12 Yrd. Doç. Dr. Mehmet BAYINDIR K a p a k Bilkent Üniversitesi Fizik Bölümü Ulusal Nanoteknoloji Araflt rma Merkezi Nanoteknoloji hayat m zda Kendi kendini temizleyen boyalardan, kirlenmeyen kumafllara; kanserli hücrelerin vücuda zarar vermeden öldürülmesinden, günlerce etkisini kaybetmeyen kremlere; tek flarbon mikrobunu bile alg layabilen sensörlerden, bakterileri öldürdü ünden dolay kokmayan çoraplara ve mikrop bar nd rmayan buzdolaplar na kadar hayat m za girmeye bafllayan nanoteknoloji yeni bir teknoloji devrimi olarak alg lan yor. Önümüzdeki y llarda nanoteknolojinin birçok alan için ne kadar vazgeçilmez oldu u daha iyi anlafl lmaya bafllanacakt r. Özellikle sa l k, savunma, tekstil, enerji, elektronik ve fotonik gibi alanlarda elde edilecek katma de eri yüksek ürünler insano lunun hayat n kolaylaflt racakt r. Kendi kendini temizleyen boyalardan, kirlenmeyen kumafllara; esnek ama daha dayan kl betondan, elmas kadar sert kaplamalara; kanserli hücrelerin vücuda zarar vermeden öldürülmesinden, günlerce etkisini kaybetmeyen kremlere; tek flarbon mikrobunu bile alg layabilen sensörlerden, bakterileri öldürdü ünden dolay kokmayan çoraplara, ve mikrop bar nd rmayan buzdolaplar na kadar hayat m za girmeye bafllayan nanoteknoloji yeni bir teknoloji devrimi olarak alg lanmaktad r. Sonuçlar itibariyle global ekonomiyi etkileme potansiyeline sahip nanoteknoloji henüz geliflme evresindedir. Beklentiler nanoteknolojinin önümüzdeki 15-20 y l içerisinde geliflmesini tamamlay p insano lunun hayat na mucizevi olas l klarla birlikte girmesidir. Nanoteknoloji bir yandan eski teknolojilere yeni bak fl aç lar getirirken di er yandan da, daha önemli ve kritik olan, önceleri olanaks z gibi gözüken yeni teknolojilere ve uygulamalara kap aralam flt r. Örnek olarak, malzemelerin özellikleri, nanoteknoloji sayesinde daha iyi anlafl lm fl, dolay s yla bu malzemelerin kullan ld uygulamalarda belirgin iyilefltirmeler gözlenmifltir. Öte yandan, nano düzeyde ifllevsellefltirilmifl nano parçac klarla kanserli dokular n yok edilmesi nanoteknolojiyle olanakl hale gelmifltir. Nanoteknolojinin disiplinleraras bir bilim dal olmas ; farkl alanlara hakimiyeti, farkl disiplinlerdeki bilim adamlar - n n ortaklafla çal flmalar n beraberinde getirdi i gibi, sonuçlar itibariyle birçok alan temelden etkileme potansiyeli var-
13 d r. Di er yandan, nanoteknoloji araflt rmalar n n pahal olmas ulusal merkezlerin ve enstitülerin kurulmas n zorunlu k lm flt r. Geliflmifl birçok ülkede bu ulusal nanoteknoloji mükemmeliyet merkezleri, nanoteknoloji araflt rmalar n ülke sath na yayarak h zl bir geliflme göstermesine önderlik etmifllerdir. Araflt rma merkezleri ve enstitüler çevresinde kurulan nanoteknoloji flirketleri, akademik camiayla olan yak n etkileflmeleri nedeniyle k sa süre içerisinde birçok nanoteknoloji ürününü piyasaya sürmüfllerdir. Yandaki grafikten de görüldü ü gibi, nanoteknoloji araflt rmalar iki konuda, malzeme ve t p, h zl bir geliflme göstermifltir. K sa vadede, insanl n hizmetine sunulacak ürünlerin bu alanlarda olmas beklenmektedir. Nano-sa l k Son y llar n en önemli t bbi problemlerinden birisi de vücuttaki kanserli hücrelerin, sa l kl dokulara zarar vermeden, yok edilmesinin sa lanmas d r. Ayr ca anti tümör terapiler için ba fl kl k sisteminin harekete geçirilip kanserli hücreleri yok etmesini sa lamak da çok önemlidir. Kemoterapi, kanserli hücreleri yok ederken ayn zamanda sa l kl dokulara da zarar vermektedir. Bundan dolay birçok hastan n tedavi boyunca uygulanan yöntemlerin yan etkilerinden dolay rahats zl klar büyük bir sorun oluflturmaktad r. Ulusal Nanoteknoloji Araflt rma Merkezi (UNAM) nanobiyoteknoloji grubundan Yrd. Doç. Dr. hsan Gürsel ve meslektafllar taraf ndan gelifltirilen yeni bir