SIK KULLANILAN PROGRAMLAR İÇİNDEKİLER Microsoft Picture Manager Windows Media Player CD-DVD Yazma Windows DVD Maker Dosya Sıkıştırma Antivirüs Uygulamaları TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ - II Doç. Dr. Selçuk KARAMAN HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Resimler üzerinde temel ayarlamalar yapabilecek, Ses ve video dosyalarını oynatabilecek, Dosyaları CD/DVD'ye kaydedebilecek, Verileri sıkıştırabilecek, Antivirüs uygulamalarının temel özelliklerini kullanabileceksiniz. ÜNİTE 8
Giriş Önceki ünitelerde; Windows işletim sistemi, Office paketinde bulunan Word, Excel, PowerPoint ve son olarak da veri tabanı konuları anlatılmıştı. Bu bölümde bilgisayar kullanıcılarının sıklıkla kullandığı birtakım uygulamalardan bahsedilecektir. Bu kapsamda resim düzenleme, ses-video oynatma, CD/DVD yazma, dosya sıkıştırma ve antivirüs kullanma işlemlerine yer verilmiştir. Bu işlemler aşağıdaki yazılımlar üzerinden uygulamalar eşliğinde anlatılmıştır. Microsoft Picture Manager: Office paketinde yer alan bu programla resimler üzerinde kırpma, parlaklık gibi küçük değişikliklerin nasıl yapıldığı anlatılmaktadır. Windows Media Player: Bu program aracılığıyla ses ve video dosyalarının oynatılması konularına yer verilmiştir. Windows DVD Maker: Kullanıcıların dosyalarını yedeklemek, taşımak veya başka ortamlarda izleyebilmek için CD ya da DVD ye kaydetme adımları bu bölüm içerisinde yer almaktadır. Winrar: Yedekleme ve taşıma işlemlerinde dosya boyutunu küçültmek için sıkıştırma programlarının kullanılması anlatılmaktadır. Eset NOD32: Bilgisayara zarar vermek amacıyla üretilen çeşitli yazılımları temizlemek ve sistemi bu yazılımlardan korumak için kullanılan antivirüs uygulamaları bu bölümde anlatılmaktadır. Microsoft Picture Manager Windows Media Player Windows DVD Maker Winrar Eset NOD32 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Microsoft Picture Manager Çektiğimiz ve bilgisayarımıza aktardığımız fotoğraflar her zaman tam istediğimiz gibi olmayabilir. Bazen çok karanlık bazen de çok soluk olabilirler. Hatta istenmeyen nesneler, çekmek istediğimiz fotoğrafla aynı çerçevede bulunabilir. Resimler üzerinde basit düzenlemeler yapabilmek için Office paketinde bulunan Microsoft Picture Manager programı oldukça kullanışlıdır. Microsoft Picture Manager ile resimler yönetilebilir, düzenlenebilir veya görüntülenebilir. Picture Manager; resimleri kırpmak, genişletmek veya kopyalayıp yapıştırmak için çeşitli resim düzenleme araçlarına sahiptir. Ayrıca Picture Manager ile resimlerin paylaştırılması da mümkündür. Örneğin, resimler e-posta iletisi yoluyla veya intranet ağında paylaşılabilir. Aşağıda Picture Manager programı çalışma ortamı numaralandırılarak tanıtılmıştır. 1 3 2 4 5 6 7 1 Menü çubuğu 5 Çalışma paneli 2 Standart araç çubuğu 6 Gezinti - Yakınlaştırma 3 Biçimlendirme araç çubuğu 7 Klasör içeriği 4 Görünüm düğmeleri Resim 1. Picture Manager Çalışma Ortamı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
Resimleri Yönetme Picture Manager programının kısayol ekleme özelliği yardımı ile klasör listelerinde veya dosya konumlarında gezinmek yerine onların konumları, kısayol olarak eklenebilir. Kısayol oluşturma işlemi resimlerin veya klasörlerin kopyasını değil, sadece konum adresini alarak dosya sisteminden çalışıyormuş gibi işlem yapar. Picture Manager programında resimleri içeren bir klasöre veya klasördeki her bir resme kısayol oluşturulabilir. Bu işlem için öncelikle araç çubuğunda bulunan Kısayollar düğmesi yardımıyla Resim Kısayolları alanı görüntülenir (Resim 2). Bu alanda bulunan Resim Kısayolu Ekle seçeneği kullanılarak dosya konumu belirlenir ve kısayol oluşturulur. Eklenen tüm kısayollar Resim Kısayolları alanında listelenir. Bu listeden istenilen klasör seçilir ve klasörün içerdiği resimler üzerinde kırpma, yeniden renklendirme, boyutlandırma gibi düzenlemeler yapılabilir. Resim 2. Kısayollar - Resim Kısayolları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
