İNTERN ARAŞTIRMALARI SERİSİ 2014 Kcaeli Üniversitesi Uygulama ve Araştırma Hastanesi 2013 Yılı Ölüm İstatistiklerinin Değerlendirilmesi Kcaeli ili Derince İlçesindeki TSM Bölgesindeki Sn Beş Yıl İçinde Dğum Yapan Kadınların Dğum Öncesi Bakımlarının Değerlendirilmesi Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Sn Sınıf Öğrencilerinin Eğitimlerini Değerlendirmesi Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesinde Çalışanların Sigara İçme Durumu Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Olağandışı Durumlardaki Risk Algısı Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Labratuvar Çalışanlarında İş Kazaları Araştırması
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI İNTERN ARAŞTIRMALARI SERİSİ KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA HASTANESİ 2013 YILI ÖLÜM İSTATİSTİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 2014 YILI HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI OCAK- ŞUBAT İNTERN GRUBU ARAŞTIRMASI İnt. Dr. Büşra Nur Değirmen İnt. Dr. Efe Bsnalı İnt. Dr. Ayça Arslan İnt. Dr. Müge Tygar İnt. Dr. Gül Ceren Kulak İnt. Dr. Çağla Kç İnt. Dr. Anıl Ergen İnt. Dr. Yusuf Can Elmas İnt. Dr. Emir Kılınç İnt. Dr. Mehmet Can Bstancı İnt. Dr. Çağlayan Ateş İnt. Dr. Dilara Kvancı İnt. Dr. Sebla Güneş İnt. Dr. Feyza Karabstan İnt. Dr. Özge Çetinarslan İnt. Dr. Nejla Karigin İnt. Dr. Halime Usta İnt. Dr. Abdullah Yahya Heybeci İnt. Dr. Murat Akbulak İnt. Dr. Faruk Şimşek İnt. Dr. Anar Alizade İnt. Dr. Hüseyin Öztürk İnt. Dr. Metin Gürkan Danışmanlar: Dr. Seval Çker Dç Dr. Çiğdem Çağlayan - ŞUBAT 2014 KOCAELİ -
ÖZET Sağlık sistemlerinde ihtiyaç tespiti, hizmet planlanması ve finansmanı, hizmetin etkisinin değerlendirilmesi, beklenen yaşam süresinin hesaplanabilmesi, yerleşim yerleri, bölgeler ve ülkeler arası karşılaştırmalar için ölümlerle ilgili bilgiye gereksinim vardır. Ölüm belgeleri, tarihsel larak hem hukuki, hem de halk sağlığı belgeleridir. Bu önemli özellikleri nedeniyle, bir bölgede lan ölümler hakkında zamanında, dğru, tam ve kapsamlı veri elde etmek zrunluluğu vardır. Bu araştırma Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 yılında meydana gelen ölümlerin istatistiksel açıdan değerlendirilmesi ve hastane hizmetlerinin planlanmasına katkı sunmaktır. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesinde 2013 yılı içinde tplam 647 ölüm meydana gelmiştir. Ölümlerin cinsiyete göre dağılımına bakıldığında erkeklerin daha fazla lduğu görülmektedir. Ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde en fazla 65 ve üzeri yaş grubunda görülür. En yüksek mrtalite hızı yğun bakım ünitelerinde görülmektedir. Ölüm nedenleri arasında birinci sırada kanserler, ikinci sırada KVS hastalıkları bulunmaktadır. Hastanemizin mrtalite ranı binde 21,37 lup geçen sene bu ran 22,41 larak tespit edilmiştir. Frmların yasal prsedüre uygun ve tam larak dldurulması ile ölüm nedenlerinin saptanabilmesi sağlık hizmetlerinin planlanması açısından yönlendirici lacaktır. Anahtar Kelimeler: Ölüm istatistikleri, mrtalite ranı, ölüm nedeni H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 1