yöntem, hem kanserli dokular n tamamen öldürülmesine hem de ba fl kl k sisteminin uzun süre alarmda kalmas na olanak sa lam flt r. Nanometre boyutlar ndaki kesecikler içerisine yerlefltirilen baz nükleik asitler, ba fl kl k sistemini alarma geçirip kanserli dokular ortadan kald rabilmektedir. Kanserli farelerde yap lan deneylerde, bu lipozamal nanokeseciklerin etkisiyle yüzde 91 oran nda tümörden yoksun fareler elde edilmifltir. Bu sonuçlar, kanser afl s yapma yolunda çok önemli bir dönüm noktas olarak bilim literatürüne girmifltir. Nano-savunma Nanoteknolojinin k sa vadede en önemli askeri uygulamalardan birisi asker kay plar n n azalt lmas için ak ll üniformalar n tasarlan p üretilmesidir. Günümüzde, bir askerin, ihtiyac olacak bü- Önümüzdeki y llarda nanoteknolojinin birçok alan için ne kadar vazgeçilmez oldu u daha iyi anlafl lmaya bafllanacakt r. Özellikle sa l k, savunma, tekstil, enerji, elektronik ve fotonik gibi alanlarda elde edilecek katma de eri yüksek ürünler insano lunun hayat n kolaylaflt racakt r. Yaz m z n geri kalan k sm nda, yukar da sözü edilen alanlardaki seçilmifl baz önemli geliflmelerden bahsedilecektir. UNAM nanobiyoteknoloji grubu üyesi Yrd. Doç. Dr. hsan Gürsel ve meslektafllar n n kansere karfl afl gelifltirme çal flmalar ndan bir örnek.
14 olmufl ve savafl meydanlar nda askerin hayat n kolaylaflt rmaya bafllam flt r. Baflka önemli bir konu nanoteknoloji tabanl sensörlerdir. Bir flarbon mikrobu askerin vücuduna girdi inde k sa süre içerisinde tedavi edilmezse ölüme neden olabilir. Fakat ortamda çok az say - da bulunan flarbon mikrobunun tespit edilmesi son derece zordur. flte bu aflamada nanosensörler devreye girmekte, di er sensörlere göre sahip oldu u ultra duyarl l k sayesinde tek molekülü bile alg layabilmektedir. Nano-enerji Ak ll askeri üniforma. Her türlü tehlikeyi önceden hisseden ve askeri yönlendiren üniformalar, hem rahatl klar hem de fonksiyonlar yla tam bir teknoloji harikas d r. tün donan m yan na almas durumda yükü 50 kilograma yaklaflmaktad r. Bu yük askerin hareket kabiliyetini ciddi bir flekilde azaltmaktad r. Son zamanlarda yap lan çal flmalarla ak ll elbise üretilmesinde ümit verici sonuçlar elde edilmifltir. Amerika Birleflik Devletleri nin Boston flehrinde 2000 y l nda hayata geçirilen MIT Askeri Nanoteknoloji Enstitüsü, 15 y l içerisinde askeri üniformalar nanoteknoloji sayesinde ak ll hale getirmeyi planlamaktad r. Esnek ve y kanabilen nanosensörlerin ve ayg tlar n kumafl içerisine entegre edilmesiyle, üniformalar yeni boyutlar kazanacakt r; üniforma art k görecek, duyacak, hissedecek, komut verecek, ve enerji üretecek hale gelecektir. Burada vurgulanmas gereken önemli bir nokta fludur ki; nanoayg tlar n boyutlar o kadar küçük olacak ki, elbiseyi giyene herhangi bir zorluk getirmeyecektir. Kimyasal ve biyolojik ajanlar tespit edebilecek bu ak ll üniforma, ayn zamanda kalbi duran askere kalp masaj yaparak onu hayata geri döndürebilecektir. Savafl meydan nda yaralanan askere ait bütün bilgileri kablosuz hatla merkeze bildirebilecek, gerekti inde k - sa süre içerisinde gerekli müdahalenin yap lmas na olanak sa layacakt r. Üniforma gerekti inde çok sert bir z rha dönüflebilece i gibi, askerin ihtiyac olacak enerjiyi güneflten sa layacakt r. Baz lar n hayal bile edemedi imiz bu araflt rmalar nanoteknoloji sayesinde gerçek Suyu sevmeyen (iten) kumafllardan üretilmifl tekstil ürünlerinde kirlenme engellenmifl, dolay s yla y kama ve tekrar ütüleme ihtiyac en aza indirilmifl olacakt r. Böylece su sarfiyat azalacak, hatta belirli bir süre sonra çamafl r makinelerine bile gereksinim kalmayacakt r. Günümüzün en önemli küresel sorunlar ndan birisi hiç kuflkusuz h zla artan enerji-yak t tüketimidir. K sa sürede çözüm bulunamazsa, 50 