SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI İKTİSADİ RAPOR 2015 Yayın No:2015/1 SAMSUN Kasım 2015 İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN i
Bu eserin tüm telif hakları Samsun Ticaret ve Sanayi Odası na aittir. Samsun Ticaret ve Sanayi Odası nın ismi kaydedilmek koşulu ile yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak Samsun Ticaret ve Sanayi Odası nın yazılı izni olmaksızın yayının tamamı veya bir bölümü kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. 1.BASKI Kasım 2015, SAMSUN SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI Hançerli Mahallesi Abbasağa Sokak No:8 55020 / İlkadım SAMSUN Tel:0.362.432 36 26 Faks:0.362.432 90 55 E-Posta: samsuntso@samsuntso.org.tr Web: www.samsuntso.org.tr Hazırlayan: İbrahim ÇELİK Samsun TSO, Genel Sekreter Yardımcısı Cilt-Baskı: Bu Yayın 1200 Adet Basılmıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN ii
SAMSUN TİCARET VE SANAYİ ODASI SUNUŞ Odamız, üyelerinin ve bölgesinin ihtiyaçları doğrultusunda politikalar üreterek, sınai, ticari ve sosyal bakımdan ülke kalkınmasına destek sağlamayı misyon olarak belirlemiştir. Bu misyon bağlamında şehrimizde iş dünyasının daha fazla yatırım yapabileceği cazip bir ortamın sağlanması büyük önem arz etmektedir. Yatırım ortamını iyileştirmek ise sorunların doğru tespit edilmesi ile mümkündür. Sorunları doğru tespit edilmesi beraberinde doğru çözümleri de getirecektir. Doğru tespitler ise ancak elinizde güvenilir bilgi varsa mümkündür. Samsun Ticaret ve Sanayi Odası olarak her yıl yayınladığımız istatistikî bilgiler, tablolar ve grafiklerden oluşan Samsun İktisadi Raporları ile kentimizin bir fotoğrafını çekiyor ve ilimizin ve iş dünyamızın yaşadığı sorunlara doğru tespitler konulması için aracı oluyoruz. Bu raporlar farklı birçok kurumca hazırlanan verilerin titiz bir çalışma sonucu detaylı olarak bir araya getirilmesiyle oluşturulmaktadır. Çalışmamızda şehrimize ait toplumsal ve kültürel yapı, ekonomik yapı ve makroekonomik göstergelere yer verilmiştir. Raporumuzun başta üyelerimize, karar vericilere, iş dünyasına, akademisyenlere, kısacası toplumdaki bütün kesimlere yönelik bir yol haritası oluşturacağına inanıyoruz. Bu vesileyle Samsun İktisadi Rapor 2015 çalışmasının hazırlanmasında büyük emeği geçen odamız çalışanları başta olmak üzere katkısı olan tüm kişi ve kurumlara teşekkürü bir borç bilirim. Salih Zeki MURZİOĞLU Yönetim Kurulu Başkanı TOBB Yönetim Kurulu Üyesi İ KTİSADİ R APOR 2015, S AMSUN iii
İÇİNDEKİLER SAYFA KONU 1 GENEL DURUM 19 TÜRKİYE EKONOMİSİ 31 TARİHÇE 35 COĞRAFİ YAPI 41 NÜFUS 49 DEMOGRAFİK GÖSTERGELER 55 İÇ GÖÇ 65 KISACA İLÇELER 71 EKONOMİK YAPI 73 GAYRI SAFİ KATMA DEĞER/GAYRI SAFİ YURT İÇİ HASILA 85 KAMU YATIRIMLARI 91 YATIRIM TEŞVİKLERİ 97 SANAYİ 103 ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ 105 KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ 107 İSO 500 FİRMALARI 111 SAMSUN SERBEST BÖLGESİ 115 MARKA/PATENT/FAYDALI MODEL/ENDÜSTRİYEL TASARIM 121 FİRMA İSTATİSTİKLERİ 125 ODALAR (TİCARET VE ESNAF SİCİL) 133 DIŞ TİCARET 134 İHRACAT 139 İTHALAT 144 TOPLAM DIŞ TİCARET 145 KİŞİ BAŞINA DIŞ TİCARET 146 TİM İLK 1000 İHRACATÇI FİRMA LİSTESİ 147 SAMSUN GÜMRÜK MÜDÜRLÜĞÜ DIŞ TİCARET VERİLERİ 155 BANKACILIK 173 PROTESTOLU SENETLER 177 VERGİ İSTATİSTİKLERİ 178 VERGİ TAHAKKUK VE TAHSİLATI 180 MÜKELLEF SAYILARI 182 VERGİ REKORTMENLERİ 185 İŞGÜCÜ/İSTİHDAM/İŞSİZLİK 191 SOSYAL GÜVENLİK 202 İŞ KAZALARI 203 TARIM VE HAYVANCILIK 227 ULAŞTIRMA 241 ENERJİ VE MADENLER 242 SAMSUN İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI 243 ELEKTRİK ENERJİSİ 247 EĞİTİM 255 YÜKSEK ÖĞRETİM 259 SAĞLIK 265 KÜLTÜR 269 TURİZM 275 SPOR 279 KONUT SATIŞLARI 283 SAMSUN KOSGEB 285 İŞKUR 287 ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI 291 AVRUPA BİRLİĞİ HİBELERİ 295 TARIM VE KIRSAL KALKINMAYI DESTEKLEME KURUMU 297 SAMSUN KAÇINCI SIRADA? 301 KAYNAKÇA İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN iv
GENEL DURUM İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 1
ULUSLARARASI ENDEKSLER VE TÜRKİYE Avrupa 2020 Rekabet Endeksi; Dünya ekonomik Forumu (WEF ) tarafından yayınlanan Avrupa 2020 Rekabet Endeksi 2014 raporuna göre Türkiye 3,83 puanla (min:1 maks:7), 28 ülkeli AB ülkeleri sıralamasında 26. sıradaki Macaristan ile aynı puanı almış, Bulgaristan ve Yunanistan ile diğer aday ülkelerden Makedonya ve Sırbistan'ın üzerinde yer almıştır. 2014 yılı için birinci sırayı 2.'likten yükselen Finlandiya 5,28 değeriyle almış, 2010 ve 2012 yıllarında ilk sırada yer alan İsveç 2014'te ikinci sıraya düşmüştür. Bu ülkeleri 2014'te sırasıyla Hollanda, Danimarka ve Almanya takip etmiştir. Türkiye'nin puanı hesaplanmaya başladığı 2012'de 3,75'ten, 2014'te 3,83'e yükselmiştir. Bütçe Şeffaflığı Endeksi; Bağımsız enstitü ve araştırmacıların ortaklığıyla oluşturulan Uluslararası Bütçe Ortaklığı İnsiyatifi, Bütçe Şeffaflığı Endeksi ile ülkeleri bütçe hazırlama ve uygulama süreçlerindeki şeffaflıklarına göre sıralamaktadır. 2012 raporuna göre, Türkiye 50 endeks değeri ile 101 ülke arasında 40. sırada yer almaktadır. Birinci sırada yer alan Yeni Zelanda'yı, Güney Afrika ve İngiltere takip etmektedir. Son sıralarda ise Ekvator Ginesi, Birmanya ve Katar yer almaktadır. 2010 yılından 2012 yılına gelindiğinde, Türkiye 26. sıradan 40. sıraya gerilemiştir. 2012 yılında ankete 2010 yılına göre yedi yeni ülke katılmıştır. Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi; Kanada'nın önde gelen düşünce kuruluşu Frazer Enstitüsü tarafından yayımlanan Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi nde dünya genelinde ülkeler sıralanırken ekonomik özgürlüğü destekleyen politikaları baz alan ölçütler kullanılmaktadır. Kişisel tercih hakkı, gönüllü mübadele, serbest rekabet ve özel mülkiyet hakları ekonomik özgürlüğün köşe taşları olarak tanımlanmaktadır. Son yayımlanan 2014 raporunda 2012 yılı verilerine yer verilmiştir. Bu raporda Türkiye 7,03 endeks değeri ile 152 ülke arasında 71. sırada yer almaktadır. Birinci sırada yer alan Hong Kong'u, Singapur ve Yeni Zelanda takip etmektedir. 152. sırada ise Venezuela yer almaktadır. Suriye'den sivil savaş nedeniyle 2011 ve 2012 yıllarında veri elde edilememiştir. Ekonomik Kırılganlık Endeksi; Ekonomik Kırılganlık Endeksi (Economic Vulnerability index-evi), BM Genel Kurulu tarafından ifade ihtiyacına yanıt olarak Kalkınma Politikası Komitesi tarafından tanımlanmıştır. Uluslararası kalkınma politikası için tasarlanan EVI, 0-100 arasında uzanır. Yüksek bir puan yüksek düzeyde kırılganlık anlamına gelmektedir. 2015 yılı raporuna göre, Türkiye 11,8 endeks değeri ile 145 ülke arasında 1. sırada yer almaktadır. Türkiye'yi, Güney Kore ve Cezayir takip etmektedir. 