Resimleri Bulma Bilgisayarda veya ağ konumu üzerinde bulunan resimlerin kısayolu Resim Kısayolu Ekle seçeneği ile eklenebildiği gibi Dosya menüsünde bulunan Resimleri Bul komutuyla da kolaylıkla eklenebilir. Bu şekilde kısayol eklendiğinde resimlerin bulunduğu konumun bilinmesine gerek kalmadan, bilgisayar ve ağ üzerinde bulunan tüm resimlerin yer aldığı klasörler Kısayollar alanında listelenir. Resimleri Düzenleme Resim 3. Resimleri Bul - Resim Kısayolları Picture Manager programında bulunan seçenekler yardımıyla resimler üzerinde renklendirme, kırpma, döndürme, kırmızı göz ayarı, boyutlandırma parlaklık ve karşıtlık gibi birçok temel özellik ayarlanabilir. Bu ayarlar, Resim menüsünde bulunan seçenekler yardımıyla yapılır. Resim menüsünde bulunan komutlardan herhangi biri kullanıldığında bu komutların işlevine göre özel bir ayar penceresi görüntülenir. Örneğin, menüde bulunan Renk komutunun seçilmesi durumunda resim renginin Ton ve Doygunluk ayarlarını düzenlemeye yardımcı olan Renk penceresi görüntülenir. Benzer şekilde Kırp komutu ile Kırpma ayarlarının yapılabildiği Kırp penceresi, Yeniden Boyutlandır komutu ile de Genişlik ve Yükseklik ayarlarının yapılabildiği Yeniden Boyutlandır penceresi görüntülenir. Resim 4 te renk düğmesi ve paneli gösterilmiştir. Resim 4. Renk Düğmesi - Renk Paneli Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Resimler üzerinde yapılan değişiklikler kaydedildiği anda (Ctrl + S) resmin orijinali değişir. Resmin orijinalinin saklanması istendiğinde Dosya menüsünde bulunan Farklı Kaydet seçeneği kullanılır (Resim 5). Ardından açılan Farklı Kaydet penceresinden konum belirlenerek dosya kaydedilir (Resim 6). Böylece hem orijinal resim hem de düzenlenen resim saklanmış olur. Resim 6. Farklı Kaydet Resim 5. Farklı Kaydet Aşağıda Picture Manager programıyla yapılan kırpma, renk, parlaklık ve karartma gibi özelliklerin resimler üzerindeki etkileri gösterilmiştir (Resim 7). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Orijinal Resim Kırpma İşlemi Orijinal Resim Ton ve Doygunluk Ayarları (Renk) Orijinal Resim Parlaklık ve Karartma Ayarları Resim 7. Kırpma, Renk, Parlaklık ve Karartma Ayarları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
Windows Media Player Video ve ses dosyalarını oynatmak için kullanılan çok sayıdaki programlardan biri de Windows Media Player adı verilen uygulamadır. Windows Media Player, Microsoft firmasının tüm işletim sistemlerinde yerleşik olarak bulunan, ses ve video görüntülemede kullanılan bir medya yürütme programıdır. Bu yazılım ile çeşitli formattaki ses ve video dosyaları oynatabildiği gibi bu dosyalar media player programı ile CD ve DVD'lere yazdırılabilir. Bu başlıkta Media Player programının kullanımına ve görünüm türlerine yer verilmiştir. Windows Media Player; medya dosyalarını yürütmeye, müzik-video koleksiyonu oluşturmaya ve bu dosyaları CD/DVD ye yazdırmaya olanak tanır. Windows Media Player'ı başlatmak için, Başlat Tüm Programlar Windows Media Player adımları izlenir. Windows Media Player, Player Kitaplığı ve Şimdi Yürütülüyor görünümlerine sahiptir. Player Kitaplığı görünümünde tüm medya dosyalarına erişilebilir ve bu dosyalardan herhangi biri seçilerek yürütülebilir. Aşağıda Windows Media Player (Player Kitaplığı) ekran görüntüsü numaralandırılarak tanıtılmıştır (Resim 8). 