y l içerisinde yeryüzündeki do al kaynaklar n tükenmesi beklenmektedir. Ayr ca bu yak tlar n çevreye verdi i zarar baz bölgelerde ciddi sorunlar oluflturmaya bafllam flt r. G8 ülkeleri baflkanlar toplant s nda hidrojen enerjisi hep gündem maddesi olmufltur. Bu nedenle geliflmifl ülkelerde yeni enerji kaynaklar üzerine yap lan araflt rmalara ciddi destekler verilmektedir. Bu çal flmalar içerisinde en önemlisi hidrojen enerjisidir; hidrojenin yüksek yo unlukta ve güvenli bir flekilde depolanmas d r. ABD Enerji Bakanl depolama oran n n yüzde 6 y geçmesi durumunda hidrojen enerjisi ile çal flan otomobillerin kullan lmas n n verimli olaca- n belirtmifltir. Fakat, hidrojenin yüksek yo unlukta depolanabilmesi birçok aç - dan zordur. UNAM direktörü Prof. Dr. Salim Ç rac ve araflt rma grubunun ABD'de Dr. Taner Y ld r m (NIST) ile birlikte yapt klar çal flmalarda geçifl elementleri (Pt, Pd, Ti, V,...) ile ifllevlefltirilen nanotüpler ve moleküllere çok yüksek kapasitede hidrojen depolanabilece ini göstermeleri gelece in yeni enerji kaynaklar ve katalizörleri için büyük ümit vermifltir. Yüksek performansl bilgisayarlar kullan larak modellenen bu yeni hidrojen depolama yönteminde, titanyum atomlar karbon nanotübün yüzeyine ba lanabilmektedir.
15 Ç rac ve meslektafllar n n geçen y l yapt klar bir çal flmayla rekor say lan yüzde 8 depolama oran na ulafl lm flt r. Hidrojenin karbon nanoyap lara atomik ba larla ba lanarak depolanmas üzerine kurulu bu yeni yöntem geçen y l çok ilgi çekmifl, dünya genelinde haber konusu olmufltur. Dünyaca ünlü bir fizik dergisinin 1 Aral k 2006 say s nda ç kan makalelerinde, Ç rac ve ekibi kendilerine ait olan hidrojen depolama rekorunu yüzde 14 e ç karmay baflard klar n anlatm fllard r. Bu buluflun, gelece in otomobillerinde kullan lacak verimli yak t hücreleri ve katalizörlerinin tasar m nda kullan lmas düflünülmektedir. Nano-tekstil 19. yüzy l bafllar nda geliflmeye bafllayan tekstil endüstrisi nanoteknoloji sayesinde yeni bir döneme girmeye haz rlanmaktad r. Tekstilde kullan lan malzemelere nanometre boyutlar nda farkl özellikler kazand r lmas çok önemli geliflmelere yol açacakt r. Örnek olarak, çorap ipli inin gümüfl nanoparçac klar ile katk land r lmas, çorap içerisinde bakteri ve mikrop bar nmas n engelleyece inden koku oluflumunu önlemifl UNAM direktörü Prof. Dr. Salim Ç rac ve meslektafllar yapt klar çal flmalarla rekor seviyede hidrojen depolama kapasitesi elde etmifllerdir. Araflt rma sonuçlar dünyaca ünlü fizik dergisine kapak olmufltur. olacakt r. Suyu sevmeyen (iten) kumafllardan üretilmifl tekstil ürünlerinde kirlenme engellenmifl, dolay s yla y kama ve tekrar ütüleme ihtiyac en aza indirilmifl olacakt r. Böylece su sarfiyat azalacak, hatta belirli bir süre sonra çamafl r makinelerine bile gereksinim kalmayacakt r. Gelece in ak ll giysileri birçok fonksiyonu üzerlerinde tafl yacaklar. Nanomalzemeler kullan larak daha önce hayal bile edemedi imiz çok çeflitli fonksiyonlara sahip kumafllar elde edilmektedir. Üzerine bir bardak meyve suyu dökülen pantolonumuzun sahip oldu u suyu itme özelli i kirlenmesine mani olmaktad r. Yak n bir gelecekte, giydi imiz tiflört, üzerindeki nanosensörler sayesinde kalp at fllar m z, vücut s m z ve kan flekerimizi düzenli kontrol ederek, istenmeyen bir durum oldu unda bizleri veya kablosuz bir hatla doktorumuzu haberdar edebilecektir. MP3 çalar m z, elbisemizin güneflten elde etti i enerji ile çal flsa veya cep telefonlar m z elbisemiz flarj etseydi ne güzel olurdu de il mi? Son y llarda her alan etkilemeye bafllayan nanoteknolojiden tekstil endüstrisi de nasibini alacakt r. Katma-de eri yüksek nanoteknoloji tabanl ak ll tekstil ürünleri, en önemli ihracat kayna m z olan tekstil endüstrisine soluk ald rabilir.
