizilişleri dairesel ve tabanda kulakçık yoktur. Zayıflama çaylarının terkibinde genellikle diüretik olarak yer alırlar.
Erica arborea: Ağaç fundası
Erica manipuliflora Funda, püren
İncelen Preparat - Rapor Rapor Preparatın adı: Üretici/İthalatçı firma: Kullanım amacı: İçindekiler listesi: İçeriğinde tespit edilenler: Yorumlar: Sonuç:
Zayıflama çaylarında yer alan başlıca bitkiler Zayıflama çayları genellikle karışım çayları halinde olup, diüretik etkili, uyarıcı ve laksatif etkili bitkilerden oluşmaktadırlar. Thea sinensis (Camelia sinensis) Calluna vulgaris (Süpürge çalısı) Erica arborea (Funda) Betula alba (Huş ağacı) Ilex paraguariensis (Mate) Çay
Pimpinella anisum (Anason) Foeniculum vulgare (Rezene) Prunus avium (Kiraz) Urtica dioica (Isırgan) Urtica urens Helichrysum arenarium (ölmez çiçek) Cassia angustifolia, C. acutifolia (sinameki) Zea mays (mısır püskülü)
Frangula alnus (Barut ağacı) Equisetum arvense Tilia cordata, T. Platyphyllos Tribulus terrestris Hibiscus sabdarrifa Paulinia cupana (guarana)
GALAKTAGOG BİTKİLER (Süt Arttırıcı Bitkiler)
Anne sütü yaşam için en temel besinlerden biridir. Ancak, ülkemizde anneler çeşitli nedenlerle emzirmeyi erken dönemde sonlandırmakta ve ek gıdalara başlamaktadırlar. Bebeklere erken dönemde ek gıdalara başlanmasında en önemli faktörlerden biri anne sütünün yetersiz olması veya anneler ve yakınları tarafından yetersiz olduğunun düşünülmesidir. Oysa her annenin memesi iki bebeğe yetecek kadar süt üretebilmektedir. Bu konudaki yanlış düşünceye ve bilgi eksikliği gibi birçok nedene bağlı olarak annelere ve bebeklerine ailenin kendisi ya da yakınları, arkadaşları ve komşuları tarafından çeşitli geleneksel uygulamalar yapılmaktadır. Annelere anne sütünü arttıran birçok uygulama yaptırılmakta ve çeşitli besinler verilmekte, bebeklerin beslenmeleri de doğumdan itibaren ek gıdalarla sürdürülmeye çalışılmaktadır. Sonuçta annelerin sütü azalmakta, bebekler anne sütüyle beslenememekte ve ayrıca anne ve bebekler birçok sağlık sorunu ile karşı karşıya kalmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve UNICEF (The United Nations Children s Fund) bebeklerin doğumdan itibaren ilk altı ay sadece anne sütü almalarını (su dahil hiçbir ek gıda almadan), bebekler ancak altı aylık olduktan sonra sıvı ve katı ek gıdalara başlanmasını ve bu tamamlayıcı gıdaların yanı sıra en az iki yaşına kadar anne sütüne devam edilmesini önermektedir (DSÖ 1998, UNICEF 2008). Ayrıca Birleşmiş Milletler Genel Kurulu nun 1989 yılında kabul ettiği çocuk haklarına dair sözleşmede toplumun bütün kesimlerinin emzirme konusunda bilgilendirilmesi, desteklenmesi ve bu alandaki eğitim olanaklarına kavuşturulması amaçlanarak emzirme bir insan hakkı olarak kabul edilmiştir
Doğumu izleyen ilk altı ay içinde bebeklerin sadece anne sütüyle beslenmeleri, yaygın çocuk hastalıklarına ve beslenme yetersizliklerine bağlı bebek ölümlerini azaltmaktadır. Anne sütü, çocuk ölümlerinde önemli payı olan akut solunum yolu enfeksiyonlarına ve ishale bağlı ölümleri azaltabildiği gibi genel enfeksiyon hastalıklarına karşı da koruma sağlamaktadır. Bebeklerin uygun biçimde beslenmesi yaşamlarını kurtarabilmekte ve en iyi şekilde büyüyüp gelişimlerini sağlamaktadır (UNICEF 2008).
GALAKTAGOG BİTKİLER Anethum graveolens L. (Dere otu)--apiaceae Carum carvi L. (Kimyon)---Apiaceae Foeniculum vulgare Miller (Rezene)--Apiaceae Galega officinalis L. (Keçi sedefotu)--fabaceaea Matricaria chamomilla L.(Mayıs papatyası)- Compositae Mentha piperita L. (Nane)---Labiaatae Melissa officinalis L. (Oğulotu)---Labiatae Papaver rhoeas L. (Gelincik)----Papavearceae
Pimpinella anisum L. ( Anason)--Apiaceae Polygala vulgaris L. ( Sütotu)---Polygalaceae Rosa canina L. ( Kuşburnu)--- Rosaceae Rosmarinus officinalis L. ( Kuşdili, biberiye)- Labiatae Rubus discolor Weihe & Nees (Böğürtlen)-- Rosaceae Trigonella foenum-graecum L. ( Çemenotu)-- Fabaceae Urtica dioica L. (Isırgan)---( Urticaceae)
Verbena officinalis L. ( Mine çiçeği)-- Verbenaceae Viscum album L. subsp. album (ökseotu, burç) (Loranthaceae) Vitex agnus-castus L.( hayıt)---verbenaceae
Eczanelerde Süt Arttırıcı (Galaktagog) olarak satılan çaylarda yer alan bitkiler
Piyasada Satılan Bazı Galaktagog Örnek Bitki Çayları
Rooibos (Roybos) Yöresel adı: Kırmızı çalı Bilimsel adı: Aspalathus linearis Familyası: Fabaceae Vatanı: Güney Afrika Kullanılan kısmı: Yaprakları
Aspalathus sp.
Lippia citriodora (Limon otu) Cymbopogon citratus (Limon otu)
LIPPIA CITRIODORA Lippia citriodora Familya: Verbenaceae Vatanı Şili olan, yurdumuzda sıcak yörelerde süs bitkisi olarak yetiştirilen, küçük bir ağaçtır. Çiçekleri küçük ve beyazdır. Yapraklan kuvvetli limon kokuludur. Bu koku uçucu yağında bulunan sitral'den (%25 kadar) ileri gelir. Bu yapraklar stomaşik ve sakinleştirici etkilidir. Ayrıca çay ve içki hazırlamada da yararlanılır.