1 Resim 8. Windows Media Player (Player Kitaplığı) 1 1 Bu resim Windows Media Player yardımından alınmıştır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Player kitaplığı görünümünde tüm medya dosyaları görüntülenir ve bu dosyalar, kullanıcı isteğine göre düzenlenebilir. Gezinti bölmesinde müzik, video ve resim dosyaları ayrı sekmeler altında kategorilendirilmiştir. Bu kategorilerinden herhangi biri seçildiğinde Ayrıntılar bölmesinde içerikleri görüntülenebilir. Ayrıca Gezinti bölmesinde bulunan Çalma listeleri seçeneği kullanılarak isteğe göre müzik listeleri oluşturulabilir. Örneğin, bir klasörde bulunan müzik dosyaları sanatçılara göre gruplandırılarak listeler oluşturulabilir (Resim 9). Resim 9. Çalma Listeleri Kitaplık görünümünde müzik, video veya resim gibi dosyalar, CD veya DVD lere yazdırılabilir. Bu işlem için Yaz sekmesinde bulunan listeye dosyalar sürüklenir, ardından Yazmayı Başlat seçeneği kullanılır (Resim 10). Ayrıntılar bölmesinde bulunan dosyalar bu listeye eklenerek CD veya DVD lere yazdırılabilir. Resim 10. Yazdırma Seçenekleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
Windows Media Player listesine, bilgisayar veya ağ üzerinde bulunan herhangi bir medya dosyası eklenebilir. Örneğin, bir klasördeki müzik dosyalarını Media Player listesine eklemek için dosya/dosyalar seçilir ve sağ tuş menüsünden Windows Media Player listesine ekle seçeneği kullanılır (Resim 11). Resim 11. Windows Media Player Listesine Ekle Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Windows Media Player, Player Kitaplığı görünümünün yanısıra daha basitleştirilmiş ve kullanımı kolay olan Şimdi Yürütülüyor görünümüne de sahiptir. Bu görünümde resim ve videolar görüntülenebilir veya ses dosyaları yürütülebilir. Aşağıda Windows Media Player (Şimdi Yürütülüyor) ekran görüntüsü numaralandırılarak tanıtılmıştır (Resim 12). 2 Resim 12. Windows Media Player (Şimdi Yürütülüyor) 2 2 Bu resim Windows Media Player yardımından alınmıştır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
CD DVD Yazma CD 650 700 MB DVD 4.7 9.4 GB Bilgisayardaki dosyaları yedeklemek, taşımak veya başka ortamlarda izleyebilmek için CD ya da DVD ye kaydetme ihtiyacı duyulur. CD/DVD yazdırma, sık yapılan işlemler arasında olduğu için bu bölümde ayrı bir başlık altında ele alınmıştır. CD yazma işlemi aslında dosya kopyalama kadar kolaydır. CD sürücüsüne boş bir CD takıldığında ekranda Otomatik Kullan penceresi görüntülenir (Resim 13). Bu pencereden Dosyaları diske yaz seçeneği kullanılarak Disk Yaz kutucuğu görüntülenir ve diske bir başlık verilir (Resim 14). Resim 13. Otomatik Kullan Bu kutucukta diskin nasıl kullanılacağına ilişkin seçenek belirlenir. USB flash sürücü gibi seçeneği diskin yeniden düzenlenmesine veya silinmesine izin verirken CD/DVD yürütücü ile seçeneği ise yazma işleminden sonra söz konusu işlemlere izin vermez. Ayrıca bir diskin silinip yeniden yazılabilmesi veya üzerinde başka işlemler yapılabilmesi için bir flash disk gibi yeniden yazılabilir (ReWritable) özelliğinin olması gerekir. Resim 14. Disk Yaz Disk başlığı ve yazma seçeneği belirlendikten sonra İleri düğmesi kullanılarak disk biçimlendirilir (Resim 15). Bu işlem diskin yazma işlemine hazır hâle gelmesini sağlar. Resim 15. Disk Biçimlendir Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
Disk biçimlendirme işlemi tamamlandıktan sonra otomatik olarak sürücü penceresi görüntülenir (Resim 16). Resim 16. Windows Gezgini Sürücü Penceresi Dosyalar, bu pencereye kopyala - yapıştır veya sürükleme yoluyla aktarılır. Resim 17. Windows Gezgini Sürücü Penceresi CD/DVD yazma işlemi sırasında, disk sürücüsü açılmamalı ve kopyalama işlemi iptal edilmemelidir. Aksi takdirde CD/DVD kullanılamaz hâle gelebilir. Bir dosya ya da klasör sürücü penceresine sürüklendiği anda diske yazma işlemi başlatılır. Bu işlem sanki bir kopyalama işlemi yapılıyormuş gibi görünür. Kopyalama işlemi tamamlandıktan sonra CD kullanıma hazır hâle gelir. Windows gezgininde CD yazma Resim 18. Kopyalama İşlemi için yapılan işlemlerin tümü DVD için de geçerlidir. Ancak DVD yazmak için özel olarak hazırlanan çeşitli programlar bulunmaktadır. Bunlardan biri de Windows DVD Maker programıdır. Bu program aşağıda bir uygulama eşliğinde anlatılmıştır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
