AKCİĞER KANSERİNDE DESTEK TEDAVİSİ Editörler Meral Gülhan Ülkü Yılmaz
2016 TÜSAD Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği AKCİĞER KANSERİNDE DESTEK TEDAVİSİ Editörler: Prof. Dr. Meral Gülhan Doç. Dr. Ülkü Yılmaz Yayım ve basım Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği nin izniyle Probiz Ltd. Şti (Content Ed Net Türkiye) (2016) Tüm hakları saklıdır. Telif hakkı sahibinin izni olmaksızın yayının hiçbir kısmı elektronik, mekanik, fotokopi ve benzeri yollarla aktarılamaz, yayımlanamaz ve yeniden kullanımını sağlayan bir sistemde saklanamaz. Bu kitapta yer alan bilgilerin doğru olması için azami çaba gösterilmiş olsa da, nihai sorumluluk yazara aittir. Kitaptaki bilgilerin kullanılmasından kaynaklanan hatalardan ya da herhangi bir sonuçtan yayımcılar ve yazarlar sorumlu değildir. Probiz Ltd. Şti. (Content Ed Net Türkiye) Bekçi Sok. No:7/3A 34433 Beşiktaş, İstanbul Tel: (0212) 293 23 00 Faks: (0212) 293 23 01 Yayın Tarihi: Haziran 2016 e-isbn: 978-605-66161-1-2 Roche Müstahzarları Sanayi A.Ş. yalnızca yayım hazırlığı ve sitede yayınlanabilir hale gelmesi sürecinde katkı sağlamıştır. Dolayısıyla kitabın içeriğine ilişkin herhangi bir müdahalesi ya da sorumluluğu bulunmamaktadır.
Yazarlar Akif Turna İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi AD, İSTANBUL Arzu Mirici Çanakkale Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, ÇANAKKALE Ayperi Öztürk Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Girişimsel Pulmonoloji Servisi, ANKARA Berna Eren Kömürcüoğlu Suat Seren Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İZMİR Can Öztürk Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, ANKARA Çiğdem Biber Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi, ANKARA Deniz Köksal Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, ANKARA Deniz Yamaç Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Onkoloji BD, ANKARA Derya Özaydın Kızılgöz Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Palyatif Bakım Ünitesi, ANKARA Esra Adışen Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Dermatoloji AD, ANKARA Evrim Eylem Akpınar Ufuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, ANKARA III
IV Yazarlar Ferda Öner Erkekol Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İmmünoloji ve Alerji Kliniği, ANKARA Figen Atalay Bülent Ecevit Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD, ZONGULDAK Gözde Köycü Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İmmünoloji ve Alerji Kliniği, ANKARA Gül Sema Yıldıran Keskin Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Onkoloji BD, ANKARA Kenan Hızel Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji AD, ANKARA Levent Dalar İstanbul Bilim Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, İSTANBUL M. Ayşın Noyan Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Psikiyatri AD, İZMİR Mehmet Ali Gürer Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Dermatoloji AD, ANKARA Meltem Uyar Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Algoloji BD, İZMİR Meral Gülhan Ufuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, ANKARA Muzaffer Metin Fatih Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Cerrahisi AD, İSTANBUL Müge Aydoğdu Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları ve Yoğun Bakım Ünitesi, ANKARA
Yazarlar V Nalan Ogan Ufuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, ANKARA Nilgün Yılmaz Demirci Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, ANKARA Özden Altundağ Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Onkoloji BD, ANKARA Özgür Tanrıverdi Memorial Ankara Hastanesi, Tıbbi Onkoloji Kliniği, ANKARA Özlem Güzel Tunçcan Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji AD, ANKARA Pınar Akın Kabalak Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim Araştırma Hastanesi, Palyatif Bakım Ünitesi, ANKARA Pınar Ergün Kafkas Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD