Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 16, Eylül 2015, s. 420-430 Erdem KÜRKLÜ 1 YEŞİL MUHASEBE AÇISINDAN ÇEVREYE DUYARLI OLAN ve OLMAYAN ÜRETİM İŞLETMELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Özet Bu çalışmada, biri çevreye duyarlı yeşil üretim sistemi ile faaliyet gösteren, diğeri ise çevreyi kirletme oranı ve atık bırakma miktarı daha yüksek olan iki ayrı üretim işletmesinin çevre maliyetleri incelenerek ilgili işletmelerin mali bilgileri mukayese edilmiştir. Karşılaştırma neticesinde, yeşil üretim uygulayan işletmede çevresel giderler ve çevre ile ilgili yapılan yatırım harcamaları daha düşük çıkmıştır. Ayrıca, yeşil üretim sistemi uygulamayan işletme için en büyük çevresel giderin atıkların bertarafı ve kontrolü olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Çevre Maliyetleri, Yeşil Üretim, Üretim İşletmesi. COMPARISON of the ECO-FRIENDLY and NON-ECO-FRIENDLY MANUFACTURING COMPANIES IN TERMS of GREEN ACCOUNTING Abstract In this study, one of the manufacturing companies that implementing green production and the other company is ratio of the amount of high polluting and waste which examined the company s environmental costs were compared with financial information. As a result of comparison, green manufacturing company has less environmental cost and capital expenditures. Moreover, determined that largest environmental costs is control and disposal of waste for non-green manufacturing company. Key words: Environmental Costs, Green Production, Manufacturing Company. 1 Arş. Gör., Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme ABD, erdemkurklu@osmaniye.edu.tr.
421 Yeşil Muhasebe Açısından Çevreye Duyarlı Olan ve Olmayan Üretim İşletmelerinin Karşılaştırılması GİRİŞ Nüfusun hızla artışı, doğal afetler, lüks yaşam, düzensiz kentleşme ve bu gibi nedenlerin bir sonucu olarak aşırı hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, gürültü kirliliği, görüntü kirliliği ve buna benzer bir dizi sorun ortaya çıkarmıştır. Tüm bu çevresel sorunlarda meydana gelen artış, çevresel bilincin oluşmasına, yerleşmesine ve yayılmasına sebep olmuş ve çevresel bilincin de artmasıyla, çevresel maliyetler ve çevre muhasebesi gibi konularda önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Tüm bu gelişmeler sonucunda çevreye duyarlı yönetim anlayışı ortaya çıkarak çevre muhasebesi kavramını doğurmuştur. Bu yenilik neticesinde, çevre ve ekonomi arasında bir etkileşim oluşarak çevrede meydana gelen niteliksel ve niceliksel olumsuzlukların belirlenmesi, belirlenen bu olumsuzlukların fiziksel ve parasal değerlerinin hesaplanarak izlenmesi gereğini ortaya çıkarmış ve bu durum çevre muhasebesi ile mümkün hale gelmiştir (Çalış, 2013: 176). Çevre muhasebesi, işletmelerin topluma karşı sorumlu oldukları çevre ile ilgili olgularda; çevreyi koruma, çevre karşı yatırım yapma, çevre kirliliğini önleme çalışmaları, gibi konularda yapmış oldukları mali nitelikli işlemleri çevre muhasebesi adı altında muhasebeleştirmesidir (Bakkal, 2014, s.3). Bir başka tanımda ise çevre muhasebesi, işletmelerin çevre ile ilgili faaliyetlerini finansal raporlamaya uygun olarak işletme içi veya işletme dışı çevre faktörlerinin muhasebe standartlarına uygulanması şeklinde ifade edilmiştir (Gray ve Bebbington, 2008: 143). Çevre muhasebesinin temel felsefesi; doğal çevrenin önemini çok çarpıcı olarak ifade eden, Kuzey Amerika yerlilerinin Bu dünya bize atalarımızdan miras kalmadı, biz onu çocuklarımızdan ödünç aldık atasözü ve benzeri görüşlere dayanmaktadır. Buradan yola çıkarak; doğal çevreye verilen zarar veya doğal çevreye kazandırılan değerlerin, globalleşme süreci içinde bulunan dünyamızın hem mikro hem de makro düzeyde sosyal, kültürel ve ekonomik yapısı içinde değerlendirilebilmesi ve ortaya konulabilmesinin sağlanması amacıyla çevre muhasebesi düşüncesinin gerekliliğini ortaya çıkarmıştır (Tuğlu, 2010: 49). 