16 Fotonik kristaller, dielektrik veya metalik malzemelerin, bir-, iki-, veya üç-boyutta periyodik olarak düzenlenmesiyle elde edilir. çerisinde farkl dalga boylar - n bar nd ran bir fl k demeti, fotonik kristaller üzerine düflürüldü ünde, belirli dalga boyu aral ndaki fl k, kristal içerisine girememekte ve fotonik kristal yüzeyinden tamamen geri yans maktad r. Ayr ca, k z l-ötesi fl n fotonik kristal fiberler içerisinde hapsedilerek ilerlemesinin sa lanmas yla, kanserli dokular n vücut içerisinde lazerle yak larak yok edilmesinden, fiber tabanl lazerlere kadar birçok yeni uygulama sahalar aç lm flt r. Nanofotonik yap larda fl n hareketinin kontrol edilebilmesi ve fl n özelliklerinin de ifltirilebilmesi bilimsel ve teknolojik birçok uygulaman n önünü açm flt r. Nano-elektronik nsan beyninin, birbirleriyle etkileflimli milyarlarca nöron bar nd rd düflünülürse ne kadar karmafl k ve muazzam bir yap ya sahip oldu u anlafl l r. Beynin fonksiyonunun anlafl labilmesi için nanometre boyutlar nda nöronlardaki fiziksel etkileflmeleri araflt rmam z gerekmektedir. Öncelikle mekanizmay anlayabilmek için, nöron boyutlar nda ayg tlara gereksinimimiz oldu u aç kt r. Tek bir flarbon mikrobu, k sa süre içerisinde tespit edilip etkisiz hale getirilmezse insan öldürebilir; ama nanometre boyutlar ndaki mikrop nas l alg lanacak? Beyinde körlü e neden olan hasarl bölgenin tespit edilip tamir edilmesi devrimsel bir geliflme olacakt r, ama o kadar küçük nöronu nas l tamir edersiniz veya onun yerine insan yap m bir ayg t yerlefltirirsiniz? Son y llarda geliflmekte Hepsi-optik devreler gelece in iletiflim hatlar nda çok önemli bir rol alacaklard r. Tavus kuflu bütün çekicili ini tüylerindeki nanofotonik kristallere borçlu. Nano-fotonik Elektronlar n hareketinin yar iletken kristallerde kontrol edilmesi, yeni bir teknoloji devrimine yol açm flt r; ve bu teknoloji sayesinde insano lunun yaflam inan lmaz ölçüde kolaylaflm fl; bilgisayar, CD çalar gibi bir çok elektronik alet hayat m za girmifltir. Fakat elektronlar aras ndaki etkileflmeler ve elektronlar n düflük h zlara sahip olmalar, bilim adamlar n yeni aray fllara itmifltir. 1987 y l nda periyodik fotonik yap larda fl n yasak banda sahip oldu unun gösterilmesi, fl n hareketinin kontrol edilmesinde bir ç r açm flt r. Fotonlar ( fl k kuantalar ) hem birbirleriyle etkileflmemekte hem de elektronlara göre binlerce kat daha yüksek h zlara sahip olmaktad rlar. Dolay s yla, hepsi-optik devrelerin, elektronik devrelere göre çok daha h zl çal flaca ndan, yak n bir gelecekte elektronik ça n n yerini fotonik ça a b - rakmas beklenmektedir. Sürtünme, afl nma ve korozyonun neden oldu u toplam ekonomik kay plar, ülkelerin y ll k gayrisafi milli has lat n n yüzde 4 üne denk gelmektedir. Bu nedenle birçok ülke sürtünme ve afl nman n neden oldu u kay plar n azalt lmas na yard mc olacak yeni nanomalzemelerin araflt r lmas na kaynak aktarmaktad r.