1. GİRİŞ Bir ülkenin sağlık alanında tplanan istatistiksel veriler ve bunlardan elde edilen bjektif göstergeler, tplumların sağlık düzeyinin saptanması, önceliklerin belirlenmesi, sağlık hizmetlerinin planlanması, hizmet sunumunun başarılı lup lmadığının değerlendirilmesi ve karşılaştırma yapılması için önemlidir. 1 Sağlık sistemlerinde ihtiyaç tespiti, hizmet planlanması ve finansmanı, hizmetin etkisinin değerlendirilmesi, beklenen yaşam süresinin hesaplanabilmesi, yerleşim yerleri, bölgeler ve ülkeler arası karşılaştırmalar için ölümlerle ilgili bilgiye gereksinim vardır. 2 Ölüm belgeleri, tarihsel larak hem hukuki, hem de halk sağlığı belgeleridir. Bu önemli özellikleri nedeniyle, bir bölgede lan ölümler hakkında zamanında, dğru, tam ve kapsamlı veri elde etmek zrunluluğu vardır. Bir sağlık yöneticisi, ancak, bölgesinde lan ölümleri sayı ve nitelik yönünden bilme şansına sahip lduğunda, yapacağı planlama ve yürütme hizmetlerinde başarı şansına sahip lacaktır. Ülkemizde ölümle ilgili iş ve işlemler, "Mezarlık Yerlerinin İnşaası ile Cenaze Nakil ve Defin İşlemleri Hakkında Yönetmelik" çerçevesinde ilgili kurumlarca yürütülmektedir. Bu yönetmeliğe istinaden düzenlenen ölüm belgesi (gömme izin belgesi) ve diğer belgeler manuel larak dldurulmakta, daha snra istatistiki değerlendirme için elektrnik rtama aktarılmaktadır. 3 Ölüm istatistiklerinin eksiksiz, hızlı ve daha kaliteli şekilde derlenmesi için; Sağlık Bakanlığı, Nüfus ve Vatandaşlık işleri Genel Müdürlüğü ve Türkiye İstatistik Kurumu ile veri alışverişi sağlayabilen, genişlemeye müsait, tek veri tabanında ve kurumsal hiyerarşik yapıda yönetilebilen bir yazılıma ihtiyaç duyulmuştur. Bu amaçla ülkemizde ölen kişilere ait bilgilerin elektrnik rtama aktarılmasını sağlayacak "Ölüm bildirim Sistemi (ÖBS) yazılım prgramı geliştirilmiştir. Yazılım www.bs.gv.tr adresinde hizmete sunulmuş lup 01.01.2013 tarihinden itibaren ülke genelinde kullanılmaya başlanmıştır. 4 1.1. Sistemin İşleyişi: 1. Ölüm, sağlık kurumlarında gerçekleşmiş ise ölümle ilgili bilgiler, kurumdaki hekim tarafından ÖBS ye kaydedilir. Ölen kişi için düzenlenen ölüm belgesinin üç nüsha halinde çıktısı sistemden alınır ve imzalanır. İki nüshası ölenin yakınlarına verilir, bir nüshası Halk Sağlığı Müdürlüğü ne gönderilir. 2. Ölüm, sağlık kurumları dışında gerçekleşmiş ise, ölüm belgesi düzenleme işlemleri belediye hekimleri tarafından yapılmaktadır. Bu görev belediye hekimleri tarafından karşılanamıyrsa mesai saatleri içinde ölüm belgesi ile ilgili işlemler; öncelikle tplum sağlık merkezi hekimi, yksa aile hekimi tarafından düzenlenir. Mesai saatleri dışında ölüm belgesi düzenleme ile ilgili işlemler yapmak üzere Halk Sağlığı Müdürlüklerince tplum sağlık merkezleri ve aile sağlığı merkezlerindeki hekimleri kapsamak üzere nöbet listeleri hazırlanır. Bölgenin özelliğine göre, ihtiyaç duyulduğunda hekim ile birlikte hekim dışı sağlık persneli için de müdürlükçe nöbet listesi luşturulabilir. Halk Sağlığı Müdürlükleri ve belediyeler, nöbet tutan kendi persneli için nöbet süresince kullanılmak üzere internete her yerde bağlanabilen bilgisayar, gerekli belgelerin çıktısını alabilecek bir yazıcı ve şförlü araç bulundurur. 