ERGEN RUH SAÐLIÐI AÇISINDAN BÝR RÝSK FAKTÖRÜ: ÝNTERNET BAÐIMLILIÐI

ERGEN RUH SAÐLIÐI AÇISINDAN BÝR RÝSK FAKTÖRÜ: ÝNTERNET BAÐIMLILIÐI Esra CEYHAN* ÖZET Amaç: Günümüzde internete iliþkin baðýmlýlýk veya patolojik internet kullanýmý büyük bir ilgi, araþtýrma, tartýþma alaný olmuþtur. Ýnternet kullanýmý ile ilgili olumsuz problemler yaþayan insanlara iliþkin haberleri sýklýkla yazýlý ve görsel basýnda görmek mümkündür. Bu çalýþmada, internet ve ergen ruh saðlýðý arasýndaki iliþki üzerinde durulduktan sonra ergenlerde internet baðýmlýlýðýna iliþkin araþtýrmalar gözden geçirilerek internet baðýmlýlýðýnýn ergenler için nasýl bir risk faktörü olduðunun ortaya konulmasý amaçlanmýþtýr. Yöntem: Araþtýrma kapsamýnda çeþitli veri tabanlarýnda "ergen", "internet" ve "ruh saðlýðý" anahtar sözcükleri kullanýlarak, ulaþýlabilen çalýþmalar gözden geçirilmiþtir. Bulgular: Gözden geçirilen çalýþmalar ergenlerin interneti en çok kullanan grup olmaya baþladýðýný iþaret etmektedir. Üniversite öðrencileri ve yetiþkinler için tanýmlanan internet baðýmlýlýðý belirtilerinin ergenler tarafýndan da yaþandýðý bildirilmektedir. Giderek daha fazla sayýda ergen internet baðýmlýlýðýnýn veya patolojik/saðlýksýz internet kullanýmýnýn belirtilerini göstermekte ve günlük yaþamlarý, akademik baþarýlarý ve sosyal iliþkileri önemli ölçüde etkilenmektedir. Tartýþma: Ergenlik döneminin en temel geliþimsel ihtiyacý kimlik kazanmaktýr. Kimlik kazaným süreci internet baðýmlýlýðýyla iliþkili olabilir. Ergenliðin bu geliþimsel ihtiyacý, saðlýksýz/problemli internet kullanýmýnýn önemli bir etmeni olarak gözükmektedir. Internet baðýmlýlýðý ergenler arasýnda giderek yaygýnlaþmasý ve olumsuz etkileri nedeniyle ana-babalar, eðitimciler ve tüm ruh saðlýðý çalýþanlarý tarafýndan dikkate ele alýnmalý ve önleyici çalýþmalar planlanmalýdýr. Anahtar sözcükler: Ergen, internet, ruh saðlýðý, internet baðýmlýlýðý SUMMARY: A RISK FACTOR FOR ADOLESCENT MENTAL HEALTH: INTERNET ADDICTION Objective: Nowadays, internet addiction or pathological internet use has become popular research subject. It is possible to be faced with the news in the printed and mass media about individuals who experience the problems related to internet use. The objective of the paper is to review all the published papers on internet addiction in adolescents and thus, to designate whether internet addiction is a risk factor for adolescent mental health. Method: Various databases were searched by using key words "adolescent", "internet" and "mental health" and the published papers were reached. Results: Adolescents have become more frequent users of internet. In addition, internet addiction symptoms which are defined for the university students and adulthood are also experienced by adolescents. As a result of this situation, some adolescents may exhibit the symptoms of the internet addiction or pathological/unhealthy internet usage gradually, and thus, their daily lives also may be affected negatively. Discussion: The developmental needs of adolescents is the most determining factor of unhealthy/problematic internet use. The fundamental developmental need of adolescence period is identity achievement. The identity achievement for adolescents play a major role in addiction, especially in internet addiction significantly. Therefore, the internet addiction on adolescents should be taken into consideration by all mental health workers, educators and parents and preventive studies should be planned. Key words: Adolescent, internet, mental health, internet addiction. GÝRÝÞ * Psk. Dan., Doç. Dr., Anadolu Üniv., Rehberlik ve Psikolojik Danýþma Merkezi, Eskiþehir. Ýnternet, insanlarýn her türlü bilgiye çok kýsa bir zamanda ulaþmasýný ve diðer insanlarla çok hýzlý bir þekilde iletiþim kurabilmesini saðlayarak insan yaþamýna önemli katkýlar getiren bir iletiþim aracýdýr. Günümüzde bu iletiþim aracýnýn kullanýmý inanýlmaz bir hýzla artmýþtýr. Ýnternetin geliþmesi insan yaþamýný olumlu yönlerde etkilemekle birlikte, internet bazý olumsuzluklarý da beraberinde getirmiþtir. Bazý kullanýcýlar uzun bir süre hiç yerinden kalkmadan ya da günlük yaþamýna iliþkin etkinlikleri ihmal edecek, geciktirecek/erteleyecek bir biçimde interneti kullanabilmektedirler. Bu kullanýcýlar, saðlýksýz/problemli internet kullaným davranýþý nedeniyle giderek yaþamlarýnda daha çok sorunla ve psikolojik bozulmalar ile karþýlaþýr hale gelmiþlerdir. Bu durum, özellikle interneti yaygýn bir biçimde kullanan bireyleri daha fazla etkiyebilmektedir. Dolayýsýyla, internetin uygun bir biçimde kullanýmý gerçekleþtirilemediði Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi : 15 (2) 2008 109

