EKİM M MAKİNALARI 1
Ekim Ana bitkiyi oluşturacak tohumların çimlenme ve çıkışış özelliklerine uygun olarak toprağa yerleştirilip üzerinin kapatılmas lması işlemidir 2
Ekimde yüksek y verim için in gerekli koşul iyi bir çimlenme çıkışış 3
Çimlenmeye etkili faktörler sıcaklık, su ve oksijenin uygun miktar ve oranda hazır r duruma gelmesinde en önemli etken ise ekim derinliğidir idir. 4
Ekim derinliği Toprağa a yerleştirilen tohum ile toprak üst yüzeyi arasındaki düşey uzaklık k (h) Çok fazla veya az olması çimlenme ve çıkışış üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır 5
Ekim derinliği Fazla yüzeye y veya derine düşen d tohumlar çimlenme ve çıkışış için in yeterli şartları sağlayamazlar Ekim derinliğinin inin eşit e tutulması,, eşe zamanda bitki gelişimi imi ve yüksek y verim açısından a önem kazanmaktadır 6
Ekim derinliği i saptanırken tohum büyüklb klüğü iklim, nem ve toprak koşullar ulları 7
Ekim derinliği Ilıman, nemli iklim bölgelerinde b ve ağır r toprak yapısında ekim derinliği i aynı tohum için i in daha yüzeysel olmasına karşı şın Sert, kuru iklim bölgelerinde b ve hafif toprak koşullar ullarında daha derin 8
Ekim derinliği Ekilecek tohumun büyüklüğü ile ekim derinliği i arasında doğrusal bir ilişki vardır Tohum büyüklb klüğü arttıkça a ekim derinliği de artmaktadır Ürün Çeşidi Buğday Arpa Çavdar Yulaf Mısır Ayçiçeği Bezelye Ekim Derinliği (cm) 2-5 2-4 1.5-3 2.5-5.5 5.5 4-8 3-7 3-8 9
Bitki Yaşam am Alanı Verimi etkileyen bir diğer faktör r her bir bitkinin sahip olduğu yaşam am alanıdır Bitkilerin sağlıkl klı büyüyüp olgunlaşabilmesi abilmesi için i in yeterli su, ışık, sıcakls caklık, k, hava ve besin maddelerini sağlayabilece layabileceği i bir yaşam am alanına na gereksinimi vardır 10
Bitki Yaşam am Alanı Uygun ve yeterli bir yaşam am alanı için in tohumlar eşit aralıklarla toprak içerisine i yerleştirilmelidir Böylece her bitki strese girmeden (komşu rekabetinden kaynaklanan) yetişme süresince gereksinimlerini kolayca topraktan karşı şılayabilir Yaşam am alanının n büyümesi b bitkide verimi yükseltir 11
Birim alandaki bitki sayısının n azalması alan veriminin düşmesine d yol açar a ar Yaşam am alanının n küçük üçültülmesi lmesi ise birim alandaki bitki sayısının n artışı ışına neden olurken bitki başı şına verimi düşürürd Her bitki için i in ayrı bir yaşam am alanının n ve dolayısıyla yla birim alan için i in bitki sıkls klığının belirlenmesine yol açmaktada maktadır 12
Ekim normu Birim alana ekilebilecek tohum miktarı olarak bilinir ve aşağıa ğıdaki eşitlik e yardımıyla yla hesaplanır; Q= 10 3 b.h s.ç Burada: Q: Ekim normu (kg/da), b: Tohumluğun un bin dane ağırlığı (kg/1000 tohum), h: Birim alanda istenen bitki sayısı (bitki/m 2 ), s: Tohumluğun un safiyeti (%), ç: Tohumluğun un çimlenme gücü (%) dür. 13
Ekim Başar arısı Sıra üzeri bitki dağı ğılım düzgünlüğü Ekim derinliği i düzgd zgünlüğü Yüksek tarla filiz çıkışış derecesine bağlıdır 14
Doğa Koşulları Yüksek Tarla Filiz Çıkışıışı Ekim Makinası Tohumluk 15
Kaliteli Tohumluk Kolay ekilebilir Hızlı çimlenen Hastalık k ve zararlılara lara karşı korumaya alınm nmış Tarla filiz çıkışış derecesi yükseky Verimi yükseky 16
Ekim makinası tasarımında Ekim normu Sıra aralığı Ekim derinliği Tohumların fiziko-mekanik özellikleri dikkate alınır 17
Tohumların Fiziko-Mekanik Özellikleri Tohumun boyutları ve küresellik k oranı Bin dane ağıa ğırlığı (g/1000 dane) veya tohum indeksi (g/100 dane) Tohumun hacim ağıa ğırlığı (kg/dm 3 ) Tohumun yığıy ığılma açısı a ( o ) Birim hacimdeki dane sayısı (adet/cm 3 ) Tohumun bir delikten serbestçe e akma yeteneği 18
Küresellik Oranı (%) KO = (a.b.c) a 1/3.100 a: Tohum uzunluğu u (mm) b: Tohum genişli liği i (mm) c: Tohum kalınl nlığı (mm) 19
Ekim Yöntemleri Y Bitkilerin farklı yetişme istekleri, iklim ve toprak koşullar ulları,, ekonomik ve sosyal etkilerden dolayı değişik ik tip ekim yöntemleri y geliştirilmi tirilmiştir Ekim yöntemleri y genel olarak serpme ve sıraya ekim Serpme ekimde tohumlar tarla yüzeyinin y % 1OO sıraya ekimde ise ortalama olarak %10 una dağı ğıtılmaktadır 20
Serpme Ekim YöntemiY en eski ve basit ekim yöntemidir tohumlar, tarla yüzeyine y elle veya santrifüjl jlü dağı ğıtıcılar ile rasgele dağı ğıtılmakta daha sonra tırmık, kültivatk ltivatör r gibi toprak işleme i aletleri kullanılarak larak toprağa karış ıştırılmaktadır 21
Serpme Ekim YöntemiY Tohumların n tarla yüzeyine y dağı ğılımı ve ekim derinliği i tamamen rastlantıya bağlı olup tekdüzelik sağlanamamaktad lanamamaktadır Tohumların n bir kısmk smı çok yüzeyde y kalır r kuşlara, karıncalara yem olur ya da yetersiz nemden dolayı çimlenip gelişemezler emezler Derine düşen d tohumlar ise çimlenseler bile çıkışış için in enerjileri yetersiz kalacağı ğından toprak yüzeyine çıkamazlar Serpme ekimde %25-30 oranında nda fazla tohum kullanılır Her bitkiye düşen d yaşam am alanı tamamen tesadüfe bağlıdır 22
Serpme Ekim YöntemiY Gelişmi miş ülkelerde serpme ekim yöntemi, y sık k ekilmesi gereken yem bitkileri ve yeşil gübre bitkilerinin ekiminde, Sıraya ekim makinasının çalışamayacağı eğimli ve nemli arazilerde uygulanmaktadır Büyük ölçekli modern tarım m işletmelerinde i serpme ekimde helikopter veya uçaklar kullanılabilmektedir labilmektedir 23
Sıraya Ekim YöntemiY Tohumlar birbirine paralel sıralar s üzerine ekilir Đklim, toprak koşullar ulları ve bitkinin özelliklerine göre g tohumlar; düz z ekim (d) çizi (karık) k) içi i i (a) sırt ekim (b, c) 24
Karık k içine i ine ekim yöntemiy ntemi; yağış mevsiminin geç başlad ladığı ve sonbahar aylarının çoğunlukla kurak geçti tiği, i, kışık sert, erken don tehlikesi olan ve az yağış ğışlı bölgelerde Sırtlara ekim yöntemi; y yıllık k yağış miktarı çok fazla olan bölgelerde, toprağı ğın n tava gelmesini hızlandırmak ya da kışık ışın n yağan an kar ve yağmur sularını depolama amacıyla uygulanır 25
Sıraya ekimde, serpme ekimin olumsuz yönleri ortadan kaldırılarak larak tohum kullanımında nda korunum, tohum dağı ğılımında tekdüzelik, verimde ise %20 oranında nda bir artış çıkışış sonrası makinalı bakım m işlemleri i yapılır 26
Sıraya ekimde tohumlar tarla yüzeyine bir hat halinde; kesintisiz, küme veya tek tek bırakb rakılır 27