145. sırada ise Kiribati Cumhuriyeti yer almaktadır. Açık Pazar Endeksi; Bağımsız bir uluslararası organizasyon olan Uluslararası Ticaret Odası, Açık Pazar Endeksi ile ülkeleri ülke pazarına giriş kolaylığına göre sıralamaktadır. 2013 raporuna göre, Türkiye 3,4 endeks değeri ile 75 ülke arasında 47. sırada yer almaktadır. Birinci sırada yer alan Hong Kong'u, Singapur, Lüksemburg, Belçika ve Malta takip etmektedir. Son sırada ise Sudan ve Etyopya yer almaktadır. 2011 yılında 3,1 puan 51. sırada yer alan Türkiye 2013 yılında 3,4 puan ile 47. sıraya yükselerek gelişme göstermiştir. İnsani Gelişme Endeksi; İnsani Gelişme Endeksi: Uzun vadeli ilerlemeyi, insani gelişmenin üç temel boyutu olan uzun ve sağlıklı bir yaşam, bilgiye erişim, iyi bir yaşam standardı kapsamında ele alarak ölçen bir endekstir. 2013 yılında 194 ülke içinde verileri mevcut 187 ülkeye bakıldığında İnsani Gelişme Endeksi sıralamasında Norveç, 0,944 ile en yüksek endekse sahip ülke, Nijer ise 0,337 ile en düşük insani gelişme endeksine sahip ülkedir. Türkiye 2013 yılında 0,759 endeks değeri ile 69. sırada yer almıştır. Aynı yılda 190 ülke içerisinde satın alma gücü paritesi cinsinden kişi başına gayri safi gelire (2011 SGP $) bakıldığında Katar 119 029 $ ile ilk sırada, Türkiye ise 18 391$ ile 60. sırada yer almıştır. İş Yapma Kolaylığı Endeksi; Dünya Bankası ve Uluslararası Finans Kuruluşu işbirliğinde yürütülen İş Yapma Projesi nin amacı dünya genelinde iş yaşamındaki yasal düzenlemeleri iyileştirmektir. 189 ülkenin kapsandığı 2014 yılı iş yapma kolaylığı endeksi'ne bakıldığında, ilk sırada Singapur yer almaktadır. Eritre ise 189. sıralama değeri ile en düşük iş yapma kolaylığı endeksine sahip ülkedir. Türkiye, 189 ülke içinde 55. sırada yer almaktadır. Küresel Cinsiyet Uçurumu Endeksi; Küresel Cinsiyet Uçurumu Endeksi, cinsiyete dayalı ayrımların büyüklüğünü ve kapsamını göstermek ve sürecini izlemek için bir çerçevedir. 142 ülkenin yer aldığı küresel cinsiyet uçurumu endeksinde, 2014 yılında ilk sırada 0,8594 ile İzlanda yer almaktadır. Yemen ise, 0,5145 ile en düşük endeks değerine sahip ülkedir. Türkiye 0,6183 endeks değeri ile 142 ülke arasında 125. sırada yer almaktadır. Küresel Rekabet Endeksi; Bağımsız bir uluslararası organizasyon olan Dünya Ekonomik Forumu, Küresel Rekabet Endeksi ile ülkeleri rekabet güçlerine göre sıralamaktadır. 2014-2015 raporuna göre, Türkiye 4,46 endeks değeri ile 144 ülke arasında 45. sırada yer almaktadır. Birinci sırada yer alan İsviçre'yi, Singapur ve Amerika Birleşik Devletleri takip etmektedir. 144. sırada ise Gine yer almaktadır. 2010 yılından 2014 yılına gelindiğinde, Türkiye 61. sıradan 45. sıraya kadar bir gelişme göstermiştir. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 2
Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA); Türkiye nin 2012 yılı için matematik alanındaki ortalama PISA puanı 448 dir. Türkiye bu puanla programa katılan tüm ülkeler içerisinde 44. Sırada, OECD ülkeleri içerisinde 32. sırada yer almaktadır. Türkiye nin 2012 yılı okuma becerisi alanındaki ortalama puanı ise 475 tir. Bu puanla Türkiye programa katılan tüm ülkeler içerisinde 40. sırada, OECD ülkeleri içerisinde ise 31. sırada yer almaktadır. Türkiye nin 2012 yılında fen okuryazarlığı alanındaki ortalaması 463 puandır. Bu puanla, Türkiye, programa katılan tüm ülkeler içinde 43. sırada, OECD ülkeleri içerisinde ise 32. sıradır. Seyahat ve Turizm Rekabet Endeksi; Dünya Ekonomik Forumu Küresel Rekabet Ağı'nın 2015 raporuna göre, Türkiye, Seyahat ve Turizm Rekabet Endeksi'nde 4,08 endeks değeri ile 141 ülke arasında 44. sırada yer almaktadır. 2007 yılında 52. sırada olan Türkiye, 2015 yılında 44. sıraya yükselmiştir. Birinci sırada yer alan İspanya'yı, Fransa ve Almanya takip etmektedir. En son sırada 2,43 endeks değeri ile 141. olarak Çad yer almaktadır. Ticareti Kolaylaştırma Endeksi; Bağımsız bir uluslararası organizasyon olan Dünya Ekonomik Forumu, Ticareti Kolaylaştırma Endeksi ile ülkeleri dış ticarete konu olan malların serbest dolaşımını hangi ölçekte kolay hale getirdiğine göre sıralamaktadır. 2014 raporuna göre, Türkiye 4,32 endeks değeri ile 138 ülke arasında 46. sırada yer almaktadır. Birinci sırada yer alan Singapur'u, Hong Kong, Hollanda, Yeni Zelenda ve Finlandiya takip etmektedir. 138. sırada ise Çad yer almaktadır. 2010 ve 2012 yıllarında 62. sırada yer alan Türkiye 2014 yılında 46. sıraya yükselerek gelişme göstermiştir. Yabancı Doğrudan Yatırım Güven Endeksi; Yabancı Doğrudan Yatırım Güven Endeksi ülkelerin politik, ekonomik ve düzenleyici değişikliklerden nasıl etkilendiğini göstermektedir. 2015 yılında, yabancı doğrudan yatırımın yapılacağı en iyi ülke 2,1 puan ile Amerika Birleşik Devletleri'dir ve 25 ülke içinde 1. sırada yer almıştır. Bu ülkeyi Çin 2,0 puanla 2.sırada ve 1,95 puanla Birleşik Krallık 3. sırada takip etmiştir. Aynı yılda, Finlandiya en son sırada yer almıştır. 2015 yılında Türkiye 1,69 puanla 22. sırada yer almıştır. Yasal Hakların Gücü Endeksi; 2014 yılında verisi olan 188 ülke içinde Yasal Hakların Gücü Endeksi'ne göre Karadağ, Kolombiya ve Yeni Zelanda 12 puan ile ilk sırada yer almışlardır. Bu ülkeyi 11 puan ile Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Kamboçya, Mikronezya ve Ruanda izlemiştir. Aynı yılda, 0 puan ile Batı Şeria ve Gazze, Bolivya, Doğu Timor, Eritre, Libya, Sao Tome ve Principe, Ürdün ve Yemen sonuncu sırada yer almıştır. Türkiye 2014 yılında endeks kapsamında 3 puan ile değerlendirilmiştir. Özet Yenilik Endeksi; Avrupa Komisyonu'nun 2015 raporuna göre, Türkiye Özet İnovasyon Endeksi'nde 2014 yılında 0,257 endeks değeri ile 34 ülke arasında 31. sırada yer almaktadır. Birinci sırada yer alan İsviçre'yi İsveç ve Danimarka takip etmektedir. Uluslararası Endeksler Özet Tablo Endeks Adı Ülke Sayısı Türkiye Sırası Veri Yılı Rapor Yılı Avrupa 2020 Rekabet Endeksi (1-7) 28 26 2014 Bütçe Şeffaflığı Endeksi 101 40 2012 Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi 152 71 2012 2014 Ekonomik Kırılganlık Endeksi 145 1 2015 Açık Pazar Endeksi 75 47 2013 İnsani Gelişme Endeksi 187 69 2013 İş Yapma Kolaylığı Endeksi 189 55 2014 Küresel Cinsiyet Uçurumu Endeksi 142 125 2014 Küresel Rekabet Endeksi 144 45 2014-15 Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) Matematik 34 32 2012 Okuma Becerisi 34 31 2012 Fen 34 32 2012 Seyahat ve Turizm Rekabet Endeksi 141 44 2015 Ticareti Kolaylaştırma Endeksi 138 46 2014 Yabancı Doğrudan Yatırım Güven Endeksi 22 2015 Yasal Hakların Gücü Endeksi 188 2014 Özet Yenilik Endeksi 34 31 2014 2015 Kaynak:TÜİK İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 3