Windows DVD Maker Windows DVD Maker yardımıyla bilgisayarda veya televizyonda izlenebilen DVD ler kolaylıkla oluşturulabilir. DVD maker otomatik olarak, video dosyalarını film; resim dosyalarını ise slayt gösterisi şeklinde görüntüler. Windows DVD Maker programını başlatmak için, Başlat Tüm Programlar Windows DVD Maker adımları izlenir. Resim 19 da DVD Maker programının ekran görüntüsü verilmiştir. Resim 19. Windows DVD Maker Bu programla DVD filmi veya slayt gösterisi oluşturma işlemi aşağıda bir uygulama örneği üzerinden adım adım gösterilmiştir. Bu uygulamada, içerisinde iki film bulunan bir DVD hazırlanacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
Uygulama Adım 1 Dosya Ekleme Bir DVD oluşturulurken öncelikle DVD de yer alması istenilen dosyalar eklenmelidir. Bu işlem için menü çubuğundaki Öğe Ekle seçeneği kullanılır (Resim 20). Dosya ekleme adımında eklenen dosyaların DVD de kaplayacağı boyut, DVD başlığı, dosyaların sırası görüntülenir ve bunlar kullanıcı isteğine göre ayarlanabilir. Bu adımda bulunan Seçenekler bağlantısı yardımıyla DVD Seçenekleri penceresi görüntülenir (Resim 21). Bu pencerede DVD Video ve Uyumluluk adında iki sekme bulunmaktadır. DVD Video sekmesindeki bileşenler yardımıyla DVD yürütme ayarları, DVD en-boy oranı, video biçimi, DVD yazıcı hızı gibi özellikler ayarlanabilir. Resim 20. DVD Oluşturma - Dosya Ekleme Uyumluluk sekmesi kullanılarak da çeşitli sorunlara neden olabilecek video filtreleri kaldırılabilir. Resim 21. DVD Seçenekleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
Uygulama Adım 2 Filmi Özelleştirme Bu adımda bir menü stili seçilerek, film başlangıcında görüntülenecek sahne belirlenir. Menü için bir stil seçilir ve bu stilin yazı tipi, rengi gibi özellikleri istenildiği gibi düzenlenebilir. DVD ler birden fazla film veya slayt gösterisi içerebilir. DVD de bulunan içeriklerden birinin seçilerek oynatılması sahne ekranı yardımıyla yapılır. Resim 22. DVD Oluşturma - Filmi Özelleştirme Bu adımda yapılan değişiklikler ve özelleştirmeler tamamlandıktan sonra oluşturulan DVD nin önizlemesi yapılabilir. Bu işlem için pencere üzerindeki Önizle düğmesi kullanılır (Resim 23). Resim 23. DVD Oluşturma - Önizleme Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
Uygulama Adım 3 Diske Yazma DVD özellikleri, video stilleri, diske yazma hızı, DVD yürütme ayarları gibi özellikler ayarlandıktan sonra film DVD ye yazdırılmaya hazır hâle gelmiştir. Bu işlemlerin ardından program penceresindeki Yaz düğmesine tıklanır (Resim 24). Resim 24. DVD Oluşturma - Diske Yazma Dosya ekleme, filmi özelleştirme, diske yazma adımlarında yapılan işlemleri yeniden düzenlemek için önceki adıma dönülebilir. Ancak Yaz düğmesine tıklandıktan sonra bir önceki adıma gidilemez. Yaz düğmesine basıldığı andan itibaren DVD oluşturulmaya başlar. Bu esnada program kapatılmamalı ve DVD, sürücüden çıkarılmamalıdır. Resim 25. DVD Oluşturma - Yazdırma Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
Dosya Sıkıştırma Kullanıcılar, büyük boyutlu dosyaların sabit disk üzerinde daha az yer kaplamalarını sağlamak ve dosyaları başka konumlara taşımak amacıyla çoğunlukla sıkıştırma işlemini kullanırlar. Sıkıştırılmış dosyalar formatına göre.zip,.rar gibi uzantılar alırlar. Sıkıştırma işlemi için çeşitli firmaların geliştirdiği birçok sıkıştırma programı (Winrar, 7-Zip, ALZip, JZip) bulunmaktadır. Bu program yardımı ile büyük boyutlu veriler sıkıştırılabilir, sıkıştırılmış veriler eski hâline döndürülebilir. Ayrıca büyük boyutlu bir veri, farklı bir konuma taşınırken ciltlere (partlara) bölünebilir. Örneğin 12 Gb lık bir veri bir bilgisayardan başka bir bilgisayara 4 Gb kapasiteli bir bellekle taşınırken veri 3 parta (4Gb - 4Gb - 4Gb) bölünerek taşınır. Yaygın olarak kullanılan programlardan biri Winrar programıdır. Bu bölümde sıkıştırma ve arşivleme işlemleri Winrar programı üzerinden anlatılacaktır. Aşağıda il yazışmalarını içeren bir klasörün sıkıştırma işleminden sonra boyutundaki değişim gösterilmiştir (Resim 26). 40 Mb 10 Mb Resim 26. Sıkıştırma Örneği Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18
