ADANA KENT SORUNLARI SEMPOZYUMU / 30 2008 BU BİR TMMOB YAYINIDIR TMMOB, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. ADANA ve KENT PEYZAJI (BUGÜNÜ ve ÇÖZÜM YOLLARI) Prof. Dr. Güngör UZUN Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü 355
356
ADANA ve KENT PEYZAJI (BUGÜNÜ ve ÇÖZÜM YOLLARI) ÖZET Adana da her nasılsa kalabilmiş açıklıklar, boşluklar ve serbest alanlar, gelecek yıllara devredilecek değerli kanıtlar ve kaynaklardır. Adana kenti içinde yer alan boşlukların ve açık alanların korunması ve bunlara yeni ilavelerin yapılması kent yöneticilerimizin en önemli görevleri arasında olduğu unutulmaktadır. Bu unutkanlık Adana için kenti canlı yaşayan bölümlerini önce öldür sonra makyaj yap çabasını yansıtmaktadır. Sonuçta Adana Kenti içsel kaynak gücünü yitirmekte, kamu yararı anlayışı yok olduğu gibi, kentsel yaşam niteliği de yara almaktadır (örneğin, Aksantaş alanı, Çamlık alanı, Galeria alanı, Yüreğir kavşağı, vb. alanlar). Adana kent peyzajında yapılacak çok iş, düzeltilecek çok şey vardır. Sokağın, pazarın, çarşının cadde ve yeşilin kalitesi, niteliği değişmektedir. Sorunları çözmede uygulama yanlışları görülmektedir. Seramik, Heykel, Mimarlık, Kent Planlama ve Peyzaj Mimarlığı; genelde ve ayrıntıda birçok konuda birbiriyle iç içe olan ya da bütünlük gösteren meslek dallarıdır ve böyle olmak zorundadır. Bu nedenle kent ve kentsel çevre, kentsel mekân hiçbir meslek dalının tekelinde olamaz. İnsan için yaşanabilir bir çevre yaratmak ve çevrenin sürekliliği amacıyla ilgili meslek dallarının bir arada çalışmaları gerekli ve zorunludur. Çevrenin kolay algılanabilmesi için öneri geliştirmeleri, plan, proje çalışmaları meslekler arası dayanışma ürünü olmalıdır. Kuşkusuz önemli olan çevreye ilişkin her türlü uygulamaların bu anlayışa dayalı plan ve tasarım kararları sonucu ortaya konulması gerekir. 1. GİRİŞ Peyzaj mimarlığı ve çalışma konuları kentsel toplum tarafından tam olarak bilinmemekte, peyzaj denilince bir resim tablosu anımsanarak mesleğin uğraşı alanı doğru kavranamamaktadır. Yalın olarak tanımlamaya çalışırsak Peyzaj bir çevre içinde yer alan özyapısı, niteliği doğal ya da insan yapısı kültürel nesneleri ortaya koyan, sınırları belirlenebilen bir mekân veya mekânlar bütünüdür. Kırsaldır, kentseldir, doğaldır, kültüreldir, meydandır, pazardır, sokaktır, göldür, ovadır. Peyzaj Mimarı Doğal ve kültürel çevrede insan gereksinimlerini dikkate alarak kaynakları işlevsel, ekonomik, ekolojik ve estetik ölçülere göre düzenleyen ve sürdürülebilirliği sağlayan meslek insanıdır. Peyzaj Mimarlığı Bilinçli alan kullanım bilimi, yararlı, işlevsel ve estetik değeri olan çevre yaratma sanatıdır. Bu çalışmalar salt estetik kaygı ve düşüncelere dayanmaz. Çevrenin korunması, bakımı ve onarımı gibi işlevsel planlama, tasarım ve düzenlemeyi de kapsar. 357