TÜRKİYE EKONOMİSİ 2012 yılında %2.1, 2013 yılında %4.2 oranında büyüyen Türkiye, 2014 yılında %2.9 oranında büyümüştür. 2008 yılına kadar yükseliş eğiliminde olan kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla 2013 yılında 10,822 dolar, 2014 yılında ise 10,404 dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye de Kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla değeri 2008 yılından beri (7 yıl) artmamıştır. Türkiye 2014 yılı itibariyle dünyada 18 inci büyük ekonomidir. Türkiye de, 2005 yılında istihdamın %25.5 i tarım sektöründe çalışırken bu oran 2014 yılında %21.2 e gerilemiş, 2005 yılında istihdamın %21.6 sı sanayi sektöründe çalışırken bu oran 2014 yılında %20.5 e gerilemiş, 2005 yılında istihdamın %5.6 sı inşaat sektöründe çalışırken bu oran 2014 yılında %7.4 e yükselmiş, 2005 yılında istihdamın %47.3 ü hizmetler sektöründe çalışırken 2014 yılında bu oran %51 e yükselmiştir. 2005 yılında toplam işsiz sayısı 2 milyon 58 bin kişi iken 2014 yılında bu rakam 2 milyon 853 bin kişiye yükselmiştir. 2005-2014 döneminde işsiz sayısı %38.6 oranında artmıştır. Türkiye de vergi yükü (Vergi gelirlerinin GSYH ya oranı) 2002 yılında %18.6 iken 2014 yılında bu rakam %23.0 olarak gerçekleşmiştir. 2002-2014 döneminde GSYH (1998 bazlı) %399.3 oranında artarken vergi gelirleri %516.1 oranında artmıştır. 2014 yılında bir önceki yılar göre GSYH %11.6 oranında artarken vergi gelirleri %9.3 oranında artmıştır. 2002-2014 döneminde Türkiye de vergi yükü %23.4 oranında artmıştır. Türkiye de vergi yükündeki artış dikkat çekicidir. Türkiye nin cari işlemler dengesinin Gayri Safi Yurt içi hasılaya oranı 2002 yılında (-)% 0.3 iken 2014 yılında (-)%5.74 oranında gerçekleşmiştir. 2002 yılında 626 Milyon ABD doları cari işlemler açığı veren Türkiye 2014 yılında 45 Milyar 947 Milyon ABD doları cari açık vermiştir. 2002-2014 döneminde Türkiye nin cari işlemler açığı %7240 oranında artmıştır. 1986-2003 döneminde toplam 8.24 milyar $ özelleştirme yapan Türkiye 2004-2014 döneminde toplam 56.68 milyar $ özelleştirme uygulaması yapmıştır. 2002 yılında Brüt Dış Borç Stokunun GSYH ya oranı %56.2 olan Türkiye de bu oran 2014 yılında %50.3 olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılında Türkiye nin toplam dış borç stoku 129.6 milyar dolar iken 2014 sonunda dış borç stoku 272.8 milyar dolar artarak 402.4 milyar dolara yükselmiştir. 2002 yılında 64.5 milyar dolar olan toplam kamu sektörü dış borç stoku 2014 sonunda 53.2 milyar dolar artarak 117.7 milyar dolara yükselmiştir. 2002 yılında 43.0 milyar dolar olan toplam özel sektör dış borç stoku 2014 sonunda 239.2 milyar dolar artarak 282.2 milyar dolara yükselmiştir. 2002-2014 döneminde Kamu toplam dış borç stoku %82 oranında artmış, Özel Sektör toplam dış borç stoku %556 oranında artmış, Türkiye Brüt dış borç stoku da %211 oranında artmış, kısa vadeli Kamu dış borç stoku %1853 oranında artmış, kısa vadeli özel Sektör dış borç stoku %728 oranında artmıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 4
2002 yılında 155.2 milyar TL olan kamu brüt iç borç stoku 2014 sonu itibariyle 443.6 milyar TL ye yükselmiştir. 2002 yılında 257.2 milyar TL olan kamu brüt toplam borç stoku 2014 sonu itibariyle 650.5 milyar TL ye yükselmiştir. 2002-2014 döneminde Türkiye kamu brüt iç borç stoku %185.8 oranında artmış, kamu brüt toplam borç stoku ise %152.9 oranında artmıştır. 2002-2014 döneminde Türkiye de ihracat %337.1 oranında artarken ithalat %369.8 oranında artmış, toplam dış ticaret hacmi ise %356.3 oranında artmıştır. 2014 yılında 2013 yılına göre ihracat %3.84 oranında artarken, ithalat %3.77 oranında azalmıştır. 2002-2014 döneminde kişi başına ihracat %33.5 oranında artarken, kişi başına ithalat %29.4 oranında artmıştır. Türkiye nin 2002 yılında ihracatın ithalatı karşılama oranı %69.9 iken 2014 yılında bu oran %65.1 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye de 2002 yılında bankacılık sektörü sermaye yeterliliği rasyosu %25.1 iken bu rakam 2014 yılında %16.3 olarak gerçekleşmiştir. 2002-2014 döneminde bankacılık sektörü sermaye yeterliliği rasyosu %35.1 oranında düşmüştür. 2014 yılında bir önceki yıla göre ise %6.5 oranında yükselmiştir. 2007 yılında Tüketici kredilerinin Gayri safi yurtiçi hasılaya oranı %8.0 iken 2014 yılında bu rakam %16.1 olarak gerçekleşmiştir. 2007-2014 döneminde Gayri Safi Yurtiçi Hasıla %107.5 oranında artarken tükecici kredileri %317.1 oranında artmıştır. 2004 yılında %9.35 olarak gerçekleşen yıllık tüketici fiyat artış oranı 2014 yılında %8.17 olarak gerçekleşmiştir. 2006 yılında %11.58 olarak gerçekleşen yıllık yurtiçi üretici fiyat artış oranı 2014 yılında %6.36 olarak gerçekleşmiştir. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 5
SAMSUN Bu çalışmamızda, Samsun un yıllar itibariyle sosyoekonomik durumunu gözler önüne sermeye ilin bir nevi fotoğrafını çekmeye çalıştık. Her yıl hazırlamakta olduğumuz bu raporun ilimiz adına birçok çalışmaya da kaynaklık edeceğini umuyoruz. Binlerce yıllık tarihi ile birçok medeniyete ev sahipliği yapmış bir şehir olan Samsun halen bölgesinin sosyoekonomik açıdan en büyük kentidir. Karadeniz sahil şeridinin orta bölümünde Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirlerinin Karadeniz e döküldükleri deltalar arasında yer alan Samsun 9,364 Km² yüz ölçüme sahiptir. Coğrafi konum olarak 40 50-41 51 kuzey enlemleri, 37 08 ve 34 25 doğu boylamları arasındadır. Kuzeyinde Karadeniz in yer aldığı ilimizin komşuları; doğusunda Ordu, batısında Sinop, güneyinde Tokat ve Amasya, Güney batısında ise Çorum illeridir. Samsun genellikle ılıman bir iklime sahiptir. Ancak sahil şeridi ve iç kesimlerinde iklim iki ayrı özellik gösterir. Aynı gün içerisinde havanın bir kaç kez değiştiği görülür. NÜFUS Türkiye nüfusunun 13,648,270 kişi olduğu 1927 yılında nüfusu 260,868 kişi olarak tespit edilen Samsun, nüfus büyüklüğü açısından 63 il arasında 17 nci sırada yer almaktaydı. 2013 yıl sonu itibariyle 1,261,810 kişilik nüfus büyüklüğü ile 16 inci sırada bulunan Samsun, 2014 yılsonu itibariyle 1,269,989 kişilik nüfusu ile 81 il arasında yine 16 ncı sırada yer almıştır. 2014 yılında Samsun un nüfusu 2013 yılına göre 8,179 kişi artmıştır. İlin yüzölçümü 9083.39 km² (göller hariç) ile Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %1.2 sini oluşturmaktadır. Samsun da kilometrekareye düşen nüfus 1927 yılında 29 kişi iken, 2014 yılında 140 kişiye yükselmiştir. 1927 yılında Türkiye de kilometrekare başına nüfus 18 kişi iken, 2014 yılında 101 kişiye yükselmiştir. 1927-2013 yılları arasında Türkiye nin nüfusu %469.3 oranında artarken, Samsun un nüfusu %386.8 oranında artmıştır. 1927 yılında Samsun nüfusu ülke nüfusu içinde %1.91 lik paya sahipken 1965 yılına bu oran %2.41 e yükselmiş, 1965 yılından sonra düşüş eğilimine girerek 2014 yılı sonunda %1,63 oranına kadar gerilemiştir. 1927-1965 döneminde Samsun ilinin yıllık nüfus artış hızının genel olarak ülke ortalamasından yüksek olduğu, 1965-2014 döneminde ise düşük olduğu görülmektedir. 2014 yılında yıllık nüfus artış hızı Türkiye ortalaması binde 13.3 olurken Samsun da nüfus artış hızı binde 6.5 olarak gerçekleşmiştir. Samsun un nüfus payı sürekli azalma eğilimindedir. Samsun un nüfus payı 1927-1965 döneminde artmış, 1965 yılından itibaren kesintisiz azalarak 2014 yıl sonunda %1.63 e kadar gerilemiştir. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 6