Sıraya Kesiksiz Ekim tohumlar, açılan a çizilere sürekli s bir akış halinde bırakb rakılır tohumların n yaşam am alanı isteklerine göre g dar, normal veya geniş sıra ekim olmak üzere 3 e 3 e ayrılır. r. 28
Normal sıraya s kesiksiz ekim fazla yaşam am alanı gereksinimi olmayan tahıl, yem bitkileri, bazı yağ ve lif bitkilerinin tohumları 15-20 cm aralıkl klı paralel sıralara s bırakılır 29
Dar Sıraya Kesiksiz Ekim Tahıl l ve çayır r otlarının ekiminde sıra aralığı 7-12 cm Normal sıra s ekimin bir sırasındaki tohum yoğunlu unluğu u azaltılarak larak ekim normu değiştirilmeden sıra s sayısı arttırılarak uygulanan bir yöntemdir. 30
Dar Sıraya Kesiksiz Ekim Bazı teknik zorluklara neden olmasına karşı şın, yaşam am alanı şeklini iyileştirmesi nedeniyle üzerinde durulan bir ekim yöntemidir Ürün n veriminde % 20-25 25 artış sağlayabilmektedir 31
Geniş Sıraya Kesiksiz Ekim Daha büyük b k yaşam am alanına na gereksinim duyulan şekerpancarı, pamuk, mısır, m soya, ayçiçeği i gibi çapa bitkileri Sıralar arası uzaklık k 40-100 cm Geniş sıra aralığı makinalı bakım m işlemlerini i kolaylaştırmaktad rmaktadır. r. 32
Bant Ekim Bu yöntemde y tohumlar 5-105 cm genişli liğinde inde açılan a çizi içerisine bant şeklinde gelişig igüzel bırakb rakılır Bitkilerin daha bol ışık almaları için in bant aralıklar kları 30-40 cm dir dir. 33
Bant Ekim Çapa şeklindeki ayakların n kullanılmas lmasıyla yapılan bu ekimde, tahılda iyi bir kardeşlenme olur Bantlar arası geniş olduğundan undan bitkilerin çapalama, ilaçlama, lama, gübreleme g gibi bakım işlerinde alet ve makinalar kolaylıkla kla kullanılabilir labilir 34
Şerit Ekim Dar aralıkl klı her 2-32 3 sıra s grubundan sonra 50-70 cm aralık bırakılarak sıra s grupları halinde uygulanan ekim yöntemidir 35
Şerit Ekim Gübreleme, çapalama, ilaçlama lama gibi bakım işlemleri kolaylıkla kla yapılır Sık k sıralardaki s bitkiler birbirine destek vererek dik konumlarını korurlar Bazı yem bitkileri, yağ bitkileri ve açık a tarla sebze yetiştiricili tiriciliğinde inde uygulanmaktadır 36
Çapraz Ekim Bitkilerin yaşam am alanını iyileştirmeye yönelik olan bu ekim yönteminde ekim makinası, ekim normunun yarısı kadar tohum atacak şekilde ayarlanır r ve birbirine çapraz sıralar halinde ekim yapılır 37
Çapraz Ekim Tarlanın n iki kez ekilmesi işletmecilik i açısından ekim masraflarını artırır Traktör r ve ekim makinasının iki kez geçişi toprak sıkışıs ışıklığının n artmasına neden olur Ayrıca tarlanın n yeterince büyük b k ve otsuz olması gerekir Teknik ve ekonomik yönden y iyi bir yöntem y olmadığı ığından uygulamada pek kullanılmaz lmaz 38
Küme (Ocak) Ekim Özel ekim makinalarıyla tohumların n 3-43 4 adedi bir küme oluşturacak şekilde toprağa a bırakb rakılır Mısır, pamuk, ayçiçeği ve bazı baklagillerin ekiminde kullanılır Yaşam am alanının n düzgd zgün olması için in ocaklar, karelerin köşelerine k gelecek şekilde açılır. a 39
Tek Tohum (Hassas) Ekim Büyük k yaşam am alanına na gereksinim duyan ve çıkıştan sonra seyreltilmesi gereken bitkilerin ekiminde uygulanmaktadır Sıra arası ve sıra s üzeri uzaklıklar klar ayarlanarak, açılan çizilere tohumlar eşit e aralıklarla tek tek bırakılmaktadır 40
Tek Tohum (Hassas) Ekim Tohum ve seyreltme için i in gerekli işi gücü tüketimi en aza indirilmektedir Ekilecek tohumların n hasat sonrası bir takım m işlemlerden i geçmi miş (kaplama, ilaçlama lama vb.) olması bu ekim yöntemin y başar arısını arttırmaktad rmaktadır Çapa bitkileri (pamuk, mısır, m ayçiçeği vb.) tohumlarının n ve kıymetli k olan bazı sebze tohumlarının n ekiminde kullanılmaktad lmaktadır 41
Doğrudan (Toprak İşlemesiz) Ekim Đşlenmemi lenmemiş ve ön n bitki artıklar klarıyla örtülü toprağa a doğrudan tohumun ekilmesi işlemidir Bu yöntemde y toprak, ekimden hasada ve hasattan ekime kadar işlenmeden bırakb rakılır 42
Doğrudan (Toprak İşlemesiz) Ekim Sadece doğrudan ekim makinasının sap parçalay alayıcı ve çizi açıcıa ayakları ile toprak dar bir şerit şeklinde işlenmektedir i Bitkinin gelişme ve olgunlaşma döneminde d çapalama amacıyla herhangi bir toprak işleme yapılmamaktad lmamaktadır Yabancı otların n kontrolü herbisitlerle sağlanmaktad lanmaktadır 43
Doğrudan (Toprak İşlemesiz) Ekim toprak nemini korur, toprağı ğın n organik madde içerii eriği artar, toprak sıkışıs ışıklığı azalır, erozyon önlenir, üretim giderlerini azaltır. 44
Doğrudan ekimi sınırlayan s etkenler ağır r ve drenaj sorunu olan tarlalarda uygulama olanağı ğının n zor olması, daha çok kimyasal kullanılmas lması, verimin düşmesi d bilgi eksikliği 45
Sıraya Ekim Makinaları Farklı çeşit ve büyüklb klükteki kteki tohumları, ayarlanan ekim normlarında nda birbirine paralel sıralara s ekebilen makinalardır Küçük k tohumlu yem bitkilerinden, büyük k tohumlu baklagil tohumlarına kadar her türlt rlü tohumu ekebilecek özellikte çeşitli tip sıraya s ekim makinaları geliştirilmi tirilmiştir 46
Ekim makinalarında nda bulunması gereken temel özellikler Açılan sıralar s birbirine eşit e uzaklıkta kta olmalı, Her sıraya s olabildiğince ince eşit e miktarda tohum atılmal lmalı ve sıralara atılan tohum miktarları arasındaki fark %±5 i% aşmamalı, Tohumlar sıra s üzerine düzgd zgün n dağı ğıtılmalı, Tohumlar istenilen ve eşit e derinliğe e ekilebilmeli, Ekimde tohumlarda çimlenmeyi olumsuz etkileyebilecek mekanik zedelenmeler meydana gelmemeli, Ekim makinası farklı tohumlara göre g seçilen ekim normlarına na kolay ve hassas bir şekilde ayarlanabilmeli, Ekim normu, arazinin eğiminden, e ilerleme hızıh değişiminden iminden ve depodaki tohum seviyesinden etkilenmemeli, Makinanın kullanımı ve bakımı kolay, ucuz, yapısı ise sağlam olmalıdır. 47
Sıraya ekim makinasında nda bir depo içerisinde i taşı şınan tohumlar, ekici düzen tarafından ayarlanan ekim normlarında nda alınarak tohum borusuna gönderilir. Tohumlar, buradan agroteknik özelliklere uygun olarak açılma lmış çizilere iletilir ve Üzerleri yumuşak bir toprak tabakası ile kapatılarak ekim işlemi i tamamlanır 48
Sıraya ekim makinalarında nda bulunan genel parçalar alar tohum deposu (sandığı ığı), ekici düzen, d tohum borusu, çizi açıcıa ayaklar, baskı tekerleği, kapatıcılar, hareket iletim sistemi, derinlik ve ekim normu ayar düzeni, d çatı ve tekerleklerdir 49