1. Literatür Özeti 1.1. Çevre Muhasebesi ve Çevresel Maliyetler Literatürde yeşil muhasebe olarak da adlandırılan çevre muhasebesi ile ilgili farklı tanımlamalar yapılmıştır. Bu tanımlamaların temelinde muhasebe sürecinde çevreyle ilgili kaynak kullanımlarının dikkate alınması yer almaktadır. Makro açıdan bakıldığında çevre muhasebesi, çevresel kaynakların kullanımı sonucu doğacak etkilerin muhasebesidir (Gautam, 2010: 54). Çevre muhasebesi, finansal muhasebede ölçümleme işlevlerinin örneğin finansal raporlama ve işletme içi ve işletme dışı çevre faktörlerinin dikkatle uygulanmasıdır (Gray ve Bebbington, 2008: 150). Çevre muhasebesi, çevresel kaynakların, maliyetlerin, harcamaların ve risklerin çeşitli sektör gruplarına, özel firmalara ya da firma içinde özel departmanlara, projelere ya da süreçlere tahsis edilmesine yönelik tanımlamaların, ölçümlerin yapılması ve bunlara ilişkin raporlamanın gerçekleştirilmesidir (Gale ve Stokoe, 2006: 6). Çevre muhasebesi, çevrenin negatif etkilerinin ölçümlenmesi, tanımlanması ve bunların muhasebe sistem ve uygulamalarında öngörülmesidir (Pramanik, 2008: 7). Çevre muhasebesi, çevresel kaynakların kullanış biçimini, işletme faaliyetleri sonucunda bu kaynaklarda meydana
Erdem Kürklü 422 gelen artış ve azalışları ve işletmelerin çevresel açıdan durumunu açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili kişi ve kuruluşlara ileten bir bilgi sistemidir (Kurşunel vd., 2006: 84). Son 10 yılda önemi daha çok artan çevre muhasebesi işletmelerin çevre ile ilgili olarak yaptıkları yatırımları ve çevresel maliyetlerin doğru bir şekilde takibi için kullanılmaktadır (Memiş, 2009, s.91).toplumun ihtiyaçlarını karşılamak için işletme sayıları artmakta işletmelerde üretimleri artırmaktadırlar. Dolayısıyla işletmeler, toplumun ihtiyaçlarını karşılarken doğal çevreye zarar vermektedirler. Verdikleri zararları da telafi etmek için bazı maliyetlere katlanırlar bunlar işletmenin çevresel maliyeti olarak tanımlanmaktadır (Kırlıoğlu ve Fidan, 2009: 141). Yaklaşık olarak otuz yıldır işletmeler çevresel maliyetlere önem vermeye başlamışlardır. Bunun da birçok sebebi bulunmaktadır. Sırasıyla; sosyal nedenler, müşteri gereklilikleri ve yasal düzenlemeler gibi unsurlar çevresel maliyetlere önem verilmesinde etkili olan faktörlerdir (Sarkis vd., 2008: 753). Amerika da 1995 te kurulmuş olan çevre ajansı Enviranmental Protection Agency (EPA) tarafından yapılan çalışmada çevresel maliyetleri belirlemenin önemine işaret edilmiştir (Aslanertik ve Özgen, 2007: 172). Yine çevre muhasebesi ile ilgili yapılan farklı platformlarda farklı yazarlarca yapılan çalışmalara bakıldığında; Schaltegger vd. (2000), çağdaş çevresel muhasebe kavramlarını, uygulamalarını ve sorunlarını ele almıştır. De Beerve Friend (2006) ise, çevre muhasebesinin işletmenin çevresel ve ekonomik performansını arttırmak için bir yönetim aracı olduğunu belirtmişlerdir. Coşkun Ali ve Karaca Nurcan (2008), Kobilerde Çevresel Maliyetlerin Sınıflandırılmasına Yönelik Bir Öneri: Metal İşletme Sektöründen Bir Uygulama isimli çalışmalarında, çevresel maliyetlerin en önemli kısmının yapılması