GÜRCİSTAN DA FAALİYET GÖSTEREN YERLİ SERMAYELİ ÖZEL TİCARİ BANKALARIN CAMELS DERECELENDİRME SİSTEMİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

GÜRCİSTAN DA FAALİYET GÖSTEREN YERLİ SERMAYELİ ÖZEL TİCARİ BANKALARIN CAMELS DERECELENDİRME SİSTEMİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ Yeşim HELHEL 1 Mamisa VARSHALOMİDZE 1 Yrd. Doç. Dr., Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü, Antalya Özet Sovyetler Birliği nin dağılmasıyla 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Gürcistan tüm dünyada büyük bir hızla yaşanmakta olan serbest piyasa sistemine adapte olabilmek için finansal sektör alanında reformlarını gerçekleştirmeye ağırlık vermiştir. Gürcistan da ticari bankacılık alanında, yabancı sermaye yoğunluğunun da etkisiyle bankaların düzenli çalışmalarını teminen uzaktan gözetim ve yerinden denetimin bir aracı olarak kullanılan CAMELS sistemi uygulanmaktadır. Bu çalışmada, 2007-2013 döneminde Gürcistan da faaliyet gösteren 6 adet yerli sermayeli özel ticari bankanın CAMELS analizi yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre; 2008-2009 döneminde yaşanan ekonomik kriz ve Rusya ile savaşın ardından, araştırmaya dahil olan bankaların hiç birinin her bileşen açısından bir iyileşme sağlayamadığı ve performanslarında bir gelişme kaydetmedikleri ortaya çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: CAMELS, Bankacılık, Gürcistan EVALUATON OF NATIONAL PRIVATE COMMERCIAL BANKS OPERATING IN GEORGIA BY CAMELS RATING SYSTEM Abstract Georgia gaining independence in 1991 with the collapse of Soviet Union has focused on realization of financial sector area reforms to adapt to the free market system that is taking place at a great rate all over the world. CAMELS system that is a means of remote surveillance and on-site inspection in order for regular work of banks has been used in the area of banking under the influence of foreign capital intensity in Georgia. In this study, CAMELS analysis of six domestic private commercial banks that have operations in 2007-2013 periods has been made. According to the results of analysis; it s emerged that after the war with Russia and economic crises during 2008-2009 period, none of the banks involved in this research could obtain an improvement in terms of each component and get well in their performance. Key Words: CAMELS, Banking, Georgia 413

1. GİRİŞ 2000 li yılların başından itibaren ülke ekonomilerinin en önemli özelliği, hiç şüphesiz finans sektörünün olabildiğince hızlı büyümesi olmuştur. Zamanla finans sektöründe yaşanan hadiseler sadece kendi bünyesini değil ekonomik sistemin tamamını etkiler hale gelmiştir. Globalleşme ile birlikte tüm dünyada hızla yaşanmakta olan serbest piyasa mekanizması ve kapitalizm, bir yandan finans dünyasına yeni aktörlerin girmesine neden olmuş, diğer yandan özellikle gelişmekte olan ülkelerde gerekli altyapı ve siyasi ortam hazır olmadığı için, finans sektörünün bel kemiği olan bankacılık sektöründe oldukça derin krizlere neden olmuştur. Bu yüzden birçok ülke, ne yazık ki milli gelirinin büyük bir kısmını bu krizlerin faturasına ayırmak zorunda kalmış ve büyüme hızı bu ülkelerde fevkalade olumsuz etkilenmiştir. Yaşanılan bu hızlı gelişmeler, 1991 yılında Sovyetler Birliği nin dağılmasıyla bağımsızlığına kavuşan Gürcistan devletini de etkilemiş, serbest piyasa ekonomisinin tüm kurum ve kuruluşlarının tesis edilme çalışmaları son on yılda ciddi bir ivme kazanmıştır. Sovyetler Birliği bünyesinde iken birlik içinde yer alan ülkeler arasında en güçlü ekonomiye sahip olan ülkede, başlangıçta ekonomi açısından birçok sorun ve istikrarsızlık yaşanmış olsa da, bu sorunların üstesinden gelebilmek için enerji sektöründe gerçekleştirilen yapısal düzenlemeler özelleştirme, vergi sistemi, kamu harcamaları, yolsuzluk ve kaçakçılıkla mücadele gibi yasal ve finansal konularda reformlar gerçekleştirilmiş, bu sayede Gürcistan ekonomisi günümüzde serbestlik açısından üst sıralarda yer alan bir ülke haline dönüşmüştür (http://mfa.gov.tr, Gürcistan ın Ekonomisi, 17.06.2014). 2008 yılına kadar düzenli seyreden ekonomik büyüme, o sene Rusya ile yaşanan çatışmaların ardından yavaşlamış ve 2009 yılında küçülmeye başlamıştır.. Bu dönemde tüm dünyada yaşanan ekonomik kriz Gürcistan a yatırım gelmesine de engel teşkil etmiş ve ekonomiyi olumsuz yönde etkilemiştir. Bankacılık sektörü de yaşanan bu olumsuz durumdan etkilenmiş, halk bankalardan 500 milyon dolara yakın mevduat çekmiştir. Kriz sonrasında bu mevduatların sadece %30 a yakın bir kısmı tekrar bankalara geri dönmüştür. (Şir, 2009). Kredi genişlemesi hızla yavaşlamıştır. Fakat ülkede gerçekleştirilen bankacılık reformları neticesinde, ticari bankaların sayısının azaltılması, devlet bankalarının özelleştirilmesi, banka ürünleri hacminin artışı, banka hizmetlerinin geliştirilmesi, uluslararası standartlara uygun denetim politika ve prosedürlerinin pratikte uygulanması, kalite ve miktar göstergelerinin yükselmesi, sağlam rekabet ortamının oluşturulması yönünde bazı gelişmeler sağlanmıştır (Alsırt, 2009). Dolarizasyona bağlı riskler, yabancı para cinsinden mevduat ve kredilendirme işlemleri üzerindeki denetim düzenlemelerinin sıkılaştırılmasıyla iyi yönetilmiştir (Yılmaz ve Selçuk, 2012). 