CEYHAN zaman insan yaþamýný olumsuz bir biçimde etkileme ve baðýmlýlýk oluþturabilme potansiyeli söz konusudur (Morahan-Martin ve Schumacher 2000). Araþtýrmalar, internet kullanýcýlarýnýn týpký ilaç, alkol ya da kumar gibi diðer baðýmlýlýklara benzeyen davranýþlarý internet kullanýmý için de göstermeye baþladýðýna iliþkin bulgular ortaya koymaktadýrlar (Griffiths 1996, Young 1998). Bu nedenle, internete iliþkin psikolojik baðýmlýlýk ya da patolojik internet kullanýmý büyük bir ilgi, araþtýrma, tartýþma alaný olmaktadýr. "Ýnsanlar internete baðýmlý olabilirler mi?" ve "Patolojik internet kullanýmý bir klinik bozukluk olarak DSM-IV'ün gelecek revizyonuna eklenebilir mi?" sorularý, bu fenomenle ilgili hala cevaplanmamýþ sorulardan bir kaçýdýr (DiNicola 2004). Bu sorulara iliþkin tartýþmalarýn doðal bir sonucu olarak da, yaþamlarý olumsuz bir biçimde etkilenen bireylerin aþýrý internet kullaným davranýþlarýný betimlemek için internet baðýmlýlýðý (internet addiction/ internet dependency) (Scherer 1997, Wang 2001, Young 2004), problemli internet kullanýmý (problematic internet use) (Shapira ve ark. 2000, Shapira ve ark. 2003, Ceyhan ve ark. 2007, Yellowlees ve Marks 2007), patolojik internet kullanýmý (pathological internet use) (Morahan-Martin ve Schumacher 2000, Davis 2001, Gönül 2002, DiNicola 2004) ve internet davranýþ baðýmlýlýðý (internet behavior dependence) (Hall ve Parsons 2001) gibi farklý kavramlar kullanýldýðý görülmektedir. Farklý kavramlarýn kullanýlmasý, problemli internet kullanýmýný açýklayan farklý yaklaþýmlarýn her birinin, problemli internet kullanýmýnýn duyuþsal, davranýþsal ve biliþsel bileþenlerinden birine odaklanmasýndan kaynaklanmaktadýr (Davis 2001). Young (1998) internet baðýmlýlýðýnýn teþhisi için patolojik kumar oynamanýn DSM-IV ölçütlerini temel alarak internet baðýmlýlýðýna iliþkin bir ölçüt listesi önermektedir (internete iliþkin aþýrý zihinsel uðraþ, internette geçirilen süreye gittikçe daha fazla ihtiyaç duyma, internet kullanýmý azaltýldýðýnda huzursuzluk, sinirlilik gibi yoksunluk belirtileri gösterme ). Bazý araþtýrmacýlar ise internet kullanýcýlarýnýn internetin kendisine deðil internetten elde ettikleri kumar oynama, sohbet, alýþ-veriþ ve oyun gibi materyallere baðýmlý olduklarýný belirtmektedirler (Griffiths 2000, Davis 2001, Tsai ve Lin 2003, Li ve Chung 2006). Patolojik internet kullanýmý kavramýný tercih eden Davis (2001) ise internetin aþýrý kullanýmýný, özgül patolojik internet kullanýmý (belirli internet uygulamalarýný aþýrý kullanma) ve genel patolojik internet kullanýmý (belirli bir amaç olmaksýzýn internetin aþýrý kullanýmý) olarak birbirinden ayýrmaktadýr. Bazý araþtýrmacýlarda (Young 1998, Shapira ve ark. 2000, Beard ve Wolf 2001), internetin problemli kullanýmýný dürtü kontrol bozukluðunun yaygýn bir elementi olarak görmekte ve genel olarak internet kullanýmýný kontrol etmedeki yetersizlikten dolayý yaþanýlan rahatsýzlýk ve fonksiyonel bozulma ile karakterize etmektedirler (Shapira ve ark. 2000). Ergenlerde internet baðýmlýlýðýný önleyici müdahalelerin geliþtirilebilmesinde, ergenlerin internet kullanýmý ve ruh saðlýklarý arasýndaki iliþkilerin ortaya konulmasý oldukça önemlidir. Bu nedenle, bu yazýda, internet ve ergen ruh saðlýðý arasýndaki iliþki üzerinde durulduktan sonra ergenlerde internet baðýmlýlýðýna iliþkin araþtýrmalar gözden geçirilerek internet baðýmlýlýðýnýn ergenler için nasýl bir risk etmeni olduðu ortaya konulmaktadýr. YÖNTEM Araþtýrma kapsamýnda EbschoHost, Blackwell Synergy, Proquest, SplingerLink, Taylor & Francis, Sage gibi çok sayýda veri tabanýný tarayan Anadolu Üniversitesi "veri tabanlarý toplu tarama motoru" (central search & article linker) kullanýlarak "ergen", "internet" ve "ruh saðlýðý" anahtar kelimeleri çerçevesinde ilgili çalýþmalar belirlenmiþtir. Bu çalýþmalardan tam metin olarak ulaþýlabilen araþtýrma makaleleri ile gözden geçirme yazýlarý deðerlendirilmiþtir. Bu deðerlendirme çerçevesinde ergenlerin ruh saðlýðý üzerinde internet baðýmlýlýðýnýn nasýl bir risk faktörü olduðu sistematik bir biçimde ortaya konmaya çalýþýlmýþtýr. ÝNTERNET VE ERGEN RUH SAÐLIÐI Günümüzde internete iliþkin baðýmlýlýk ya da patolojik internet kullanýmý büyük bir ilgi, araþtýrma, tartýþma alaný olmuþtur. Ýnternet kullanýmý ile ilgili problemler yaþayan insanlara iliþkin haberleri sýklýkla yazýlý ve görsel basýnda görmek mümkündür. Araþtýrmalar ise daha çok üniversite öðrencileri ve yetiþkinlerle yapýlmak- 110