Winrar programı, verileri sıkıştırarak boyutunu küçültmek için kullanılır. Ayrıca büyük boyutlu verilerin partlara bölünerek başka konumlara taşınmasında kolaylık sağlar. Resim 27'de Winrar program penceresi numaralandırılarak anlatılmıştır. 1 2 3 4 5 Resim 27. Winrar Program Penceresi 1. Menü Çubuğu: Dosya, Komutlar, Araçlar, Sık Kullanılanlar, Seçenekler ve Yardım menülerinin yer aldığı bu çubuktaki komutlar yardımıyla yeni arşivler oluşturulabilir veya arşivlere parola konulabilir. Arşivlenen bir veri eski hâline dönüştürülebilir. 2. Ana Araç Çubuğu: Bu araç çubuğunda Ekle, Dizine çıkart, Test et gibi komutlar yer alır. Bu komutlar yardımıyla menü seçeneklerine benzer şekilde arşiv oluşturma, silme, test etme, onarma, gösterme gibi işlemler yapılabilir. 3. Bir Seviye Yukarı: Bu düğme yardımıyla, bulunan dizinden (klasör) bir üst dizine geçilir. 4. Adres Çubuğu: Bu alan kullanılarak sabit diskteki herhangi bir konuma erişilebilir. Bu konumda istenilen klasör seçilerek sıkıştırma ile ilgili işlemler yapılabilir. 5. İçerik Alanı: Adres çubuğundan erişilen klasör içeriğinin (dosya ve klasörler) görüntülendiği alandır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19
İndirme ve Kurulum Winrar programının kurulum dosyası üretici firmaya ait www.rarlab.com adresi kullanılarak indirilebilir (Resim 28). İndirilen dosya çift tıklanarak kurulum başlatılır. Resim 28. Rarlab Firması Web Sayfası Diğer programların kurulumunda olduğu gibi Winrar programı da birkaç adımda kurulur. Kurulum dosyası açıldığında, program yükleme sihirbazı eşliğinde temel ayarlar yapılır. Kurulum iki adımda gerçekleşir. İlk adımda hedef klasör belirlenir ve Yükle düğmesi tıklanır. İkinci adımda ise programın ilişkilendirileceği dosya uzantıları ve program arayüzü belirlenerek Tamam düğmesine tıklanır ve yükleme tamamlanır (Resim 29). Resim 29. Winrar Kurulumu Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20
Nasıl kullanılır? Veriler Winrar programı arayüzünden sıkıştırılabileceği gibi dosyaların sağ tuş menüsündeki seçenekler yardımıyla da sıkıştırılabilir. Bu bölümde sıkıştırma işlemi bir klasörün sağ tuş menüsünde bulunan seçenekler üzerinden anlatılacaktır. Winrar programı yüklendiğinde dosyaların sağ tuş menüsüne sıkıştırma ile ilgili Arşive Ekle, Sıkıştır ve e-posta gönder gibi seçenekler eklenir. Resim 30'da bir klasörün sağ tuş menüsü gösterilmiştir. Bu menüde yer alan Arşive Ekle seçeneği klasörün arşivlenmesini sağlar. Bu seçenek kullanıldığında arşivle ilgili ayarların yapıldığı Arşiv Adı ve Parametreleri penceresi görüntülenir (Resim 31). Resim 30. Klasör Sağ Tuş Menüsü Bu penceredeki Genel sekmesinde bulunan seçenekler yardımıyla Arşiv Biçimi, Sıkıştırma Yöntemi ve Güncelleme Modu gibi ayarlamalar yapılır. Pencerede bulunan Gözat düğmesi yardımıyla arşivlerin saklanacağı konum belirlenir. Ayrıca bu pencerede bulunan Ciltlere Böl alanından arşivlenecek veri parçalar hâlinde arşivlenebilir. Bu ayarlama özellikle büyük boyutlu verileri arşivleme veya farklı konumlara taşıma işlemleri için oldukça kullanışlıdır. Resim 31. Arşiv Adı ve Parametreleri Örneğin: Bir film sitesi büyük boyutlu filmleri siteye yüklerken birkaç part hâlinde ekler. Böylece hem upload (yükleme) hem de download (indirme) işlemlerini daha hızlı ve kolay bir hâle getirmiş olur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21