Tohum Deposu Ekim makinalarında nda tohum deposunun görevi g tohumu taşı şımaktır Tohum deposu, tohumların n ekici düzene d kolay akışı ışını sağlayacak şekilde tasarlanır Sert plastik, galvanize saç,, boyalı çelik saç veya ahşap ap malzemeden yapılmaktad lmaktadır 50
Tohum Deposu Tahıl l ekim makinalarında nda tek parçal alı, Pamuk, mısır, m soya gibi çapa bitkileri ekim makinalarında nda ise her ekici düzen d için i in ayrı bir tohum deposu bulunur 51
Tohum Deposu Ayrı depolu ekim makinalarında nda her bir depo hacmi 36 litre/ayak olabilmektedir Tek parçal alı tahıl l ekim makinalarının tohum sandıklar kları 80-110 dm 3 /m hacimlidir. 52
Tohum Deposu Uzunluğu u iki metreden büyük b k olan makinalarda eğimli alanların n ekiminde, tohumların n akarak deponun bir yanına na toplanmasını önlemek için, i in, depo kayma perdeleriyle bölünür b Bu perdeler aynı zamanda deponun sağlaml lamlığını artırır r ve karış ıştırıcı miline ek yataklama olanağı sağlar Bu tip uzun tohum depolarında kapaklar da iki parçal alı yapılır. Deponun içinde i inde tohumların n ekici düzenlere d akışı ışını kolaylaştıran bir karış ıştırıcı bulunur. 53
Tohum Deposu Tohum deposunun hacmine göre g içindeki i indeki tohumlukla ekilebilecek tarla şeridinin uzunluğu; u; L E. α. γ = 10 3 Q.B Burada: L: Bir depo tohumla ekilecek tarla şerit uzunluğu u (m), E: Tohum deposunun hacmi (dm 3 ), a: : Depo hacminden yararlanma katsayısı (% 80-85), 85), γ: : Tohum hacim ağıa ğırlığı (kg/dm 3 ) Q: Ekim normu (kg/da), B: Ekim makinasının iş genişli liği i (m) dir 54
Tohum Deposu Depo içindeki i indeki tohum miktarı % 20'nin altına düşmemelidir Depoda daha az tohum bulunduğunda unda ekici düzenlerin bazılar larında tohum akışı azalabilir ya da durabilir Bu durum tohum dağı ğılım m düzgd zgünlüğünün bozulmasına yol açara ar Kombine ekim makinalarında nda ya ayrı iki depo ya da tek tohum deposu boydan boya ikiye bölünerek kullanılır 55
Tohum Deposu Merkezi dağı ğıtma düzenleri d ile donatılm lmış ekim makinalarında nda tohum deposunun yapısı farklıdır Alt tarafı konik üst kısmk smı silindirik şekilde olan ve genişli liği i daha dar tohum depoları kullanılmaktad lmaktadır Depo kapasiteleri 15 000 litre kadar olabilmektedir Tek dolum ile büyük b alanların n ekimi söz s konusudur 56
Büyük k depoların doldurulmasında özel sistemler kullanılmakta lmakta 57
Karış ıştırıcılar 58
59
Ekici DüzenlerD Ekim makinalarının en önemli parças asını ekici düzenler oluşturur Ekim tekniğine ine uygun bir ekimin yapılabilmesi birinci derecede ekici düzenlere d bağlıdır Depo içindeki i indeki tohumları belli miktarlarda alır r ve tohum borusuna ya da çizilere bırakb rakırlar rlar Günümüz z tarımında en çok kullanılan lan düzenlerd sıraya kesiksiz ekim yapan ekici düzenler, d ocağa a (kümeye) ekim yapan ekici düzenler d ve tek tek tohum eken ekici düzenler d 60
Sıraya Kesiksiz Ekim Yapan Ekici DüzenlerD Daha çok tahıl, baklagil ve yem bitkilerinin ekiminde kullanılır Ekimde sürekli s akış sağlar Tohum deposunun çıkışış deliği i altına yerleştirilir Genellikle tekerlekten hareket alan bir mil üzerine bağlanarak çalıştırılır 61
Sıraya Kesiksiz Ekim Yapan Ekici DüzenlerD En yaygın n olanları; oluklu makaralar, dişli makaralar, içten kertikli bilezikliler, santrifüj j etkili, pnömatik dağı ğıtmalı ve helezonlu makaralı ekici düzenlerdir d 62
Oluklu makaralı ekici düzend Ekici düzen d oluklu makara şeklindedir Tahıl l ve benzeri tohumların ekiminde kullanılır, Dökme demir, pirinç ya da sert plastikten yapılmaktad lmaktadır Bu makaraların çapları 40-65 mm, uzunlukları 24-36 mm, oluk sayılar ları ise 10-12 12 arasında değişmektedir 63
Oluklu makaralı ekici düzend Ekim sırass rasında alttan veya üstten dönerek d çalışırlar Makaranın n bir devrinde atacağı tohum miktarı, makaranın n aktif alan uzunluğu, u, oluk üst çapı ve tohumluğun un yapısal özelliklerine bağlıdır 64
Oluklu makaralı ekici düzend Aktif uzunluğu u değişen en ekicilerde atılan tohum miktarı tohum hücresi h içinde i inde kalan makara oluklarının n aktif uzunluğu u ve makaranın n dönüd hızı değiştirilerek ayarlanmaktadır Aktif uzunluğu u değişmeyen makaralarda ise sadece makaranın n dönüd hızına göre g ayarlanmaktadır 65
Ekici makaranın n işi hacmi Bir makaranın n bir devrinde atılan tohumların n hacmi, Vo = π.d.q.a 10 3. γ.i Vo: : Makaranın n bir devrinde atılan tohum hacmi (dm 3 ), D: Ekim makinası tekerlek çapı (m), Q: Ekim normu (kg/da), a: Sıralar S arası uzaklık (m), γ: : Tohumun hacim ağırlığı (kg/dm3), i: Hareket iletim oranı (i=nm nm/nt), 66
Kombine oluklu makara 67
Dişli Makaralı Ekici DüzenlerD Tohum hücresi h içerisinde bulunan dişli makaralar, oluklu makaralara benzemekle birlikte makaralar üzerinde oluk yerine diş şeklinde çıkıntılar vardır Ekici makara üzerine dişler bir, iki veya üç sıra olarak yerleştirilmi tirilmiştir 68
Dişli Makaralı Ekici DüzenlerD Dişler tarafından yakalanan tohumlarla birlikte sürtünme etkisiyle taban klapesi üzerindeki tohumlar da hareketlendirilerek tohum borusuna itilir 69
Dişli Makaralı Ekici DüzenlerD Tohum miktarı ayarı dönme hızının h değiştirilmesiyle yapılır Dişli makaralarda taban klapesinin tohum iriliğine ine göre ayarlanması,, tohumlarda mekanik zararları artırd rdığı gibi, akış düzgünlüğünü de bozmaktadır Bu nedenle bu makaralar, oluklu makaraların tersine çeşitli tohumları ekebilecek nitelikte çok amaçlı ekici düzenler d değildir Tohum büyüklb klüğüne göre g özel yapıda dişli makaralar geliştirilmi tirilmiştir 70
Dişli Makaralı Ekici DüzenlerD Fasulye, gibi iri tohumlar, özel dişli makara ile zedelenme olmaksızın n ekilebilir 71
Dişli Makaralı Ekici DüzenlerD Düşük k ekim normuyla ekilen yonca gibi küçük üçük tohumların n ekimi, kenarları düzleştirilerek kapatılan, orta kısmk smına ince dişler yerleştirilmi tirilmiş olan makara ile yapılır 72
Dişli Makaralı Ekici DüzenlerD Hemen hemen bütün b tohumların n ekiminde kullanılabilen labilen dişli makaralı ekici düzenler, d özellikle tahıl l ve benzeri iri tohumların n ekimi için i in daha uygundur Kombine dişli makaraların üzerinde farklı büyüklükte kte dişli grubu yer alır r ve aynı makara ile farklı boyutlardaki tohumlar ekilebilir 73
74
