Kıbrıs ın Su Sorunu ve Doğu Akdeniz in Hidrojeopolitiği Dursun Yıldız SPD Başkanı 2 Nisan 2016 Giriş Gelişmenin ve karşı duruşun, doğuya karşı batının, kuzey kıyısına karşı güney kıyısının, Afrika ya karşı Avrupa nın, inanca karşı batıl inancın, Hristiyanlığa karşı İslamın, Katolikliğe karşı Ortodoksluğun, büyük kentlere karşı küçük kolonilerin, adalet-bilim ve sanata karşı karanlığın tarihi olmuştur. Akdeniz Dünyası Tarihindeki yoğun karşıtlıkların yarattığı dinamik, Akdeniz i başlı başına bir dünya kılmıştır. Bu hareketli dünya, belkide bu nedenle, geçmişte dünyanın merkezi olarak görülmüştür. Dünyanın ana karasının merkezi olarak ortaya çıkan bu bölge aynı zamanda jeopolitik olarak da dünyanın ortasıdır. Bu bölge Coğrafyacılar tarafından üçe bölünmüş olupcebelitarık tan Malta adasına kadar Batı Akdeniz,Malta Adasından 27. Boylam a kadar Orta Akdeniz,27. Boylamın doğusu da Doğu Akdeniz olarak adlandırılmıştır. Bu durumda Doğu Akdenizdeki ülkeler Türkiye,Suriye,Lübnan,Ürdün,İsrail,Filistin-Gazze-Batı Y.,Mısır,Kıbrıs Adası (KKTC+GKRY) olarak kabul edilmektedir. 1
Doğu Akdeniz-Akdeniz-Dünya Yaşadıkları tecrübelerle devletler, Doğu Akdeniz e hakim olmadan Akdeniz e, Akdeniz e de hakim olmadan dünyaya hakim olunamayacağı gerçeğini görerek, tarih boyunca bu bölgeyi bir küresel müdahale alanı yapmıştır. Doğu Akdeniz de ne değişir? Doğu Akdeniz üzerinde küresel jeopolitik mücadelede sahne değişmez, ancak aktörler değişir.doğu Akdeniz deki hareket sadece bir sonraki hareketli döneme hazırlık yapmak için durur.bölgenin kararsız denge içindeki istikrarı değişmez ancak satrançın oyun planları değişir En keskin hesaplaşma alanı Doğu Akdeniz, 21. yüzyılda da birçok açıdan dünyanın gündemine olacaktır21. yy. ın en keskin ve ince hesaplaşmalarının yaşanacağı bölge olma ihtimali yüksektir Bu bölgede kurulan petrol doğal gaz ve su boru hatları, Doğu Akdeniz Bölgesinin tarihten gelen Jeopolitik ve Jeostratejik önemini daha da artırmıştır. Son yıllarda keşfedilen Hidrokarbon rezervleri ile Dünyanın doğalgaz ve petrol zengini bölgeleri arasına giren Doğu Akdeniz su kaynakları açısından aynı zenginliğe sahip değildir. Doğu Akdenizdeki birçok ülkenin su çekim indeksi %50 yi aşmış olup bu da bölgesel su kıtlığı anlamına gelmektedir.bu çok kısıtlı su kaynakları ise iklim değişiminin baskısı altında bulunmaktadır. Bunun yanısıra Doğu Akdeniz de kıyısı bulunan ülkelerin tamamı büyük veye küçük ölçekte ülke dışından gelen sulara bağımlıdır. Bu koşullar su kaynaklarının hem temini 2
hem de yönetimi konusunda su yönetimini zorlarken aynı zamanda bölgede hidropolitik ilişkileri de zorunlu kılacaktır. Doğu Akdeniz in Doğu ve Güney kıyıları kişi başına düşen su miktarı indeksi açısından da Su gerilimi ve su kıtlığüının yaşandığı bölgeler olarak ortaya çıkmaktadır. (Şekil.2) 3