1994 yılında başlamış olan reformlarla birlikte Gürcistan hükümeti IMF, Dünya Bankası ve AB nin sağlamış olduğu teknik ve maddi yardımları kullanarak bankacılık ve finans sektörünün yapılanması konularında büyük aşamalar kaydetmiştir. Dolayısıyla, bankacılık sisteminin alt yapısı bugünkü piyasa şartlarına uygun olup bankacılık sisteminden yararlanmak isteyen gerçek ve tüzel kişilerin artan taleplerini karşılayabilir duruma gelmiştir. Gürcistan'daki bankacılık sistemi, Gürcistan Milli (Merkez) Bankası ve ticari bankalardan oluşmaktadır. Gürcistan Milli Bankası, Merkez Bankası'nın görevlerine sahip olmakla beraber, yabancı ticari bankalar da Gürcistan'da kendi şubelerini açabilmekte veya Gürcü ticari bankaların hissedarları olabilmektedirler. Gürcistan bankacılık sektörünün gelişmesi için dört öncelikli konu vardır: Uluslar arası finans ve kredi kuruluşlarıyla işbirliğinin artırılması, Bankacılık sektörünün yatırımlar için daha cazip hale getirilmesi, Banka kapitalizasyonunda artış sağlanması Bankalar arasında hem rekabetin hem de işbirliğinin geliştirilmesi ( Kara, 2005). 1995 yılı itibariyle Gürcistan Milli (Merkez) Bankası nın gözetim politikası, dünyada başta gelen sanayi ülkeleri ile BIS - Bankacılık Gözetimi Basel Komitesi tarafından yayımlanan Banka Gözetiminde 25 Temel İlkeye dayanmaktadır. Ticari banka faaliyetlerinin değerlendirilme ve denetim yöntemi olarak ise tüm ülkelerce bilinen ve kullanılan CAMEL sistemi uygulanmaktadır. Bankacılık gözetimi ile ilgili lisanslama, yönetim, mülkiyet, sermaye kifayeti, kredi politikası, aktiflerin sınıflandırılması, kredi toplama, mali, kredi, kur v.s. riskleri, iç kontrolü ve audit gibi çeşitli konuları içeren bankacılık denetim kuralları ve işlemleri de her yıl geliştirilmektedir (Alsırt, 2009). 31 Aralık 2013 tarihi itibariyle 7 si yerli sermayeli, 14 ü de yabancı sermayeli olmak üzere Gürcistan da toplam 21 adet özel ticari banka faaliyet göstermektedir. Çalışma kapsamında 414

Gürcistan da faaliyet gösteren ve verilerine ulaşılabilen 6 adet yerli sermayeli ticari bankanın 2007-2013 yılları arasındaki performansları CAMELS analizi aracılığıyla değerlendirilmiş grup içinde karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. 2. LİTERATÜR İNCELEMESİ CAMELS derecelendirme sistemi bankacılık sektöründe oldukça sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Literatürde CAMELS analizi ile ilgili yapılmış yerli ve yabancı birçok çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalardan bir kısmına kısaca değinilecektir. Shar vd (2011), Pakistan da kamu ve özel bankaların millileştirilme öncesi ve sonrası dönemleri CAMELS derecelendirme sistemini kullanarak kıyaslamış ve Pakistan bankacılık sektörünün geleceğine dönük bazı önerilerde bulunmuştur. Bu çalışma, reform sonrası aktif yapı ve sermaye tabanlarının güçlendirilmesinin bankaların performansını olumlu etkilediğini ve reform öncesi görülen kırılganlıkların bu sayede bertaraf edildiğini ortaya koymuştur. Safarli ve Gümüş (2012), Azerbeycan bankacılık sektöründe yer alan ticari bankaların performansları ile makroekonomik faktörlerden gayrisafi milli hasıla ve enflasyon arasında bir ilişki olup olmadığını araştırmışlardır. 2003-2008 döneminde faaliyet gösteren bankaların verilerinden yararlanarak CAMELS analizi gerçekleştirip panel veri analizini kullanarak enflasyon ve gayrisafi milli hasıla ile bankacılık sektörünün performansı arasında negatif bir ilişki olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Kamaruddin ve Mohd (2013), Malezya da faaliyet gösteren bir ticari banka ile faizsiz bankacılık faaliyetinde bulunan bir özel finans kurumunun performanslarını CAMELS analizi yöntemini kullanarak mukayese etmişler ve bir değerlendirmede bulunmuşlardır. Özel finans kurumunun müşterilere güven verme ihtiyacının daha fazla olması sebebiyle sermaye yeterliliği ve likidite bakımından ticari bankaya göre daha iyi bir performans gösterdiği, fakat mevduat ve kredi hacmi, aktif kalitesi ve piyasa riskine duyarlılık açısından daha zayıf kaldığını tespit etmişlerdir. Hükümetin islami bankacılık ve geleneksel bankacılık sistemini birbirine paralel olarak geliştirmek için gerekli altyapı ve düzenlemeleri yapması gerektiği vurgulanmış ve İslami bankacılık sisteminin geliştirilmesi için benchmarking sistemi önerilmiştir. Soltani vd (2013), CAMEL derecelendirme sistemini kullanarak İran ın Kum şehrinde bulunan ikişer adet kamu ve özel ticari bankaların analizini yapmışlardır. Analiz sonucuna göre, özel ve kamu bankaları arasında likidite, karlılık ve yönetim kalitesi açısından istatistiksel olarak bir farklılığın olduğu, toplam ortalamaya bakıldığında özel sermayeli bankaların biraz daha iyi performans gösterdiği, fakat bu farkın önemli derecede bir fark olmadığı ortaya çıkmıştır. Çağıl