İçten Kertikli Bilezikli Ekici DüzenlerD Tahıl l ve bazı iri taneli tohumların n ekimine uygun bir ekici düzendir d Aktif alanı değişen en ve aktif alanı değişmeyen olmak üzere iki tipte üretilirler Aktif alanı değişebilen ebilen ekicilerde, tohum deposunun alt yanındaki ndaki tohum hücresine h yerleştirilen içten i kertikli bilezik (1) bir göbek g (2) ile mile (3) bağlı olan ortadaki disk (4) tarafından yuvası içinde inde döndürülür Disk bir ayar koluyla, sağa-sola sola hareket ettirilerek bileziğin in aktif uzunluğu u değiştirilir. 75
İçten Kertikli Bilezikli Ekici DüzenlerD Aktif alan uzunluğu u değişmeyen ekicilerde tohum hücresinin tam ortasında bulunan bilezik ortadan asimetrik olarak ikiye bölünmb nmüştür. Bileziğin in bir yüzünde y kaba ve uzun kertikler, diğer yüzünde y ise ince ve daha kısa k kertikler oluşturulmu turulmuştur. tur. Kaba ve uzun kertikli bölümüb fasulye, bezelye ve mısır r gibi iri tohumların n ekilmesinde, ince ve kısa k kertikli yüzüy tahıl l ve yonca gibi küçük üçük k tohumların ekiminde kullanılmaktad lmaktadır. Đçten kertikli ekici düzende d de tohum miktarı ayarı genellikle tekerlekler ile ekici mil arasındaki hareket iletim oranı değiştirilerek yapılır. 76
Santrifüj j Dağı ğıtıcılı Ekici DüzenlerD Bu sistemde tohumlar tek merkezden tohum borularına dağı ğıtılmaktadır Đçi i boş ters koni şeklindeki dağı ğıtıcı düzen, dik bir mil aracılığı ığıyla ekim makinası tekerleği i veya traktör kuyruk milinden hareket almaktadır Đç tarafı boydan boya helisel kanatlarla donatılan dağı ğıtıcı koninin alt tepe noktasına na yakın n bir yere açıklığı ayarlanabilir tohum besleme ağzıa yerleştirilmi tirilmiştir Dağı ğıtıcı düzenin bulunduğu tohum hücresi, h ortasında bir hava borusu bulunan kapakla üstten kapatılm lmıştır 77
Santrifüj j Dağı ğıtıcılı Ekici DüzenlerD Depodan dağı ğıtıcı koninin besleme ağzına a doğru akan tohumlar, koninin içine i ine girince hızla h dönen d helisel kanatlar tarafından yaratılan santrifüj j kuvvetle koni içi yüzeyinden yukarı doğru yükselir ve tohum borularının çepeçevre evre bağlı olduğu çıkışış kanallarına fırlatılır Dağı ğıtıcı düzenin hızıh 300-1200 d/min arasında değiştirilebilmektedir Atılacak tohum miktarı ayarı,, bu hızın h değiştirilmesiyle ve koninin giriş ağzındaki açıkla klığın değiştirilmesiyle yapılır 78
Santrifüj j Dağı ğıtıcılı Ekici DüzenlerD Dağı ğıtıcı düzeni kuyruk milinden hareket alan ve ilerleme hızıh ile senkronize çalışmayan ekim makinalarında nda ekim normunun değişmemesi için i in hızın n tüm t m ekim işlemi i süresince s sabit tutulması gerekir Santrifüj j dağı ğıtma sistemiyle ot ve sebze gibi küçük, bezelye, nohut gibi büyük b k olan çok çeşitli tohumların n sıraya s kesiksiz ekimi yapılabilmektedir Ekim normu ayarları 1-400 kg/da arasında değiştirilebilmektedir. 79
Pnömatik Ekici DüzenlerD Tohumların n dağı ğılımı hava akımı yardımıyla yla yapılır Tohum sandığı ters koni şeklindedir ve alt ucuna yuvalı bir çark yerleştirilmi tirilmiştir Ekim makinası tekerleğinden hareket alan çark, tohumları hava akımı önüne ne bırakb rakır Vantilatörün n oluşturdu turduğu u hava akımı ile tohumlar yukarıya ya taşı şınır r ve çevresinde tohum boruları bulunan yatay dağı ğıtıcıya çarparak tohum borularına dağı ğılır Hava akımı yardımıyla yla tohumlar ekici ayaklara kadar iletilir 80
Pnömatik Ekici DüzenlerD Tohumların, dağı ğıtıcılardan tohum borularına eşit e miktarlarda dağı ğılması için, in, besleme açıkla klıklarının n eşit e olması gerekir Dağı ğıtıcı başlığı ığın n yatay konumunu koruması gerektiğinden, inden, bu makinalarla eğimli arazilerde çalışma ayaklar arasındaki düzensizlid zensizliği i artırmaktad rmaktadır Đş genişlikleri 5-155 m arasında değişir ir Tohum deposu traktörün ön n tarafına takılabilmektedir 81
Pnömatik Ekici DüzenlerD Pnömatik dağı ğıtma düzenli gelişmi miş ekim makinalarında nda fandan gelen havanın n bir kısmı tohum deposuna gönderilerek depo içerisinde sabit bir basınç elde edilmekte ve daha düzgd zgün tohum akışı sağlanmaktad lanmaktadır 82
Kombine makinalarda gübrenin ayaklara kadar iletimi tohumda olduğu u gibi hava akımıyla yapılabilmektedir Çift depolu ekim makinalarında nda fandan alınan hava (1) ikiye ayrılır, r, biri ekici ünitenin gönderdig nderdiği i tohumları (2) diğeri de gübre dağı ğıtıcısının n gönderdig nderdiği i gübreleri g (3) ayaklara taşı şır 83
Helezonlu Dişli Makaralı Ekici DüzenlerD Tohum, ekim makinasının ortasında bulunan üstü silindir altı kesik koni şeklindeki tohum deposunun tabanından ndan düşey taşı şıyıcı elevatöre (1) iletilir Düşey elevatörden gelen tohumlar, yatay helezon (2) yardımıyla yla dişli makaralara (3) gönderilir g Dişli makaraların n tohum borularına (4) ilettiği i tohumlar açılan çizilere (5) yerleştirilir Yatay helezonun taşı şıdığıığı fazla tohum depoya geri (6) gönderilir 84
Helezonlu Dişli Makaralı Ekici DüzenlerD Ekim sırass rasında tohuma depoda toz ilaçlamas laması yapılabilir Tohum boruları kırılma, bükülme b yapmayacak şekilde uzakta bulunan ekici ayaklara bağlanm lanmıştır Ekim makinasının engebeli arazilerde çalışırken savrulma ve devrilme tehlikesine karşı ağırlık merkezi mümkm mkün n olduğunca unca aşağıa çekilmiştir Ekici makaralar hareketlerini ekim makinası tekerleğinden alırlar Atılacak tohum miktarına göre g seçilen makara dönü sayılar ları kademesiz dişli kutusundan ayarlanır 85
Ocaklara Ekim Yapan Ekici DüzenlerD Yatay plakalı ekici düzenler d kullanılır Ekici düzen d yatay delikli plaka, sıyırıcıs ve tohum iticisinden oluşmaktad maktadır Zedelenmeye dayanıkl klı tohumlarda yaylı metal mandal şeklinde sıyırıcıs kullanılmas lmasına karşı şın n yerfıst stığı gibi zedelenmeye karşı hassas olan tohumlarda fırçalf alı sıyırıcı kullanılmaktad lmaktadır 86
Ocaklara ekim yapan ekici plaka çeşitleri 87
Küme ekimde ocağa a düşen d tohum sayısı bakımından doğruluk derecesi (P) P(%) = n n c tc 100 Burada: n c : Makinanın ayarlandığı tohum sayısına eşit e sayıda tohum bulunan ocak sayısı, n tc : Toplam teorik ocak sayısı 88
Đlerleme yönünde y nde ocak uzunluğunu unu 4-64 6 cm arasında değişmektedir Ocak uzunluğuna; una; plakadaki delik şekli, plaka hızı, h tohum iticisinin konumu ve tipi, tohum borusu şekli makinanın ilerleme hızıh etkilidir 89
Tek tohum ekici düzenlerd Her çeşit tohumun ekimi için i in geliştirilen bu düzenler, d tohumları ayarlanan sıra s üzeri uzaklıklarda klarda tek tek ekebilecek hassasiyettedir 90