gereken çevresel yatırımlar olduğunu belirlemişlerdir. İşletmelerin çevresel yatırım maliyetlerinin yanı sıra, çevre işletme ve yönetimi için düzenli olarak çevresel amaçlı bütçe ayırması ve maliyetlerini planlanması gerektiğini açıklamışlardır. Yıldıztekin İhsan (2009), Sürdürülebilir Kalkınmada Çevre Muhasebesinin Etkileri isimli çalışmasında, gider türlerine göre kayıtlanmış çevresel maliyetlerin işlevlerine göre maliyetlere ve dönem giderlerine yansıtılması gerektiği, çevresel muhasebeyi destekleyen fiyat indekslerinin oluşturulması gerektiği ve çevresel yatırım kararları alınırken çevresel maliyetlerin hesaplanması gerektiğini ifade etmiştir. Cihangir vd. (2006), çevreye duyarlı üretim teknolojileri kullanan ve bu teknolojilerin getirdiği ilave maliyetlere katlanarak üretimde bulunan işletmelerin karşılaştıkları sorunları ve bunların giderilmesine yönelik neler yapılabileceğini çalışmalarında tartışmışlardır. Korukoğlu (2011), İşletmelerde Çevre Muhasebesi: İzmir İli Uygulaması adlı eserinde işletmelerde çevresel maliyet bilgisine sahip olmanın daha çok atık yönetimi, üretim süreci tasarımı ve çevresel düzenleme stratejisi karar süreçlerini etkilediğini saptamıştır. İşletmeler çevresel amaçlarını elde etmek, çevresel giderlerini azaltmak, gelir artışı ve çevresel verimlerini artırmak için araştırmalar yapmak durumundadır. Bunun için ise çevresel maliyetlerini oluşturan çevresel faaliyetlerini önceden belirlemeye, ölçmeye ve ortaya koymaya ihtiyaçları vardır (Dimitrios, 2009: 3). Bu durum Tablo 1 de Çevre Maliyetleri Olası
423 Yeşil Muhasebe Açısından Çevreye Duyarlı Olan ve Olmayan Üretim İşletmelerinin Karşılaştırılması Sınıflandırma Tablosu şeklinde maliyet türlerinin zorluk ve kolaylık derecesine göre sıralaması verilmiştir. Tablo 1. Çevre maliyetleri olası sınıflandırma tablosu ÖNLEME MALİYETLERİ BELGELEME ZORLUK DERECESİ Çevre Planlaması Emisyon Ölçüm Cihazları Çevreye Zararsız Ürün Tasarım ve Geliştirme Çevreye Zararsız Ambalaj Geliştirme Çevresel Eğitim Çevre Mühendislik Hizmetleri Çevre Güvenliği Çevre El Kitabının Hazırlanması Atık Kontrolü Atıkların Arıtımı Çevre Özellikli İlk Madde Malzeme Maliyeti Diğer Önleme Maliyetleri KULLANMA MALİYETLERİ BELGELEME ZORLUK DERECESİ Hava Kullanma Maliyeti Doğalgaz Kullanma Maliyeti Petrol Kullanma Maliyeti Suyu Kullanma Maliyeti Enerji Kullanma Maliyeti Toprağı Kullanma Maliyeti ZARAR MALİYETLERİ BELGELEME ZORLUK DERECESİ Havayı Kirletme Maliyeti Suyu Kirletme Maliyeti Toprağı Kirletme Maliyeti Cezalar ve Tazminat Maliyetleri Çevre Temizleme Kefalet ve Garanti Maliyetleri Satış Azalmaları Diğer Zarar Maliyetleri / Kaynak: Ergin ve Okutmuş, 2007, s.152. Çevresel maliyetleri yaratan faktörleri anlamak ve tanıtmak işletmeler için önemlidir. Çevresel maliyetleri, geleneksel maliyet muhasebesinde tanımlamak ve ölçmek zor olduğundan genel üretim giderleri içine alınmaktadır. Bu maliyetlerin oluşmasına neden olan mamul maliyeti, üretim süreci ve faaliyetlere uygun olarak, bu giderlerin dağıtılmasıyla hesaplanmaktadır (Dimitrios, 2009: 4). Çevresel maliyetler oluşum biçimlerine göre de farklılık gösterebilmektedirler. Bazı çevresel maliyetler çevreyi koruma amacına yönelik gerçekleştirilen faaliyetlerin sonucunda oluşurken, bazıları da çevresel kaynaklardaki kullanımların sonucunda ortaya çıkabilmektedir. Buradan hareketle çevre boyutunda çevresel maliyetleri; azaltma maliyetleri, kullanma maliyetleri, zarar maliyetleri olarak üç temel grupta toplamak mümkündür (Lutz ve Munasingle, 2011: 47).