ve Mukhtarov (2014), 2007-2010 dönemleri arasında Azerbeycan da faaliyet gösteren bankalardan 10 adet yerli ve 10 adet yabancı bankayı baz alarak CAMELS analizi aracılığıyla performanslarını değerlendirmişlerdir. Çalışma sonuçlarına göre yerli sermayeli bankalar yabancı sermayeli bankalara göre daha kötü performans göstermişlerdir. Tek tek bileşen bazında bakıldığında ise yerli sermayeli bankaların piyasa riskine duyarlılık ve aktif kalitesi bileşeni açısından, yabancı sermayeli bankalara göre daha iyi performans sergiledikleri görülmüştür. Yabancı bankaların dış şoklara daha açık olması nedeniyle likit kalmayı tercih etmesi ve yurt dışından daha ucuza kaynak bulması yönetim kalitesi, karlılık ve likidite bileşenlerinde daha yüksek performans göstermesinin nedenleri olarak belirtilmiştir. Kaya (2001), 1997 ve 2000 yıllarında Türkiye de faaliyet gösteren 45 bankayı CAMELS analizi ile değerlendirmiştir. 2000 yılında, bankaların CAMELS bileşenlerine göre 1997 yılına nazaran daha kötü performans gösterdiği, öte yandan küçük bankaların aktif kalitesi açısından daha iyi performans gösterdiği, bu durumun 2000 yılında büyük bankalar yönünde değişim sergilediği ortaya çokmıştır. Ayrıca, 1997 yılında bankaların aldıkları CAMELS değerleri ile TMSF ye alınma olasılıkları arasındaki ilişki incelenmiş ve CAMELS puanları yükseldikçe TMSF ye alınma olasılıklarının düştüğü görülmüştür. Türkiye de faaliyette bulunan 3 adet kamu sermayeli ticari bankanın 2003 ve 2007 dönemleri arası performanslarını karşılaştırmak amacıyla bir çalışma yapan Tükenmez vd (2009), CAMELS sisteminin 6 bileşenine ilişkin olarak 17 adet finansal rasyo belirlemiş, bu rasyolardan hareketle 3 banka için CAMELS puanları elde etmiş ve bankaların CAMELS puanlarında bir gelişme olduğunu ortaya koymuşlardır. Bu gelişmenin büyük ölçüde likidite bileşeninden kaynaklandığı, puanları düşen bankalarda ise bu düşüşün aktif kalitesi, yönetim kalitesi ve ağırlıklı olarak piyasa duyarlılığından 415

kaynaklandığı görülmüştür. İncelenen dönemde sözkonusu bankaların her bileşen için bütünleşik bir iyileşme sağlayamadığı, fakat farklı bileşenler açısından gelişme kaydettikleri göze çarpmıştır. 2001 yerel finansal kriz ile 2008 küresel finansal krizin Türk bankacılık sektörüne etkilerini ortaya koyma amacıyla hisse senetleri Borsa İstanbul da işlem gören mevduat bankalarının performansları CAMELS yöntemi ile Aytekin ve Sakarya (2013) tarafından değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda mevduat bankalarının performans puanlarının yerel kriz dönemleri ile küresel dönem kriz döneminde genel olarak dalgalanma gösterdiği tespit edilmiştir. Ayrıca incelenen dönemler açısından finansal krizlerin öncesi ve sonrasında BIST te işlem gören mevduat bankalarının CAMELS puanları ve bileşenleri arasında istatistiki olarak anlamlı bir farkın olmadığı tespit edilmiştir. Kandemir ve Arıcı (2013), Türkiye de faaliyet gösteren mevduat bankalarını mülkiyet yapılarına göre gruplandırarak 2001-2010 yılları arasındaki performanslarını CAMELS analiz yöntemi ile grup bazında karşılaştırarak bir değerlendirmede bulunmuşlardır. Yapılan analiz neticesinde 2001 bankacılık krizi sonrasında mevduat bankalarının yüksek sermaye yeterlilik ve likidite oranlarına sahip oldukları ve dolayısıyla olası krizlere karşı oldukça temkinli hareket ettikleri ortaya çıkmıştır. İncelenen dönemde, yabancı sermayeli mevduat bankaları aktif kalitesi ve yönetim kalitesi açısından en iyi performansı gösteren grup olurken, piyasa risklerine karşı diğer gruplara göre daha duyarlı oldukları tespit edilmiştir. 3. CAMELS DERECELENDİRME SİSTEMİ VE BİLEŞENLERİ Orijinal adı Tekdüzen Finansal Kurumlar Derecelendirme Sistemi (The Uniform Financial Institutions Rating System UFRS) olarak bilinen CAMELS ilk olarak ABD de hükümet politikası çerçevesinde bankaların ve diğer finansal kurumların risk bazlı denetim amacıyla yerinde denetim ve uzaktan gözetim otoriteleri ile birlikte uygulanan bir analiz sistemidir (Kabir, 2012). CAMELS derecelendirme sistemi oluşturulurken ilk olarak bankalar her bir CAMELS bileşeni için değerlendirilmektedir. Bunun için çeşitli finansal rasyolar kullanılmakta ve derecelendirme 1-5 arası bir ölçek üzerinden yapılmaktadır. Buna göre 1 ilgili bileşende en iyi performans gösteren kurumları temsil etmekte ve artan derece kötüleşen durumu göstermektedir (Çağıl ve Mukhtarov, 2014). CAMELS ilk oluşumunda 5 bileşenden oluşan bir sistem olarak tasarlanmıştır. Bu bileşenler Sermaye Yeterliliği (Capital Adequacy), Varlıklar Kalitesi (Assets Quality), Yönetim Yeterliliği (Management Adequacy), Karlılık (Earnings) ve Likiditedir (Liquidity) (Çinko ve Avcı, 2008). 