ELEKTRİK PİYASALARI 2015 YILI VERİLERİ PİYASA OPERASYONLARI DİREKTÖRLÜĞÜ 1
GENEL MÜDÜR SUNUŞU; Gündelik hayatın vazgeçilmez unsuru haline gelen enerji, bireylerin yaşamında ve ülkelerin sosyo-ekonomik yapısında oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda dünyada her geçen gün artan enerji talebini güvenilir ve sorunsuz bir şekilde karşılamak ülkelerin en önemli hedefleri arasında yer almaktadır. Bu hedefe ulaşmak isteyen ülkelerin, enerjinin üretiminden son tüketiciye ulaşana kadarki sürecini daha sağlıklı planlamak adına kendi enerji piyasası ve dinamiklerine uygun yeni modeller gerçekleştirmeleri gerekmektedir. EPİAŞ, 01 Eylül 2015 tarihi itibarıyla Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ndan aldığı 49 yıllık elektrik piyasası işletim lisansı kapsamında organize toptan elektrik piyasalarının işletimini yürütmektedir. Önümüzdeki dönemde ise doğalgaz piyasası, petrol piyasası ve türevleriyle, karbon ticaretinin işlem gördüğü enerji piyasalarının işletimi de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın iradesi ve Kurul un vermiş olduğu lisans çerçevesinde EPİAŞ tarafından gerçekleştirilecektir. EPİAŞ Gün Öncesi Piyasası (GÖP) ve Gün İçi Piyasasını (GİP) işletmektedir. Spot piyasalara ait uzlaştırmalar saatlik bazda günlük olarak yapılmakta, ödeme ve tahsilatlar avans olarak TAKASBANK üzerinden gerçekleştirilmektedir. EPİAŞ aynı zamanda Dengeleme Güç Piyasasının (DGP) saatlik bazda aylık uzlaştırmalarını gerçekleştirmektedir. Günlük ve saatlik referans elektrik fiyatlarının belirlendiği EPİAŞ ta 883 üretim, dağıtım ve tedarik lisansına sahip piyasa katılımcımız işlem yapmaktadır. HASAN HÜSEYİN SAVAŞ Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdür EPİAŞ olarak tüm enerjimizi piyasanın gelişimine katkı sağlamak için harcıyoruz. Enerji ticareti alanında güvenilir, istikrarlı ve şeffaf bir piyasa oluşumunu destekleyerek ülke ekonomisine katma değer üretmek için çalışıyoruz. Stratejik önemi haiz bir coğrafyada yer alan ülkemizin arz kaynaklarının bulunduğu doğu ülkeleri ile tüketimin yoğun olduğu batı ülkeleri arasında sadece bir köprü değil, rekabetçi, serbest, istikrarlı ve şeffaf bir Enerji Ticaret Merkezi haline gelmesi ana hedeflerimiz arasındadır. Türkiye nin enerji ticareti alanında ulusal ve uluslararası potansiyelini ortaya çıkarmayı; yerli ve yabancı yatırımcı için daha cazip şartları sağlayarak küresel enerji piyasalarıyla bütünleşmiş, bölgesel ve güçlü bir enerji piyasası oluşturmayı amaçlıyoruz. Bu hedefler doğrultusunda EPİAŞ ın bölgesel bir enerji borsası olacağına, uluslararası piyasalara açılarak market birleşmeleri yoluyla Avrupa enerji borsalarına entegre olacağına olan inancımız tamdır. Biz de bu anlayışla EPİAŞ olarak bölgede enerjinin buluşma noktası olma hedefiyle yolumuza devam ediyoruz. Saygılarımla, 2
Türkiye nin son dönemlerde göstermiş olduğu büyüme performansına paralel olarak artan enerji tüketimi, ülkemizin özellikle petrol ve doğalgaza olan talebini artırmıştır. Elektrik piyasaların oluşmasından önce elektriğin temin ve tedarik edilmesi işi bir kamu hizmeti kimliğindeyken, artık alıcı ve satıcıların organize piyasalarda bir araya gelmesi ve ortak bir fiyatın belirlenmesiyle gerçekleştirilmektedir. Türkiye de rekabetçi bir elektrik piyasasının tesisi hedefine yönelik çalışmalar Elektrik Piyasası Kanunu ile 2001 yılında başlamıştır. Gelinen serbestleşme sürecinde EPİAŞ, Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. kurulmuş ve 1 Eylül 2015 tarihinde lisans alarak çalışmalarına başlamıştır. EPİAŞ ın kamu özel ortaklığında kurulmuş olması enerji