ve Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi E.A.H. Kronik Solunum Yetmezliği Kliniği/ Pulmoner Rehabilitasyon ve Evde Bakım Merkezi, ANKARA Serdar Özkök Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Radyasyon Onkolojisi AD, İZMİR Sulhattin Arslan Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, SİVAS Şeref Kömürcü Memorial Ankara Hastanesi, Tıbbi Onkoloji Kliniği, ANKARA Şükran Ülger Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Radyasyon Onkolojisi AD, ANKARA Tuba İnal Cengiz Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Palyatif Bakım Ünitesi, ANKARA
VI Yazarlar Tuğba Yavuzşen Dokuz Eylül Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Tıbbi Onkoloji BD, İZMİR Tülin Arıcı Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Algoloji BD, İZMİR Ülkü Yılmaz Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Girişimsel Palyatif Bakım Ünitesi, ANKARA Vedat Işıkhan Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü, ANKARA Zafer Aktaş Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Girişimsel Pulmonoloji Servisi, ANKARA
İçindekiler YAZARLAR ÖNSÖZ III X BÖLÜM 1 GENEL YAKLAŞIM VE AKCİĞER KANSERİNDE SIK GÖRÜLEN KOMORBİDİTELER Genel Yaklaşım 3 Can ÖZTÜRK Kanserli Hasta ile Hekim İlişkisi 10 Deniz YAMAÇ KOAH ve Akciğer Kanseri 21 Arzu MİRİCİ Akciğer Kanseri ve Venöz Tromboembolizm 32 Pınar Akın KABALAK Akciğer Kanseri ve Yoğun Bakım Uygulamaları 40 Müge AYDOĞDU BÖLÜM 2 AKCİĞER KANSERİNDE SIK GÖRÜLEN SEMPTOMLARIN GİDERİLMESİ Akciğer Kanserlerinde Ağrı 57 Tülin ARICI, Meltem UYAR Akciğer Kanserinde Nefes Darlığı 81 Çiğdem BİBER Akciğer Kanserinde Öksürük 94 Berna Eren KÖMÜRCÜOĞLU Akciğer Kanserinde Hemoptizi 102 Levent DALAR Akciğer Kanserinde Büyük Hava Yolu Obstrüksiyonu 116 Ayperi ÖZTÜRK, Zafer AKTAŞ
VIII İçindekiler Malign Plevral Efüzyon 129 Muzaffer METİN Vena Kava Süperior Sendromu 144 Meral GÜLHAN, Nalan OGAN BÖLÜM 3 UZAK METASTAZLARA BAĞLI GELİŞEN KLİNİK SORUNLARA YAKLAŞIM Beyin Metastazlarına Yaklaşımda Radyoterapi ve Radyo Cerrahi 157 Şükran ÜLGER Kemik Metastazı ve Spinal Kord Basısına Yaklaşım 164 Serdar ÖZKÖK BÖLÜM 4 TEDAVİYE BAĞLI SORUNLARA YAKLAŞIM Rezeksiyon Sonrası Görülen Sorunlar ve Palyatif Cerrahi Yaklaşım 177 Akif TURNA Radyoterapinin Yan Etkileri 194 Şükran ÜLGER Radyoterapinin Pulmoner Komplikasyonları 199 Deniz KÖKSAL Bulantı ve Kusmaya Yaklaşım 211 Nilgün Yılmaz DEMİRCİ Akciğer Kanseri Kemoterapisinde Miyelotoksisite Yöntemi 228 Gül Sema Yıldıran KESKİN, Özden ALTUNDAĞ Nötropenik Ateş 239 Kenan HIZEL, Özlem Güzel TUNÇCAN Mukozit 258 Figen ATALAY
İçindekiler IX Kemoterapötik Aşırı Duyarlılık Reaksiyonları 275 Gözde KÖYCÜ, Ferda Öner ERKEKOL Akciğer Kanserine ve Tedavisine Bağlı Dermatolojik Sorunlar 287 Esra ADIŞEN, Mehmet Ali GÜRER BÖLÜM 5 GENEL TÜMÖR ETKİSİNE BAĞLI SORUNLAR Tümör Lizis Sendromu 305 Derya Özaydın KIZILGÖZ, Tuba İnal GENGİZ Hiperkalsemi ve Ektopik Adrenokortikotropik Hormon Salımı 310 Evrim Eylem AKPINAR, Meral GÜLHAN Akciğer Kanserlerinde Anoreksi, Kaşeksi ve Beslenme 318 Ülkü YILMAZ Kansere Bağlı Yorgunluk 331 Sulhattin ARSLAN Akciğer Kanserlerinde Depresyon, Anksiyete, Post-travmatik Stres Bozukluğu 338 M. Ayşın NOYAN Akciğer Kanseri ve Pulmoner Rehabilitasyon Uygulamaları 351 Pınar ERGÜN Akciğer Kanserli Hastalarda Yaşamın Sonu 360 Tuğba YAVUZŞEN Çalışanlarda Tükenmişlik Sendromu 366 Vedat IŞIKHAN Palyatif Bakım Ünitelerinde Yapılanma 391 Özgür TANRIVERDİ, Şeref KÖMÜRCÜ DİZİN 408