Precipitation (mm) Yağışlarda Azalma Sıcaklıklarda Artış Eğilimi Son 100 yılda, bölgedeki yağışlarda %25 den fazla azalma olmuştur.su sıkıntısı,etkisini başta Doğu Akdeniz Bölgesi olmak üzere Akdeniz in tamamında hissettirmektedir.21. yy boyunca da bu durumun etkisini artırarak devam edeceği öngörülmektedir Lefkoşa 800,0 600,0 y = -1,0267x + 395,94 400,0 200,0 0,0 1910 1916 1922 1928 1934 1940 1946 1952 1958 1964 1970 1976 1982 1988 1994 2000 Year KKTC nin İçme Kullanma Suyu İhtiyacı KKTC nin 2010 yılındaki içme-kullanma suyu ihtiyacı 36 milyon m 3 iken 2035 yılında bu ihtiyacın 54 milyon m 3 e çıkacağı öngörülmektedir. Kıbrıs a Su Temini Projesi Neden ve Ne Zaman Başladı? KKTC nin içme suyunu karşıladığı yeraltısuyu kaynaklarının kalitesi özellikle deniz suyu girişimi ile bozulmuştu,türkiye KKTC nin artan ACİL SU İHTİYACINI karşılamak için 20 yıl önce çözümler aramaya başladı,bu konuda KKTC de su kaynaklarını geliştirme çalışmaları yapıldı.buna ilaveten Türkiye den de su gönderilmesi kararlaştırıldı, 1998 yılında Türkiye nin KKTC ye Medusa Bag adı verilen su torbalarıyla Anamur Soğuksu deresinden su taşıma girişimi başladı,ilk iki yılda yılda su torbalarıyla 10 milyon m3 suyun KKTC ye taşınması için bir Norveç frması ile 1998 yılında anlaşma yapılmıştır.türkiye den 10.000 ve 40.000 m3 hacimli,denizden çekilerek getirilebilen torbalar ile su taşınmaya çalışıldı. Ancak 5 yıl içerisinde toplam 2,850 milyon m 3 su taşındıktan sonra,yaşanan teknik zorluklar ve maliyet artışı nedeniyle, proje 2002 yılında durduruldu.tesisi tamamlanmış olan Manavgat Su Temini Projesinden de tankerle su taşınması konusunda çözüm elde edilemeyince KKTC ye sürdürülebilir su temini için boruyla su götürme projesi öne çıktı 4
Doğu Akdeniz de Sonuçsuz bir Uluslararası Su Taşınması Girişimi ( Manavgat Su Temini Projesi) 5
6
ilk kez 1987 yılında merhum Cumhurbaşkanı Turgut Özal tarafından Ortadoğu ülkelerinin su ihtiyacını karşılamak ve Ortadoğudaki barış sürecine katkı yapmak amacıyla gündeme getirilen "Manavgat Çayı SuTemini Projesi", 3 Eylül 1991 yılında ihale edildi.inşaatına 10 Nisan 1992de başlanan proje 147 milyon dolara mal olarak 17 Aralık 1998 de açılmıştır.90 milyon metreküp arıtılmış, 90 milyon metreküp ham su olmak üzere 180 milyon metreküp suyun pazarlanması öngörülen projede n KKTC ye de su gönderilmesi gündeme alınmıştı. Manavgat Su Temini Projesinen su satışı için İsrail ile 2001 de başlayan görüşmeler 2005 e kadar sürmüş ancak sonuca ulaşmamıştır. KKTC ye Su Temini Projesinin etkileyici özellikleri KKTC ye su temini projesi Doğu Akdeniz coğrafyasında, Bölge için önemi hızla artan su gibi bir stratejik doğal kaynağı taşıyan ve miktar olarak da en büyük ve sürekli bir «ülkelerarası su transferi» gerçekleştirecek olan bir projedir..doğu Akdeniz de, Büyük miktarda, Sürekli olarak, Ülkelerarası su transferi yapan bir projenin Akdeniz deki dengeler üzerinde etkili olacağı ifade edilebilir ancak Doğu Akdeniz in jeopolitik dengeleri ve politikaları üzerinde belirleyici olma şansı yoktur. Doğu Akdeniz deki Projelerin Önemi Doğu Akdeniz satrancında oyun kurucu veya oyun bozucu olmak zordur.