Sıkıştırılan Dosyayı Açma Bir önceki bölümde bir klasörü sıkıştırma işlemi anlatılmıştı. Bu bölümde yine sağ tuş menüsündeki seçenekler yardımıyla sıkıştırılmış bir klasörü eski hâline dönüştürme işlemine yer verilecektir. Resim 32 de sıkıştırılmış bir klasörün sağ tuş menüsü gösterilmiştir. Buradaki seçeneklerden biri kullanılarak sıkıştırılmış dosyalar arşivden çıkarılıp eski hâline dönüştürülebilir. Resim 32. Sıkıştırılmış Klasör Sağ Tuş Menüsü Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22
Antivirüs Uygulamaları Bilgisayar ağlarının tüm dünyayı sardığı günümüzde ağ güvenliği konusunda büyük sorunlar yaşanmaktadır. Tüm kurum veya şirketlerin işlemlerini internet veya intranet gibi ağ ortamlarından gerçekleştirdiği göz önüne alındığında güvenlik sorunu daha da ön plana çıkmaktadır. Örneğin, bir internet bankacılığı işleminde kullanıcının tüm kişisel ve banka bilgilerini kullanması gerekir. Böyle bir işlemde en ufak bir güvenlik açığı, bu önemli bilgilerin kötü amaçlı yazılımlar veya kişilerin eline geçmesine neden olabilir. Kötü amaçlı yazılımlara karşı önlem almak ve bunlardan korunmak amacıyla yazılan programlara antivirüs denir. Bilgisayara zarar vermek, programları bozmak, yok etmek ya da silmek amacıyla yazılmış programlar kötü amaçlı yazılımlardır. Kötü amaçlı yazılımlar farklı şekillerde bilgisayara bulaşır ve değişik mantıklarda çalışırlar. Bu yazılımlar Truva Atları, Ağ Solucanları, Virüsler ve Casus Yazılımlar olarak adlandırılırlar. Kötü amaçlı yazılımlara karşı önlem almak ve sistemi bunlardan korumak amacıyla yazılan programlara antivirüs denir. Antivirüslerin amacı; virüs, ağ solucanı, truva atı gibi kötü amaçlı yazılımları önceden tanımlayarak sisteme bulaşmalarını önlemek, bulaşmış olanları tespit ederek temizlemek, silmek veya etkilerini gösteremeyecekleri güvenli bir bölgeye (karantina) taşımaktır. Çalışma Prensibi Antivirüsler, kötü amaçlı yazılımların bulunduğu bir virüs imza veri tabanına sahiptir. Bu veri tabanında kayıtlı olmayan herhangi bir kötü amaçlı yazılım, antivirüsler tarafından tespit edilemez. Bu yüzden antivirüs programlarının sürekli güncellenmesi gerekmektedir. Bir yazılımın antivirüs tarafından kötü amaçlı olarak değerlendirilebilmesi için öncelikle; yazılım antivirüs firması tarafından, kullanıcılardan gelen raporlara göre incelenir, içeriğin zararlı olduğu anlaşılırsa yazılıma ait bir kod bloğu tanımlanır ve antivirüs programının veritabanına eklenir. Daha sonra bir tarama esnasında bu imzayı taşıyan bir programla karşılaşıldığında antivirüs, o yazılımı virüs olarak tanımlar ve temizlemeye çalışır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23
Antivirüsler, kullanım amaçlarına göre bireysel (personal) bilgisayarlar ve ağ (network) üzerinde tarama yapabilirler. Bireysel antivirüsler, kişisel bilgisayarlar için tasarlanan sadece kurulu oldukları işletim sisteminde çalışan bir yapıdadır. Ağ antivirüsleri ise sunucu işletim sistemlerinde çalışır. Bu antivirüsler birden fazla bilgisayarın bağlı olduğu ağ ortamlarının korunmasında kullanılırlar. Örneğin, ağ antivirüsleri, 1 sunucu (server) ve 20 istemci (client) bilgisayarın bağlı olduğu bir ağ ortamında tüm bilgisayarların tek tek korunması yerine tüm ağın korunması, gelen e-postaların taranması ve sunucudaki dosyaların güvenliğinin sağlanması işlemlerini gerçekleştirir. Antivirüs Kullanım Uygulaması Kuruluma başlamadan önce bilgisayarda başka bir antivirüs programının yüklü olmaması gerekir. Aksi takdirde bu programlar birbiriyle çakışabilir. Piyasada çeşitli firmaların geliştirdiği KasperSky, Norton, NOD32, Avira, Panda, Avast gibi birçok antivirüs programı bulunmaktadır. Bu bölümde antivirüslerin kurulumu, kullanımı ve özellikleri Eset firmasının ürettiği Nod32 bireysel antivirüs programı üzerinden anlatılacaktır. Programın kurulum dosyası, üretici firmaya ait www.eset.com.tr web sayfasından indirilebilir (Resim 33). Resim 33. Eset Firması Web Sayfası Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24