Peyzaj Düzenleme insanların en yüksek derecede ve sürekli olarak yararlanmalarını sağlamak amacıyla peyzajın korunması, bakımı ve geliştirilmesi için gösterilen çabaların ifadesi olarak özetlenebilir. 2. AMAÇ Sunumuzun içeriğinin Adana kent peyzajı olması nedeniyle kent kavramı ele alındığında kentler; sürekli toplumsal gelişme içinde olan, insanların yerleşme, barınma, ulaşım, çalışma, dinlenme ve eğlenme gereksinimlerinin karşılandığı, yapı sıklığı yönünden yoğun yaşam alanlarıdır. Bir başka değişle yapay çevre içinde insanın yaşama gereksinimlerine yanıt verebilen mekânlar bütünüdür. Kent mekânlarının önemli bir bölümü olan ve bunlar arasında kentsel yaşamın gereksinimlerini karşılayan kent kamusal mekânları ise en önemli sosyal kullanım alanlarıdır. Çünkü kent kamusal mekânları işlevsellik ve estetik yaklaşımların bütünleşerek kesiştiği, kentli insanın görsel ya da fiziksel kullanımına açık, yarı açık ya da kapalı mekânlardır. Özellikle bunlar arasında yer alan yeşil mekânlar kentin akciğeri, huzur ve yaşam kaynaklarıdır. Kamusal Mekânı bu açıdan sorguladığımızda; İnsanın eylemlerini yerine getirdiği, onu kuşatan, onunla bütünleşen ve sahip olma duygusu yaratan, yapay ve düşey elemanlarla sınırlanmış üç boyutlu doğal, ya da geometrik hacimsel bir düzenlemedir. Bu tanımlama içinde Kamu Mekânı bir biçimdir. Burada hem biçim mantığı, hem de içeriğinin insan isteklerinin ve gereksinimlerinin bir sentezi niteliğini taşıması gerekir. Bu biçimi Yapılar, Sokaklar, Meydanlar ve Yeşil alanlar oluşturur. Bu yaklaşımla kentsel kamusal mekânlar yapılanmış ve yapılanmamış alanlar bütünüdür. Mekân insan boyutunun var olmasıyla anlam kazanır. Mekân, içinde yaşayanların, kullanıcıların fizyolojik ve psikolojik gereksinimlerini karşılamak zorundadır. Yani mekân derinlik, genişlik, yükseklik dışındaki duyusal, duygusal (psikolojik) boyutları ile kent insanına hizmet etmelidir. Buradan çıkarılması gereken sonuç davranışların mekânı biçimlendirmesiyle birlikte fiziksel çevrenin kişinin davranışlarına etkili olduğudur. Bu nedenle Meydanlar ve Sokaklar kent yaşamının vazgeçilmez dokuları olup dün-bugün ve yarın arasında tarihi köprü işlevini gören kültürel ortamlardır. Kentler; kültürel kimliği somut olarak ortaya koyan meydanları ve sokakları ile toplumu eğiten genel uygarlık platformlarıdır. 3. SORUNLAR Kent kültürü ve kimliği kenti ve kent yaşamını yönlendirir, onun ana hatlarını çizer. Bu kimlik birçok bileşenlerden oluşur. Adana kentini ve peyzajını ele aldığımızda kent kültürünü, kültürel kimliğini yansıtan ne bir tek meydan ne de, bozulmamış, kimliğini ve özyapısını koruyabilmiş bir sokağı Adana da gösterememekteyiz. Adana yı kent meydanı açısından incelediğimiz zaman Uğur Mumcu adını verdiğimiz gerçekte bir trafik kavşağı durumundan 358