3. Ölüm belgesinin teknik kntrlü ve naylanması; -Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından, ICD-10 kdlamaları ve ölüm nedenleri belgelenmesine dair eğitim almış en az bir hekim görevlendirilerek ölüm belgelerinin kntrlü sağlanır. -Gerektiğinde ölüm belgesi, eksik bilgilerin düzeltilmesi için kaydı yapan hekime iade edilir. İade edilen kayıt, belgeyi dlduran hekim tarafından en geç bir iş günü içinde düzeltilerek güncellenmelidir. -Kntrlü yapılmış ve usulüne uygun dldurulmuş belgeler ÖBS üzerinden kaydedilerek TÜİK e iletilir. - Halk Sağlığı Müdürlüğü ne iletilen imzalı ölüm belgeleri de düzenli aralıklarla Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi2ne (MERNİS) gönderilir. Hastanemizde, ölümün meydana geldiği serviste görevli dktr tarafından dldurulan Ölüm İstatistik Frmu ya da Ölüm Belgesi ile istatistik birimi tarafından hazırlanan MERNİS Ölüm Tutanağı başhekimlikçe naylanmaktadır. Türkiye'deki ölümlerle ilgili birincil veri kaynakları Türkiye İstatistik Kurumu'ndan (TÜİK) elde edilen il ve ilçe ölüm istatistikleridir. Ölüm hakkındaki bilgilerin tplanmasına 1931 yılında başlanmış ve 1949 yılı snuna kadar nüfusu en fazla lan 25 il merkezi, 1950-1957 yılları arasında bütün il merkezleri kapsanmıştır. 1982 yılından itibaren bucak ve köylerde meydana gelen ölümler hakkındaki bilgiler de H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 2
tplanmaya başlanmış ise de bu yerleşim birimlerinden gelen verilerin çk eksik lması nedeniyle henüz genel değerlendirmeye skulmamışlardır. Bu nedenle de Türkiye'de, ölümlere ilişkin il ve ilçe merkezlerinden daha küçük yerleşim birimlerini de kapsayan tüm Türkiye'yi temsil yeteneğinde, sürveyans bilgisi bulunmamaktadır. TÜİK yalnızca il ve ilçe merkezlerinde meydana gelen ölümler hakkındaki bilgileri tplayabilmektedir. 1.2. Araştırmanın Amacı: Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 yılında meydana gelen ölümlerin istatistiksel açıdan değerlendirilmesi ve hastane hizmetlerinin planlanmasına katkı sunmaktır. 2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Yeri Araştırma Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde yapılmıştır. 2.2. Araştırma Evreni Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi, yatak kapasitesi 697 lup ve 50 si yğun bakıma aittir. 28 servis, 1 yğun bakım ünitesi, 1 yanık ünitesi, 1 acil servis ünitesi lmak üzere tplam 31 birimden luşmaktadır. TUİK 2012 verilerine göre ülkemizdeki hastanelerin tplam yatak kapasitesi 200.072 ve üniversite hastanelerinin yatak kapasitesi 35.150 dir. Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi ülkemizdeki üniversite hastanelerine ait tplam yatak kapasitesinin % 1,98 ini luşturmaktadır. 