Erdem Kürklü 424 Tablo 2. Çevresel maliyetlerin dağılımı Azaltma Maliyetleri Kullanma Maliyetleri Zarar Maliyetleri Çevre Planlaması Süreç Kontrol Emisyon Cihazları Zararsız Ürün Geliştirme Geri Dönüşüm Tasarım Çevresel Eğitim Çevre Raporları Çevre Yönetim Sistemi Hava Maliyeti Su Maliyeti Toprak Maliyeti Görüntü Maliyeti Doğal Gaz Maliyeti Petrol Maliyeti Kömür Maliyeti Enerji Maliyeti Hava Kirliliği Su Kirliliği Görüntü Kirliliği Cezalar ve Tazminatlar Çevre Temizleme Şikâyet Araştırmaları Kefalet ve Garanti Hizmeti Kaynak: Aymaz, 2009, s.58. Çoğu zaman, bu tür maliyetler toplu olarak genel üretim maliyetlerine ya da genel yönetim giderlerine aktarılmakta ve oradan dağıtılmaktadırlar. Bu maliyetler kısmen ölçülebilir maliyetlerdir. Ancak bunların mamul, hizmet ya da faaliyetlere tahsisi oldukça güçtür (Esmeray ve Tanç, 2009: 246). 2. Yöntem Tablo 3. Ölçüm bakımından bazı çevresel maliyetler Ölçüm lığı Maliyet Türü Örnekler Daha Bir Ölçüm İçsel/Özel Geleneksel Sermaye Teçhizatı Hammadde İşçilik Altyapı Hizmetleri Gizli Dışadönük Yasal İhtiyari Sonlandırma Şarta Bağlı Geleceğe Uyum İyileştirme İlişki/Görsel Yükümlülük Kurumsal Görüntü Tedarikçilerle İlişkiler Hissedarlarla İlişkiler Dışsal/Kamusal Daha Bir Ölçüm Toplumsal Çevresel Bozulma Kanuni Olmayan Zararlar Kaynak: Sarkis, Laura ve Presley, 2008, s.754. 2.1. Araştırmanın Amacı, Kapsamı ve Veri Toplama Yöntemi Bugüne kadar çevre muhasebesi ile ilgili çalışmalar genellikle makro anlamda anlam bulmuş ve uygulana gelmiştir. Literatürdeki kaynaklarda çevre muhasebesinin milli düzeydeki uygulamaları yer alırken işletme düzeyinde bir çalışmaya rastlamak neredeyse mümkün olmamıştır. Yine ülkemizde, Avrupa Birliği ve Uluslararası Muhasebe Standartları süreci içerisinde ISO 9000 Kalite ile ISO 14000 Çevre Yönetim ve Denetim Standartlarının Türk Standartları Enstitüsünce Uygulamaya konulması bu sürece verilen önemin bir başka göstergesidir. Bu önemi itibariyle çalışmanın amacı, iki ayrı üretim işletmesinin çevresel maliyetlerini karşılaştırarak hem çevre temelli maliyetlerini gözler önüne sermek hem de çevreye vermiş ya da verecek oldukları zararı kıyaslama fırsatı yakalamaktır.