X Can Öztürk Editör Önsözü Değerli Meslektaşlarımız, Akciğer kanseri, dünya genelinde en çok ölüme yol açan kanser türü olmaya devam etmektedir. Erken tanı ve tedavi alanında yıllardır süren yoğun çalışmalara rağmen, beş yıllık sağkalım oranları en iyi şartlarda %15 dolayında kalmaktadır. Tanı genellikle ileri evrede konulmakta ve olguların yaklaşık %85 inde küratif tedavi şansı olamamaktadır. Palyatif amaçlı tedaviler çoğu zaman küratif amaçlı tedavinin önüne geçmektedir. Gerek küratif gerekse palyatif amaçlı tedavi uygulansın, akciğer kanserli hastalarımız hastalık süreçlerinde, fiziksel ve sosyal fonksiyonları kısıtlayan, yaşam kalitesini bozan birçok semptomla mücadele etmek zorundadır. Bu nedenle destek tedavisi tanı aşamasında başlayıp, ölüme kadar ve hatta ölümden sonra, kayıp döneminde hasta yakınlarına yönelik de sürdürülmesi gereken, çok önemli bir hizmettir. Günümüzde destek tedavisinin sadece yaşam kalitesini artırmadığı, yanı sıra sağkalıma da katkısı olduğu gösterilmiştir. Destek tedavisi çok boyutlu (fiziksel, psikolojik, sosyal ve manevi) ele alınması ve multidisipliner yaklaşılması gereken bir konudur. Birbirinden çok farklı uzmanlık alanını ilgilendiren bu konuyu tüm boyutları ile ele almayı ve bir kaynakta toplamayı amaçlayarak, konusunda uzman, farklı disiplinlerden 31 bilim insanının katkılarıyla 2009 yılında Akciğer Kanserinde Destek Tedavisi kitabımızın ilk baskısını yayınlamıştık. Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TÜSAD) Akciğer Kanseri Çalışma Grubu nca, kitabımızda yer alan bilgilerin, tıpta yaşanan hızlı gelişmeler nedeniyle güncellenmesi gerektiğine karar verildi. Uzun soluklu bir çalışmanın sonucunda, içerik zenginleştirilerek ve güncellenerek yeni baskısı hazırlandı. Bu baskı ile kitabımızın akciğer kanseri ile ilgilenen siz değerli meslektaşlarımıza daha iyi yol gösterici olacağını düşünüyor ve umut ediyoruz. Kitabımızın hazırlanmasında emeği geçen tüm bölüm yazarlarımıza, TÜSAD Başkanı Sayın Doç. Dr. Filiz Koşar başta olmak üzere desteklerini esirgemeyen tüm yönetim kurulu üyelerimize, Probiz yayıncılık çalışanlarına ve koşulsuz eğitim desteği amacıyla katkıda bulunan Roche İlaç Firmasına teşekkürü bir borç biliriz. Saygılarımızla EDİTÖRLER Prof. Dr. Meral Gülhan Doç. Dr. Ülkü Yılmaz
Başkan Önsözü BÖLÜM 1 Kısa Başlık XI Değerli Meslektaşlarımız, Akciğer kanseri tüm dünyada ve ülkemizde en sık görülen kanser türü olmaya devam etmektedir. Ne yazık ki hâlâ olguların önemli bir kısmı ileri evrede tanı almakta ya da erken tanı almış olsa bile yaşamlarının bir bölümünde hastalığın tedavisi dışında fiziksel ve psikolojik destek gerektirmektedir. Bu kitapta yer alan destek tedavileri kavramı bugün Sağlık Bakanlığı'na bağlı birçok hastanede açılmış olan ya da açılması planlanan Palyatif Bakım Üniteleri'nde yatan hastaların takip ve tedavisi için yol gösterici olacaktır. 2009 yılında ilki basılmış olan bu eserin üzerinden 7 yıl geçmiş olması nedeniyle, yeniden gözden geçirme ve güncelleme gereksinimi ortaya çıkmıştır. Bu suretle alanında önemli bir boşluğu dolduran bu kitap, içeriğindeki güncellenmiş bilgilerle belki de en çok gereksinimi duyulan dönemde bu alanda çalışanlar ve çalışmayı planlayanlar için değerli bir başvuru kitabıdır. Bu kitap ile TÜSAD Kitapları'nın 21.'si elinize ulaşmış olmakta. Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği olarak, yazılan ve hazırlanmakta olan kitaplarımızı pek çok gerekçe ile online ve her bölümü ayrı ayrı indirilebilir biçimde sizlere sunmaya karar vermiştik, bu nedenle daha önce basılmış olmasına rağmen güncellenmiş bu yeni kitabımızı ROCHE firmasının koşulsuz desteği ile dijital ortamda sizlerle paylaşıyoruz. Bu bağlamda ROCHE firmasına bu destekleri nedeniyle TÜRKİYE SOLUNUM ARAŞTIRMALARI DERNEĞİ adına teşekkür etmek istiyorum. Göğüs hastalıkları alanında tam da gereksinim duyulduğu bir dönemde bu değerli kitabın içeriğine katkı sunan tüm değerli hocalarımıza, güncellenmesinde ve yayına hazırlanmasında büyük emek veren değerli editörlerimiz Sayın Doç. Dr. Ülkü Yılmaz ve Prof. Dr. Meral Gülhan a titiz ve özverili çalışmaları nedeniyle minnet ve şükranlarımızı sunuyoruz. Basım aşamasında katkı sunan Probiz yayıncılığın değerli çalışanlarına da teşekkürü borç biliriz. Bu eserin bizler için ve en önemlisi de hastalarımız için bir ışık olması dileğiyle. Filiz Koşar Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği Başkanı