1997 ye kadar 5 bileşeni olan sistem (CAMEL) bu tarihten sonra piyasa risklerine duyarlılığı gösteren S nin eklenmesiyle 6 bileşenden oluşmaktadır (Kaya, 2001). Bileşenler kısaca aşağıdaki gibi açıklanabilir: 3.1. Sermaye Yeterliliği: Bankaların yaşayabileceği şokların ve risklerin (kredi, operasyonel, piyasa v.b) üstesinden gelebilmesi için yeterli bir sermayeye ve bu riskleri tespit etme, ölçme, kontrol etme yeterliliğini ifade etmektedir (Dang, 2011). Uluslar arası Ödemeler Bankası nın (Bank for International Settlement, BIS) uzun bir süre önce yaptığı Basel I düzenlemesi ile bankalar asgari % 8 oranında sermaye yeterliliği sağlamakla yükümlü tutulmuşlardır (Çolak, 2010). Bir banka açısından sermayenin fonksiyonu finansal olmayan diğer girişimlere göre farklılıklar gösterir. Bunun en önemli nedeni, banka sermayesinin bankaların kaynaklarının en önemli bölümünü oluşturan mevduat sahiplerine yeterli bir güvence sağlaması, bankacılık fonksiyonunun gerçekleştirilmesinde zorunlu sabit sermaye yatırımlarını karşılayabilmesi ve beklenmedik olumsuzlukların ortaya çıktığı durumlarda bankanın sürekliliğini sağlamasıdır ( Kandemir ve Arıcı, 2013). 3.2. Aktif Kalitesi: Aktif kalitesi bankalar açısından önem taşıyan bir kavram olup bu kavram içerisinde yer alan en önemli unsur kredilerin kalitesidir. Borçlunun borcunu ödeyememesi en belirgin riski oluşturmaktadır. Borcunu ödemede ortaya çıkan bir gecikme de olsa bir riski ifade etmektedir (Yolcu, 2007). Aktif kalitesini gösteren oranlar içerisinde en anlamlı olanlardan birisi de toplam kredilerin toplam aktif içindeki payını gösteren orandır. Bu oranın yüksek veya düşük olması farklı bakımlardan karlılık üzerinde olumsuz etkilere neden olabilmektedir. Bu oranın yüksek çıkması ki yüksek kredilendirme düzeyini ifade eder, banka açısından yüksek kredi riski anlamı taşımaktadır ve riskgetiri dengesini bozmaktadır. Diğer yandan düşük çıkan aktif kalitesi oranı ise bankanın ana faaliyet 416

konusundan uzaklaştığının ve reel sektörü fonlama imkânını kaybettiğinin veya büyük bir ödeme güçlüğü içerisinde olduğunun bir göstergesi olarak değerlendirilir. Bu sebeple krediden sorumlu birim ya da kişilerin kredilendirme kararlarının öncesinde bazı temel göstergeleri izlemeleri önem taşımaktadır (Poyraz, 2012). 3.3. Yönetim Kalitesi CAMELS derecelendirme sisteminin üçüncü bileşeninin kısa adı olan M, sistemin hörgücü olarak tanımlanmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta diğer bileşenlerden farklı olarak bu bileşenin finansal tablolardan kolayca ölçülebilmesinin güçlüğüdür (Aytekin ve Sakarya, 2013). Bu bileşen yardımıyla yönetim kurulu ve yönetimin kendi görevleriyle ilgili olarak, kurumun faaliyetlerine ilişkin riskleri tanımlama, ölçme, izleme, kontrol etme ve kurumun yürürlükteki yasa ve yönetmeliklere uygun, güvenli ve etkili çalışmasını sağlama kabiliyeti belirlenmektedir (Çağıl ve Mukhtarov, 2014). 3.4. Karlılık (Kazanç) Karlılık göstergesi bir bankanın finansal sağlamlığı, faaliyetlerinin etkinliği, yönetimin başarısı gibi konularda bilgi vermektedir. Banka karlılığının düşük olması durumunda yeni plasmanlar için kaynak yaratamaması söz konusu olacaktır. Küreselleşme olgusunun beraberinde getirdiği yoğun rekabet ortamında bankacılık faaliyetinin performansını ve bankaların finansal sistem içerisindeki pozisyonlarının sağlamlığını ölçebileceğimiz önemli oranlardan ikisi toplam aktif karlılığı ve özsermaye karlılığı oranlarıdır (Poyraz, 2012). 3.5. Likidite Durumu Bir bankanın likidite durumu kısa vadeli yükümlülüklerini yerine getirebilme ve beklenmedik nakit çıkışlarına cevap verebilme yeteneği olarak tanımlanabilir ( Kamaruddin ve Mohd, 2013). Bankacılık sektöründe karşılaşılan önemli risklerden biri olan likidite riski bankanın yükümlülüklerini yerine getirecek likiditeye sahip olmaması durumunu ifade eder. Likidite riskini ortaya çıkaran, mevduat sahiplerinin ne zaman ve ne miktarda mevduat geri çekeceklerini ve kredi talep edenlerin ne zaman ve ne miktarda paraya ihtiyaç duyacaklarının bilinmemesidir. Bu nedenle bankalar, gerek kredi faaliyetlerini ve yatırımlarını sürdürebilmek, gerekse mevduat sahiplerinin taleplerini karşılayabilmek için yeterli miktarda kullanabilir likit fona sahip olmak zorundadır (Çelik ve Akarım, 2012). 3.6. Piyasa Riskine Duyarlılık Bu bileşen bankanın karlılığını ve sermayesini olumsuz yönde etkileyecek faiz oranlarındaki, döviz kurlarındaki, ticari mal ve hisse senedi fiyatlarındaki değişikliklerin derecesini ölçmeye çalışır (Kandemir ve Arıcı, 2013). 4. ARAŞTIRMANIN AMACI VE YÖNTEMİ Bu araştırmanın amacı; Gürcistan da faaliyet gösteren yerli ve özel sermayeli 7 adet ticari bankadan verilerine ulaşılabilen 6 adedinin 2007-2013 tarihleri arasındaki performansını CAMELS derecelendirme sistemi ile değerlendirmek ve bir karşılaştırma yapabilmektir. Söz konusu model çerçevesinde 6 bileşen için toplam 20 adet finansal oran kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan oranlara ilişkin veriler Gürcistan Merkez Bankası nın web sayfasında yer alan ticari bankaların yıllık finansal tablolarından elde edilmiştir (http://www.nbg.gov.ge, Financial Indices of Commercial Banks). CAMELS ı meydana getiren bileşenler oluşturulurken aynı mali rasyo birden fazla bileşende kullanılabilir. Örneğin, bankaların varlık yapılarını değerlendirirken kullanılan rasyoların bir kısmı