425 Yeşil Muhasebe Açısından Çevreye Duyarlı Olan ve Olmayan Üretim İşletmelerinin Karşılaştırılması Çevreye duyarlı işletmelerin doğal kaynakları kullanırken gelecekte bu kaynaklara tekrar gereksinim duyacakları göz önüne alırlarsa, ileride katlanmaları gereken bazı zorunlu maliyetlerden bugünden kurtulmuş olacaklardır. Dolayısıyla çalışmada, çevre muhasebesine önem atfeden işletmelerin hem maliyet tasarrufu yapabildiğini hem de hızla tükenen çevresel kaynakların gelecekte de var olabilmesini sağlayacak önlemlerin neler olduğunu göstermek için iki ayrı üretim işletmesinin maliyet bilgileri incelenmiş ve karşılaştırması yapılmıştır. Literatürde yeşil muhasebeye verilmesi gereken önemi karşılaştırmalı olarak sunan çalışmaların eksikliği araştırma açısından problem olarak algılanmıştır. Bu problem çerçevesinde çalışmada elde dilen veriler, doğrudan firma yetkili ve yöneticileri ile yapılan toplantılarla ve ikili görüşmelerle elde edilmiştir. Firmanın stratejik yatırım ve planları çevresel maliyetler açısından incelenerek, oluşabilecek maliyet ve riskler ortaya konulmuştur. Çevresel maliyetlerin tespit ederken karşılaşılan maliyetler, firmamın verdiği bilgiler esas alınmak sureti ile değerlendirmeye alınmıştır. 2.2. Bulgular ve Yorumlar Araştırma kapsamında incelemeye alınan işletmelerden ilki, çevreye duyarlı bir işletme olarak nitelendirilen X Enerji San. Tic. Ltd. Şti. adı altında 01.04.1999 yılında kurulmuş, tarımsal orman atıklarından (talaş, kapak odun, mısır koçanı, mısır sapı, yerfıstığı kabuğu vb.) Pelet Odun üretimi yapan bir işletmedir. Araştırmaya böyle bir işletmenin dahil edilme nedeni; biokütleden odun üretimi yaparak hem katı yakıt olarak kömüre alternatif bir ürün geliştirmesi hem % 100 yenilenebilir bir enerji kaynağı olması hem de çevreye %1 in altında kül bırakarak külünün dahi gübre olarak kullanılabilmesidir. Diğer işletmemiz ise Y Otomotiv Ltd. Şti. adlı 2004 tarihinde faaliyete başlamış, faaliyet konusu Fiberglas Oto Aksesuarları otomotiv kabin imalatı olan, Almanya, İngiltere, Romanya, Ukrayna, İtalya, Avusturalya, Fas başta olmak üzere daha birçok ülkeye ürünlerini havayolu veya denizyolu ile ihraç eden bir işletmedir. İkinci bir üretim işletmesi olarak seçilme nedeni, Doğaya geri dönüşü olmayan zararlı ürünler ürütmesi, Çevre bilincinin oluşturulması noktasında gerekli hassasiyetin öneminden uzak oluşu. Kullandığı ilk madde malzeme ve yardımcı maddelerin çevreye zarar verici petrol ürünleri ile kimya endüstride kullanılan sıvı ve uçucu maddelerden oluşmasıdır. Uygulamada işletmelerin çevresel maliyetleri incelenirken her iki işletmenin de ölçek olarak KOBİ vasfı taşıması, her iki işletmenin de kapasite olarak karşılaştırılabilir olmasını sağlamıştır. Bu anlamda Tablo 4 de işletmelerin başlangıç yatırım sermayesi tutarları ve Tablo 5 de yıllık işletme giderleri verilmiştir. Tablo 4. Başlangıç Yatırım Sermayesi İhtiyacı Tablosu Yatırım Harcamaları Tutar (TL) Açıklama X ENERJİ 1. Arazi Bedeli 1,100,000 2.Etüd ve Proje i 0.00 İş planı hazırlama danışmanlık ücreti 3.Arazi Düzenlemesi 30,000 4.Bina-İnşaat i 95,000 Tadilat işleri 5.Makine ve Teçhizat i 1,440,000 6.Yardımcı İşletmeler Makine- 535,000