Ýnternet Baðýmlýlýðý tadýr. Artýk ergenler de internetin olumsuz etkilerini yaþamaya baþlamýþlardýr. Nitekim, ergenler gittikçe interneti en çok kullanan grup olmaya baþlamýþtýr (Subrahmanyam ve Lin 2007, Kaltiala-Heino ve ark. 2004, TÜÝK 2007). Ýnternet kullanýmýndaki bu büyük artýþ, ergenlerde çeþitli psikolojik deðiþmelere yol açabilmektedir (Kim ve ark. 2006). Bununla birlikte, ergenlerde saðlýklý/saðlýksýz internet kullanýmý ile ilgili az sayýda araþtýrma bulunmaktadýr. Ergenler interneti çok sýk kullanmalarý nedeniyle ve henüz psikolojik olgunluða eriþmedikleri için, internet baðýmlýlýðý geliþtirme açýsýndan potansiyel bir gruptur. Bu nedenle psikologlar ve eðitimciler için son yýllarda ergenlerde internet baðýmlýlýðý önemli bir sorun haline gelmiþtir (Tsai ve Lin 2003). Üniversite öðrencileri ve yetiþkinler için tanýmlanan internet baðýmlýlýðý belirtilerinin ergenler tarafýndan da yaþandýðýný gösteren araþtýrmalar bulunmaktadýr (Tsai ve Lin 2003). Ergenlerde saðlýksýz internet kullanýmýnýn bir çok nedeni olabilmektedir. Genellikle ergenlerin geliþimsel ihtiyaçlarý problemli/patolojik internet kullanýmýnýn en önemli nedenini oluþturmaktadýr (Lin ve Tsai 2002). Bu saðlýksýz/patolojik kullanýmýn bir nedeni, ergenlerin kiþilik geliþiminin ve hýzlý psikolojik olgunlaþmanýn ortasýnda olmalarý nedeniyle, maddeler ya da aþýrý internet kullanýmý gibi baðýmlýlýk yapýcý çeþitli etkenlerin zararlý etkilerine daha çok maruz kalabilmeleri olabilir (Kaltiala-Heino ve ark. 2004). Ayrýca, ergenlerde yenilik ve heyecan arayýþý en temel kiþilik özelliði (Farley ve Cox 1971) olduðu için alkollü araba kullanma, ilaç kullanma, dalma ya da paraþütle atlama gibi riskli ve tehlikeli davranýþlara yönelebildikleri dikkate alýndýðýnda, internette sörf yapmak ya da bir çok çevirim içi aktivitede bulunmak ergenler için yaygýnlýkla ileri teknoloji tehlikesi/macerasý haline gelmeye baþlamýþtýr (Akt: Lin ve Tsai, 2002). Ergenler sosyal geliþim açýsýndan en yoðun dönemi yaþamakta, kimlik ve kimlik ile ilgili konularla yoðun bir þekilde uðraþmakta ve çeþitli kimlik denemeleri yapmaktadýrlar (Erikson 1968). Bu nedenle, özellikle bu dönemde yaþýt kabulü ve sosyal onay ön plana çýkmaktadýr. Ergenler, internet yoluyla kurduklarý iletiþimlerde kolaylýkla onay ve kabul elde edebilmektedir (Tsai ve Lin 2003). Bu durum, günümüzde ergenler arasýnda internet yoluyla arkadaþlýk kurmayý daha popüler hale getirmiþtir (Lin ve Tsai 2002). Böylece, ergenler arasýnda sohbet odalarýnda konuþmak, mesajlar yolu ile paylaþýmda bulunmak ve vakit geçirmek gittikçe artmaktadýr. Bunun sonucunda, bazý ergenler gittikçe internet baðýmlýlýðýnýn ya da patolojik/saðlýksýz internet kullanýmýnýn belirtilerini gösterir, bu durumdan günlük yaþamlarý da etkilenir hale gelebilmektedirler. Ergenlerde internet kullanýmýnýn iyilik hallerini etkilemesinde diðer önemli bir risk etmeni ise ergenlerin, internet ortamda kimliklerini gizleme ve istedikleri bir kimlikte görünme olanaðýna sahip olabilmeleridir. Ergenler arasýnda bu durum ideal ya da arzu edilen kimliði ortaya koyma çabalarýnýn yaný sýra çoðunlukla arkadaþlarýna þaka yapma amacýyla ortaya çýkabilmektedir. Ergenler, interneti geliþen iletiþim repertuarlarýnda bir araç olarak kullanmanýn yollarýndan biri olarak bu kimlik oyunlarýný gerçekleþtirmektedirler (Gross 2004). Ancak sürekli olarak sahte kimlik örüntülerini kullanmak, ergenleri psikolojik olarak incinebilir duruma getirebilmektedir. Nitekim, interneti yoðun bir biçimde kullanan ve internet baðýmlýlýðýnýn ya da patolojik/saðlýksýz internet kullanýmýnýn belirtilerini göstermeye baþlayan ergenler, ayný zamanda internet ortamýnda sürekli olarak "ideal" kimliklerini gösterebilmektedirler. Bu durum ise ergenin genellikle bireysel kimlik deðerlendirmelerinin gerçekçi olmayan bir biçimde þiþmesine yol açabilmektedir. Diðer yandan ergenler, internet yoluyla sanal dünyada gerçek dünyadan daha önce ve daha doyum verici yaþantýlar geçirmekte, sanal yaþantýlar yoluyla oluþan kimlik duygusu ise ergenlerin sahip olduklarý özellikleri tanýmalarýný saðlamaktadýrlar. Ancak, ne yazýk ki, ergenler bunlarý her zaman sanal dünyadan gerçek dünyaya kolayca transfer edememektedirler. Ayný zamanda baþarýlý bir kimlik kazanýmý için bu sürecin, sanal dünyadan çok gerçek dünyada olmasý gerekmektedir (Ward III 2000). Sonuçta, kimlik kazanma sürecinde zorlanan ergenler, interneti gerçek yaþam sorumluluklarýndan ve gerçek kimliklerinden kaçmaya yardýmcý olarak görmeye baþlayabilmektedirler (Yang ve Tung 2007). Ayrýca, araþtýrmalar, internet dünyasýnýn ergenlerin depresyonunu hafifleten bir rahatlama yeri olarak görülmeye baþlandýðýný göstermektedir (Tsai ve Lin 2003). 111