Tek tohum ekici düzenlerin d sağlad ladığı avantajlar Sıraya kesiksiz ekime göre g tohumluk tüketiminde t önemli korunum sağlar, Ekim derinliği i daha tekdüze ve bunun sonucunda makinalı hasat kayıplar pları daha azdır, Her bitki için i in en uygun yaşam am alanı sağlar, Seyreltme işgücüi gereksinimini ortadan kaldırır. r. Hastalık k ve zararlılara lara dayanıkl klı, çimlenme gücüg yüksek tohumluk kullanımı verim artışı sağlar, 91
Tek tohum ekici düzenler d yapısal farklılık olarak iki ana gruba ayrılır 1. Mekanik tek tohum ekici düzenlerd Yuvalı çarklar, Delikli plakalar Kaşı şıklı çarklar Çift çarklar Bant ekiciler Kıskaçlı ekiciler 2. Pnömatik tek tohum ekici düzenlerd 92
Mekanik Tek Tohum Ekici DüzenlerD 1. Çatı profili 2. Derinlik ayar kolu 3. Paralel bağlant lantı 4. Depo 5. Konik baskı tekeri 6. Çizi kapatıcı 7. Ara tekerlek 8. Ekici düzend 9. Çizi açıcıa ayak 10. Ön n baskı tekeri Bu düzenler, d ekim makinası tekerleğinden aldığı hareketle tohum deposu altındaki tohum hücresinde h çalışırlar Tohum hücresinden h ekici düzen d tarafından tek tek alınan tohumlar kendi ağıa ğırlığı ile çizi ayakları tarafından açılan a çiziye iletilir 93
Mekanik tek tohum ekici düzenlerin d başar arısı; ilerleme hızına, h tohum ile yuva/delik arasındaki boyut uyumuna, tohumluğun un sınıflands flandırılmış olmasına bağlıdır. Şekli düzgd zgün n olmayan ve çok küçük üçük k tohumların n bu tip düzenlerle d hassas olarak ekilebilmesi için i in kaplama yapılarak tohum 2-42 4 mm çapında küre k haline getirilir Sıra üzeri tohum aralığı ekicilerin dönüd hızı veya ekicilerdeki delik, kaşı şık k veya kıskak skaç sayısı değiştirilerek ayarlanır 94
Eğimli veya düşey d konumda çalışabilen, çevresinde belli sayı ve ölçüde yuvalar bulunan bir çarktan oluşmaktad maktadır Tohum deposu altına düşey olarak yerleştirilen çarkın depo içerisine i giren bölümündeki yuvalara, tohumlar yuvarlanma etkisiyle dolmaktadır Yuva içerisindeki i fazla tohumlar bir sıyırıcıs yardımıyla yla tohum hücresine geri gönderilir Yuvalı Çarklı Ekici DüzenD 95
Yuvalı Çarklı Ekici DüzenD Bu düzenlerde d basınçlı hava, ters yönde y dönen d silindir veya yuvaları birleştiren kanalın n içine i ine yerleştirilen plaka şeklinde sıyırıcılar s kullanılmaktad lmaktadır 96
Yuva şekilleri Yuvalı çarkların, yuva büyüklb klükleri kleri ve yuvalar arası uzaklıklar kları farklı değerlerde erlerde yapılırlar Farklı yuva sayılar ları sıra üzeri tohum aralıklar klarının değiştirilmesini sağlar 97
Yuvalı çark çeşitleri Alüminyum alaşı şımından yapılan yuvalı çarkların çapları 150-500 500 mm arasında değişmektedir Yuvalar, çarkın çevresinde tek sıra, s iki veya üç sıra olarak açılır Çarkların n dönüd hızı düşürülerek tohum dağı ğılım m düzgd zgünlüğü iyileştirilmi tirilmiştir 98
Delikli Plakalı Ekici DüzenD Tohum deposu tabanına na yatay ya da belli eğimle e yerleştirilmi tirilmiş olan disk şeklinde delikli plaka ile tohumlar depodan alınıp çiziye bırakb rakılır Mısır, sorgum, ayçiçeği i gibi tohumların n ekiminde kullanılır Ekiciler, delikli plaka, sıyırıcı, s, yaylı bir iticiden oluşmaktad maktadır Tohumlar, depo tabanındaki ndaki plakanın n deliklerine yerleşir, birden fazla tohum sıyırıcıs tarafından delikten uzaklaştırılır r ve plakanın n dönmesi d ile tohumlar tohum borusuna kadar taşı şınır Düşme noktasında nda tohumlar yaylı bir itici ile tohum borusuna düşürülürd 99
Bu ekicilerin tek plakalı olanlarının n yanı sıra ikili ve üçlü plakalı olanları da vardır Üçlü plakalardan birincisi, üzerinde tohum boyutlarına uyan delikler bulunan taşı şıyıcı plaka, Đkincisi deliksiz ara plakası ve Üçünc ncüsü ise üzerinde daha büyük b k boyutlu delikler bulunan ekici plakadır Taşı şıyıcı ve ekici plakalar birbirine bağlıdır r ve birlikte dönerlerd Ara plakası ise sabittir ve üst kısmk smında büyük b k bir açıkla klığı vardır 100
Çift Çarklı Ekici DüzenD Sistem iki ayrı çarktan oluşur ur birisi içi tarafta dönen d küçük çaplı olan yuvalı çark, diğeri ise yuvalı çarkın dışında bulunan daha büyük çaplı oluklu çarktır Her iki çark birlikte döner 101
Çift Çarklı Ekici DüzenD Büyük çaplı olan oluklu çarkın çevre hızı, h, yuvalı çarka göre g daha yüksektir y Yuvalı çarkın çevre hızının h n düşükld klüğü yuvalara tohumların n girmesini kolaylaştırır Bu durum çift çarklı tek tohum ekim makinalarının daha yüksek y ilerleme hızlarh zlarında çalışmasını sağlar Farklı büyüklüklerdeki klerdeki tohumların n ekilebilmesi için in sadece yuvalı çarkın n değiştirilmesi yeterlidir 102
Kaşı şıklı Çarklı Ekici DüzenD En belirgin üstünlüğü,, belirli sınırlar s içerisinde i kalmak koşuluyla, farklı büyüklük k ve şekildeki tohum karışı ışımının n ekiminde kullanılabilmesidir labilmesidir Bu özelliğinden inden dolayı başta mısır, m ayçiçeği, i, pancar olmak üzere geniş sıra aralığı ığında ekimi yapılan tohumların n ekiminde kullanılmaktad lmaktadır Çok büyük b k ya da çok küçük üçük k tohumlar için i in özel yapıda çarkların makina üzerine takılma olanağı vardı 103
Kaşı şıklı Çarklı Ekici DüzenD Kaşı şıklı çark ekici düzeni, yan yana yerleştirilmi tirilmiş birlikte dönen iki çarktan oluşmaktad maktadır Biri kaşı şıklı,, diğeri ise bölmeli olan iki çark bir çerçeve eve içinde i inde birlikte dönerlerd 104
Kaşı şıklı Çarklı Ekici DüzenD Biri kaşı şıklı,, diğeri ise bölmeli b olan iki çark bir çerçeve eve içinde i inde birlikte dönerler. d Bu çerçeve eve aynı zamanda iki çarkın n bölmelerini b ön n taraftan kapatır; sadece üst kısmk smında tohumun kaşı şıklardan bölmelere geçmesini sağlayacak bir açıkla klığı vardır. r. Tohum deposundan gelen tohumlar çarkın n kaşı şıkları tarafından alınarak yukarı taşı şınır. Bu taşı şıma sırass rasında kaşı şıkçıkların n içerisine i yerleşen en tohumların n birden fazlası kaşı şık k yükseldiky kseldikçe e aşağıa düşer. Kaşı şıklarla çerçevedeki evedeki açıkla klığa a dek taşı şınan tohumlar, diğer çarkın n bölmelerine b geçerler. erler. Bu geçiş kaşı şıkların n veya çarkların n eğimli e yerleştirilmesiyle sağlan lanır. Böylece bölmeler b içine i ine geçen en tohumlar aşağıa doğru taşı şınarak çıkışış ağzından çiziye düşerler. d 105