aynı anda hem karlılığı, hem likiditeyi hem de varlık kapasitesini etkileyebilmektedir (Kaya, 2001). Verilere ulaşılamaması nedeniyle, 2007 yılı için 5 adet banka, 2013 yılı için 4 banka, ara yıllar için 6 banka araştırmaya dahil edilmiştir. CAMELS derecelerinin içerdiği tüm materyaller gizlilik içermektedir (Tükenmez vd, 2009). Bu nedenle banka isimleri yerine bankaların ilk harfleri (T, I, Ca, Co vb) kullanılmıştır. Araştırma için seçilen oranlar ve söz konusu oranlara ilişkin verilen ağırlıklar Tablo 1 de görülmektedir. İlgili oranların belirlenmesi ve ağırlıklandırılmasında literatürde yer alan çalışmaların yanı sıra araştırmacıların subjektif görüşleri de dikkate alınmıştır. Tablodaki üçüncü sütun (ilişkinin yönü) finansal oran ile oranın ait olduğu bileşen arasındaki ilişkinin yönünü olumlu/olumsuz (+/-) şeklinde göstermektedir. Örnek vermek gerekirse; likit aktifler/toplam aktifler oranı (LD2) arttıkça bankanın likiditesi artacaktır. Öte yandan vadesi geçmiş krediler/toplam krediler (AK2) arttıkça, bankanın aktif kalitesi düşecektir. Yani sözkonusu oranla bileşen arasında negatif bir ilişki bulunmaktadır. 417

Tablo 1. Araştırmada Kullanılan Finansal Oranlar ve Ağırlıkları Bileşen ve Oran Adı Sermaye Yeterliliği SY 0,20 Sermaye Yeterlilik Oranı SY1 + 0,30 (Özkaynaklar + Dönem Net Karı)/Toplam Aktif SY2 + 0,25 Net Dönem Karı/Ortalama Toplam Aktif SY3 + 0,25 Sermaye/Öz Kaynak SY4 + 0,20 Aktif Kalitesi AK 0,20 Toplam Krediler / Toplam Aktifler AK1 + 0,30 Vadesi Geçmiş Krediler/Toplam Krediler AK2-0,25 Takipteki Alacak Provizyonu/ Toplam Krediler AK3 + 0,20 Duran Aktifler/Toplam Aktifler AK3-0,25 Yönetim Yeterliliği YY 0,15 Faiz Dışı Gelir/Faiz Dışı Gider YY1 + 0,25 Vadesi Geçmiş Krediler/Toplam Krediler YY2-0,35 Şube Başına Net Kar YY3 + 0,20 Faaliyet Gelirleri/ Toplam Aktifler YY4 + 0,20 Kazançlar KZ 0,15 Net Dönem Karı(Zararı)/Toplam Aktifler KZ1 +(-) 0,35 Net Dönem Karı(Zararı)/Toplam Özkaynakalar KZ2 +(-) 0,35 Faiz Dışı Gelir/Faiz Dışı Gider KZ3 + 0,30 Likidite Durumu LD 0,20 Mevduatlar/Toplam Özkaynak LD1-0,30 Likit Aktifler/Toplam Aktifler LD2 + 0,35 Likit Aktifler/Kısa Vadeli Borçler LD3 + 0,35 Piyasa Riskine Duyarlılık PD 0,10 Faiz Gelirleri/Toplam Aktifler PD1-0,50 Faiz Dışı Gelir/Toplam Gelirler PD2 + 0,50 CAMELS puanlarının hesaplanmasında araştırmaya dahil olan her bir banka için CAMELS puanı hesaplanmış, bankaların her bir bileşen için yıllar itibariyle değişimi ve birbirleriyle mukayesesi değerlendirilmiştir. CAMELS puanı hesaplamasında aşağıda verilen işlem basamakları takip edilmiştir. Birinci Basamak (Referans Değer Hesabı): Araştırmaya dahil olan bankaların söz konusu yıla ilişkin ilgili oran ortalamasının hesaplanması. İkinci Basamak (Endeks Değer): Araştırmaya dahil olan her bir bankanın söz konusu yıla ilişkin oran değerinin referans değere bölünerek 100 ile çarpılması. Üçüncü Basamak(Sapma Değeri): Söz konusu oranın ilgili olduğu bileşenle ilişkisinin yönüne bağlı olarak endeks değer ile 100 baz puan arasındaki farkın hesaplanması. Dördüncü Basamak(Oran Ağırlığı x Sapma değer): Beşinci Basamak(Ağırlıklı sapma değerlerinin toplamı): Hesaplanan ağırlıklandırılmış sapma değerlerin bileşen bazında toplanması. Kısaltma Yön Çarpanı Orana Verilen Ağırlık Ana Bileşen Ağırlığı 418

Altıncı Basamak (Toplam Ağırlıklı Sapma Değerler x İlgili Bileşen Ağırlığı) Yedinci Basamak (Ağırlıklı Bileşen Değerlerin Toplanması) Sekizinci Basamak (CAMELS Notu): Bileşik Camels değerlerinin 1-5 skalasında notlandırılması. 5. ARAŞTIRMANIN ANALİZİ Araştırmada analize dahil edilen bankaların kullanılan finansal oranlarına ilişkin referans değerleri Tablo 2 de görülmektedir.yerli sermayeli bankaların sermaye yeterliliği 2010 yılında en yüksek seviyeye ulaşmış, 2013 yılında ise en düşük değeri almıştır. Fakat bu bileşen içerisinde önemli bir yeri olan sermaye yeterlilik rasyosu (SY1), Basel II standartları ile öngörülen %8 düzeyinin oldukça üzerindedir. Gürcistan Merkez Bankası nın 2013 yılı için belirlemiş olduğu minimum sermaye yeterlilik oranı %12 dir. Her ne kadar 2013 yılında sermaye yeterliliğinde bir düşüş olsa da banka denetim otoriteleri için bir sorun teşkil etmemektedir. Burada önemli olan sermaye yeterliliği ile öz kaynak karlılığının beraber değerlendirilmesi daha isabetli bir yaklaşım olacaktır. Oranların Kısa Adı Tablo 2. 