CEYHAN Ergen ruh saðlýðýnda yaþýtlarý ile yakýn ve anlamlý iliþkiler kurmak çok önemlidir. Yakýn yaþýt iliþkileri ergenlerin benlik saygýlarý ve iyilik halleri ile pozitif olarak iliþkili iken yaþýtlarý ile iliþki problemleri yaþamak ise depresyonun ve olumsuz benlik algýsýnýn en temel yordayýcýlarý olduðu araþtýrmalar tarafýndan ortaya konulmuþtur (Gross ve ark. 2002). Ergenlerin yaþýtlarý ile olan etkileþimlerinde internet kullanýmýnýn etkileri, internette geçirilen süre, kullanýlan aktivite ve etkileþime girilen kiþilere (yabancý/tanýdýk) göre farklýlýk gösterebilmektedir. Ergenlerin yaþýtlarý ile kurduðu yüz yüze iliþkiler, sosyal yeterlik kazanmalarýnda oldukça önemli bir role sahiptir. Bununla birlikte, ergenler arasýnda "elektronik arkadaþlýklar" geliþtiren ergenlerin sayýsý ise artmaktadýr. Bu durum çocuklarýn kiþilerarasý iletiþim becerilerini geliþtirmelerini engellediðinden endiþe vericidir. Kendi yatak odalarýnda yalnýz baþlarýna internet kullanýmý, ergenlerin diðer sosyal aktiviteler için zamanlarýnýn çalýnmasýna, arkadaþlýk iliþkileri kurma ve geliþtirmelerinin engellenmesine yol açmaktadýr. Diðer yandan ergenler internet yoluyla baþkalarý ile iletiþim kurmakta ve geniþ bir sosyal çevreye de sahip olabilmektedirler (Subrahmanyam ve Lin 2007). Bu kapsamda internet kullanýmý, ergenlerin iyilik halini zayýflatmakta mý yoksa güçlendirmekte midir? (Gross ve ark. 2002). Ýnternet kullanýmý, gerçek yaþamdaki sosyal etkileþimlerin yerini aldýðýnda kullanýcýlar kötü bir döngüye yakalanabilmekte ve aþýrý internet kullanýmý ile bireyin yaþadýðý psikolojik sýkýntýlar birbirini tetikleyerek bu döngüyü sürdürebilmektedir (Morahan-Martin 1999). Bu nedenle yalnýzlýk ve depresyon gibi olumsuz psikolojik durumlar ile internet kullanýmý arasýndaki iliþkinin iki yönlü olabileceði belirtilmektedir (Whang ve ark. 2003, Morahan-Martin 2005). Bundan dolayý, internet kullanýmý ve ruh saðlýðý arasýnda neden-sonuç iliþkileri kurmanýn uygun olmayacaðý, bunun yerine her ikisini ortak oluþumunu (coexistence) kabul etmenin daha üretici olabileceði vurgulanmakta ve sebepsonuç iliþkilerinin kurabilmesinin ise boylamsal çalýþmalarla mümkün olabileceði belirtilmektedir (Morahan-Martin 2005). Yazýnda ergenlerde internet kullanýmý ve ruh saðlýðý arasýndaki iliþkileri belirlemeye yönelik çeþitli araþtýrmalar gerçekleþtirildiði görülmektedir. Aþaðýda bu araþtýrma sonuçlarý verilmiþtir. ERGENLERDE ÝNTERNET BAÐIMLILIÐI ÝLE ÝLGÝLÝ ARAÞTIRMALAR Ergenlerde internet kullanýmý ile ruh saðlýðý arasýndaki iliþkileri ortaya koyan araþtýrmalar bulunmaktadýr. Bu araþtýrmalarda genellikle internetin kullaným amacý, internette kullanýlan aktiviteler, internetin ne kadar süre kullanýldýðý gibi internet yaþantýlarý, ergenlerin kiþilik özellikleri ile ergenlerin sosyal ve psikolojik iyilik hallerinin incelendiði görülmektedir. Bu çerçevede, bu çalýþmada ergenlerde internet baðýmlýlýðý ile ilgili çalýþmalar "internet baðýmlýlýðý ve ergenlerin internet kullaným davranýþlarý" ve "internet baðýmlýlýðý ve ergenlerin psikolojik ve sosyal iyilik halleri" baþlýklarý altýnda gruplanarak açýklanmýþtýr. Ýnternet Baðýmlýlýðý ve Ergenlerin Ýnternet Kullaným Davranýþlarý Ergenlerde problemli/patolojik internet kullanýmý ya da internet baðýmlýlýðýnýn oluþmasýnda, internet kullaným davranýþ örüntüleri önemli bir rol oynamaktadýr (Davis 2001). Bu nedenle, ergenlerin interneti hangi amaçlarla, hangi aktiviteleri ne kadar süre kullandýklarý ve bunlarla internetin patolojik kullanýmý ya da internet baðýmlýlýðý arasýndaki iliþkilerin yaygýnlýkla incelendiði görülmektedir. Araþtýrmalar çoðunlukla ergenlerin interneti, iletiþim ve eðlenme amacý ile kullandýðýný, bunu bilgi arama amacýnýn takip ettiðini göstermektedir (Tsai ve Lin 2003, Bayraktar ve Gün 2006, Yang ve Tung 2007). Ergenlerin özellikle kýzlarýn interneti arkadaþlarý ile iletiþim kurmak, yeni insanlarla tanýþmak, çeþitli gruplara katýlmak ve kiþisel yardým almak amacýyla kullandýklarý belirlenmiþtir. Ergenler, hem yakýndaki hem de uzaktaki arkadaþlarý ile iliþkilerini sürdürmek için interneti kullanmalarýnýn kendileri için çok önemli olduðunu ifade etmiþlerdir. Ayný zamanda internetin "þimdi ve burada" olmayý saðlayan imkâný ile günün haberlerinden ve dedikodulardan bilgi sahibi olmak için iletiþimi kurmak açýsýndan interneti sýklýkla kullandýklarýný belirtmiþlerdir (Kraut ve ark. 1998). Erkekler ise sanal ortamda sörf yapmayý ve þiddet içeren oyunlarý daha çok tercih etmektedirler (Gross 2004). 112