DEMOGRAFİK GÖSTERGELER Türkiye de 2014 yılında gerçekleşen 1,337,504 adet doğumun 17,465 adedi Samsun da gerçekleşmiştir. 2009 yılında %1.47 olan Samsun un doğum sayısı payı 2014 yılında %1.31 e kadar gerilemiştir. Samsun un doğum sayısı payı düşüş eğilimindedir. 2009-2014 döneminde doğum sayısı Türkiye de %5.7 oranında artarken, Samsun da %6.1 oranında azalmıştır. 2014 yılında 2013 yılına göre doğum sayısı Türkiye de %4.2 oranında artarken, Samsun da %1.0 oranında artmıştır. Türkiye de 2014 yılında gerçekleşen 390,121 adet ölümün 7,866 adedi Samsun da gerçekleşmiştir. 2009 yılında %1.92 olan Samsun un ölüm sayısı payı 2014 yılında %2.02 olarak gerçekleşmiştir. Samsun un ölüm sayısı payı artış eğilimlidir. 2009-2014 döneminde ölüm sayısı Türkiye de %5.6 oranında artarken, Samsun da %10.6 oranında artmıştır. 2014 yılında 2013 yılına göre ölüm sayısı Türkiye de %4.8 oranında artarken, Samsun da %7.0 artmıştır. 2002 yılında evlenme sayısı payı %1.98 olan Samsun un 2014 yılında payı %1.61 olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılında Samsun da 10,126 evlilik gerçekleşmişken, 2014 yılında 9,685 evlilik gerçekleşmiştir. Türkiye de 2002 yılında 510,155 evlilik gerçekleşmişken 2014 yılında 599,704 evlilik gerçekleşmiştir. 2002 yılında boşanma sayısı payı %1.62 olan Samsun un 2014 yılında payı %1.45 olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılında Samsun da toplam 1,547 boşanma gerçekleşirken, 2014 yılında boşanma sayısı 1,899 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye de 2002 yılında toplam 95,323 boşanma gerçekleşirken 2014 yılında bu rakam 130,913 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye de kaba intihar hızı 2007 yılında yüzbinde 3.98 iken 2014 yılında yüzbinde 3.97 olarak gerçekleşmiş, Samsun da kaba intihar hızı 2007 yılında yüzbinde 5.86 iken 2014 yılında yüzbinde 2.92 olarak gerçekleşmiştir. 2002-2014 döneminde toplam intihar sayısı Türkiye de %33.2 oranında artarken Samsun da %54.2 oranında artmıştır. 2014 yılında intihar sayısı 2013 yılına göre Türkiye de %5.6 oranında azalırken, Samsun da %24.5 oranında azalmıştır. İÇ GÖÇ Samsun net göç veren bir şehirdir. 2000 genel nüfus sayımına göre 51,644 kişi ile (toplam iç göçün %5.1 i) en fazla net göç veren Samsun 2008-2014 yılları arasında aldığı göçten daha fazla göç vererek sürekli net göç vermiştir. Şehir 2008 yılında 5,229 kişi, 2009 yılında 707 kişi, 2010 yılında 9,407 kişi, 2011 yılında 8,305 kişi, 2012 yılında 9,312 kişi, 2013 yılında 3,860 kişi, 2014 yılında da 3,462 kişi net göç vermiştir. Samsun un net göç hızı 2008 yılında binde -4.23, 2009 yılında binde -0.57, 2010 yılında binde -7.48, 2011 yılında binde -6.61, 2012 yılında binde -7.41, 2013 yılında binde -3.05, 2014 yılında da binde -2.72 olarak gerçekleşmiştir. Samsun un alınan iç göç sayısı payı 2008 yılında %1.56 iken 2014 yılında bu pay %1.53 olarak gerçeklemiş, verilen iç göç sayısı payı 2008 yılında %1.79 iken 2014 yılında bu oran %1.66 olarak gerçekleşmiştir. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 7
KISACA EKONOMİK YAPI Samsun, ekonomisi ve nüfusu ile Karadeniz Bölgesi'nin halen en büyük kentidir. Şehrin ekonomisinde sanayi ve hizmet sektörlerinin payları artarken tarım sektörünün payı azalmaktadır. Bafra ve Çarşamba ovalarında yetiştirilen ürünler öncelikle bölge ihtiyacını gidermekle birlikte, yurdun dört bir yanına da pazarlanmaktadır. Tarım ürünlerinin İhracat imkânları şehrin ekonomisine ciddi katkı sağlayacak potansiyele sahiptir. Samsun' da yapılan hayvancılık ailelerin kendisini geçindirmesine yönelik olmakla birlikte gelişmeye müsait ve yatırım yapılabilecek bir alandır. Samsun un da içinde yer aldığı TR83 bölgesinde Tarım sektörünün gayrı safi katma değer payı 2004 yılında %22.7 iken 2011 yılında bu rakam %18.5 e gerilemiş, Sanayi sektörünün payı 2004 yılında %19.7 iken, 2011 yılında bu rakam %21.8 e yükselmiş, hizmetler sektörünün payı da 2004 yılında %57.6 iken 2011 yılında bu rakam %59.7 ye yükselmiştir. Karadeniz havzasında önemli bir coğrafi konuma sahip olan Samsun, deniz, kara, hava ve demiryolu ulaşım imkânları ile büyük potansiyele sahiptir. Samsun da imalat sanayiinde üretilen ürünlerin en önemlileri; Sigara, Kütük ve İnşaat Demiri, Bakır, Gübre, Çimento, Yedek Parça, Dükdil Boru, Vana-Pompa, Un-Yem, İlaç, Tıbbi ve Cerrahi Aletler, Mobilya, Şekerleme, Hazır Giyim, Trikotaj, Taş-Toprak Sanayi, Temizlik Maddeleri, Makine, Lastik-Plastik Eşya imalatıdır. Turizmin Samsun ekonomisindeki payı az olmakla birlikte il merkezinde olduğu gibi ilçe ve köylerde de gezip görülmeye değer çok sayıda tarihi ve turistik yerler mevcuttur. Ayvacık ta su sporları, Lâdik te kış sporları, Havza da kaplıca turizmi, Vezirköprü de Kültür turizmi yapılabilir. Yaz aylarında denizden ve kumdan yararlanılabildiği gibi kış aylarında da av turizmi yapılabilmektedir. Samsun, Bölgesel ekonomik potansiyeli, insan kaynakları ve geçmişten gelen fuarcılık geleneği ile Ulusal ve Uluslar arası Fuar ve Kongre merkezi olmaya adaydır. Samsun Fuar ve Kongre Merkezinin inşaatı bitmiş ve 2014 yılında işletilmeye başlanmıştır. Samsun ilinin de içinde yer aldığı TR83 Bölgesi Lojistik Master Plan hazırlanmış ve kamuoyu ile paylaşılmıştır. Samsun Lojistik Merkezlerden biri olma konusunda kararlıdır. Tıbbi ve Cerrahi El alet imalatı konusunda Türkiye de merkez konumunda olan Samsun, hem bölgesinde hem de Türkiye geneli dikkate alındığında gelişmiş bir altyapıya sahiptir. Samsun son zamanlarda gerçekleşen sağlık yatırımları ile sağlık merkezi olma yolunda ilerlemektedir. TÜRKİYE VE TR83 BÖLGESİ GAYRI SAFİ KATMA DEĞER 2004 yılında toplam 13 milyar 927 milyon TL gayrisafi katma değere sahip olan TR83 Bölgesi (Samsun-Tokat- Çorum-Amasya) 2011 yılında toplam 30 milyar 943 milyon Türk Lirası gayrisafi katma değere sahip olmuştur. TR83 bölgesinin toplam gayrisafi katma değer payı 2004 yılında %2.8 iken 2011 yılında bu pay %2.7 olarak gerçekleşmiştir. Bölgenin toplam sayrisafi katma değer payı azalma eğilimlidir. 2004-2011 döneminde TR83 bölgesinde toplam gayrisafi katma değer %122.2 oranında artarken Türkiye ortalaması %132.5 oranında artmış, tarım sektörü gayrisafi katma değer TR83 bölgesinde %81.2 oranında artarken Türkiye ortalaması %95.5 oranında artmış, sanayi sektörü gayrisafi katma değer TR83 bölgesinde %146.0 oranında artarken Türkiye ortalaması %128.5 oranında artmış, hizmetler sektörü gayrisafi katma değer TR83 bölgesinde %130.2 oranında artarken Türkiye ortalaması %140.7 oranında artmıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 8