Kurulum dosyası açıldığında, program yükleme sihirbazı eşliğinde temel ayarlar yapılır. Kurulumda ilk olarak dil seçimi yapılır ve Yükle düğmesine tıklanır. Resim 34. Eset NOD32 Antivirüs Kurulumu Kurulumun bu aşamasında program için gerekli dosyalar karşıdan yüklenir. Ardından Eset firmasının kullanıcı lisans sözleşmesi penceresi görüntülenir. Bu pencerede, sözleşmeyi onaylamak için Kabul Ediyorum düğmesi tıklanır ve yükleme işlemine devam edilir (Resim 35). Resim 35. Eset NOD32 Antivirüs Kurulumu Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25
Bu adımda Eset Live Grid Ağı ve zararlı yazılım algılama seçenekleri yapılandırılır. Eset Live Grid, yeni sızıntıların Eset firmasına anında ve sürekli olarak bildirilmesine yardımcı olur. Bu sistem sayesinde, zararlı sayılabilecek yazılımlar, Eset virüs laboratuvarına gönderilir ve burada analiz edildikten sonra zararlı olduğu anlaşılırsa virüs imza veri tabanına eklenir. Algılamayı Etkinleştir seçeneği ise istenmeyen türdeki uygulamaların algılanmasını sağlar. Bu seçenek işaretlendiğinde, doğrudan güvenlik riski oluşturmayan ancak bilgisayarın performansını ve hızını olumsuz yönde etkileyen reklam yazılımı, yardımcı programlar gibi uygulamalar için kullanıcı izni gerektirir. Bu özelliklerin seçimi yapıldıktan sonra İleri düğmesi, ardından gelen pencereden de Son düğmesi kullanılarak yükleme işlemi tamamlanır (Resim 36). Resim 36. Eset NOD32 Antivirüs Kurulumu Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 26
Bilgisayar Taraması Program yüklendikten sonra bilgisayarda kötü amaçlı yazılım bulunup bulunmadığını kontrol etmek için bir bilgisayar taraması başlatılmalıdır. Bu işlem için program penceresinde bulunan Bilgisayar taraması sekmesindeki Smart tarama ve Özel tarama seçenekleri kullanılır (Resim 37). Resim 37. Bilgisayar Taraması Smart tarama seçeneği kullanıldığında, tüm diskler varsayılan ayarlarla taranır ve tehditler otomatik olarak temizlenir. Özel tarama seçeneği kullanıldığında ise tarama hedeflerinin seçimine, tarama parametreleri ve temizleme düzeylerinin ayarlanmasına olanak tanıyan bir pencere görüntülenir (Resim 38). Bu pencereden gerekli ayarlamalar yapılarak tarama başlatılır. Resim 38. Özel Tarama Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 27
NOD32 antivirüs programı, kurulduktan sonra otomatik olarak koruma modunda çalışır. Koruma modu etkinleştirildiğinde uygulamalar, işletim sistemi dosyaları, e-posta iletileri, karşıdan yüklenen dosyalar sürekli olarak taranır ve koruma altına alınır. Koruma modunu etkinleştirmek için program penceresinde bulunan Ayarlar sekmesindeki Bilgisayar, Web ve e-posta seçenekleri kullanılır. Resim 39. Koruma Ayarları Koruma denetimleri, Gelişmiş Ayarlar penceresi kullanılarak ayrıntılı bir şekilde tanımlanabilir. Bu pencereden tarama, temizleme ve koruma seçenekleri, uygulamaların hangi dosyalara erişebilecekleri, web istemci koruması, web adresi yönetimi, e-posta ağ protokolleri, kullanıcı arabirimi gibi birçok özellik ayarlanabilir (Resim 40). Resim 40. Gelişmiş Ayarlar Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 28