17 olan nanoteknoloji-biyoloji beraberli i insano lunun birçok çözülmez gibi görünen problemlerini çözmeye bafllam flt r. Canl memeli nöronlar n n aksonlar ve dentritleri boyunca iletilen sinir sinyallerini saptamak, güçlendirmek veya zay flatmak (yani beyin faaliyetlerinin elektro fizyolojik ölçümünü sa lamak) için gelifltirilen incecik silisyum nanoteller, nanoteknoloji ve nörobilim aras nda yepyeni bir etkileflim alan oluflturacak. nsan beyni flafl rt c boyutta genifl ve karmafl k bir flebeke. Her biri di er nöronlarla neredeyse 10 bin ba lant s olan yaklafl k 100 milyar nörondan oluflan muazzam bir a. Bir nöronlar a kendisi ile ayn büyüklü e sahip elektronik bir a dan daha üstün ifller yapabilir. Hatta biyolojik beyin halihaz rda görkemli ifllevler icra ediyor. Bir tek flarbon mikrobunu bile hissedebilecek nanoayg tlar. Beyin faaliyetlerinin elektro fizyolojik ölçümü, bir tek nöronda ve nöron a lar nda sinyal iletiminin anlafl lmas nda oldukça önemlidir. Yukar da da belirtildi i üzere biyolojik beynin muazzam bir a olmas, elektronik olarak taklit edilmesi durumunda oldukça ifllevsel sistemlerin gelifltirilmesine olanak tan maktad r. Nano-malzemeler Yak n bir gelecekte ak ll yüzeyler hemen her yerde karfl m za ç kacak. Suyu itti inden dolay silecekleri gerektirmeyen otomobil camlar, bu ulanmayan banyo aynalar ve araç iç camlar, kendi kendini temizleyen bina d fl cepheleri, t - kanmayan stent çeperleri, yosun ve deniz hayvanlar n n yap flamad gemi d fl yüzey boyalar, ve sürtünmesiz yüzeyler akl m za ilk gelen ak ll yüzeylerin uygulamalar ndan baz lar. Bu uygulamalar n ekonomiye katk s milyarlarca dolar dolay nda olacakt r. Ak ll nanoyap lar ve nanomalzemeler canl lar n hayat n kolaylaflt rd gibi insano lunun da hayat n kolaylaflt rmaktad r. Suyu seven (süperhidrofilik) ve suyu iten (süperhidrofobik) yüzeyler bir çok kritik uygulamada kullan lmaktad r. Yer kürenin dörtte üçünün suyla kapl olmas n n yan s ra suyun insanlar için hayati bir önemi olmas da onu hayat m z n her safhas na sokuyor. leride giysiler, camlar, betonlar, boyalar, elektronik aletler, iç ve d fl cephe kaplamalar, d fl etkenlere maruz kalacak ve temiz kalmas n istedi imiz herfley süperhidrofobik ve süperhidrofilik parçac klar içerecek ya da tamamen bunlarla kaplanm fl olacakt r. Reaksiyonlar bu yüzeylerde gerçeklefltirilerek daha yüksek verim sa lanabilir. Sürtünmeden dolay kaybolan
18 enerji minimuma indirilebilir ve böylelikle yak ttan da tasarruf sa lanabilir. Sürtünme, afl nma ve korozyonun neden oldu u toplam ekonomik kay plar, ülkelerin y ll k gayrisafi milli has lat n n yüzde 4 üne denk gelmektedir. Bu nedenle birçok ülke sürtünme ve afl nman n neden oldu u kay plar n azalt lmas - na yard mc olacak yeni nano-malzemelerin araflt r lmas na kaynak aktarmaktad r. ABD Enerji Bakanl, bu alanda yap lan Ar-Ge faaliyetlerine y ll k 100 milyon dolar n üzerinde yat r m yapmaktad r. En düflük sürtünme katsay s na sahip maddelerden birisi de bor nitrürdür. Ülkemizin bor madenleri aç s ndan zengin olmas ndan dolay, bor tabanl malzemelerin araflt r lmas stratejik bir önemdedir. Nano-ekonomi Geliflmifl ülkelerde ekonomi, genel itibariyle