piyasasının serbestleşmesini destekleyecektir. Ülkemizde 1 Temmuz 2015 tarihinde Gün İçi Piyasası faaliyete başlamıştır. Gün İçi Piyasası, Gün Öncesi Piyasası ile Dengeleme Güç piyasası arasında köprü görevi görmekte ve bu özelliği ile de Elektrik Piyasasının dengelenmesine büyük katkı sağlamaktadır. Gün içi piyasası, gün öncesi piyasasına ek olarak katılımcılarının 7/24 ticaret yapabildiği bir piyasadır. Gün içi piyasası yazılımı tamamen yerli mühendisler tarafından geliştirilmiştir. Bu sayede ciddi bir kaynak ülke içinde kalmıştır. Bunun yanında, 2011 yılından itibaren kullanılan gün öncesi piyasası optimizasyon yazılımı ve ekranları EPİAŞ uzmanları tarafından yeniden tasarlanmaktadır. Söz konusu projeyle enerji piyasaları yüzde yüz yerli bir ticaret platformuna daha kavuşacaktır. Fatih YAZITAŞ Piyasa Operasyonları Direktörü EPİAŞ piyasa işletmecisi olarak hali hazırda işlettiği Gün öncesi ve Gün içi piyasalarının daha da geliştirilmesi ile birlikte kurulacak olan doğalgaz piyasası ile Türkiye nin enerji konusunda bölgesel enerji ticaret merkezi olması yolunda önemli bir adım atacaktır. EPİAŞ tan, işlettiği piyasa ile referans elektrik fiyatı oluşmasını temin ederek öngörülebilirliği artırması ve enerji alanında uzun vadeli yatırımlar için zemin hazırlaması beklenmektedir. Piyasa operasyonları olarak tüm enerjimizi Türkiye enerji piyasasının etkin, şeffaf ve güvenilir olarak oluşması ve işletilmesi için harcamaktayız. 2015 yılında piyasalara ilişkin verilerin yer aldığı raporumuzu sizlerle paylaşmaktan mutluluk duyarım. Saygılarımla, 3
4
5
2014 yılı aylık PTF ortalaması 139,44 TL/MWh ile Mart ayında en düşük, Kasım ayında ise 180,89 TL/MWh ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır.. 2015 yılı aylık PTF ortalaması 101,72 TL/MWh ile Nisan ayında en düşük, Aralık ayında ie 163,64 TL/MWh ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. 2015 yılında, bir önceki yıla göre YEKDEM kapasitesindeki artış ve kurulu gücü yüksek santrallerin devreye girmesi ve bu artışlara bağlı olarak teklif stratejilerinin değişmesi nedeniyle Gün Öncesi Piyasası nın ilk açıldığı tarihteki yıllık ortalamasından sonra en düşük yıllık ortalama sahip olmuştur. Son beş yılın PTF ortalamaları baz alındığında 2014 yılı ortalaması 163,32 TL/ MWh ile en yüksek, 2011 yılı ise 125,86 TL/MW ile en düşük ortalama olmuştur. 6
2015 yılında oluşan piyasa takas fiyatları saatlik olarak tüm yıl verilmiş olup,8760 saatte doğrusal olarak bakıldığında aşağı yönlü bir eğim olduğu gözlemlenmiştir. Saatlik ortalama piyasa takas fiyatı ise gece saatlerinde (0-7) düşük olup, puant saatlerde yüksek olarak gerçekleşmiştir.2015 yılında Gün Öncesi piyasasında maximum çıkan piyasa takas fiyatı 20 Ağustos 2015 saat 14.00 de 259,03 olarak oluşmuştur. 7
Aralık 2011 itibariyle işletmeye alınan Gün Öncesi Piyasası nda eşleşme miktarı ve işlem hacmi her yıl artmaktadır. Gün Öncesi Piyasası takas miktarı, 2014 yılına göre %25,3 artarak 2015 yılında 99,2 TWh olarak gerçekleşmiştir. Aynı zamanda işlem hacmi %7,84 artarak 28,59 milyar olarak gerçekleşmiştir. Aylık eşleşme miktarlarına paralel olarak 2015 yılında saatlik ortalama eşleşme miktarı da en fazla Ağustos ayında olmuştur. Ayın saatlik ortalaması 13.213 MWh tir.gün öncesi piyasasında eşleşen tekliflerin %72 si saatlik,%28 i ise blok tekliflerdir. Toplam eşleşme miktarları sırası ile 71,8 TWh ve 27,4 TWh olmuştur. 8