Tohum büyüklb klüğüne göre belli aralıklarla üzerine delikler açılmış bir bant (1) kullanılmaktad lmaktadır Bant, tekerlekten hareket alan bir makara (2) ile döndürülmektedir Bant tohum deposunun(4) altından geçerken erken deliklere tohum dolar Tohumun, düşme d noktasında nda deliği i terk etmesini bir itici makara (3) sağlamaktad lamaktadır Bantlı Ekici DüzenD 106
Bantlı Ekici DüzenD Sıra üzeri tohum aralığı ığı; bant hızıh veya bant üzerindeki delik sayısı değiştirilerek ayarlanmaktadır Şekerpancarı ve sebze tohumlarının n ekiminde yaygın n olarak kullanılmaktad lmaktadır 107
Kıskaçlı Ekici DüzenD Sistemde bir çark ve bunun üzerine yerleştirilmi tirilmiş tutucu özellikli yaylı kıskaçlar bulunur Tohum deposundan, tohum hücresine h düşen d tohumlar, çarkın dönmesiyle yaylı kıskaçlar tarafından tutulur Özellikle mısır m r tohumlarının ekiminde tercih edilen bir düzendir 108
Pnömatik Ekici DüzenlerD Tohumun hücreden h alınıp çiziye kadar taşı şınması traktör r kuyruk milinden hareket alan bir aspiratörün n oluşturdu turduğu u vakumlu hava ile yapılır Tohumlar düşey d düzlemde d dönen d delikli tohum plakasına vakumla tutunarak düşme noktasına na kadar taşı şınır Düşme noktasında nda vakum kesildiğinden inden tohumlar kendi ağıa ğırlığı ile ayağı ğın n açtığıa çiziye tek tek düşer d 109
1. Çizi temizleyici ayak, 2. Tohum deposu, 3. Tohum plakası, 4. Vakum hattı, 5. Basınç hattı, 6. Sıyırıcı, 7. Çizi açıcıa ayak, 8. Baskı tekeri 2 4 5 6 8 1 7 3 110
111
112
Tohum plakası üzerindeki deliklerin çapı tohum boyutlarından daha küçüktür Plakanın n arka yüzünden y etki eden vakumlu hava (1), delikler üzerinde tohumların n tutulmasını sağlar Plakanın n (2) dönüşüyle d tutulan tohumlar yukarı doğru taşı şınır Ayarlanabilen bir sıyırıcıs (4) kullanılarak larak fazla tohumların n hücreye h (3) geri düşmesi d sağlan lanır 113
Çift delikli plakalı hücreli ekici düzend Merkez doğrultusunda yan yana ikişer delik (2) delinmiş tohum plakası hücreli bir çark (3) ile birleştirilmi tirilmiştir Tohum hücresindeki h (1) tohum, vakum basınc ncı etkisinde kalan dışd ıştaki delikler tarafından emilerek sıyırıcının s bulunduğu u noktaya (4) kadar taşı şınır Bu noktada dışd ıştaki deliklerin basınc ncı kesilir içteki i delikler basınç etkisinde kalır Sıyırıcının n da yardımıyla yla tohumlar bu noktada içteki i deliklere kaydırılır, r, fazla tohumlar tohum hücresine h geri gönderilir Đçteki deliğe e vakum etkisi ile tutunan tohum iticinin bulunduğu u noktaya (5) kadar taşı şınır Bu noktada vakum basınc ncı tamamen kesilir ve tohum iticinin de yardımıyla yla tohum plakasıyla birlikte dönen d hücreli h çarkın n yuvasına düşerd Hücrenin içinde i inde taşı şınan tohum ayağı ğın açtığı çiziye kendi ağıa ğırlığı ile bırakb rakılır 114
Tek tohum ekicilerinde ekim normu (sıra üzeri tohum aralığı ığı), delik sayısı farklı tohum plakası kullanılarak larak plakanın n dönüd hızı değiştirilerek ayarlanır 115
Sıyırıcılar Ekici düzen d üzerinde birden fazla tohumun tutunmasını engeller Tek tohum ekim makinalarında nda mekanik (a, b ve c) ve hava akıml mlı (d) sıyırıcılar s Tohumların n düşme d noktasında nda delikleri kolaylıkla kla terk etmesi için i in mekanik iticiler (e,f) 116
Sıyırıcılar Tek tohum ekim makinalarında nda kullanılan lan silindirli sıyırıcı 117
Tohum Boruları Tohumları çizi açıcıa ayaklara ulaştırır Çapa bitkileri ekiminde kullanılan lan bazı ekim makinalarında nda,, tohum boruları ekici ayakla birlikte imal edilir Tahıl l ve benzeri bitki tohumlarının ekiminde kullanılan lan makinalarda ise tohum boruları ayrı bir parça şeklindedir Tohum borularının n uygun özelliklerde olmaması tohum dağı ğılım m düzgd zgünlüğünün bozulmasına neden olmaktadır 118
Tohum borularında aranan özellikler Tohum boruları çizi açıcıa ayakların hareketine engel olmayacak şekilde ekici düzene bağlanmal lanmalı, Tohum boruları her yöne y bükülebilmeli b ve bu bükülme b sırass rasında içi kesitleri tohum akışı ışını yavaşlatacak veya durduracak şekilde daralmamalı, Tohum borularının n içi yüzeyi tohum akışı ışını engellemeyecek şekilde pürüzsp zsüz z olmalı, Tohum boruları değiştirilen sıra s sayısına göre uzatılıp p kısaltk saltılabilmelidir labilmelidir 119
Tohum boruları Kauçuk uk (a), plastik (b) çelik Hunili (c) Teleskopik (d) Helezonlu (e, f) 120
Çizi AçıcıA Ayaklar Ekim makinalarının önemli parçalar alarından biri olan ayakların n görevi, g tohumların n yerleşece eceği çizileri açmak, a tohumları çimlenme koşullar ullarına uygun olarak çiziye yerleştirmek ve üzerlerini toprakla kapatmaktır 121
Çizi Ayağı 122
Ayaklarda Aranan Özellikler Farklı toprak ve tohum yatağı hazırl rlık koşullar ullarında tıkanmadan t çalışabilmelidir, Tohum, toprak ve iklim özelliklerine uygun değişik ik ekim derinliklerine ayarlanabilmelidir, Su hareketini hızlandh zlandırmak için i in çizi tabanını hafifçe e bastırabilmeli ve tohumu nemin yeterli olduğu u toprak katmanına na bırakabilmeli, b Su kaybını önlemek, çimlenmeyi ve çıkışıışı sağlamak için i in tohumların üzerini gevşek ek kabarık toprakla örtebilmeli, Tohum ile toprak arasında teması sağlayabilmeli, Ayakların n sökülüp s p takılmas lması ve yeni sıra s aralıklar kları için in ayarlanması kolay olmalı 123
Toprağa a batma açısına a göre g ayaklar Dar açılıa ayaklar: Çapa ayaklar, Çizel ayaklar Geniş açılı ayaklar: Balta ayaklar Diskli ayaklar Tek diskli ayaklar Çift diskli ayaklar 124
Çizel ayaklar Toprağı yararak kabartan dar uçu demirli kültivatk ltivatör ayaklarına benzerler Daha çok sıra s arası dar olan tahıl l ekim makinalarında nda tercih edilmektedir Tohum, uçu demirinin arkasından çiziye düşer 125
Çapa Ayaklar Đyi işlenmii lenmiş toprakta iyi tutunur ve bitki artıklar klarını yüze çıkarırlar, rlar, Sert topraklarda kesek çıkardıkları için in tohum iyi kapanmaz, Tesviyesi düzgd zgün n olmayan topraklarda ise tohumları aynı derinliğe yerleştiremezler Fazla anızl zlı alanlarda çabuk tıkanırlar, fazla nemli topraklarda ise çalıştırılamazlar 126
Çapa Ayaklar Üstü kurumuş ya da fazla otlanmış topraklarda batma yeteneği i diğer gömücüg ayak tiplerine göre g fazladır Çapa ayaklar sürekli s toprağa a batmaya çalıştıklarından, toprağı yukarı kaldırır r ve üst toprak katmanını karış ıştırır Bu durum özellikle kurak bölgelerde b nem kaybını arttırır Yüksek hızla h çalıştırıldıklarında ekim derinliğinde inde de büyük b k sapmalar ortaya çıkar Son yıllarda y kullanım m alanı oldukça a azalmış ıştır 127