Erdem Kürklü 426 Ekipman i 7.İthalat ve Gümrükleme 0.00 i 8.Taşıma ve Sigorta i 0.00 9.Montaj i 0.00 Yetkili servis tarafından sağlanmıştır. 10.Lisans i 2,500 11.Genel 7,500 Oda kayıt, noter, ruhsat, yazar kasa vb. 12.Beklenmeyen 0.00 13.Diğer 0.00 Toplam Sabit Yatırım 3,210,000 Y OTOMOTİV 1. Arazi Bedeli 740,000 2.Etüd ve Proje i 0.00 İş planı hazırlama danışmanlık ücreti 3.Arazi Düzenlemesi 0.00 4.Bina-İnşaat i 530,000 Tadilat işleri 5.Makine ve Teçhizat i 920,000 6.Yardımcı İşletmeler Makine- 160,000 Ekipman i 7.İthalat ve Gümrükleme 0.00 i 8.Taşıma ve Sigorta i 12,000 9.Montaj i 4,000 10.Lisans i 800 11.Genel 19,000 Oda kayıt, noter, ruhsat, yazar kasa vb. 12.Beklenmeyen 0.00 13.Diğer 6,000 Toplam Sabit Yatırım 2,391,800 Tablo 5. Yıllık İşletme i Tablosu(Çevresel maliyetler hariç) Gider Kalemleri Toplam Harcama Sabit/Değişken Sabit Değişken (TL) X ENERJİ Hammadde(Ağaç talaşımısır 183,000 0/100 0 183,000 sapı-yer fıstık kabuğu) Yardımcı Madde ve İşletme 45,800 0/100 0 45,800 Malzemeleri(Nişasta) Elektrik-Su 29,000 20/80 5,800 23,200 Kira - - - - Yakıt(Pelet Odunu) 23,000 0/100 0 23,000 Bakım-Onarım 9,500 0/100 0 9,500 İşçilik-Personel 120,200 100/0 120,200 0 Amortismanlar 2,750 100/0 2,750 0 Patent-Lisans 500 100/0 500 0 Pazarlama-Satış - - - - Ambalajlama-Paketleme 17,000 0/100 0 17,000 Diğer (Telefon, 1,100 - - - internet, yemek vb.) Toplam 431,850 129,250 301,500 Y OTOMOTİV Hammadde(Plastik-Petrol Türevleri) 130,000 0/100 0 130,000
427 Yeşil Muhasebe Açısından Çevreye Duyarlı Olan ve Olmayan Üretim İşletmelerinin Karşılaştırılması Yardımcı Madde ve İşletme 67,000 0/100 0 67,000 Malzemeleri(Boya- Kimyasallar) Elektrik-Su 9,000 20/80 1,800 7,200 Kira 12,750 100/0 12,750 0 Yakıt - - - - Bakım-Onarım 4,500 0/100 0 4,500 İşçilik-Personel 143,000 100/0 143,000 0 Amortismanlar 2,250 100/0 2,250 0 Patent-Lisans 1,000 100/0 1,000 0 Pazarlama-Satış 9,000 100/0 9,000 0 Boyama-Kalıplama 13,500 0/100 0 13,500 Diğer (Telefon, 2,500 - - - internet, yemek vb.) Toplam 394,500 169,800 222,200 Tablo 5 de her iki işletmenin önce gider türü(sabit-değişken) oranları karşılaştırılmış Tablo 6 da ise yapılan işletmelerle ilgili gider çeşitleri, dağıtım anahtarları ve yıllık çevresel maliyet tutarları karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Tablo 6. Yıllık İşletme i Dağılımı(%) ''X'' Enerji ''Y'' Otomotiv Değişken 70% Sabit 30% Değişken 60% Sabit 40% Tablo 7. Yıllık Çevresel ve Dağıtım Anahtarları Çevresel Gider/Maliyet Türleri (Yıllık-TL) X ENERJİ Çevreye zararsız mamul tasarımı için yapılan harcamalar Dağıtım Anahtarları (DA) Kilo Gram Çevresel eğitim ve geliştirme için yapılan Üretim Miktarı harcamalar(danışmanlık ücreti) 500 Çevre denetimi için yapılan harcamalar Alan(m 2 ) Tehlikeli ve zararlı atık bertarafı(atık su arıtma, atık gaz kontrolü, atık deposu) Hammadde ve Malzeme Maliyeti Çevre raporları(genel test, emisyon, atık analizi) 700 İşçi Sayısı Toplam 1,200 Y OTOMOTİV Çevreye zararsız mamul tasarımı için yapılan harcamalar Kilo Gram Çevresel eğitim ve geliştirme için yapılan Üretim Miktarı harcamalar(danışmanlık ücreti) Çevre denetimi için yapılan harcamalar 1,300 Alan(m 2 ) Tehlikeli ve zararlı atık bertarafı 4,800 Hammadde ve Malzeme Maliyeti Çevre raporları(genel test, emisyon, atık analizi) İşçi Sayısı Toplam 6,100