Ýnternet Baðýmlýlýðý Bazý araþtýrmalarda internetin farklý aktivitelerinde geçirilen zamanýn, ergenin iyilik hali ile iliþkili olmadýðý bulunmuþtur (Gross ve ark. 2002, Gross 2004, Subrahmanyam ve Lin 2007). Bununla birlikte çevirim içi iliþkide bulunulan kiþilerin yakýnlýk derecesinin (arkadaþ mý? yabancý mý?) iyilik hali ile iliþkili olduðu bulunmuþtur. Özellikle okulda çok fazla arkadaþý olmayan, yalnýzlýk duygularý ve sosyal kaygýsý olan çocuklarda yabancýlarla etkileþimde bulunmaya yönelik bir eðilim olduðuna iliþkin bulgular bulunmaktadýr (Gross ve ark. 2002). Bu bulgularý destekler nitelikte, interneti sohbet amacýyla kullananlarýn, internetin psikolojik olarak faydalý olduðuna inandýklarý; interneti sýklýkla kullananlarýn, yalnýzlýk duygularý yaþadýklarý ve internetin baðýmlýlýk yaratabileceðine inandýklarý yönündeki bulgular elde edilmiþtir. Ayný zamanda interneti sohbet amacýyla kullanan sosyal korkuya sahip olan kullanýcýlarýn, gerçek yaþamdaki iliþkilerini geliþtirmeye yardýmcý olabilecek olan iletiþim becerileri ve sosyal davranýþlarýn provasýný yapma imkaný saðlayan düþük riskli bir sosyal yaklaþým biçimi olarak interneti kullanabilecekleri belirtmektedirler (Campbell ve ark. 2006). Diðer yandan internetin aþýrý kullanýmý, direkt sosyal iliþkilerden kaçýnmanýn iþlevsel olmayan bir eðilimi olarak deðerlendirilebilmektedir (Mittal ve ark. 2007). Bu alanda yapýlan araþtýrmalar, internetin ergenlerin yüz yüze iliþkide bulunduklarý arkadaþ/okul arkadaþlarý ile iliþkilerini olumlu yönde etkilediðini göstermektedir (Kandell 1998, Chou ve Hsiao 2000, Lin ve Tsai 2002, Gross ve ark. 2002, Gross 2004, Yang ve Tung 2007). Bununla birlikte interneti kullaným düzeyi düþük olan ergenlerin yüksek olanlara göre anne ve arkadaþlarý ile daha iyi iliþkilere sahip olduðunu gösteren bulgular da bulunmaktadýr (Sanders ve ark. 2000). Ergenlerin internet kullaným davranýþ örüntüleri ve internet baðýmlýlýðý ile ilgili yapýlan araþtýrma bulgularý genel olarak deðerlendirildiðinde, ergenlerin internet kullaným amaçlarýnýn internet baðýmlýlýðýnýn oluþmasýnda önemli bir etmen olduðunu göstermektedir. Böylece, özellikle ergenlerin eðlenme ve iletiþim amaçlý internet kullaným davranýþlarý, onlarýn internet baðýmlýlýðý geliþtirmelerinde etkili olabileceði söylenebilir. Ýnternet Baðýmlýlýðý ve Ergenlerin Sosyal ve Psikolojik Ýyilik Halleri Ergenlerde aþýrý internet kullanýmýnýn sosyal ve psikolojik iyilik hallerindeki düþme ile iliþkili olduðunu gösteren çalýþmalar bulunmaktadýr. Ýki yýl süren boylamsal bir araþtýrmanýn birinci yýlýnýn sonunda aile ile iletiþim, sosyal çevrenin geniþliði ve yalnýzlýk duygularýný kapsayan sosyal katýlým açýsýndan önemli bir düþme olduðu bulgusuna ulaþýlmýþtýr. Ayný zamanda internetin aþýrý kullanýmý ile depresyon arasýnda önemli iliþkiler elde edilmiþtir. Araþtýrmada yalnýz ve depresif olanlarýn internete yönelmedikleri, internetin kendisinin sosyal iyilik halindeki düþmeye neden olduðu bulunmuþtur. Sonuç olarak bu araþtýrmadaki 10-19 yaþ arasýndaki ergenlerde internette aþýrý zaman geçirenlerde yalnýzlýk ve depresyon artmýþtýr. Çünkü sohbet odalarýnda çok fazla "zayýf baðlarý" olan yabancýlarla ve az tanýdýklarý kiþilerle çok uzun zaman geçirmiþlerdir ve bu kiþilerle gerçek yaþamda baðlantýya geçmemiþler ve güçlü sosyal destek saðlayacak "güçlü baðlarý" olan aile ve arkadaþlarý ile ise daha az zaman iletiþim kurmuþlardýr. Araþtýrmaya katýlanlarda ikinci yýlda internet kullanmaya devam etmelerine raðmen, yalnýzlýkta artma ya da sosyal iyilik halinde düþme ortaya çýkmamýþtýr (Kraut ve ark. 1998). Benzer þekilde ergenlerin internet davranýþlarýnýn, iyilik halleri üzerinde az bir etkiye sahip olduðu ancak bu iliþkinin genellenebilirliðinin açýk olmadýðý (Biao-Bin ve ark. 2006) belirtilmektedir (Akt: Hardie ve Tee 2007). Ýnternet baðýmlýsý olan ergenlerde depresyon ve intihar düþüncesi düzeylerinin daha yüksek olduðunu gösteren bulgular bulunmaktadýr (Kim ve ark. 2006). Diðer yandan internet kullaným düzeyinin depresyon, kaygý ve sosyal korku (fearfulness) ile iliþkili olmadýðýný gösteren bulgular da bulunmaktadýr (Sanders ve ark. 2000, Campbell ve ark. 2006). Ayrýca, þizotipal kiþilik bozukluðu ve depresyon tanýsý almýþ ergenlerin sohbet odalarýnda ve çevirim içi oyunlarý oynamada daha çok zaman geçirdikleri, ancak elektronik posta kullanma açýsýndan ise bir fark olmadýðý bulunmuþtur (Mittal ve ark. 2007). Bazý araþtýrmalar, ergenlerin düþük benlik saygýsý ve diðer uyum problemleri ile baþa çýkma stratejisi olarak saðlýksýz/problemli internet kullaným davranýþý sergilediðini ortaya koymaktadýr (Lin ve Tsai 2002). 113