Balta ayaklar Geniş batma açısından a dolayı bileşke direnç kuvveti, ayağı topraktan çıkmaya zorladığı ığından ekim derinliği i ek yükle y artırılabilir Bu nedenle açılan a çizinin tabanı hafifçe e bastırılır; r; bu etki balta ayakların önemli bir üstünlüğünü oluşturur Balta ayaklarda, tohum yatağı iyi bir şekilde hazırland rlandığında oldukça a iyi bir ekim derinliği düzgünlüğüne ne ulaşı şılır Kuru, kesekli, otlu, köklk klü ve fazla nemli topraklarda etkin çalışamazlar, ayak çiziden çıkar Balta ayaklarla çok yüzlek ekim yapılabildi labildiğinden, inden, ekim derinliği i az olan tohumların n ekiminde başar arılı bir şekilde kullanılabilirler. labilirler. 128
Sert dökümden d yapılm lmış bir göğüs g s kısmk smı ile buna bağlanm lanmış olan iki yan kanatçıktan ktan oluşur ur Kanatçıklar arasında içine i ine tohum borusunun yerleştirildi tirildiği i bir huni yer alır Daha çok çapa bitkilerinin ekiminde tercih edilir Ayakların n uzunluğu u 250-380 mm, derinliği i 76-127 mm arasındad ndadır Balta ayaklar 129
Kazayağı şekilli ayaklar Bant ekim makinalarında nda kullanılır Geniş uçlu kültivatk ltivatör ayaklarına benzer Toprağı yırtarak geniş çizi açarlararlar Tohumlar, ayağı ğın gövdesine bağlı ana tohum borusundan geniş uç demirinin altına yerleştirilen tohum boruları yardımıyla yla çiziye bant halinde bırakb rakılır 130
Diskli ayaklar Diğer ayaklara kıyasla k kesekli, kuru veya nemli toprak koşullar ullarında daha rahat çalışabilirler Diskli ayaklar dönerek d çalıştıklarından kesek ve bitki artıklar klarından tıkanmazlart Kendi kendilerini temizlerler Çok sırals ralı ekim makinalarının yüksek hızla h çalıştırılırlarrlar Diskli ayaklarla yüzlek ekim yapılamaz. Bu nedenle küçük üçük k tohumların n ekiminde kullanım alanı sınırlıdır 131
Tek Diskli Ayaklar Tek diskli ayak, yön y n açısıa 3-8 arasında değişen en bir içbükey i çelik bir disk ve tohum borusunun sokulduğu u bir huniden oluşur ur Ekim derinliği i tek düze d değildir Kuru ve nemli toprağı birbirine karış ıştırdığı için in özellikle kuru tarım m bölgelerinde b çimlenme için in uygun olmayan bir ortam yaratır Tek diskli ayaklar ülkemizde yapılan tahıl l ekim makinalarında nda yaygın n olarak kullanılmaktad lmaktadır 132
Çift diskli ayaklar, aralarında belirli bir açı a (9-11 o ) bulunan iki düz d z veya konkav disk ve diskler arasındaki boşlu luğa yerleştirilmi tirilmiş bir tohum borusu hunisinden oluşur ur Ayaklar toprağı iki yana iterek toprağı ğın n alt ve üst katmanlarını karış ıştırmadan çizi açara ar Açılan çizi geniş olduğu u için i in tohumların n kapatılmas lması, ayakların n arkasına bağlanan kapatıcı zincirlerle sağlan lanır Çift Diskli Ayaklar 133
Çift Diskli Ayaklar Disklerin birbirine değdi diği i nokta, ön n tarafta ve çizi tabanının n biraz yukarısındad ndadır Çift diskli ayaklarla açılan a çizinin ortasında, bir sırt oluşur ur ve bu sırts rtın n yüksekliy ksekliği i iki diskin değme noktasının n yüksekliy ksekliğine ine bağlıdır Değme noktası ne kadar yüksek y olursa oluşan sırtın n yüksekliy ksekliği i ve çizi genişli liği i de o oranda artar Buna bağlı olarak tohumların n yatay ve düşey d dağı ğılım m düzgd zgünlüğü bozulur 134
Çift Diskli Ayaklar Açılan çizinin genişli liği, i, ayağı ğın n disk çapına, diskler arasındaki açıya a ve disklerin değme noktasının n yüksekliy ksekliğini ini belirleyen açıya a bağlıdır Disklerin her ikisi de aynı çapta veya farklı büyüklükte kte olabilir Disk çapları 200-600 mm, kalınl nlıkları 3-6 mm arasında değişir ir Çift diskli ayaklar, her türlt rlü iklim ve toprak koşullar ullarında kullanılabilirler labilirler 135
Diskli Ayaklar Bitki artığı fazla olan veya doğrudan ekim makinalarında nda daha iyi bir tohum yatağı için in çift diskli ayağı ğın önünde nde bitki parçalay alayıcı bir üçünc ncü disk kullanılabilmektedir labilmektedir 136
Tek tohum ekim makinalarında nda ekici ayakların çalışma derinliği i ayarı, yay baskısıyla ve baskı tekerlekleri yardımıyla yla yapılabilmektedir 137
Baskı Tekerlekleri Ekim makinalarında nda genellikle ekici ayağı ğın n arkasına bağlanan baskı tekerleklerinin görevleri, g tohumun bırakb rakıldığı çizi üzerindeki toprağı bastırarak tohumla daha iyi temasını sağlamak çiziye yerleştirilen tohumun üzerini toprakla örtmek, çiziyi kapatmak, çizi üzerinde özel profil oluşturmak, ekim derinliğini ini ayarlamak, ekici ünite veya diğer mekanizmalara hareket sağlamak 138
Geniş düz baskı tekeri Dışa konkav baskı tekeri Đçe konkav baskı tekeri V şekilli dar baskı tekeri Açılı çift baskı tekeri Đki dar parçalı baskı tekerleği Çift düz baskı tekerleği 139
Baskı Tekerlekleri Tahıl l ekim makinalarında nda baskı tekerlekleri tek parçal alı, Bazı tek tohum ekim makinalarında nda ise çift parçal alı olanları tercih edilir Tek parçal alı baskı tekerlekleri tohumları üstten, çift parçal alı olanlar ise iki yandan çizi tabanına na doğru sıkışs ıştırırlar rlar Baskı tekerlekleri saçtan şekillendirilerek yapılır, çoğunlukla üzerleri lastikle kaplanır ve çapları 305-660 mm arasında değişir ir 140
Kapatıcılar Çizi açıcıa ayağı ğın n veya baskı tekerleğinin arkasına yerleştirilir, tohum çizisinin gevşek ek bir toprakla kapatılmas lmasını sağlarlar Çoğunlukla iki parçal alı yapılan kapatıcılar, toprağı çizi kenarlarından ndan ortaya doğru iterek çalışırlar Kapatıcılar, diskli, demir çubuk, tırmt rmık k veya içi içe geçmi miş zincir şeklinde yapılmaktad lmaktadır Baskı tekerleği i kullanılmayan lmayan bazı tahıl l ekim makinalarında nda kapatıcılar ekici ünitelerin arkasına bağlanmaktad lanmaktadır. 141
Diskli kapatıcı Tırmıklı kapatıcı Uç demirli kapatıcı Zincirli kapatıcı 142
Hareket İletim Sistemleri Ekim makinalarında nda ekici düzenler; d makina tekerleğinden, traktör r kuyruk milinden veya ayrı bir motordan hareket alarak çalışırlar Uygulamada daha çok ekici düzenler d makina tekerleğinden hareketlidir Hareketin ekici düzenlere d iletilerek düzgd zgün n ve isteğe e uygun bir ekimin gerçekle ekleşebilmesi ebilmesi için i in çeşitli tip dişli sistemleri kullanılır Ekici düzenlerin d hareketi ekilen tohumun cinsi, ekim koşullar ulları ve makina özelliklerine göre g düzenlenir. 143