Özet Sık Kullanılan Programlar Bilgisayarda bulunan dosyaları günlük hayatta rahatlıkla kullanabilmek için çeşitli yazılımlar geliştirilmiştir. Bu bölümde bilgisayar kullanıcılarının sıklıkla başvurduğu resim düzenleme, CD/DVD oynatmayazma, dosya sıkıştırma ve antivirüs işlemlerini yapan programlara değinilmiştir. Resimler üzerinde kırpma, parlaklık, boyut, kırmızı göz, renklendirme gibi temel ayarlar yapmak için Picture Manager programı kullanılır. Bu program Office paketi içerisinde yer alır. Ses ve video dosyalarını yürütmek için kullanılan çok sayıda program bulunmaktadır. Bunlardan biri de Windows işletim sisteminde yerleşik olarak bulunan Windows Media Player programıdır. Bu programla media dosyaları yürütüldüğü gibi bu dosyalar CD/DVD'ye de yazdırılabilir. Bilgisayar kullanıcıları, dosyalarını yedeklemek, taşımak veya başka ortamlarda izleyebilmek için CD/DVD'ye kaydetme ihtiyacı duyarlar. Bu işlemler için özel olarak geliştirilmiş birçok program bulunmaktadır. Bunlardan biri de resimlerle slayt gösterisi, videolarla da film oluşturmaya olanak tanıyan Windows DVD Maker programıdır. Bölüm içerisinde bahsedilen başka bir yedekleme yöntemi ise sıkıştırma tekniğidir. Verilerin, sıkıştırma işlemine tabi tutulması daha az disk alanı kaplamalarını sağlar. Bu işlemi kolaylıkla yapan Winrar programı kullanıcılar tarafından yaygın olarak kullanılır. Hemen hemen her alanda çoğu işlemin bilgisayarlar üzerinden yapıldığı günümüzde, güvenlik sorunları kullanıcılara büyük tehdit oluşturmaktadır. Bu sorunlar; bilgisayara zarar vermek, programları bozmak, yok etmek ya da silmek amacıyla hazırlanmış kötü amaçlı yazılımlar olarak tanımlanır. Bu yazılımlara karşı önlem almak amacıyla çeşitli firmalar tarafından antivirüs programları geliştirilmiştir. Antivirüsler, kötü amaçlı yazılımların sisteme bulaşmasını önler ve bulaşmış olanları temizlemeye çalışır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 29
Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. DEĞERLENDİRME SORULARI 1. I. Kırpma II. Döndürme III. Kırmızı göz Picture Manager programında bulunan seçenekler yardımıyla, resimler üzerinde yukarıdaki işlemlerden hangisi ya da hangileri yapılabilir? a. Yalnız I b. Yalnız II c. I ve II d. II ve III e. I, II ve III 2. Kötü amaçlı yazılımlara karşı önlem almak ve sistemi bunlardan korumak amacıyla yazılan programlara ne ad verilir? a. Virüs b. Truva Atı c. Antivirüs d. Solucan e. SpyWare 3. Windows Media Player, görünümünde tüm medya dosyalarına erişim olanağı tanırken, görünümü ise seçili medyanın yürütülmesine olanak tanır. cümlesinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? a. Gezinti Bölmesi Liste Bölmesi b. Şimdi Yürütülüyor Ayrıntılar Bölmesi c. Player Kitaplığı Liste Bölmesi d. Player Kitaplığı Şimdi Yürütülüyor e. Ayrıntılar Bölmesi Gezinti Bölmesi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 30
4. I. Daha etkin koruma sağlar. II. İki program birbiriyle çakışarak sistemi olumsuz etkiler. III. Sistemde bir antivirüs yazılımı varsa diğeri kurulamaz. Antivirüs kurulumuna başlamadan önce bilgisayarda başka bir antivirüs programının yüklü olması yukarıdakilerden hangisine neden olur? a. Yalnız I b. Yalnız II c. I ve II d. II ve III e. I, II ve III 5. Veriler, saklanırken veya başka konumlara taşınırken boyutlarını küçültmek amacıyla kullanılan program aşağıdakilerden hangisidir? a. NOD32 b. Winrar c. Windows Media Player d. Windows DVD Maker e. Microsoft Picture Manager 6. 20 GB lık bir veriyi bir bilgisayardan başka bir bilgisayara 8 GB lık bir bellek kullanarak taşımak için aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılmalıdır? a. Dizine Çıkart b. Test Et c. Arşiv Oluştur d. Hızlı Sıkıştır e. Ciltlere Böl 7. I. Uygulamalar ve işletim sistemi dosyaları sürekli olarak taranır. II. Web uygulamaları, e-posta iletileri sürekli denetlenir. III. Tehdit algılandığında bilgisayar kapatılır. Nod32 programında, koruma modunun etkinleştirilmesi durumunda yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri yapılabilir? a. Yalnız I b. Yalnız II c. I ve II d. II ve III e. I, II ve III Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 31