2013 yılında çeşitli servislere 31.202 hasta yatırılmıştır. 2.3. Araştırmanın Tipi Araştırma tanımlayıcı nitelikte bir çalışmadır. 2.4. Veri Tplama Araçları Araştırmada hastane arşivinden alınan ölüm kayıtları incelenmiştir. Bu çalışma kapsamında 647 ölüm rapru incelenmiştir. Bu veriler hastane kayıt sisteminden (HUY) elde edilmiştir. 2.5. Araştırmanın Değişkenleri Araştırmada veriler; yaş grubu, cinsiyet, ölüm nedeni, ölümlerin gerçekleştiği aylar, yatış süreleri, günlük vardiyalar, mrtalite hızları ve servislere göre gruplandırıldı. Ölüm nedeni; hastaneye başvuru ve ölüm nedenlerinin gruplandırılmasında İnternatinal Classificatin f Diseases (ICD-10) hastalık sınıflandırılması kullanılmıştır. Birçk ülkede uzun yıllardan beri kullanılmakta lan bir hastalık sınıflama sistemi lan ICD-10 hastalıkları 21 başlık altında tplamıştır. Bu 21 başlık, kanserler, enfeksiyn hastalıkları, benign neplaziler, kardiyvasküler hastalıklar, slunum sistemi hastalıkları, GİS hastalıkları, böbrek ve üriner sistem hastalıkları, yenidğan ve knjenital hastalıklar ve diğerleri şeklinde gruplandırılmıştır. Servislere göre; Acil Servis, Dahili Servisler, Cerrahi Servisler, Genel Yğun Bakım, Çcuk Hastalıkları, (Yenidğan, Çcuk Acil, Çcuk Cerrahi buna dahildir), Çcuk Yğun Bakım, Çcuk Cerrahisi Yğun Bakım, Krner Yğun Bakım, KVC Yğun Bakım, Hematlji- Onklji Servisi larak irdelenmiştir. Vardiyalara göre dağılımı (00:01-08:00), (08:01-16:00), (16:01-24:00) saat aralıkları şeklinde sınıflandırılmıştır. Yatış sürelerine göre dağılımı (0-1gün), (1-2gün), (2-7gün), (8 gün ve üzeri) şeklinde sınıflandırılmıştır. Ölümlerin yaşa göre dağılımı (0-1yaş), (2-14yaş), (15-64yaş), (65 yaş ve üzeri) şeklinde sınıflandırılmıştır. 2.6. Araştırmanın Uygulanması Araştırma 18 19 Şubat 2014 tarihlerinde, 6. sınıf Ocak Şubat Halk Sağlığı Staj Grubu öğrencileri tarafından yapılmıştır. 2.7. Araştırmanın Analizi H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 3
Veriler SPSS 13.0 istatistik paket prgramı kapsamında bilgisayara yüklenmiştir. Ölüm nedenleri 2013 yılı içerisinde ölen 647 kişinin girilen hastalık tanıları üzerinden 9 başlık larak gruplandırılmış lup cinsiyet, yaş ve servis dağılımına göre tabllaştırılmıştır. Bu tabllarda ranların karşılaştırılmasında ki-kare testi uygulanmıştır. Mrtalite hızı, 2013 yılında hastanede ölenlerin sayısı / 2013 yılında hastaneye yatan hasta sayısı x 100 frmülüne göre hesaplandı. Araştırmamızda veri kaynağı larak başhekimlik tarafından verilen Excel veri tabanı kullanıldı. 2.8. Araştırmanın Kısıtlılıkları Öncelikle veriler başhekimlikten bilgisayar rtamında liste halinde geldiği için ölüm kayıtları birebir incelenemedi. Bu nedenle değişkenler bize gelen verilerle kısıtlı kaldı. Ölümlerin bir kaçının yaşı ve tanısının girilmemiş lması, verilerin değerlendirilmesinde eksikliklere neden lacağı için analizlere dahil edilmedi. Acil servis ölüm ranlarına bakarken, gelen her hastanın kayıtlarının tutulmaması, gerçek ölüm ranlarını yansıtmamaktadır. Zaman kısıtlılığı nedeniyle ölüm frmları yanlış ya da başka bir tanı ile dldurulmuş labileceği için araştırmada kısıtlılıklara neden ldu. 2.9. Araştırmanın İzni KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi Başhekimliği nden yazılı larak izin alınmıştır. 