KAMU YATIRIMLARI Kamu yatırımları, yatırım ortamının iyileştirilmesi, yatırımların ve istihdamın artırılması, şehrin sosyoekonomik durumunun iyileşmesi için büyük önem arz etmektedir. 2005-2010 döneminde Samsun un toplam kamu yatırımlarından almış olduğu payda önceki yıllara göre önemli bir artış olmakla birlikte 2011, 2012, 2013 ve 2014 yılları kamu yatırım payında önemli bir düşüş mevcuttur. 2013 yılı programına göre 0.61% pay ile 320 milyon 9 bin TL kamu yatırımı alan Samsun 2014 yılı programında göre %6.8 oranında azalışla 298 milyon 206 bin TL kamu yatırımı almıştır. Aynı dönemde Türkiye de toplam kamu yatırımları %6.4 oranında artmıştır. YATIRIM TEŞVİK Yüksek Planlama Kurulunun 16 Ekim 1997 tarih, 97/88 sayılı kararı ile 1. Derecede kalkınmada öncelikli yöreler kapsamına alınan ve halen kalkınmada öncelikli yöre statüsünde bulunan Samsun, 19 Haziran 2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar ile desteklerin uygulanması açısından altı bölgeye ayrılan yatırım teşvik sisteminde 3. Bölgede yer almaktadır. Samsun 2014 yılında toplam sabit yatırım tutarı 156 milyon 91 bin Türk Lirası olan 2 adedi yabancı sermayeli olmak üzere toplam 33 adet yatırım teşvik belgesi almıştır. Bu 33 adet yatırım teşvik belgesinin istihdam rakamı 544 adettir. Samsun un 2002 yılında %1.02 olan yatırım teşvik belge sayısı payı 2014 yılında %0.81 olarak gerçekleşmiş, 2002 yılında %1.11 olan sabit yatırım tutar payı 2014 yılında %0.25 olarak gerçekleşmiş, 2002 yılında %0.87 olan istihdam sayısı payı da %0.38 olarak gerçekleşmiştir. KISACA SAMSUN SANAYİ Samsun ilinin coğrafi konumu ve yapısı sanayi yatırımları için diğer Karadeniz illerine göre daha avantajlı durumdadır. Şehrin bu özelliği başta bakır, gübre ve sigara fabrikaları olmak üzere büyük sanayi işletmelerinin bölgede kurulmasına zemin hazırlamıştır. Şehirde kamuya ait sanayi tesisleri ile başlayan sanayileşme süreci 1980 sonrası dönemde Organize Sanayi Bölgelerinin kurulması ve özel sektör yatırımları ile devam etmektedir. İlimizde Samsun Merkez OSB, Samsun Gıda İhtisas OSB, Kavak OSB, Bafra OSB ve Havza İhtisas OSB olmak üzere toplam 5 adet Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Kavak OSB de birinci etap ta bulunan parsellerin tamamının tahsis işlemi yapılmış, ikinci etapta arsa tahsislerine geçilmiştir. Bafra OSB de yatırımcılar için arsa tahsisleri devam etmektedir. Havza Tarımsal Ürün İşleme ve Tarım Makinaları İhtisas OSB altyapı çalışmaları için ihale yapılmış çalışmalar devam etmektedir. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 9
ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ (OSB) İlimizde Samsun Merkez OSB, Samsun Gıda İhtisas OSB, Kavak OSB, Bafra OSB ve Havza İhtisas OSB olmak üzere toplam 5 adet Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Ağustos 2015 itibariyle Samsun Merkez Organize Sanayi Bölgesinde faal 79 işyerinde 5,078 kişi çalışmakta, Kavak OSB de faal 21 işyerinde 614 kişi çalışmakta, Bafra OSB de faal 21 işyerinde 450 kişi çalışmakta, Samsun Gıda OSB de faal 12 işyerinde 150 kişi çalışmaktadır. Samsun da Üretim ve İhracatın büyük bir kısmı başta Merkez OSB olmak üzere Organize Sanayi Bölgelerinde gerçekleşmektedir. İl genelindeki OSB lerde 133 adet faal işyerinde toplam 6.292 kişi istihdam edilmektedir. KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ (KSS) Samsun ilinde 2014 yılı itibariyle toplam 15 adet küçük sanayi sitesi mevcut olup bu sanayi sitelerinde toplam 6,050 adet işyerinde yaklaşık 19 bin kişi çalışmaktadır. Tekkeköy ilçesinde 3 adet, Canik ilçesinde 2 adet, Çarşamba ilçesinde 1 adet, Bafra ilçesinde 2 adet, Terme ilçesinde 1 adet, Ondokuzmayıs ilçesinde 1 adet, Alaçam ilçesinde 1 adet, Vezirköprü ilçesinde 1 adet, Havza ilçesinde 2 adet ve Ladik ilçesinde 1 adet küçük sanayi sitesi mevcuttur. En fazla işyeri 1,120 işyeri ile Canik ilçesinde yer alan Gülsan Sanayi Sitesinde bulunmakta ve bu KSS de yaklaşık 3,360 kişi çalışmaktadır. Samsun da yer alan 15 adet sanayi sitesinde işyeri başına ortalama çalışan sayısı 3.1 kişidir. TÜRKİYE'NİN 500 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞU ANKETİ VE SAMSUN FİRMALARI İstanbul Sanayi Odası nın yapmış olduğu Türkiye nin 500 büyük sanayi kuruluşu anketi çalışmalarına göre 2014 yılında ilk 500 sanayici arasına ankete katılan 5 adet, ikinci 500 sanayici arasına da 8 adet Samsun firması girmiştir. 2014 yılında İstanbul Sanayi Odası Türkiye nin 500 büyük sanayi kuruluşu anketi çalışmalarına göre ilk bin sanayici arasında toplam 13 Samsun firması yer almıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 10
SAMSUN SERBEST BÖLGESİ TİCARET HACMİ Samsun Serbest Bölgesinin toplam ticaret hacmi 2002 yılında 11,907,097 dolar iken bu rakam 2014 yılında 111,084,949 dolar olarak gerçekleşmiştir. 2002-2014 döneminde Samsun Serbest bölgesinin toplam ticaret hacmi %832.9 oranında artmış, 2014 yılında ise bir önceki yıla göre %21.4 oranında artmıştır. 2014 yılında Samsun Serbest Bölgesi toplam ticaretinin %2.17 si bölgeden yurtdışına, %54.48 i bölgeden Türkiye ye, %4.45 i Türkiye den bölgeye, %38.90 ı yurtdışından bölgeye şeklinde gerçekleşmiştir. 2014 yılında Türkiye Serbest Bölgelerinde toplam ticaretin %35.48 i bölgeden yurtdışına, %20.88 i bölgeden Türkiye ye, %12.18 i Türkiye den bölgeye, %31.47 si yurtdışından bölgeye şeklinde gerçekleşmiştir. MARKA /PATENT /FAYDALI MODEL /ENDÜSTRİYEL TASARIM Samsun ilinin sınai mülkiyet hakları başvuru durumu yıllar itibariyle incelendiğinde; marka başvurularına göre 2002 yılında 21 inci sırada yer alırken 2014 yılında 21 inci sıraya yükseldiği, patent başvurularına göre 2002 yılında 10 ncu sırada yer alırken 2014 yılında 15 inci sıraya gerilediği, faydalı model başvurularına göre 2002 yılında 13 üncü sırada yer alırken 2014 yılında 19 uncu sıraya gerilediği, endüstriyel tasarım başvurularına göre 2002 yılında 17 nci sırada yer alırken 2014 yılında 23 üncü sıraya gerilediği görülmektedir. Samsun un 2014 yılı Marka başvuru sayıları 2002 yılına göre %330 oranında artarak 130 adetten 559 adede ulaşmış, 2014 yılı Patent başvuru sayıları 2002 yılına göre %329 oranında artarak 7 adetten 30 adede ulaşmış, 2014 yılı Faydalı Model başvuru sayıları 2002 yılına göre %233 oranında artarak 6 adetten 20 adede ulaşmış, 2014 yılı Endüstriyel Tasarım başvuru sayıları 2002 yılına göre %100 oranında artarak 12 adet dosyadan 24 adet dosyaya ulaşmıştır. Terme Pidesi ve Bafra Pidesi Samsun un Tescilli Coğrafi İşaretleridir. Samsun Simidi, Samsun Kaz Tiriti, Vezirköprü Semaveri, Çarşamba Ayakkabısı, Çakallı Menemeni, Çakallı Pidesi, Salıpazarı Köftesi de Samsun un başvurusu yapılan Coğrafi İşaretleridir. AÇILAN KAPANAN FİRMA İSTATİSTİKLERİ Samsun da 2014 yılında 409 şirket, 6 kooperatif, 539 gerçek kişi ticari işletme kurulurken, 118 şirket, 30 kooperatif, 224 gerçek kişi ticari işletme kapanmıştır. 2009-2014 döneminde açılan şirket sayısı Türkiye de %33.5 oranında artarken Samsun da %19.6 oranında artmış, aynı dönemde kapanan şirket sayısı Türkiye de %34.6 oranında artarken, Samsun da %34.1 artmıştır. 2009-2014 döneminde açılan kooperatif sayısı Türkiye de %12.8 oranında azalırken Samsun da %40.0 oranında azalmış, aynı dönemde kapanan kooperatif sayısı Türkiye de %1.1 oranında azalırken, Samsun da %42.9 oranında artmıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 11