2007-2013 Dönemine Ait Referans Değerler 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 SY 25.5 25.5 27.56 32.06 29.06 27.87 20.34 SY1 26.6 27.6 32.6 35.1 32.9 31.1 20.8 SY2 29.5 21.9 24.8 34.2 28 23.3 29.6 SY3 2.9-0.08-8 2.3-2.6 2.3 5,3 SY4 47.1 59.0 67.9 62.0 64.2 60.7 26.9 AK 20.13 24.4 26.05 26.85 22.55 21,75 23.05 AK1 58.2 62 66 66 56 56 66 AK2 1.7 4 7 10 5 5 3 AK3 2.6 14 10 9 10 6 5 AK4 6.9 8 10 11 10 10 6 YY 487-76.51-0.41 44.07-3.59 359.42 1255 YY1 1.891 1.006 1.198 1.725 1.022 0.686 1.055 YY2 1.7 4 7 10 5 5 3 YY3 2428-394 -19 195-31 1781 6266 YY4 2.4 3.2 3.2 5.7 3 6.5 3 KZ 24.67 9.85 9.85 20.52 36.48 19.77 23.77 KZ1 2.9 0.1-7.8 2.3-1.6 2.3 5.4 KZ2 11.1-7 5 9.7 17.8 9.2 20.6 KZ3 65.9 40.9 36.1 54.4 102.7 52.5 48.9 LD 0.72 0.64 0.58 0.56 0.75 0.69 0.69 LD1 1.959 1.772 1.299 1.328 1.579 1.610 1.842 LD2 0.139 0.129 0.151 0.147 0.243 0.227 0.172 LD3 0.232 0.182 0.396 0.326 0.550 0.363 0.220 PD 15.4 14.4 13.8 14.2 11.9 18.05 15.5 PD1 7.6 8.2 10.8 8.8 3.5 6.9 8.8 PD2 23.2 20.6 16.7 19.7 20.3 29.2 22.2 Aktif kalitesinin geneline bakıldığında, bu bileşen sermaye yeterliliğinde olduğu gibi 2010 yılında en yüksek seviyeye ulaşmış, 2011 ve 2012 sürecinde düşüş olmuş, 2013 yılında ise tekrar toparlanma sürecine girmiştir. Bu bileşende önemli olan unsur kullandırılan kredilerdir. Bankacılık sektörünün en önemli gelir kaynağıdır piyasaya kullandırdığı krediler. Fakat vadesi geçmiş krediler maliyetleri yükseltir ve karı olumsuz etkiler. Onun için kredi riskinin makul bir seviyelerde kontrol 419

edilmesi ve yönetilmesi oldukça önemlidir. Toplam kredilerin toplam varlıklara oranı (AK1) 2013 yılında artış gösterirken, vadesi 90 günü geçmiş ve ödenmemiş kredilerin toplam krediler içerisindeki payı (AK2) ve duran varlıkların toplam aktifler içerisindeki oranı (AK4) azalmıştır. Bu durum araştırma konusu bankaların geneli için olumlu bir durumdur. Yönetim yeterliliği bileşeninde incelenen dönem itibariyle en kötü yıl 2008 yılı olup, en iyi yıl 2013 yılı olmuştur. İlgili bankaların yıllar itibariyle şube başına net karlarının (YY3) dikkat çekici bir miktarda arttığı görülmektedir. Faiz dışı gelirlerin faiz dışı giderlere oranı (YY1) ve faaliyet gelirlerinin toplam aktiflere oranı (YY) ise inişli çıkışlı bir performans göstermiştir. İlgili bankaların karlılıkları incelendiğinde; 2008 ve 2009 yılı karlılıkları düşük, 2011 yılında ise faiz dışı gelirin faiz dışı gidere oranının (KZ3) çok yüksek olması nedeniyle en yüksek karlılığa ulaşmışlardır. Bankaların aktif karlılıkları (KZ1) 2009 yılında en düşük seviyede olup, 2013 yılında ise en yüksek seviye düzeyindedir. Yani bankalar 2013 yılında, önceki yıllara nispeten, varlıklarından yeterli seviyede gelir elde edebilmiştir. Keza öz kaynak karlılığı da 2009 yılında en düşük, 2013 yılında en yüksek seviyededir. Likidite bileşenleri bankaların borç ödeyebilme kabiliyetini gösterir. Likiditesi düşük olan bankalar olası kriz durumlarında, beklenmedik mevduat çıkışlarını karşılamada yetersiz kalıp iflasla karşı karşıya kalabilmektedirler. Likit aktiflerin kısa vadeli borçları karşılamada (LD3) 2008 yılı en yetersiz yıl, 2011 yılı ise en yeterli düzeyde olan yıl olarak görünmektedir. 2011 yılından itibaren ise azalma eğilimine girmiştir. Likit aktiflerin toplam aktifler içerisindeki payı (LD2) da aynı şekilde 2008 yılında en düşük, 2011 yılında en yüksek seviyededir. Ancak unutulmamalıdır ki, likidite ile getiri arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Bankalar aktifleri içerisinde likit varlıklarını artırdıkça getiri azalabilir. Bu nedenle likidite yeterliliğinin, özenle yönetilmesi gereken bir konu olduğu unutulmamalıdır. Piyasa riskine karşı duyarlılık bileşeninde iki oran kullanılmıştır. Kur riskini ölçmeye dönük oranlar maalesef verilere ulaşılamaması nedeniyle değerlendirme dışında kalmıştır. Genel olarak piyasa riskine duyarlılık 2012 yılına kadar artmış, 2012 yılında en düşük seviyeye inmiş, 2013 yılında piyasa riski duyarlılığı tekrar artmış olarak görünmektedir. Burada sadece bankalar kendilerinden kaynaklanan risklere değil, ulusal ve uluslararası piyasalardan kaynaklanan risklere de maruz kalmaktadır. Onun için piyasa riskine duyarlılığı ölçmek için daha fazla veriye ihtiyaç vardır. Şu da bir gerçektir ki, global piyasayla daha fazla entegrasyon sağlandıkça risk grupları artar. Gürcistan son iki yıldır dünya piyasasıyla entegre olma çabası gösteren bir ülke konumundadır. Dolayısıyla, piyasa riski de artmaktadır. 2003 yılında yaşanan ve bir halk hareketi olan Gül Devrimi nden sonra ülke ekonomisi ciddi gelişme göstermiş, her şey yolunda gidiyor havasında iken ve halkın %95 i bankalardan kredi kullanmış iken, 2008 yılında Rusya ile savaşın başlaması, halkın ve işletmelerin kredi borcuyla yakalanması bankaları telaşlandırmış ve kredi alacaklarını vadelerinden önce tahsil etmelerine neden olmuştur. 2010 yılında Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının tam kapsamlı çalışmaya başlamasının ardından ekonomi tekrar yükselişe geçmiş, fakat Cumhurbaşkanı ve Başbakan arasındaki anlaşmazlıktan dolayı ekonomi bir türlü toparlanamamış, haliyle aktif büyüklüğü yabancı sermayeli bankalara göre oldukça sınırlı olan yerli sermayeli bankaların verimlilik sorunu devam etmiştir. 2013 yılında cumhurbaşkanlığı seçimi ile ülke ekonomisi istikrar kazanmaya başlamış ve görüldüğü üzere 2013 yılının CAMELS bileşenlerine bir miktar da olsa yansımıştır. Bankaların sermaye yeterliliğine ilişkin hesaplamaları Tablo 3 ile verilmektedir. Tablo 3 de verilen 6(altı) bankanın yıllar itibariyle inişli-çıkışlı bir seyir izlediği görülmektedir. T Bank, G Bank ve Co Bank ın son iki yılda sermaye yeterliliklerinin azaldığı, Ca Bank ta ciddi bir iyileşme olduğu, I bank ta 2013 yılı verilerine ulaşılamadığı için 2012 yılındaki artışın da bir iyileşme belirtisi olarak görülebileceği söylenebilir. 2008-2009 yıllarında negatife düşmeyen 2 bankanın 2012 den itibaren sermaye yeterlilikleri negatiftir. 420