üniversiteler ve araflt rma merkezlerindeki bilimsel çal flmalardan beslenmektedir. Dolay s yla ABD de yüksek teknoloji flirketleri üniversiteler etraf nda kümelenmekte ve bu flirketler dünya ekonomisine yön vermektedirler. Son y llarda kritik say labilecek ürünlerle nanoteknoloji ön plana ç kmaya bafllam flt r. Örnek olarak, kalp damarlar n n iç çeperine kan n yap fl p katman oluflturamad, dolay s yla t kanmayan stentler bütün dünyaya sat lmaktad r. Boston ve çevresinin en büyük gelir kayna olan bu ürünün sahip oldu u katma de er dolay s yla ekonomiye katk s ders kitaplar na konu olmufltur. 15 y l içerisinde nanoteknoloji tabanl ürünlerin piyasa de erinin 3 trilyon dolar olmas beklenmektedir. Nanoteknolojiyi kritik alan olarak görüp bugün yat r m yapan ülkeler, k sa süre içerisinde meyvelerini toplamaya Üretim maliyeti 10 YTL yi geçmeyen kalp damarlar na tak lan bir stent için 10.000 YTL ödeyen bir çiftçimiz, 7 ton kiraz ihraç ederek bu paray denklefltirebilir. Ülkemizin ba ms zl, ekonomik kalk nm fll m z ve gelecek nesillerin refah, nanobilim ve nanoteknolojide gelece imiz seviye ile do rudan orant l d r. bafllayacakt r. Bu ülkelerden biri olan srail, bu teknolojinin önemini y llar öncesinden kavram fl gerekli altyap lar n ve insan gücünü haz rlam flt r. Bu yat r mlar neticesinde 45 nanoteknoloji flirketi kurulmufl ve katma de eri yüksek ürünlerle nanoteknoloji pazar nda yerlerini alm fllard r. Ülkemizde, y ll k ortalama 3.5 milyar ABD dolar n bulan kaçak akaryak t sorununu çözmek için aç lan ihaleyi srail li bir firma kazand. Çok ucuza üretilebilen moleküler akaryak t marker dan flirketin y ll k kazanc 25 milyon YTL yi bulacak. Art k bilim ve teknoloji politikam zda bir paradigma de iflikli ine gitme zaman gelmifltir. Teknoloji transferinden vazgeçip, ihtiyac m z olan teknolojiyi ortaya ç karacak bilimi kendimiz, ülkemizde üretmek zorunday z. Bafl döndürücü bir h zla ortaya ç kan ve geliflen yeni teknolojilere yapt m z araflt rmalarla katk sa lamal y z. Yak n, orta ve uzun vadede sonuçlar alabilece imiz kritik alanlar belirlenmeli (bu alanlar n bafl nda nanoteknoloji gelmektedir), kaynaklar n ayr lmas nda bu alanlara öncelik verilerek, gereksinimimiz olan beyin gücü ve altyap haz rlanmal d r. Aksi takdirde, yüksek teknolojiye ödedi imiz miktar gittikçe artacak, ülkemizin kaynaklar yetersiz hale gelerek gün geçtikçe daha fakir bir ülke haline gelece iz. Üretim maliyeti 10 YTL yi geçmeyen kalp damarlar na tak - lan bir stent için 10.000 YTL ödeyen bir çiftçimiz, 7 ton kiraz ihraç ederek bu paray denklefltirebilecektir. Devaml kullanmak zorunda oldu umuz bir kutu kanser ilac n almak için her seferinde 5 buzdolab satmak zorunda kalaca z. Ülkemizin ba ms zl, ekonomik kalk nm fll m z ve gelecek nesillerin refah, nanobilim ve nanoteknolojide gelece imiz seviye ile do rudan orant l olacakt r. sabetli ve kararl bir bilim politikas, altyap n n tamamlanmas ve insan gücünün yetifltirilmesi, k s tl olan kaynaklar n iyi de erlendirilmesi, müflterek çal flmalar n teflvik edilmesi, spin-off yöntemiyle kurulan yeni flirketlerin ekonomiye katk sa lamas, bu zorlu yolda baflar m z n temel itici güçleri olacakt r.