SAMSUN İLİNDE TİCARET VE SANAYİ ODALARI İlimizde 6 adet Ticaret ve Sanayi Odası mevcuttur. Bu Odalara kayıtlı toplam faal üye sayısı (askıdaki firmalar hariç) 05.03.2015 tarihi itibariyle 9,670 adettir. Firmaların 1,330 adedi Anonim şirket, 4,534 adedi Limited Şirket, 3,472 adedi gerçek kişi ticari işletme, 223 adedi kooperatif, 67 adedi kollektif şirket, 40 adedi iktisadi işletme, 3 adedi adi ortaklık, 1 adedi de komandit şirket tipindedir. Firmaların %62.9 u Samsun TSO, %13.6 sı Bafra TSO, %10.4 ü Çarşamba TSO, %5.6 sı Terme TSO, %4.0 ü Vezirköprü TSO, %3.5 i de Havza TSO üyesidir. 05.03.2015 tarihi itibariyle firmaların %13.75 i Anonim Şirket, %46.89 u Limited Şirket, %35.90 ı Gerçek kişi ticari işletme, %2.31 i Kooperatif, %0.69 u Kollektif şirket, %0.41 i iktisadi işletme tipindedir. 2014 yılında bir önceki yıla göre faal üye sayısı %1.6 oranında azalan Samsun Ticaret ve Sanayi Odası nın 2002-2014 döneminde faal üye sayısı %9.4 oranında bir artmıştır. 2002-2014 döneminde Anonim şirket sayısı %98.9 artmış, Limited şirket sayısı %16.6 artmış, kooperatif sayısı %62.4 azalmış, gerçek kişi ticari işletme sayısı %13.8 azalmış, iktisadi işletme sayısı %966.7 artmıştır. 2014 yılında önceki yıla göre Anonim şirket sayısı %7.6 artmış, Limited şirket sayısı %1.5 azalmış, kooperatif sayısı %3.7 azalmış, gerçek kişi ticari işletme sayısı %6.6 azalmış, iktisadi işletme sayısı %23.1 artmıştır. 31.12.2014 tarihi itibariyle Samsun ili 33,664 adet esnaf sayısı ile 13 üncü sırada, %2.65 olan esnaf/nüfus oranı ile 23 üncü sırada, 71 adet oda sayısı ile 13 ncü sırada, 474 olan oda başına düşen esnaf sayısı bakımından 27 nci sırada yer almaktadır. Türkiye de 31.12.2014 tarihi itibariyle 1,572,473 adet esnaf bulunmaktadır. Samsun un esnaf sayısı payı %2.14 olup nüfus payı olan %1.63 oranının üzerindedir. DIŞ TİCARET 2014 yılında Samsun da yerleşik 258 firma, 137 ülkeye toplam 466 Milyon dolar ($) ihracat gerçekleştirmiştir. Samsun ihracat tutarı sıralamasında 2014 yılı rakamlarına göre 24 üncü sıradadır. İhracatın büyük bir kısmı organize sanayi bölgelerinde faaliyet gösteren sanayici firmalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Samsun Ekonomi Bakanlığının İl İl Dış Ticaret Potansiyeli çalışmasına göre sıradan olmayan ürünler ihraç eden çeşitliliği yüksek iller arasındadır. 2014 yılında Türkiye de 63,583 firma toplam 157 milyar 627 milyon 674 bin dolar ($) ihracat gerçekleştirmiştir. 2002-2014 döneminde ihracat tutarı %337.14 oranında artmış, ihracatçı firma sayısı %100.38 oranında artmış, firma başına ihracat turarı ise %118.15 oranında artmıştır. 2013 yılında Samsun da yerleşik 270 firma, 77 ülkeden toplam 767 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirmişken 2014 yılında Samsun da yerleşik 257 firma, yine 76 ülkeden toplam 786 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. 2014 yılında Samsun ithalat tutarına göre 21 inci sırada yer almaktadır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 12
2014 yılında 2013 yılına göre ithalat tutarı Türkiye de %3.8 oranında azalırken Samsun da %2.5 oranında artmıştır. 2002-2014 döneminde ithalat tutarı Türkiye de %369.8 oranında artarken, Samsun da %779.6 oranında artmıştır. 2014 yılında Samsun, firma başına 3,061,078 dolar ithalat ile Türkiye ortalaması olan 3,584,810 doların altında yeralmıştır. SAMSUN GÜMRÜK MÜDÜRLÜĞÜ İŞLEMLERİ Samsun Gümrük Müdürlüğünde 2002 yılında 330 milyon 398 bin dolar ihracat işlemi 2014 yılında 1 milyar 228 milyon 906 bin dolar ihracat işlemi yapılmıştır. Samsun Gümrük Müdürlüğü nün ihracat işlem payı 2002 yılında %0.92 iken bu rakam 2014 yılında %0.78 olarak gerçekleşmiştir. 2002-2014 döneminde Samsun Gümrük Müdürlüğünün İhracat İşlem hacmi %271.9 oranında artarken Türkiye nin ihracatı %337.1 oranında artmıştır. 2014 yılında 2013 yılına göre Samsun Gümrük Müdürlüğünün İhracat İşlem hacmi %1.3 oranında azalırken Türkiye nin ihracatı %3.8 oranında artmıştır. BANKACILIK Samsun da 31.12.2014 tarihi itibariyle 18 bankanın toplam 140 adet banka şubesi bulunmaktadır. 2014 yılsonu itibariyle Türkiye de toplam 11,142 adet banka şubesi mevcuttur. Türkiye de Katılım Bankaları Birliğinin 2014 raporuna göre 2014 sonu itibariyle toplam 990 adet katılım bankası şubesi bulunmaktadır. Samsun da 4 katılım bankasının toplam 8 adet şubesi bulunmaktadır. Samsun un katılım bankası şube sayısı payı %0.81 kadardır. 2007 yılında 799 milyon 968 bin TL tüketici kredisi ile %1.18 paya sahip olan Samsun 2014 yılında 3 milyar 920 milyon 758 bin TL tüketici kredisi ile %1.39 paya sahip olmuştur. 2007-2014 döneminde tüketici kredileri Türkiye de %317.1 oranında artarken Samsun da %390.1 oranında artmıştır. 2014 yılında 2013 yılına göre tüketici kredileri Türkiye de %13.6 oranında artarken Samsun da %13.4 oranında artmıştır. PROTESTO EDİLEN SENETLER Samsun un 2002 yılında %0.72 olan protestolu senet tutarı payının 2014 yılında %1.26 oranına yükselmiş, protestolu senet sayısı payı ise 2002 yılında %1.19 iken 2014 yılında %1.93 e yükselmiştir. Samsun Protestolu senet adedine göre 2002 yılında 16 ncı sırada iken 2014 yılında 11 inci sıraya, protestolu senet tutarına göre ise 2002 yılında 17 nci sırada iken 2014 yılında 14 üncü sıraya yükselmiştir. VERGİ TAHAKKUK VE TAHSİLATI Samsun ve Türkiye nin 2006-2014 yılları arasındaki vergi tahakkuk ve tahsilatları incelendiğinde Samsun un tahsilat nispetinin Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülecektir. 2006 yılında tahsilat nispeti Türkiye ortalaması %92.18 iken Samsun da bu oran %85.23 olarak gerçekleşmiş, 2014 yılında tahsilat nispeti Türkiye ortalaması %85.21 iken Samsun da bu oran %82.30 olarak gerçekleşmiştir. 2006-2014 döneminde brüt tahakkuk miktarı Türkiye de %187.2 oranında artarken Samsun da %216.3 oranında artmış, brüt tahsilat miktarı ise Türkiye de %165.5 oranında artarken Samsun da %205.4 oranında artmıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 13