Erdem Kürklü 428 Bulunan sonuçlara göre, çevreye duyarlı olmayan işletmenin katlandığı çevresel giderler 6,100 TL gibi bir tutara isabet ederken, çevre dostu üretim yapan işletme için ise 1,200 TL gibi bir değere ulaşmıştır. Bu durum, çevreye duyarlı olmayan işletme için yaklaşık 5 katı kadar daha fazla bir meblağa katlanmak zorunda olduğunu göstermektedir. Yine, çevresel giderlerin en önemli kısmının çevreye duyarlı olmayan işletme için zararlı atık bertarafı olduğu belirlenmiştir. Bulunan bu rakamlar işletmelerin katlanmak zorunda oldukları yıllık çevresel gider kalemlerini vermektedir. İşletmelerin üretim sürecinde tehlikeli ve zararlı atıkların depolaması, kontrol edebilmesi ve uzaklaştırması için yapmaları gereken çevresel yatırım maliyetleri ise Tablo 8 de sunulmuştur. Tablo 8. Çevre Yatırım Maliyetleri Tablosu Çevresel Yatırımlar Maliyet(TL) X ENERJİ Toz tutma sistemi 3,400 Hava perdesi - Tehlikeli ve zararlı atık deposu - Tesis içi havalandırma sistemi - Baca gaz yoğunlaştırma ünitesi 3,000 Toplam 6,400 Y OTOMOTİV Toz tutma sistemi 2,200 Hava perdesi 3,300 Tehlikeli ve zararlı atık deposu 19,000 Tesis içi havalandırma sistemi 5,200 Baca gaz yoğunlaştırma ünitesi - Toplam 29,700 Sonuç Bu çalışmada, faaliyet konusu farklı küçük ve orta ölçekli iki ayrı üretim işletmesinin çevresel maliyetlerinin analiz ve karşılaştırması yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda çevre maliyetlerinin yeşil üretim sistemi uygulamayan işletmeye ek mali yükler getirdiği, özellikle atıkların bertarafı ve kontrolü konusunda işletmenin bireysel önlemler yerine toplu çözümler(sanayi bölgeleri, kooperatifler vb.) getirmesinin daha ekonomik bir çözüm yolu olarak gözüktüğü ve çevresel yatırımları desteklemek adına Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı kapsamında devletin yetkili kurumlarınca teşvik ve primlerle çevreye duyarlı üretim sistemi uygulayan işletmelere mali destek sağlanmasının da yeşil muhasebenin yaygınlaştırılması ve uygulamaya geçirilmesinde alternatif bir çözüm yolu olduğu ispatlanmıştır. Uygulama açısından her iki işletmenin de KOBİ niteliğinde olması nedeniyle çevresel giderlerin toplam giderler içerisindeki payı çok büyük görünmese de işletme kapasitesi büyüdükçe çevresel maliyetler yıllık giderlerde işletmenin ve ürettiği mamullerinin türüne göre değişen oranlarda artışa neden olacaktır. Bu anlamda yetkili kurum ve kuruluşların, işletmeleri çevresel faaliyetlerini raporlama ve mali tablolarında çevresel unsurları belirtme konusunda zorlayacak yasal zemini oluşturmaları da sorunun çözümüne yönelik bir başka çözüm yoludur.