Tablo 3. Bankaların Sermaye Yeterliliği Değerleri Sermaye Yeterliliği (%20 Ağırlık) 2007-49,71 43,06-42,60 7,85 41,95 2008 19,25-14,32-4,38-52,79 29,75 7,03 2009 22,75-14,35-10,71-76,08 42,71 13,06 2010 29,81-11,81-8,23-94,06 48,62 18,67 2011 28,51-16,74-8,69-87,67 41,96 30,30 2012-39,02 13,59-24,64-62,92 14,59-24,59 2013-47,69-41,29 93,14-4,16 Aktif kalitesi performansına göre yapılan değerlendirme Tablo 4 ile ayrıntılı bir şekilde verilmektedir. 2013 yılı itibariyle, verilerine ulaşılabilen bankalarda ciddi bir azalma olduğu saptanmıştır. Tablo 4. Bankaların Aktif Kalitesi Değerleri Aktif Kalitesi (%20 Ağırlık) 2007 13,02-15,49 6,76-25,85 21,57 2008 8,09-16,11-12,86-22,76 23,89 4,13 2009 27,73 8,16-17,92-55,87 35,80 9,67 2010 31,94-38,45 6,40-126,90 41,79 17,88 2011 27,04-9,73-19,90-117,82 80,73 24,67 2012 33,73-11,09 2,60-80,59 36,24 25,65 2013 18,66-31,45 0,89 16,60 Tablo 5 de görüleceği üzere, yönetim kalitesi bakımından değerlendirmede özellikle şube başına net kar oranının çok etkili olduğu söylenebilir. 2011 yılında çok iyi performans gösteren 4 bankanın (T, G, Ca ve Co Bank) bu performanslarını devam ettiremedikleri görülmektedir. Tablo 5. Bankaların Yönetim Kalitesi Değerleri Yönetim Kalitesi (%15 Ağırlık) 2007-2,46-21,51-5,93 78,99-89,53 2008-247,02 23,31 19,21 18,61 118,45 5,05 2009 421,64-1632,03 6,60-738,53-340,18-35,68 2010 21,66 26,72-19,02-185,69 172,97-16,63 2011 124,84-222,86 580,58-63,67 280,06 114,53 2012 71,57 90,43-3,92-150,51 23,11-30,67 2013 19,33-24,95 27,10-71,94 Tablo 6, incelenen bankaların yıllar itibari ile karlılık değerlerini vermektedir. İlgili dönemde incelenen bankalar arasında Ca Bank, G Bank ve I Bank artan bir kazanç performansını gösteren bankalar olarak dikkat çekmektedir. Diğer 3 banka ise yıllar itibariyle negatif kazanç elde etmiştir. 421

Tablo 6. Bankaların Karlılık (Kazanç) Değerleri Karlılık (%15 Ağırlık) 2007-16,04-2,46-6,84-9,43 34,77 2008-1505,16 78,,46 13,67 11,67 12,51 16,20 2009-13,68-180,42 13,74 10,19-11,87-31,63 2010-23,29 55,47-5,85-17,46 22,31-31,17 2011-17,27 12,91-16,85-17,12 38,16-11,73 2012-27,14 91,23-8,20-16,27 4,02-43,64 2013-11,46 5,15 42,01-35,70 Benzer biçimde, bankaların adı geçen dönemdeki likidite durumları Tablo 7 ile verilmektedir. Tablo 7 incelendiğinde, I Bank ilgili dönemde likidite bakımından en iyi performansı gösteren banka olmuştur. Diğer bankalar ise 2013 yılında bir miktar iyileşme göstermiş olsa da likidite gücü bakımından halen zayıftır. Tablo 7. Bankaların Likidite Durumu Değerleri Likidite Durumu ( %20 Ağırlık) 2007-33,12 36,43 17,41 4,70-25,42 2008-3,64 53,76 7,07 6,67-55,39-8,47 2009-44,05 136,01-15,23-33,38-29,10 19,47 2010-42,25 90,31-22,11 11,99-26,27-11,67 2011 39,93 147,40 13,79-66,52-68,80-65,80 2012-39,61 142,25-28,74-29,76-33,63-10,51 2013-37,96 15,13-13,35-1,92 Bankaların piyasa riskine olan duyarlılıkları Tablo 8 de verilmektedir. Tablo 8 incelendiğinde, piyasa riski duyarlılığı artan T Bank, G Bank, Ca Bank olup, 2013 yılı itibariyle diğer bankaların piyasa riskine duyarlılıkları bir miktar azalmıştır. Daha öncede belirtildiği gibi, duyarlılık analizinde, globalleşen piyasayla entegre olan Gürcistan finansal piyasasının başka risklerle de karşılaşması söz konusu olduğu için bankalarla ilgili daha fazla veriye ihtiyaç duyulmaktadır. Tablo 8. Bankaların Piyasa Riskine Duyarlılık Değerleri Piyasa Riskine Duyarlılık (%10 Ağırlık) 2007 13,50 5,23 44,12 8,49 17,84 2008-5,57 28,10 44,70-18,91 32,65-80,97 2009 13,33 12,75 69,11 7,80-59,58-43,41 2010 5,79-37,16 44,60 30,43 22,35-66,01 2011-44,33-30,41-3,91-24,35 28,40-18,42 2012-11,66 14,66 10,57-13,89-33,68-98,01 2013-16,02 19,00-7,64 4,66 Araştırmaya konu olan bankaların 2007-2013 dönemleri itibariyle CAMELS puanları hesaplanmış ve karşılaştırmalı olarak Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 9 dan da görüleceği üzere, 2008 ve 2009 yıllarında yaşanan Rusya ile savaş ve dünyada yaşanan ekonomik kriz yerli sermayeli bankaları 422

olumsuz etkilemiştir. 2011 yılında ise T Bank, G Bank ve Ca Bank ta performans artışı olmuş, fakat 2012 ve 2013 yıllarında aynı bankalarda düşüşler olmuştur. Daha önce de belirtildiği üzere, 2010 yılında Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının faaliyete geçmesi ekonomiyi bir miktar düzeltmiş, 2011 yılında başlayan Cumhurbaşkanlığı ve hükümet arasındaki görüş ayrılıkları, siyasi ve ekonomik istikrarsızlık küçük hacimli ve yerli sermayeli bankaların performansını olumsuz etkilemiştir. Tablo 9. Bankaların CAMELS Değerleri CAMELS PUANLARI 2007-15,39 9,73-1,19 8,62 1,19 2008-258,64 12,87 7,37 4,63 20,48 17,98 2009 63,81-244,63 19,74-128,04-48,88-6,00 2010 4,24 16,62-4,06-69,22 44,35-8,80 2011 15,80 7,08 67,71-92,81 138,41-19,64 2012-3,48 95,47-10,92-61,06 4,14-22,84 2013-13,82-15,25 