CEYHAN Baðýmlýlýk, utangaçlýk, depresyon ve düþük benlik saygýsý gibi özeliklerine sahip ergenlerin bu özelliklere sahip olmayan ergenlere göre daha çok internet baðýmlýlýðý gösterdikleri bulunmuþtur (Yang ve Tung 2007). Benzer þekilde, internet baðýmlýsý ergenlerin yaþýtlarýna oranla daha çok duygusal ve kiþilik problemlerine sahip olduklarý (Yao-Guo ve ark. 2006) bulunmuþtur (aktaran Hardie ve Tee 2007). Ýnternet baðýmlýlýðý gösteren ergenlerde genel psikopatoloji de deðerlendirilmiþtir. 11-21 yaþlarý arasýndaki Tayvanlý ergenlerle yapýlan araþtýrmada, internet baðýmlýlýðý gösteren ergenlerin daha þiddetli psikiyatrik belirtilere sahip olduklarý bulunmuþtur. Düþmanlýk ve depresyon ile internet baðýmlýlýðý arasýnda iliþkiler bulunmuþtur. Araþtýrmacýlar bu iliþkinin 4 farklý þekilde açýklanabileceðini belirtmektedirler. Birincisi, psikiyatrik belirtiler, internet baðýmlýlýðýnýn ortaya çýkmasýna ya da kalýcý olmasýna yol açabilir. Ýkincisi, internet baðýmlýlýðý, psikiyatrik belirtileri hýzlandýrmýþ olabilir. Üçüncüsü, internet baðýmlýlýðý ve psikiyatrik belirtiler her biri diðerine karþý olan incinebilirliði artýrabilir. Dördüncüsü, genetik ve çevresel risk etmenleri, psikiyatrik belirtilerin ve internet baðýmlýðýnýn ortaya çýkmasýna ya da kalýcý olmasýna yol açabilir. Araþtýrmacýlar, yüksek düzeyde psikiyatrik belirtilere sahip olan ergenlerin interneti, duygusal sorunlarý ile baþ etmede kullanabileceklerini belirtmektedirler (Yen ve ark. 2008) Ergenlerin kiþilik özelliklerinin internet baðýmlýlýðýnda önemli bir etmen olduðu görülmektedir. Ergenlerle yapýlan bir araþtýrmada, internet baðýmlýlýðý gösteren ergenlerin Eysenck Kiþilik Envanterinin nevrotizm, psikotizm ve yalan alt boyutlarýnda daha yüksek puanlar aldýklarý bulunmuþtur (Cao ve Su 2006). Ayrýca, ergenlerin kiþilik özelliklerinin internet kullaným amaçlarýný etkilediði bulunmuþtur. Nevrotik kiþilik özelliklerine sahip ergenler interneti eðlence ve kiþilerarasý iletiþim kurmak amacýyla kullanmaktadýrlar. Dýþadönüklük özelliðine sahip olan ergenler ise interneti sadece kiþilerarasý iletiþim kurmak amacýyla kullanmaktadýrlar (Wolfradt ve Doll 2001). Bununla birlikte ergenlerin interneti kullaným amaçlarý ile kiþilik özellikleri arasýnda bir iliþki olmadýðýný gösteren bulgular da bulunmaktadýr (Engelberg ve Sjoberg 2004). Ergenlerin internette þiddet içeren oyunlarý oynamalarý ile antisosyal saldýrganlýk düzeyleri ve kendine yönelik saldýrganlýk düzeyi arasýnda iliþki olduðu da bulunmuþtur (Bayraktar ve Gün 2006). Alan yazýnda internet baðýmlýlýðý ile ergenlerin depresyon, benlik saygýsý ve yaþam doyumu, genel psikopatoloji, kiþilik özellikleri gibi deðiþkenler arasýndaki iliþkiler araþtýrýlmakla birlikte, bu deðiþkenler ile internet baðýmlýlýðý arasýnda nedensel iliþkileri ortaya koyan çok sýnýrlý sayýda araþtýrma bulunmaktadýr. Tayvanlý ergenlerle yapýlan araþtýrmada, kiþilik özellikleri, benlik saygýsý, yaþam doyumu, ruh saðlýðý, aile iþlevleri ve internet aktivitelerinin internet baðýmlýlýðýný ne derece yordadýðý araþtýrýlmýþtýr. Bir yýl süren izleme çalýþmalarýnýn sonucunda, kiþilik özelliklerinden yüksek düzeyde heyecan arama ve düþük ödül ihtiyacý ile düþük benlik saygýsý, düþük aile fonksiyonlarý ve çevirim içi oyun oynamanýn internet baðýmlýlýðýný yordadýðý bulunmuþtur. Ayný zamanda düþük düþmanlýk duygularý ve düþük kiþilerarasý iliþki kaygýsýnýn ise internet baðýmlýlýðýndaki azalmayý yordadýðý bulunmuþtur. Araþtýrmacýlar bu risk etmenlerinin, ergenlerde internet baðýmlýlýðýnýn önleme stratejilerinin oluþturulmasýnda kritik etmenler olarak deðerlendirilmesini önermektedirler (Ko ve ark. 2007). Ergenlerde internet baðýmlýlýðý ve ergenlerin sosyal ve psikolojik iyilik halleri arasýndaki iliþkileri belirlemeye yönelik yapýlan araþtýrmalar genel olarak deðerlendirildiðinde; ergenlerde internet baðýmlýlýðýnýn ruh saðlýklarýný etkileme potansiyeline sahip olduðunu göstermektedir. Araþtýrmalar, özellikle ergenlerin sahip olduklarý kiþilik özellikleri ve psikolojik bozukluklarýn ergenlerin internet baðýmlýlýðý geliþtirmesinde önemli olduðunu; diðer yandan internet baðýmlýlýðýnýn ergenlerin psikolojik ve sosyal iyilik hallerinde düþmeye yol açabileceðini ortaya koymaktadýr. Bu bulgularýn, internet baðýmlýlýðý ve ruh saðlýðý arasýnda iki yönlü bir iliþkinin olabileceði yönündeki görüþleri (Whang ve ark. 2003, Morahan-Martin 2005) destekler nitelikte olduðu söylenebilir. SONUÇ Ýnternet, ergenlerin yaþamlarýna önemli bir biçimde olumlu katkýlar getirdiði ve internet kullanýmýnýn artýk çaðýmýzýn bir gerekliliði olduðu gerçeði yadsýnamaz olmakla birlikte, 114