429 Yeşil Muhasebe Açısından Çevreye Duyarlı Olan ve Olmayan Üretim İşletmelerinin Karşılaştırılması KAYNAKLAR ASLANERTİK, B. ÖZGEN, I. (2007) Otel İşletmelerinde Çevresel Muhasebe, İşleteme Fakülte Dergisi, Cilt:8, Sayı:2. AYMAZ, R. (2009) Isparta Antalya Burdur Üretim İşletmelerinin Çevre Konularına ve Çevre Muhasebesine Yaklaşımlarına İlişkin Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Isparta. BAKKAL, A. (2014) Çevre Muhasebesi Uygulamalarının Bilecik İşletmelerinde Uygulanması Üzerine Bir Çalışma, Yüksek Lisans Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Bilecik. BEBBİNGTON, J. GRAY, R. DİANA, W. (2008) Accounting for the Environment, Founded by the Chartered Association of Certified Accountants, London. CİHANGİR, M., KÜÇÜK, F. Ve TÜRKAL, H. (2006) Çevreye Duyarlı Üretim Sistemi Uygulayan İşletmelerde Sistemin Getirdiği İlave Maliyetlerle Bu Maliyetlerin Ürünlere Yüklenilmesinde Karşılaşılan Sorunların Çözümüne Yönelik Bir Değerlendirme, Akademik Bakış Sosyal Bilimler E-Dergisi, 9:130-137. COŞKUN, A. ve KARACA, N. (2008) KOBİ lerde Çevresel Maliyetlerin Sınıflandırılmasına Yönelik Bir Öneri: Metal İşleme Sektöründen Bir Uygulama, Ekoloji 18, 69:59-65. ÇALIŞ, Y. E. (2013) Çevresel Maliyetlerin Muhasebeleştirilmesi Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:34, Sayı:1, s.175-190. DE BEER, P. and FRİEND, F. (2006) Environmental Accounting: A Management Tool For Enhancing Corporate Environmental And Economic Performance, Ecological Economics, 58(3): 548-560. DİMİTRİOS, G. TAHİNAKİS, P. (2009) Green Accounting As An Information System, University of Macedonia. ERGİN, H. OKUTMUŞ, E. (2007) Çevre Muhasebesi: Çevre Maliyetleri ve Çevre Raporlaması, Yönetim Bilimler Dergisi, Journal of Administrative Sciences, Cilt:5, Sayı:1. ESMERAY, M. TANÇ, Ş. G. (2009) Çevresel Maliyetlerin Mamullere Yüklenmesinde Kullanılan Dağıtım Anahtarlarının Seçiminde Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve Bir Uygulama Süleyman Demirel Üniversitesi, iktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:14, Sayı:2, s.241-260. GALE, R. J. P. & STOKOE, P. K. (2006) Environmental Cost Accounting and Business Strategy http://www.ecological-economics.org/pages/environmental- _cost_accounting.pdf. GAUTAM, H. C. (2010) Ulusal Düzeyde ve Firma Düzeyinde Çevre Muhasebesi, (Çev: Mehmet Özbirecikli), Mufad, Sayı:4.
Erdem Kürklü 430 KIRLIOĞLU, H. FİDAN, E. (2009) Atık Yönetimi ve Muhasebesi Sakarya daki İşletmeler Üzerine Bir Araştırma Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt:4, Sayı:2. KORUKOĞLU, A. (2011) İşletmelerde Çevre Muhasebesi: İzmir İli Uygulaması, Ege Akademik Bakış, Cilt:11, Sayı:1. KURŞUNEL, F. BÜYÜKŞALVARCI, A. ALKAN, A. T. (2006) Muhasebe Meslek Mensuplarının Çevre Muhasebesi Hakkındaki Görüşleri: Konya İli Üzerinde Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi, İİBF Dergisi, Sayı:11, Yıl:9, Aralık. LUTZ, E. MUNASİNGLE, M. (2011) Accounting for the Environment. Finance & Development, Environment Department Working Papers, World Bank, Washington D.C. March. MEMİŞ, Ü. M. (2009) İşletme Yönetim Aracı Olarak Çevresel Muhasebe, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt:13, Sayı:1. PRAMANİK, A. K. SHİL, N. C. DAS, B. (2008) Enviromental Accounting and Reporting whit Special Referance to India, MPRA Paper No. 7712. SARKİS, J. LAURA, M. PRESLEY A. (2008) An Activity Based Management Methodology for Evaluating Business Processes for Environmental Sustainability, Business Process Management Journal, 12(6), p. 751-769. SCHALTEGGER, S. ve BURRİTT, R. (2000) Contemporary Environmental Accounting: Issues, Concepts and Practice, U.K., Greenleaf Publishing Limited. TUĞLU, U. (2010) Çevre Muhasebesi ve Alanya daki Bir Konaklama İşletmesinde Uygulanması. Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı, Antalya. YILDIZTEKİN, İ. (2009) Sürdürülebilir Kalkınmada Çevre Muhasebesinin Etkileri, Atatürk Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1): 367-390.