3. BULGULAR KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesinde 2013 yılı içinde tplam 647 ölüm meydana gelmiştir. Ölümlerin cinsiyete göre dağılımına bakıldığında erkeklerin daha fazla lduğu görülmektedir. Tabl 1 de ölümlerin cinsiyete göre dağılımı gösterilmiştir. Tabl-1. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Cinsiyete Göre Dağılımı Cinsiyet Ölüm Yüzde(%) Erkek 386 59,7 Kadın 261 40,3 Tplam 647 100,0 Ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde en fazla 65 ve üzeri yaş grubunda görülürken, bunu 15-65 yaş grubu izlemektedir (Tabl-2). Tabl-2. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Yaşa Göre Dağılımı Yaş Grubu Ölüm Yüzde(%) 0-1 73 11,3 2-14 30 4,6 15-65 256 39,6 65 Ve Üzeri 288 44,5 Tplam 647 100,0 Ölümlerin hastaneden yatılan servislere göre dağılımı ve yatan hasta sayılarına göre hesaplanan mrtalite hızlarına baktığımızda en düşük mrtalite hızı cerrahi bölümlerde görülürken en yüksek mrtalite hızı yğun bakım ünitelerinde görülmektedir. Yğun bakımlar içerisinde ölüm ranı en çk lan ise genel yğun bakım ünitesidir (Tabl-3). H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 4
Tabl-3. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Bölümlere Göre Dağılımı ve Mrtalite Hızı Bölüm Ölüm Sayısı Yüzde(%) Yatan Hasta Sayısı Mrtalite Oranı(%) Cerrahi Bölümler 32 4,9 16609 1,9 Dahili Bölümler 94 14,5 8305 1,1 Hematlji + Onklji 137 21,2 1520 9,0 Acil 51 7,9 Hesaplanamadı Çcuk Hastalıkları 51 7,9 2320 2,2 Yğun Bakım 261 40,3 1895 13,7 Çcuk YBÜ 45 7,0 204 2,2 Çcuk Cerrahisi YBÜ 0 0 13 0 Yenidğan YBÜ 0 0 0 0 Genel YBÜ 134 20,7 369 36,3 KVC YBÜ 22 3,4 377 5,8 Krner YBÜ 81 12,5 932 8,7 TOPLAM 647 100,0 31202 2,1 Tabl-4. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Aylara Göre Dağılımı Ay Sayı Yüzde (%) Ocak 61 9,4 Şubat 67 10,4 Mart 65 10,0 Nisan 48 7,4 Mayıs 47 7,3 Haziran 66 10,2 Temmuz 44 6,8 Ağusts 57 8,8 Eylül 47 7,3 Ekim 56 8,7 Kasım 45 7,0 Aralık 44 6,8 TOPLAM 647 100,0 Aylara göre dağılımda belirgin fark görülmemekle birlikte, ölümlerin en çk lduğu dönem yılın ilk aylarıdır (Tabl-4). H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 5
İlk 2 gün lan ölümlerde kardiyvasküler sistem hastalıkları ve kanserler ilk sıradadır. Kanser hastalarının hastanede kalma süresi arttıkça ölüm sıklığı artmıştır (Tabl-5). Tabl-5. KOÜ Araştırma Uygulama Hastanesinde 2013 Yılında Meydana Gelen Ölüm Nedenlerinin Hastanede Yatış Süresine Göre Dağılımı Ölüm nedenleri 01 gün % 1-2 Gün % 2-7 Gün % 8 Gün ve Üzeri % Tplam % Kanserler 31 27,7 47 35,6 67 42,4 109 44,9 254 100,0 Benign neplazmlar 1 0,9 1 0,8 0 0 8 3,3 10 100,0 Kardiyvasküler sistem hastalıkları Enfeksiyn hastalıkları Slunum sistemi hastalıkları 43 38,4 36 27,3 34 21,5 51 21,0 164 100,0 2 1,8 4 3,0 7 4,4 6 2,5 19 100,0 4 3,6 8 6,1 4 2,5 20 8,2 36 100,0 GİS hastalıkları 3 2,7 7 5,3 9 5,7 8 3,3 27 100,0 Böbrek ve üriner sistem hastalıkları Yenidğan ve knjenital hastalıklar 3 2,7 4 3,0 8 5,1 9 3,7 24 100,0 6 5,4 14 10,6 14 8,9 12 4,9 46 100,0 Diğer 19 17,0 11 8,3 15 9,5 20 8,2 65 100,0 Tplam 112 100,0 132 100,0 158 100,0 243 100,0 645 100,0 Ölümlerin önemli bir kısmı 08.01-16.00 vardiyasında görülmüştür. 