Ýnternet Baðýmlýlýðý tüm toplumlarda internet baðýmlýlýðýnýn ve saðlýksýz/problemli internet kullanýmýnýn da pek çok yetiþkin gibi bazý ergenler için de önemli bir tehdit olduðu bir gerçektir. Bu nedenle, ergenlerin geliþimsel ihtiyaçlarýnýn saðlýksýz/problemli internet kullanmalarýnda önemli bir etken olduðu, ergenlik döneminin en temel geliþimsel ihtiyacýnýn ise bir kimlik kazanmak olduðu, kimlik kavramýnýn internet baðýmlýlýðýnda (Griffiths 1996, Ward III 2000, Huang 2006) önemli bir rol oynadýðýnýn farkýnda olunmalýdýr. Ayný zamanda ergenlerin yenilik ve heyecan arama özelliðine sahip olmalarý; yaþýt etkisinin yoðun olmasý gibi ergenlere özgü olan özellikler onlarý internet baðýmlýsý olmalarýnda daha incinebilir hale getirebilmektedir (Lin ve Tsai 2002, Tsai ve Lin 2003). Ayný zamanda ergenlerde internet baðýmlýlýðý ile ilgili yapýlan araþtýrmalar, ergenlerin interneti kullaným davranýþ örüntülerinin, kiþilik özelliklerinin ve psikolojik bozukluklarýn internet baðýmlýlýðýnýn geliþmesinde risk etmenleri olabileceðini göstermektedir. Ergenlerde internet baðýmlýlýðý ile ilgili olan tüm etmenler bir arada deðerlendirilmeli ve bu durum, tüm ruh saðlýðý çalýþanlarý, eðitimciler ve ana-babalar tarafýndan dikkate alýnmalýdýr. Ayrýca, ülkemizde, ergenlerin internet baðýmlýlýðý ya da zararlý internet kullaným örüntüsünün ortaya konmasýna büyük bir ihtiyaç vardýr. Ýnternetin ergenlerin geliþimsel ihtiyaçlarýna bir çözüm mü yoksa engel mi olduðunun da çeþitli araþtýrmalar yoluyla ortaya konmasý da büyük önem kazanmaktadýr. Diðer yandan ergenlerde internet baðýmlýlýðý ve ruh saðlýðý arasýnda sebep-sonuç iliþkilerinin kurulabilmesini saðlayacak boylamsal araþtýrmalar da bu ikisi arasýndaki örüntüyü daha açýk bir þekilde ortaya konulmasýný saðlayacaktýr. Ergenlerde internet kullanýmýnýn ve buna baðlý olarak internet baðýmlýlýðý ya da problemli/patolojik internet kullanýmýnýn hýzla artmasý, hem önleyici ve koruyucu hem de tedavi edici müdahalelerin geliþtirilmesini de gerekli kýlmaktadýr. Bu amaçla alan yazýnda bazý önerilen müdahaleler bulunmaktadýr. Bunlardan biri internet baðýmlýlýðýný, problem davranýþlar kuramýna göre açýklayanlarýn getirdiði önerileridir. Problem davranýþlar kuramýna göre internet baðýmlýlýðý, týpký sigara, alkol ve madde kullanýmý gibi bir davranýþ problemi olarak deðerlendirilebilir. Ýnternet baðýmlýlýðý yeni bir davranýþ problemi olarak görüldüðünde, önleyici ve tedavi edici müdahaleler de geliþtirilebilir. Tedavi müdahaleleri, problem davranýþlar için geliþtirilen müdahalelerinin biri üzerinde odaklaþabileceði belirtilmektedir (Yen ve ark. 2008). Diðer yandan patolojik internet kullanýmýný biliþsel-davranýþçý yaklaþýma göre açýklayanlar ise biliþsel davranýþçý müdahaleler önermektedirler (Davis 2001). Ayný zamanda patolojik internet kullanýmý, dürtü kontrol bozukluðuna ve bipolar duygu durum bozukluðuna yakýn olmasý nedeniyle farmakoterapilerin de uygulanabileceði önerilmektedir (Gönül 2002). Bununla birlikte farklý tedavi müdahalelerinin etkililiðini araþtýran herhangi bir çalýþma bulunmamaktadýr. KAYNAKLAR Bayraktar F, Gün Z (2007) Incidence and correlates of internet usage among adolescents in North Cyprus. Cyberpsychol Behav 10:191-197. Beard KW, Wolf EM (2001) Modification in the proposed diagnostic criteria for internet addiction. Cyberpsychol Behav 4: 377-383. Campbell A, Cumming SR, Hughes I (2006) Internet use by socially fearful: Addiction or therapy? Cyberpsychol Behav 9: 69-81. Cao F, Su L (2006) Internet addiction among Chinese adolescents: Prevalence and psychological feature. Child Care Health Dev 33: 275-281. Ceyhan E, Ceyhan AA, Gürcan A (2007) Problemli internet kullanýmý ölçeði'nin geçerlik ve güvenirlik çalýþmalarý. Kuram ve Uygulamada Eðitim Bilimleri (KUYEB) Dergisi 7: 387-416. Chou C, Hsiao MC (2000) Internet addiction, usage, gratification, and pleasure experience: The Taiwan college student's case. Computer and Education 35: 65-80. Davis RA (2001) A cognitive-behavioral model of pathological internet use. Comput Human Behav 17: 187-195. DiNicola MD (2004) Pathological internet use among college students: The prevalence of pathological internet use and its correlates. Doctoral Dissertation, Ohio University. Engelberg E, Sjoberg L (2004) Internet use, social skills and adjustment. Cyberpsychol Behav 7: 41-47. Erikson EH (1968) Identity:Youth and Crisis. New York: Norton. Gönül AS (2002) Patolojik internet kullanýmý (Ýnternet baðýmlýlýðý/kötüye kullanýmý). Yeni Symposium 40: 105-110. 115