öteye geçmeyen, üzerinde hiçbir düzenlemenin olmadığı bir otopark olarak kullanılan bir alanla karşılaşmaktayız. Beş Ocak Meydanı da ondan farklı durumda değildir. Batı kent kültürünün ayrılmaz parçaları olan meydan ve sokaklar önemli günlerde gelin gibi süslenir. Çünkü meydan ve sokaklar kentli olmanın nasıl büyük bir nimet olduğunu anlatır. Adana kentine bu açıdan değerlendirildiğinde sokaklar; kentli olamamanın utancını ortaya koyar. Çünkü sokak denilince gasp, kapkaç, taciz akla gelmektedir. Sokaklar özgür değildir. Kültürü oluşturan öğelerin her biri kentin benliğini yaratır. Tarihi çevreler ise kentin zaman boyutunu ortaya koyar. Adana için tarihi ve kültürel miras olan eserler ve yapılar, kentin eski dokusu, gelişmenin değil büyümenin kaosu içinde, beton yığınlar arasında ayakta kalabilmek için direnmektedir. Adana kenti içinde kalabilmiş tarihi yapılar yaşatılmalıdır. Mimari mekânsal kent kültürünü ve değerlerini oluşturan (sivil mimarinin güzel örnekleri olan) ve orada burada dağınık halde kalabilmiş Tepebağ Evleri, insan ölçeğinde, doğa ile uyumlu olarak kentin eski kimliğini yansıtmaya çalışmakta ve onlardan bazıları yaşam mücadelesi içinde bulunmaktadır. Kentsel alanlar modüler, stiller ve üsluplarla belirlenmiş kültürel ve sürekli boyutu olan mekânları içerir. Biz bu sürekliliği en kolay olarak Açık alanlarda bulabiliriz. Adana da her nasılsa kalabilmiş açıklıkların, boşlukların ve serbest alanların, gelecek yıllara devredilecek değerli kanıtlar, kaynaklar olduğu unutulmuş ya da ihmal edilmiş durumdadır. Ne yazık ki kentimiz içinde yer alan boşlukların ve açık alanların korunması ve bunlara yeni ilave alanların yapılması kent yöneticilerimizin en önemli görevleri arasında olduğu hatırlanmamaktadır. Böyle bir yaklaşım Adana için kenti önce öldür, sonra makyaj yap çabasını yansıtmaktadır. Sonuçta Adana Kenti içsel kaynak gücünü yitirmekte, kamu yararı yok olduğu gibi kentsel yaşam niteliği de yara almaktadır. Örneğin, Aksantaş alanı, Çamlık alanı, Galeria alanı, Yüreğir kavşağı, vb. İnsanların açık-yeşil alanlara, doğaya ve ağaçlara gereksiniminin olduğu yadsınamaz. Kentin belli noktalarını çiçek parterleri ise süslemenin bu gereksinimi yerine getireceğini, yerine getirmede yeterli olacağını öne sürmek de, bir o kadar peyzajı bilmemektir!... Adana kent peyzajında yapılacak çok iş, düzeltilecek çok şey vardır. Sokağın, pazarın, çarşının caddenin niteliği düşüktür. Yeşilin kalitesinin yeterliliği tartışılır durumdadır. Karma karışık insan topluluğu; tablacılar, seyyar satıcılar tarafından kaldırım ve yolların işgali, alabildiğince görsel kirlilik Adana kent imajını olumsuz etkilemektedir. Bunları mercek altına aldığımızda, ayrıntıya girdiğimizde kaldırımlara, bordürlere, basamaklara daha yakından baktığımızda birçok düzensizlik ve yanlışlarla karşılaşılır. Kentin yoğun alışveriş alanlarında kaldırımlar gerek kaplama ve gerekse kotlamalar yönünden hatalı uygulamalar göstermektedir. Bu düzensizlikler içinde rögarlar ve rögar kapakları önemli görsel kirletici ve tehlike tuzakları olarak sorunlar yaratmaktadır. Kentin içinde yer alan işaret ve bilgi levhaları oldukça dikkatli seçilmiş ve işlevsel durumda görünmektedir. Güzel örnekleri de vardır. 359