Hareket İletim Sistemleri Ekim makinalarında nda kullanılan lan dişli sistemlerinin, ekimi yapılan her tip tohum için i in ekici düzenlerin d başar arılı çalışmalarını sağlamalar lamaları bakımından bazı özelliklere sahip olmaları gerekir. Dişli sisteminin basit yapıda, sürtünmeye karşı dayanıkl klı olması ve değişik ik ekim normlarına na göre g kolaylıkla kla ayarlanabilmesi gerekir Makinanın tekerleği i ile ekici mil arasındaki iletim oranı değiştirme düzenleri d ekim makinalarının hem tohum ve hem de gübre g atma düzenleri d için i in kullanılır 144
Hareket İletim Sistemleri 1. Basit kademeli hareket iletim sistemi 2. Çok kademeli hareket iletim sistemi Norton dişli, Konik dişli, Planet dişli, 3. Kademesiz hız h z değiştirme sistemi Konik kasnaklı, Parmaklı tip hareket iletim sistemleridir. 145
Basit kademeli hareket iletim sistemi Üzerinde ekim normu ayarı yapılabilen ekicilere sahip makinalarda kullanılmaktad lmaktadır Tekerlek ile ekici mil arasındaki hareket iletimi 1/2, 1/3 veya 1/5 gibi oranlarda değiştirilmektedir Ekim makinası tekerleğinden hareket alan dişli (1) ara dişliler (2, 3, 4) üzerinden ekici mile hareket veren dişliye (6) hareketi iletir 146
Norton Dişli Sistemi Sistem, tohum deposu ile ekici mil arasına yerleştirilir Tekerlek milinden bir ara dişli (Z1/Z2) grubu ile alınan hareket birinci mile ulaştırılır Bu mil üzerindeki bir diğer dişli çifti (Z3) ise ikinci ara mil (II) üzerinde sıralanmış değişik ik çaplı dişli gruplarından biri üzerine getirilir Bu dişli grubunu taşı şıyan ikinci ara mil hareketi yine bir dişli çifti ( Z4/Z5) üzerinden ekici mile iletir Birinci ara mil üzerinde seçenekli enekli olarak iki veya üç dişli grubu kullanılarak larak hız h z kademeleri 30 a kadar çıkartılabilir Hatta gelişmi miş makinalarda bu hız h kademeleri 72 ye kadar yükseltilmiştirtir Sistem açıkta a veya yağ banyolu bir dişli kutusu içerisine i yerleştirilmektedir 147
Konik Dişli Sistemi Ekici milin dönüd hızı, makina tekerleğinin aksı üzerinde bulunan çok kademeli konik dişli (Z1) yardımı ile ayarlanır Konik dişlinin her kademesi ayrı bir dişli gibi çalışır Kare mil üzerinde kayan ayar dişlisi (Z2), ayarlanmak istenilen ekim normunu verecek iletim oranı için, in, konik dişli üzerinde gezdirilerek kademelerden birisi üzerinde durdurulur Hareket bir konik dişli çifti (Z3/Z4)ve zincir dişli (Z5/Z6) üzerinden ekici mile ulaşı şır Yağ banyolu bir dişli kutusu içerisinde çalıştırılır 148
Planet Dişli Sistemi Tekerlek milinden alınan hareket bir ara dişlisi üzerinden farklı çaplarda olan iki adet kavrama dişlilerine gelmekte ve buradan planet dişlilerine iletilmektedir Planet dişliler güneg neş dişlisini döndd ndürerek ekici mile hareketi iletir Bu şekilde düzenlenen d bir hareket iletim sisteminde dört planet dişli iki farklı çaptaki kavrama dişlileri ile hareketlendirilerek, güneg neş dişlisi (2 x 4 = 8) farklı hızda döndd ndürülebilmektedir 149
Konik Kasnaklı Hareket İletim Sistemi Kademesiz devir değiştirme sistemidir iki konik kasnak ile bunlar üzerinde ileri-geri kaydırılabilen bir çelik bilezikten oluşmaktad maktadır Çelik bilezik bir vidalı ayar kolu ile birbirine göre g ters yerleştirilmi tirilmiş konik kasnaklar üzerinde kaydırılarak tekerlek ile ekici mil arasındaki iletim oranının değiştirilmektedir Ekim makinası tekerlek aksından hareket alan kasnak bilezik yardımıyla yla dönüd hareketini diğer kasnak üzerinden ekici mile iletir Kademesiz konik kasnaklı hareket iletim sistemi, tekerlek ve ekici mil arasına yerleştirilen özel bir kutunun içinde i inde bulunur 150
Tek tohum ekim makinalarında nda ekim makinası tekerleğinden alınan hareket bir zincir dişli sistemi veya mafsal aracılığı ığıyla ekici mile iletilir 151
Mafsallı Hareket İletimi 152
Çizek Sıraya ekim makinalarında nda tarla sonu dönüşlerinde d sıralar arası uzaklığı eşitlemek için i in kullanılır Dönüş sonrası traktör ön tekerleğinin izleyeceği i yolu önceden çizer Đç bükey çelik bir disk veya uç demiri şeklinde yapılır r ve ekim makinasının iki yanına na uzunluğu u ayarlanabilen bir kolun ucuna takılırlar Ekim anında nda çizeklerden biri traktörün n izleyeceği i yolu belirlerken diğeri çalışmaz 153
Çatı ve Tekerlekler Ekim makinasını parçalar aları üzerine bağlan lanır Köşebent, I profil ya da boru malzemeden yapılır Genellikle iki lastik tekerlek üzerine bindirilir Traktörle rle çekilen makinalarda çatıya çeki oku, asılır r tip ekim makinalarında nda ise üç nokta askı düzeni bağlan lanır Tahıl l ekim makinalarının bir çoğunda çatının n arka kısmk smına gezinti platformu bağlanm lanmıştır Tek tohum ekim makinalarında nda çatı,, birden fazla ünitenin bağlanmas lanmasını sağlayacak şekilde özel bir borudan üretilmektedir 154
Ayarlanan sıra s arası uzaklığ ığa a göre g ekim üniteleri kelepçelerle elerle bu boruya bağlan lanır Özellikle işi genişli liği uzun olan ekim makinalarında nda çatı, yanlara veya üste katlanabilir özellikte yapılmaktad lmaktadır 155
Yol Konumu 156
Yol Konumu 157
Paralel bağlant lantı sistemleri Ekici ünitelerin birbirinden bağı ğımsız z olarak arazi koşullar ullarına göre g hareket etmelerini ve eşe ekim derinliğinde inde çalışmalarını sağlar Bağlant lantı eklemli bir şekilde yapılır r ve her ünite çatıya paralel iki lama ile oynak olarak tutturulur Đşlenmi lenmiş alana ekim yapan klasik ekim makinaları (a), doğrudan ekim makinaları (b) ve küçük üçük k tohum ekim makinalarında nda (c) farklı yapısal özelliklerdeki ekici üniteleri makinanın çatısına bağlanmas lanmasını sağlar 158
159
Paralel bağlant lantı 160
Ekim Makinasının Diğer Yardımc mcı Parçalar aları makinanın yol ve işi konumunu ayarlayan kaldırma rma-indirme düzenleri, d ekim derinliği i ayarı için in kullanılan lan ek ağırlıklar, yedek tohum kutuları, hareket kontrol sistemleri, ekilen alanı gösteren dekar sayıcı, elektronik ekim kontrol sistemleri vb. 161
Elektronik ekim kontrol sisteminin traktör r ve ekim makinasına bağlant lantı durumu 162
Doğrudan Ekim Makinaları Toprak yüzeyinin y ön n bitki kalınt ntılarıyla kaplı olduğu u alanlarda, işlenmemiş toprağa a ekim yapmak üzere özel olarak geliştirilmi tirilmiştir 163