AOF Aylar Eşleşme Miktarı (MWh) (TL/MWh) Temmuz 37.850 152,86 Ağustos 20.174 157,39 Eylül 10.889 164,96 Ekim 25.969 137,51 Kasım 27.555 139,59 Aralık 34.117 173,48 Spot Piyasalar bünyesindeki Gün İçi Piyasası nın 1 Temmuz 2015 te açılmasıyla birlikte elektrik piyasasına, yeni bir ticaret enstrümanı daha kazandırılmıştır. Dengesizlik miktarının azalmasına ve piyasalar arasında ticareti yapılan elektrik miktarının artmasına hizmet etmesi beklenen Gün İçi Piyasasında, 2015 yılı itibariyle toplam eşleşme miktarı 156,6 GWh işlem hacmi 25,7 milyon olarak gerçekleşmiştir. Gün İçi Piyasası günlük Ağırlıklı Ortalama Fiyatları hemen hemen tüm aylarda PTF ve SMF üzerinde gerçekleşmiş, piyasalar arasında ticaret yapma imkânını artırmıştır. 9
2015 yılı içinde aylık uzlaştırması yapılan Türkiye toplamı uzlaştırmaya esas veriş ve çekiş miktarları altta verilmiştir. En yüksek hacmin olduğu ay Ağustos olarak gerçekleşmiştir. 2015 yılı içerisinde aylık bazda Türkiye toplam iletim kaybı miktarı alttaki grafikte verilmiştir.en yüksek miktarlar Ağustos ayında gerçekleşmiştir. Dengeleme Güç Piyasası,Yekdem Dengesizliği, Enerji Dengesizlikleri ve Manuel GDDK lar sonucunda ortaya çıkan sıfır bakiye düzeltme kalemi aylık olarak piyasa katılımcılarına Uzlaştırmaya Esas Çekiş Miktarı Oranında yansıtılmıştır. Grafiklerde Toplam sıfır bakiye düzeltme tutarı ve MWh başına aylık birim fiyatlar gösterilmiştir. Sıfır bakiye düzeltme tutarı en yüksek olarak Ağustos ayında en düşük olarak ise Ekim ayında gerçekleşmiştir. 10
Enerji Dengesizlik miktarları uzlaştırması sonucu aylık olarak toplam miktar ve tutar grafikleri aşağıda verilmiştir. En yüksek dengesizlik miktarı Nisan ayında gerçekleşmiştir. Tutar olarak ise en yüksek hacmin oluştuğu ay Ocak ayıdır. Grafikte 2015 yılı içerisinde uzlaştırma işlemleri gerçekleştirilmiş Dengeleme Güç Piyasasındaki verilen Kesinleşmiş Yük Alma ve Yük Atma (0 ve 1 kodlu )Talimat miktarları verilmiştir. Kesinleşmiş Yük Alma ve Yük Atma talimatlarında en yüksek hacim Nisan ayında gerçekleşmiştir. Kesinleşmiş Yük Alma ve Yük Atma faaliyetleri sonucu uzlaştırması gerçekleştirilen finansal grafik altta verilmiştir. En yüksek finansal hacim Ocak ayında gerçekleşmiştir. 2015 yılı içerisinde Türkiye Dengesizlik oranları alttaki grafikte verilmiştir ve piyasanın en yüksek dengesizliğinin olduğu ay Nisan ayı olarak gerçekleşmiştir. 11
Yekdem Mekanizması uzlaştırmasında ise YEKDEM kapsamında en yüksek YEKDEM bedeli Nisan ayında gerçekleşmiştir Gün Öncesi Piyasasının Uzlaştırması Sonucu Fark Fonu bedelinin hesaplanıp katılımcılara dağıtımı işlemi yapılmaktadır.2015 yılı içinde oluşan toplam fark fonu bedeli alttaki grafikte sunulmuştur. En yüksek maliyet Kasım ayında gerçekleşmiştir. Yekdem Alacak ve Borç hesaplamaları sonucunda piyasa katılımcılarına Aylık ortalama MWh başına birim maliyeti alttaki grafikteki gibi hesaplanıp katılımcılara yansıtılmıştır. En yüksek maliyet Nisan ayında gerçekleşmiştir. Uzlaştırma faaliyetleri arasında piyasa katılımcılarına aylık geçmişe dönük düzeltme kalemleri hesaplamaları yapılıp katılımcılara bildirilmiştir. Alttaki Grafiklerde aylık olarak yapılan geçmişe dönük düzeltme kalemleri TL olarak belirtilmiştir. Eylül ayından yıl sonuna kadar geçmişe dönük iki yıllık düzeltme işlemleri her ay gerçekleştirilmiştir. 12
2015 yılında Serbest Tüketici Sayısının Aylık Toplamları alttaki grafikte gösterilmiştir. Serbest Tüketici Sayısı 2015 yılı içerisinde yükselen bir grafik izlemiştir. 2.500.00 0 Serbest Tüketici Sayısı 2.000.00 0 1.500.00 0 1.000.00 0 500.000 0 Oca.15 Şub.15 Mar.15 Nis.15 May.1 5 Haz.15 Tem.1 5 Ağu.15 Eyl.15 Eki.15 Kas.15 Ara.15 2015 yılı içerisinde Serbest Tüketicilerin Çekişi alttaki grafikte gösterilmiştir. En yüksek serbest tüketici çekişi Ağustos ayında gerçekleşmiştir 13