CEYHAN Griffiths M (1996) Internet addiction: An issue for clinical psychology? Clin Psychol Forum 97: 32-36. Griffiths M (2000) Internet addiction: Time to be taken seriously? Addict Res Theory 8: 413-418. Gross EF (2004) Adolescent Internet use: What we expect, what teens report. J Appl Dev Psychol 25: 633-649. Gross EF, Juvonen J, Gable SL (2002) Internet use and well-being in adolescence. J Soc Issues 58: 75-90. Hall AS, Parsons J (2001) Internet addiction: College student case study using best practices in cognitive behavior therapy. J Mental Health Couns 23: 312-327. Hardie E, Tee MY (2007) Excssive internet use: The role of personality, loneliness and social support networks in internet addiction. Aust J Emerg Technol Society 5: 34-47. Huang YR (2006) Identity and intimacy crisis and their relationship to internet dependence among college students. Cyberpsychol Behav 9: 571-576. Kandell JJ (1998) Internet addiction on campus: The vulnerability of college students. Cyberpsychol Behav 1: 11-17. Kaltiala-Heino R, Lintonene T, Rimpela A (2004) Internet addiction? Potentially problematic use of the internet in a population of 12-18 year-old adolescents. Addict Res Theory 12: 89-96. Kim K, Ryu E, Chon MY ve ark. (2006) Internet addiction in Korean adolescents and its relation to depression and suicidal ideation: A questionnaire survey. Int J Nurs Stud 43: 185-192. Ko CH, Yen JY, Yen CF ve ark. (2007) Factors predictive for incidence and remission of internet addiction in young adolescents: A prospective study. Cyberpsychol Behav 10: 545-551. Kraut R, Patterson M, Lundmark V ve ark. (1998) Internet paradox: A social technology that reduces social involvement and psychological well-being? Am Psychol 53: 1017-1031. Lin SSJ, Tsai CC (2002) Sensation seeking and internet dependence of Taiwanese high school adolescents. Comput Human Behav 18: 411-426. Li SM, Chung TM (2006) Internet function and Internet addictive behavior. Comput Human Behav 22: 1067-1071. Mittal VA, Tessner KD, Walker EF (2007) Elevated social Internet use and schizotypal personality disorder in adolescents. Schizophr Res 94: 50-57. Morahan-Martin J (1999) The relationship between loneliness and internet use, abuse. Cyberpsychol Behav 2: 431-440. Morahan-Martin J (2005) Internet abuse: Addiction? Disorder? Symptom? Alternative explanations? Soc Sci Comput Rev 23: 39-48. Morahan-Martin J, Schumacher P (2000) Incidence and correlates of pathological internet use among college students. Comput Human Behav 16: 13-29. Sanders CE, Field TM, Diego M ve ark. (2000) The relationship of internet use to depression and social isolation among adolescents. Adolescence 35: 237-242. Scherer K (1997) College life online: Healthy and unhealthy internet use. J Coll Student Dev 38: 655-664. Shapira NA, Goldsmith TD, Keck PE Jr ve ark. (2000) Psychiatric features of individuals with problematic internet use. J Affect Disord 57: 267-272. Shapira NA, Lessig MC, Goldsmith TD ve ark. (2003) Problematic internet use: Proposed classification and diagnostic criteria. Depress Anxiety 17: 207-216. Subrahmanyam K, Lin G (2007) Adolescents on the net: Internet use and well-being. Adolescence 42: 659-677. Tsai CC, Lin SSS (2003) Internet addiction of adolescents in Taiwan : An interview study. Cyberpsychol Behav 6: 649-652. TÜÝK (2007). Hanehalký Biliþim Teknolojileri Kullanýmý Araþtýrmasý. http://www.tuik.gov.tr/ PreHaberBultenleri.do?ind=605. Eriþim Tarihi: 06.02.2008. Wang W (2001) Internet dependency and psychosocial maturity among college students. Int J Hum Comput Stud 55: 919-938. Ward III DL (2000) The relationship between psychosocial adjustment, identity formation, and problematic internet use. Doctoral dissertation, The Florida State University. Whang LSM, Lee S, Chang G (2003) Internet over-users' psychological profiles: A behavior sampling analysis on internet addiction. Cyberpsychol Behav 6: 143-150. Wolfradt U, Doll J (2001) Motives of adolescents to use the Internet as a function of personality traits, personal and social factors'. J Educ Comput Res 24: 13-27. Yang SC, Tung CJ (2007) Comparison of internet addicts and non-addicts in Taiwanese high school. Comput Human Behav 23: 79-96. Yellowlees PM, Marks S (2007) Problematic internet use or internet addiction? Comput Human Behav 23: 1447-1453. Yen JY, Ko CH, Yen CF ve ark. (2008) Psychiatric symptoms in adolescents with internet addiction: Comparison with substance use. Psychiatry Clin Neurosci 62: 9-16. Young KS (1998) Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychol Behav 1: 237-244. Young KS (2004) Internet addiction: anew clinical phenomenon and its consequences. Am Behav Sci 48: 402-415. 116