çünkü Doğu Akdeniz de uluslararası güç dengeleri çok hassastır.doğu Akdeniz deki istikrar dünyanın başka bölgelerindeki istikrarsızlıktan hızla etkilendiği gibi başka bölgelerdeki istikrarsızlığı da etkileyebilir. Doğu Akdeniz in kararsız dengesi içindeki istikrarını,hassas güvenlik mimarisini,uluslararası güç dengesi düzenini tehdit edemez.. Bu nedenlerle bu proje nin öncelikli yapılma nedeni! KKTC nin uzun dönemdir ihtiyaç duyuduğu ACİL İÇME VE KULLANMA SUYU İHTİYACI nın karşılanmasıdır.proje Su sıkıntısı artan ve iklim değişimi baskısı yaşayan bir bölgeye ACİL SU TEMİNİ projesidir. Mevcut koşullardan dolayı Türkiye bu proje ile bir durum üstünlüğü sağlamıştır. Ancak Türkiye nin su kozunu kullanarak bölgede hegemonik güç politikası uyguladığı veya planladığı şeklindeki yaklaşım çok abartılı olacaktır. Çünkü Türkiye Doğu Akdeniz in Hidropolitikası konusunda Manavagat Su Temini Projesi deneyiminden önemli sonuçlar çıkartmıştır. 7
Acil Su Taşıma Alternatifleri Denendi Bu dönemin içinde tamamlanmış olan Manavgat Su Temini projesinden Kıbrıs a tankerle su temini projesi üzerinde durulmuş ancak sonuç alınamamıştır.suyu tankerler ile taşımanın önünde bazı engeller olduğu görülerek Kıbrıs a suyun boru ile götürülmesi projesine başlanmıştır.projenin Proje Müşavirlik Hizmetleri 1998 yılında ihale edilmiş ve hazırlanan Fizibilite Raporu 1999 yılında onaylanmıştır.çok kapsamlı ve uzun süreli arazi çalışmaları tamamlandıktan sonra, uygulama projelerine 2005 yılında başlanmıştır.deniz geçiş kısmının teknik yapılabilirliğini çalışmalarının 2007 yılında uygun bulunması ve onaylanmasını müteakiben, projenin kara yapıları mühendislik çalışmalarına başlanmıştır.tüm yapıların uygulama projeleri 2011 de onaylanmıştır.2012 yılında Projenin inşaat ihalesi yapılmış,2015 yılında tamamlanmıştır. Proje nin, Kıbrıs ın ve Doğu Akdeniz in Geleceği Kıbrıs a Su Götürme Projesinin Kıbrıs ın ve Doğu Akdeniz in geleceğinin birbirine bağlı olduğu açıktır. Türkiye için tamamlana su temini projesi ekonomik, ekolojik,stratejik etkileri olacak olan bir projedir. Ancak bu proje nin kalkınma ve istikrar için sadece bir araç olduğu, artık suyun yönetiminin öncelikli olduğu görülmelidir. Projenin tamamlanması çok önemli bir mühendislik ve proje yönetimi başarısıdır. Ancak nihai başarı bu proje ile amaçlanan hedeflere ulaşılması ile gerçekleşecektir. Bu proje Kıbrıs a sadece su taşımak için değil aynı zamanda Kıbrıs ta suyun verimli kullanılması bilincini geliştirmek için de fırsat olarak ele alınmalı ve önemli bir rol oynamaladır.çünkü bu Proje Akdeniz de örnek bir Su Yönetimi modeli yaratılmasına olanak tanırsa gerçek etkisi ve önemi ortaya çıkacaktır.proje nin hidropolitik ağırlığı da ancak etkin bir su yönetimi ile artacaktır. 8