26,50-13,58 6. SONUÇ Gürcistan 1991 yılı öncesinde SSCB bünyesinde refah düzeyi en yüksek ülkelerden biriyken, komünizmin çökmesiyle beraber ciddi ekonomik sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Bankacılık ve finans alanında altyapı eksiklikleri olan ülke, 2012 yılında özelleştirme kararı almış ve yabancı yatırımcılara kapısını açmıştır. Şu an ülkede 21 adet ticari banka mevcut olup, sadece 7 adedi yerli sermayelidir. Devam eden altyapı eksiklikleri yabancı yatırımcıyı Gürcistan pazarına girmede tedirgin etmektedir. Her ne kadar bankacılık sistemi son yıllarda önemli aşamalar kaydetmişse de, işsizlik oranı ve kayıt dışı ekonominin yüksekliği, finans kaynaklarının yetersizliği, politik istikrarsızlıklar v.b sorunlar nedeniyle sektör halen verimlilik sorunu yaşamaktadır. 2013 yılının sonunda cumhurbaşkanlığı seçiminin yapılması ve yeni başkanın ekonomi konusunda vaatleri her ne kadar ümit verici olsa da, Ukrayna da yaşanan iç karışıklıklar ve yeni cumhurbaşkanının Rusya ya yakın bir politika izlemesi her an bir siyasi ve ekonomik krize sebep olabilir. Bu çalışmanın devamında 14 adet olan yabancı sermayeli bankaların CAMELS analizi ile performansları değerlendirilecek ve ülkenin makroekonomik göstergeleri ile bankaların performansları arasında bir ilişki olup olmadığı incelenecektir. TEŞEKKÜR Bu çalışma Akdeniz Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi BAP tarafından desteklenmiştir. 423

KAYNAKÇA Alsırt, Figen, T., Bağımsızlık Sonrası Gürcistan ın Yeniden Yapılandırılması ve Bu Süreçte Türkiye İle İlişkileri, 2009, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Aytekin, Sinan ve Sakarya, Ş., BIST deki Mevduat Bankalarının Finansal Performanslarının2001 ve 2008 Finansal Krizleri Çerçevesinde Camels Derecelendirme Sistemi İle Değerlendirilmesi, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz 2013, Cilt:13, S.2, 13:25-58 Çağıl, Gülcan ve Mukhtarov, S., Azerbeycan Ticari Bankacılık Sektörünün Camels Yöntemi İle Performans Analizi, Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, Cilt 11, Sayı 41, Ocak 2014, ISSN 1300-0845, ss.77-94 Çelik, S.ve Akarım, Y., D., Likidite Riski Yönetimi: Panel Veri Analizi ile İMKB Bankacılık Sektörü Üzerine Ampirik Uygulama, Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2012, 13(1), 1-17 Çinko, Murat, Avcı, E., Camels Derecelendirme Sistemi ve Türk Ticaret Bankacılık Sektöründe Başarısızlık Tahmini, BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 2(2), 25-48 Çolak, Ömer, Faruk, Sermaye Yeterliliği ve Bankalar, Ekonomi Atlası, 26.02.2010 Dang, Uyen, The Camel Rating System in Banking Supervision: A Case Study, Arcada University of Applied Sciences, International Business Seminary, 2011 Kabir, Anwarul, Performance Analysis Through Camel Rating: A Comparative Study of Selected Private Commercial Banks in Bangladesh, Journal of Politics & Governance, Vol.1, No:2/3, September 2012 Kamaruddin, Badrul, H. ve Mohd, R., Camel Analysis of Islamic Banking and Conventional Banking in Malaysia, Business and Management Quarterly Review, 4(3&4), 81-89, 2013, ISSN 2180-2777 Kandemir, Tuğrul ve Arıcı, Nuray, D., Mevduat Bankalarında Camels Performans Değerleme Modeli Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma (2001-2010), SDÜ İİBF Dergisi, Y.2013, C.18, S.1, s.61-87 Kara, Erdoğan, Gürcistan, http://www.birikimler.net/assets/applets/gurcistan.swf, 17.06.2014 Kaya, Yasemin, T., Türk Bankacılık Sektöründe Camels Analizi, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu MSPD Çalışma Raporu, No:2001/6 Poyraz, E., Türk Bankacılık Sektöründe Optimal Kredi Düzeyinin Belirlenmesi, Business and Economic Research Journal, Volume 3, Number 2, 2012, pp. 41-49 Safarli, Elmir ve Gumush, G., K., The Effect of Macroeconomic Factors on the Performance of Azerbaijan Banking System, Journal of Money, Investment and Banking, ISSN 1450-288X Issue 25 September, 2012 Shar, Hussain, A., Muneer, A. ve Shah, Jamali, H., Performance Evaluation of Pre-and Post- Nationalization of the Banking Sector in Pakistan: An Application of Camel Model, African Journal of Business Management, Vol. 5(3), pp.747-761, 4 February, 2011, ISSN 1993-8233 Soltani, Morteza, Esmaili, M. ve Poor, M., H., Karami, H., Evaluating the Performance of Public and Private Banks and Providing Suggestions for Improving the Performance of Them (Case Study: Melli, Agriculture, Pasargad and Parsian Bank of Qom), J.Basic. Appl. Sci. Res., 3(2), 480-487, 2013 Şir, Aslan, Y., Savaş Sonrası Dönemde Gürcistan, http://www.orsam.org.tr, 17.06.2014 Tükenmez, Mine., Demireli, E. ve Akkaya, G.,C., Kamu Bankalarında Camels Performans Derecelendirme Sistemi Üzerine Bir İnceleme, 13.Ulusal Finans Sempozyumu, Afyonkarahisar, 2009, s.379-387 Yılmaz, Naci. ve Selçuk, B., Küresel Kriz Sonrası Orta Asya ve Kafkasya Bölgesi Ekonomileri, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:3, Ekim 2011-Mart 2012, s.117-128 Yolcu, Halil, Bankalarda Sorunlu Krediler, http://blog.milliyet.com.tr, 29.03.2007 424