Buna karşın yeşil alanlarda park ve kaldırımlarda yer alan aydınlatma direk ve armatürleri gerek nitelik ve gerekse nicelik yönünden düşündürücüdür. Birim alanda çeşitlilik çok fazla ve sayısal olarak çok sık olup tesis ve bakım maliyetini olumsuz etkilemektedir. Bunların yanında kaldırımlar ve dinlenme köşelerinde yer alan oturma bankları ayrı bir güzellik ve önem arz eder. Bunlar günlük yaşamımızın ayrılmaz parçalarıdır. Adana su zengini bir kentimizdir. Bundan yeterince yararlanabildiğimiz söylenemez. DSİ çalışmalarının ortaya koyduğu su yüzeylerinin yalın düzenlemelerle kent halkı tarafından daha etkin bir şekilde kullanıldığı söylenemez. Yeşil ve su çevresinde yer verilecek mekân tanımlayıcı plastik öğeler kentli insanın güzel sanatlara karşı duyarlılık düzeyini simgeler. Bunun için sanatçıların, sanat insanlarımızın bu çabaya da katılımı gerekmektedir. Bu konuda yeni girişimler ve atılımlar umut verici görünmektedir. Berksan ve Topaloğlu tarafından hazırlanan 1969 onay tarihi nazım imar planında Adana nın kentsel gelişmesi kuzeye yönlendirilmiştir. Bu doğru bir yaklaşımdır. Seksenli yıllarda başlayan yapılaşmanın kuzeye yönelişi örnek çalışma olarak gösterilmesine karşın doğru ve yeterli uygulamaları beraberinde getirememiştir. Kuzey Adana yoğun bir yerleşimdir. Bunu kompanse edecek sosyal altyapı gerçekleştirilememiş hedeflenen 200 bin konut bağlamında gerekli sosyal donatılar ve yeşil mekânlar minimum düzeyde bile düzenlenememiştir. Yollar dar, kaldırımlar yok veya yetersiz, otopark işlevi sorunlu, mimari yapılar içeriksiz durumdadır. Yeşil alan ve parklar arsa olarak kullanım dışı alanlar üzerinde, ekolojik yönlendirilmeler yerel koşullara uyumsuz olarak düzenlenmiştir. Bütün bunlar Kuzey Adana imar çalışmalarının kent konforu açısından noksanları olarak karşımıza çıkmaktadır. Adana nın sahip olduğu nüfus durumuna göre kent halkının günlük yaşamı içinde kullanabileceği aktif yeşil alanlar (parklar, çocuk bahçeleri, oyun alanları) ve pasif rekreasyon alanları miktarı çok yetersizdir. DSİ mülkiyetindeki koru ve ağaçlandırılmış alanlar bu alanlardan ayrı tutulduğunda Adana kenti nde kişi başına düşen yeşil alan miktarı 1 m 2 ye bile ulaşmamaktadır. Bu durum çağdaş sürdürülebilir bir kent yaratmada kabul edilemeyecek düzeydedir. Yani yerel yönetimler son 25 yıl içinde önemli miktarda yeni kaynaklar yaratamamışlardır. DSİ imkânları Adanalıların kullanımına sunularak çözümler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yoğun kent dokuları içinde yer alan parklarda ise bakım ve uygulama yanlışlarını ve plantasyon (bitkisel tasarımı) hataları görülmektedir. Bunların düzeltilebilmesi için park ve bahçeler örgütünde radikal değişikliklerin yapılması gerektiği ortaya çıkmaktadır. 4. ÖNLEM ve ÖNERİLER Adana da yaşanabilir bir kent ve kentlilik bilincinin oluşturulması için yapılabilecekler aşağıdaki gibi sıralanabilir; 360