SAMSUN İŞSİZLİK, İŞGÜCÜNE KATILIM VE İSTİHDAM ORANI Samsun da işsizlik oranı 2008 yılında %7.8 iken 2013 yılında %6.6 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye de işsizlik oranı 2008 yılında %11.0 iken 2013 yılında %9.7 olarak gerçekleşmiştir. Samsun da işgücüne katılım oranı 2008 yılında %56.6 iken 2013 yılında %50.5 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye de işgücüne katılım oranı 2008 yılında %46.9 iken 2013 yılında %50.8 olarak gerçekleşmiştir. Samsun da istihdam oranı 2008 yılında %52.2 iken 2013 yılında %47.2 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye de istihdam oranı 2008 yılında %41.7 iken 2012 yılında %45.9 olarak gerçekleşmiştir. ÖNCELİKLİ YAŞAM KALİTESİ GÖSTERGELERİ (SGK) Samsun Aralık 2014 itibariyle Toplam Sosyal Güvenlik kapsamı kişi sayısı bakımından %1.63 pay ile 16 ncı sırada, Toplam Sosyal Güvenlik kapsamı dışında kalan nüfusa göre %1.78 pay ile toplam nüfus payının üzerinde ve 17 nci sırada, Sosyal Güvenlik Kapsamında Aktif Çalışan Kişi Sayısına göre %1.37 pay ile toplam nüfus payının çok altında ve 16 ncı sırada Sosyal Güvenlik Kapsamsında aylık Alan Kişi Sayısına göre %2.02 pay ile toplam nüfus payının çok üzerinde ve 10 uncu sırada olduğu görülecektir. TARIM Samsun, Bafra ve Çarşamba ovaları gibi önemli tarım alanlarına sahiptir. Türkiye de tarım sektörünün payı 2004 yılında %10.7 iken bu pay 2011 yılında %9.0 a gerilemiş, TR83 bölgesinde (Samsun-Amasya-Çorum- Tokat) tarım sektörünün payı 2004 yılında %22.7 iken bu pay 2011 yılında %18.5 e gerilemiştir. Samsun 2002 yılında 341,453 hektar toplam işlenen tarım alanına sahipken 2014 yılında bu rakam 280,709 hektara gerilemiştir. 2002-2014 döneminde toplam işlenen tarım alanı Türkiye de %13.4 oranında azalırken Samsun da %17.8 oranında azalmıştır. 2014 yılında toplam işlenen tarım alanı 2013 yılına göre Samsun da %1.8 oranında artarken, Türkiye de %0.6 oranında artmıştır. 2002 yılında 1,791 hektar yem bitkileri alanına sahip olan Samsun da 2014 yılında bu alan 58,228 hektara çıkmıştır. Toplam işlenen tarım alanı bakımından Samsun 2002 yılında %1.43 paya sahipken bu rakam 2014 yılında %1.36 olarak gerçekleşmiştir. Samsun İşlenen sebze alanı bakımından 32,236 hektar ve %4.01 pay ile 6 ncı sırada, Meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanı bakımından 93,381 hektar ve %4.80 pay ile 5 inci sırada, yem bitkileri alanı bakımından 58,228 hektar ve %3.09 pay ile 10 uncu sırada yer almıştır. Samsun un 2002 yılında %2.83 olan bitkisel üretim değeri payı 2014 yılında %2.42 ye gerilemiş, 2002 yılında %1.88 olan canlı hayvanlar değeri payı 2014 yılında %1.70 e gerilemiş, 2002 yılında %2.09 olan hayvansal ürünler değeri payı 2014 yılında %0.85 e gerilemiştir. 2002-2014 döneminde bitkisel üretim değeri Türkiye de %203.7 oranında artarken, Samsun da %159.8 oranında artmış, Canlı hayvanlar değeri Türkiye de %497.0 oranında artarken, Samsun da %441.4 oranında artmış, Hayvansal ürünler değeri Türkiye de %371.6 oranında artarken, Samsun da %90.8 oranında artmıştır. ULAŞTIRMA Samsun kara, deniz, hava ve demir yolları şeklinde her türlü ulaşım imkânını sunan ve Karadeniz Bölgesini iç ve batı Anadolu ya bağlayan önemli bir ulaşım merkezidir. Samsun uluslararası hava alanının tamamlanması ile ulaşım konusunda çok önemli bir merkez haline gelmiştir. İlimiz karayolu ile Samsun-Ankara, Samsun-Amasya-Tokat, Samsun-İstanbul, Samsun-Trabzon-Rize istikametleri ile yurdun her yönüne dağılım imkânına sahiptir. 2002-2014 döneminde il ve devlet yolu Türkiye de %3.9 oranında artarken Samsun da %2.7 oranında artmış, Demiryolu Türkiye de %16.3 oranında artarken Samsun da %0.7 oranında azalmıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 14
Samsun 2014 yılında trafik kazası sayısı bakımından 3,155 kaza ve %1.87 pay ile 16 ncı sırada, hayatını kaybeden insan sayısı bakımından 69 kişi ve %1.96 pay ile 15 inci sırada, yaralı sayısı bakımından da 5,625 yaralı ve %1.97 pay ile 16 ncı sırada yer almaktadır. Samsun, 2014 yıl sonu itibariyle toplam araç sayısı bakımından 285,508 adet araç ile %1.52 paya sahip ve 18 inci sırada, otomobil sayısı bakımından %1.32 pay ve toplam 129,896 adet otomobil ile 19 uncu sırada bulunmaktadır. Samsun, 2014 yıl sonu itibariyle bin kişi başına özel otomobil sayısı bakımından 102 araç ile Türkiye ortalaması olan 127 aracın çok altında ve 47 nci sırada bulunmaktadır. Samsun hava meydanına iniş-kalkış yapan toplam uçak sayısı 2004 yılında 3,389 adet iken bu rakam 2013 yılında 11,156 adede yükselmiştir. Samsun hava meydanına iniş-kalkış yapan toplam uçak sayısı payı 2004 yılında %0.77 iken 2013 yılında bu rakam %0.91 olarak gerçekleşmiştir. Samsun Liman Başkanlığı limanlara uğrayan gemi sayıları ve tonajları incelendiğinde 2004 yılında 1,481 adet geminin uğradığı Samsun a 2014 yılında 2,671 geminin uğradığı görülmektedir. 2004 yılında limana uğrayan gemi sayısı payı %1.99 olan Samsun un 2014 yılında payını %3.57 ye yükselmiştir. 2002-2014 yılları arasında Samsun limanlarının toplam elleçleme miktarı %143.8 oranında artarken aynı dönemde Türkiye deki artış %101.5 oranında olmuştur. Samsun un 2002 yılında toplam elleçleme payı %2.02 iken 2014 yılında payı %2.44 olarak gerçekleşmiştir. Samsun Ro-Ro hatlarında taşınan araç sayılarının payına baktığımızda 2003 yılında 14,582 araç ile %6.62 paya sahip olan hatların, 2014 yılında 28,661 araç ile payının %6.16 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Samsun liman başkanlığı kayıtlarına göre 2014 yılında 43,503 adet konteyner elleçlenmiştir. 2014 yılında Türkiye de toplam 5,508,785 adet konteyner elleçlenmiş olup Samsun un payı %0.79 olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılında elleçlenen konteyner sayısı payı %0.57 olan Samsun un 2014 yılında bu payı %0.79 olarak gerçekleşmiştir. Samsun Türkiye Demiryolu ağına Samsun-Sivas ve Samsun-Çarşamba Demiryolları ile bağlıdır. Liman ve Samsun Serbest Bölgesi İçerisinde Demiryolu ağı mevcuttur. Samsun un demiryolu uzunluğu payı azalma eğilimindedir. 1995 yılında %1.74 paya sahip olan Samsun 2014 yılında %1.47 paya sahiptir. ENERJİ VE MADENLER Samsun ili, Karadeniz sahil şeridinin orta bölümünde Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirlerinin Karadeniz'e döküldükleri deltalar arasında yer almaktadır. Samsun ili kabaca Kuzey Anadolu Fayı'nın kuzeyi ve güneyinde farklı istiflenmeler gösteren iki tektonik ünite üzerinde yer alır. Ayrıca her iki ünite üzerinde de ofiyolit napları bulunur. Ülkemizdeki güncel depremleri üreten Kuzey Anadolu Fayı il alanındaki en önemli tektonik hattır. Bir diğer önemli fay da Samsun ve Ayvacık'ın güneyinden geçen KB-GD uzanımlı Erikli ters fayıdır. Samsun ili maden çeşitliliği ve rezervi bakımından sınırlı potansiyele sahiptir. 2002 yılında toplam elektrik tüketim payı %1.11 olan Samsun un 2013 yılında payının %1.29 a yükseldiği, 2002 yılında %0.70 olan sanayi elektrik tüketim payının 2013 yılında %1.15 e yükseldiği görülmektedir. 2013 yılında bir önceki yıla göre toplam elektrik tüketimi Türkiye de %1.60 artarken, Samsun da %1.70 oranında artmış, sanayi elektrik tüketimi Türkiye de %1.03 oranında artarken, Samsun da %2.71 oranında artmıştır. 2002-2013 döneminde Türkiye de toplam elektrik tüketimi %92.37 oranında artarken Samsun da %124.29 oranında artmış, sanayi elektrik tüketimi Türkiye de %84.70 oranında artarken Samsun da %204.40 oranında artmıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 15