Birçok kişi ve kuruluş, tarihe karşı saygısının düzeyini Tepebağ için ortaya koymuştur. Yetmişli yıllardan bu yana Tepebağ höyük alanı için Koruma Amaçlı Planlar yapılmış, Tepebağ da nereye ne yapılması gereği projelerle belirlenmiştir. Bu eylem planları raflarda tozlanmış durumda beklemektedir. Bu eylem planları uygulamaya geçirilmelidir. Tarihi yaşatmalıyız. Kenti kent yapan insan ve insanların kent kültürü Tepebağ da yaşatılmalı geçmişle günümüz yan yana ve barışık olarak sürdürülmelidir. Bunun için Höyük üzerinde gecekondularla kaplı Milli Emlak alanları boşaltılmalı, bazı sokaklar trafiğe kapatılmalı, uygun alanlar yeşillendirilmelidir. Kentli için nehir kıyısı ile olan fiziki ilişkiler arttırılmalı, yerel yönetimlere su yüzeylerine yeni işlevler verilmelidir. Kent meydanı niteliğini taşıyacak sosyal, kültürel gelişmişliği simgeleyen yeni alanların oluşturulmasına çalışılmalıdır. Adana da açık ve yeşil alanlar bir sistem içermeli, yeşil altyapı planlaması ve yeşilin dağılımındaki dengesizlik giderilmelidir. Çok gerekli olmadığı halde her yıl mevsimlik çiçekler, ithal ağaç ve çalılar için harcandığı söylenen 7 milyon YTL lik bütçenin bir kısmı çok rahatlıkla yeni kamulaştırmalara ve yeni yeşil alanlar oluşturmaya harcanılarak daha Yeşil Adana için olumlu adımlar atılmalıdır. Seyhan Belediyesinde 4 Peyzaj Mimarı, 12 Ziraat Mühendisi, Yüreğir Belediyesinde 2 Peyzaj Mimarı 5 Ziraat Mühendisi, Büyükşehir Belediyesinde 3 Peyzaj Mimarı 8 Ziraat Mühendisi çalıştırılmaktadır. Bu yapı açık ve yeşil alanlar için bir şeylerin yanlış kurgulandığını göstermektedir. Eksiklikleri, kusurları doğru algılayarak yönümüzü doğru belirleyip ihtisasa saygı gösterilmelidir. Kent kimliğinin, mimari özgünlüğünün korunması ve geliştirilmesi yanında kent kimliğine katkı yapacak çağdaş mimari yaklaşımlara da yönelinmesi gerekmektedir. Çünkü güzel tasarlanmış bir mimari için kentsel çevre ve doğayla kurulan başarılı ilişkinin Adana kent peyzajına çok önemli katkısı olacaktır. Bu da günümüz mimarlarına gönderilen bir hatırlatmadır. Çocuk bahçeleri veya parklar içinde yer alan oyun alanlarının değişik yaş gruplarına dönük olması yanında, uygulanan projelerde engelli ve engelsiz çocukların birlikte oynayabileceği oyun alanları tasarımlarına yer verilmelidir. Seramik, Heykel, Mimarlık, Kent Planlama ve Peyzaj Mimarlığı genelde ve ayrıntıda birçok konuda birbiriyle iç içe olan ya da bütünlük gösteren meslek dallarıdır ve böyle olmak zorundadır. Bu nedenle kent ve kentsel çevre, kentsel mekân hiçbir meslek dalının tekelinde değildir. İnsan için yaşanabilir bir çevre yaratmak ve çevrenin sürekliliği amacıyla ilgili meslek dallarının bir arada çalışmaları gerekli ve zorunludur. Çevrenin kolay algılanabilmesi için öneri geliştirmeleri, plan, proje çalışmaları meslekler arası dayanışma ürünü olmalıdır. Kuşkusuz önemli olan çevreye ilişkin her türlü uygulamaların bu anlayışa dayalı plan ve tasarım kararları sonucu ortaya konulmasıdır. Verdiğimiz örneklerde yeşil alanlarda görülen yapısal ve bitkisel yanlışların yerel yönetimlere olan parasal maliyetleri, yeni parkların kazandırılması için kamulaştırmalara veya mevcut yeşil alanların iyileştirilmelerine harcansa, Adana daha güzel yaşanabilir bir kent olacaktır. Meslek odaları olarak yağmacılığın tasarımcısı olmayı yeğlemeyelim, aydınlık geleceğin mimari çalışmaları için birleşelim. 361
362