EĞİTİM Samsun ilinde 2014/2015 eğitim öğretim döneminde 542 okulda 1,295 öğretmen ile 983 derslikte 18,895 öğrenci okul öncesi eğitim, 609 okulda 5,379 öğretmen ile 4,015 derslikte 76,435 öğrenci ilkokul eğitimi, 301 okulda 5,488 öğretmen ile 2,941 derslikte 82,383 öğrenci ortaokul eğitimi, 76 okulda 2,355 öğretmen ile 1,338 derslikte 52,163 öğrenci Genel ortaöğretim, 82 okulda 3,291 öğretmen ile 1,451 derslikte 46,535 öğrenci mesleki ve teknik eğitim görmektedir. 2014/2015 eğitim öğretim döneminde öğretmen başına öğrenci rakamları incelendiğinde okul öncesi eğitimde Türkiye de 17 öğrenci iken Samsun da 15 öğrenci, ilkokulda Türkiye de 18 öğrenci iken Samsun da 14 öğrenci, ortaokulda Türkiye de 17 öğrenci iken Samsun da 14 öğrenci, genel ortaöğretimde Türkiye de 14 öğrenci iken Samsun da 14 öğrenci, mesleki ve tekni ortaöğretimde Türkiye de 14 öğrenci iken Samsun da 12 öğrenci düşmektedir. YÜKSEK ÖĞRETİM KURUMLARI İlimizde halen Ondokuzmayıs Üniversitesi ve Canik Başarı Üniversitesi olmak üzere iki üniversite bulunmaktadır. Ondokuz Mayıs Üniversitesi 1975 yılında kurulmuş olan bir devlet üniversitesidir. Canik Başarı Üniversitesi, 2010 yılında Başarı Eğitim ve Kültür Vakfı ve Tanrıverdi Vakfı tarafından kurulmuştur. 2002 yılında %1.56 pay ile toplam 1,187 adet öğretim elemanı bulunan Samsun un 2013 yılı öğretim elemanı sayısı 2,242 kişi olup payı da %1.57 kadardır. 2002 yılında profesör sayısı bakımından 160 adet profesör ile %1.57 paya sahip olan Samsun 2013 yılında 358 profesör ile %1.79 paya sahiptir. SAĞLIK 2002 yılında Samsun da 737 uzman hekim, 716 pratisyen hekim, 182 asistan hekim, 268 diş hekimi, 386 eczacı, 1157 sağlık memuru, 1573 hemşire ve 884 ebe hizmet yapmaktayken, 2013 yılında 1,404 uzman hekim, 667 pratisyen hekim, 504 asistan hekim, 471 diş hekimi, 454 eczacı, 2,822 sağlık memuru, 2,815 hemşire ve 1,041 ebe hizmet etmektedir. 2002 yılında 3,658 adet toplam hastane yatak sayısı ile %2.46 paysa sahip olan Samsun 2013 yılında 4,047 adet toplam hastane yatak sayısı ile %2.02 paya sahip olmuştur. Samsun da 2002 yılında 18 adet olan toplam kurum sayısı 2013 yılında 29 adede ulaşmıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 16
KÜLTÜR 2002 yılında tiyatro sayısı payı 2 adet tiyatro salonu ile %1.96 olan Samsun, 2014 yılında 5 adet tiyatro salonu ile %0.82 paya sahiptir. 2002 yılında 465 adet tiyatro koltuk sayısı ile %1.15 paya sahip olan Samsun 2014 yılında 1,892 adet koltuk ile %0.71 paya sahiptir. 2002 yılında 267 adet tiyatro gösteri sayısı ile %2.60 paya sahip olan Samsun 2014 yılında 335 adet gösteri ile %1.16 paya sahiptir. 2002 yılında 53,400 adet tiyatro seyircisi ile %2.03 paya sahip olan Samsun 2014 yılında 46,730 adet seyirci ile %0.77 paya sahiptir. 2002 yılında sinema sayısı payı 5 adet sinema salonu ile %0.94 olan Samsun, 2014 yılında 26 adet sinema salonu ile %1.20 paya sahiptir. 2002 yılında 1,625 adet sinema koltuk sayısı ile %1.21 paya sahip olan Samsun 2014 yılında 3,251 adet koltuk ile %1.18 paya sahiptir. 2002 yılında 558 adet sinema gösteri sayısı ile %2.48 paya sahip olan Samsun 2014 yılında 458 adet gösteri ile %1.10 paya sahiptir. 2002 yılında 254,541 sinema seyircisi ile %1.65 paya sahip olan Samsun 2014 yılında 772,946 adet seyirci ile %1.40 paya sahiptir. 2002 yılında 21 adet halk kütüphanesi ile %1.65 paya sahip olan Samsun, 2014 yılında 15 adet halk kütüphanesi ile %1.34 paya sahiptir. 2002 yılında 190,058 adet kitap sayısı ile %1.53 paya sahip olan Samsun 2014 yılında 234,993 adet kitap ile %1.37 paya sahiptir. 2002 yılında 419,776 adet yararlanma sayısı ile %2.08 paya sahip olan Samsun 2014 yılında 419,075 adet yararlanma sayısı ile %2.02 paya sahiptir. TURİZM 2004 yılında 6 adet turizm yatırımı belgeli konaklama tesisinde 815 adet yatak kapasitesine sahip olan Samsun 2013 yılında 8 adet turizm yatırımı belgeli konaklama tesisinde 2,094 adet yatak kapasitesine sahiptir. 2004 yılında 6 adet turizm işletmesi belgeli konaklama tesisinde 711 adet yatak kapasitesine sahip olan Samsun 2013 yılında 19 adet turizm işletmesi belgeli konaklama tesisinde 2,054 adet yatak kapasitesine sahiptir. 2004-2013 döneminde turizm yatırımı belgeli konaklama tesisi yatak sayısı Türkiye de %16.4 oranında artarken Samsun da %156.9 oranında artmış, turizm işletmesi belgeli konaklama tesisi yatak sayısı Türkiye de %64.9 oranında artarken Samsun da %188.9 oranında artmıştır. SPOR 2002 yılında toplam faal sporcu sayısı 3,765 olan Samsun 2014 yılında bu sayıyı 14,561 adede çıkarmıştır. Samsun da 2002-2014 döneminde faal sporcu sayısı %286.7 oranında artarken aynı dönemde Türkiye de faal sporcu sayısı %291.9 oranında artmıştır. 2002 yılında toplam lisanslı sporcu sayısı 5,175 olan Samsun 2014 yılında bu sayıyı 67,099 adede çıkarmıştır. Samsun da 2002-2014 döneminde arasında lisanslı sporcu sayısı %1196.6 oranında artarken aynı dönemde Türkiye de lisanslı sporcu sayısı %1682.0 oranında artmıştır. KONUT SATIŞLARI 2013 yılında toplam 18,513 adet konutun satıldığı Samsun da 2014 yılında toplam 18,141 adet konut satılmıştır. Samsun un konut satış adedi payı 2013 yılında %1.60 iken bu rakam 2014 yılında %1.56 olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında 2013 yılında göre konut satışları Samsun da %2.14 oranında azalırken Türkiye de %0.71 oranında artmıştır. 2013 yılında Samsun da konut satışlarının %38.8 i ipotekli şeklinde iken 2014 yılında bu rakam %31.3 olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılında Türkiye de konut satışlarının %39.8 i ipotekli şekilde iken bu rakam 2014 yılında %33.4 oranında, gerçekleşmiştir. SAMSUN KOSGEB DESTEKLERİ Samsun Kosgeb tarafından 2013 yılında 668 adet firmaya toplam 7 milyon 780 bin TL destek verildiği ve firma başına desteğin 11,648 TL olduğu, 2014 yılında ise 546 adet firmaya toplam 4 milyon 337 bin TL destek verildiği ve firma başına destek miktarının 7,945.TL olarak gerçekleştiği görülmektedir. 2014 yılında bir önceki yıla göre Samsun da destek miktarı %44.2 oranında azalmış, desteklenen firma sayısı %18.3 oranında azalmış, firma başına destek miktarı da %31.8 oranında azalmıştır. İKTİSADİ RAPOR 2015, SAMSUN 17