00.01-08.00 vardiyasında ölüm ranı en düşüktür (Tabl-6). Tabl-6. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Günlük Vardiyalara Göre Dağılımı Vardiya Sayı Yüzde(%) 00:01-08:00 185 28,6 08:01-16:00 250 38,6 16:01-24:00 211 32,6 Eksik Veri 1 0,2 Tplam 647 100,0 Ölüm nedenleri arasında birinci sırada kanserler, ikinci sırada KVS hastalıkları bulunmaktadır (Tabl-7). H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 6
Tabl-7. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Nedenlerine Göre Dağılımı Ölüm Nedenleri Ölüm Sayısı Yüzde(%) Kanserler 254 39,3 Benign Neplazmlar 10 1,5 Kardiyvasküler Sistem Hastalıkları 164 25,3 Enfeksiyn Hastalıkları 19 2,9 Slunum Sistemi Hastalıkları 36 5,6 GİS Hastalıkları 28 4,3 GÜS Hastalıkları 25 3,9 Yenidğan ve Knjenital Hastalıklar 46 7,1 Diğer 65 10,0 Tplam 647 100,0 Kanserlerden, KVS hastalıklardan kaynaklanan ölümlerde erkek cinsiyet ranı belirgin yüksektir. Diğer nedenlerden kaynaklanan ölümlerde ranlar birbirine ldukça yakındır (Tabl-8). Tabl-8. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Nedenlerine ve Cinsiyete Göre Dağılımı Ölüm Nedenleri Erkek Yüzde(%) Kadın Yüzde(%) Tplam Yüzde (%) Kanserler 166 65,4 88 34,6 254 39,3 Benign Neplazmlar 4 40,0 6 60,0 10 1,5 Kardiyvasküler Sistem Hastalıkları 100 61,0 64 39,0 164 25,3 Enfeksiyn Hastalıkları 11 57,9 8 42,1 19 2,9 Slunum Sistemi Hastalıkları 20 55,6 16 44,4 36 5,6 GİS Hastalıkları 13 46,4 15 53,6 28 4,3 GÜS Hastalıkları 12 48,0 13 52,0 25 3,9 Yenidğan ve Knjenital Hastalıklar 24 52,2 22 47,8 46 7,1 Diğer 36 55,4 29 44,6 65 10,0 Tplam 386 59,7 261 40,3 647 100,0 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 7
Kanserlerden kaynaklanan ölümler en sık 15-64 yaş arası grupta görülmektedir. KVS hastalıkları, enfeksiyn hastalıkları, slunum sistemi ve üriner sistem hastalıklarından kaynaklanan ölümler 65 yaş ve üzeri grupta baskındır (Tabl-9). Tabl-9. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Nedenlerine ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Ölüm Nedenleri 0-1 Yaş Yüzde (%) 1-14 Yaş Yüzde (%) 15-64 Yaş Yüzde (%) 65 Yaş Ve Üzeri Yüzde (%) Tplam Yüzde (%) Kanserler 0 0 14 5,5 137 53,9 103 40,6 254 100,0 Benign neplazmlar 0 0 1 10,0 5 50,0 4 40,0 10 100,0 Kardiyvasküler sistem hastalıkları Enfeksiyn hastalıkları Slunum sistemi hastalıkları 9 5,5 3 1,8 63 38,4 89 54,3 164 100,0 2 10,5 0 0 3 15,8 14 73,7 19 100,0 9 25,0 4 11,1 5 13,9 18 50,0 36 100,0 GİS hastalıkları 1 3,6 0 0 14 50,0 13 46,4 28 100,0 GÜS hastalıkları 1 4,0 0 0 7 28,0 17 68,0 25 100,0 Yenidğan ve knjenital hastalıklar 41 89,1 5 10,9 0 0 0 0 46 100,0 Diğer 10 15,4 3 4,6 22 33,8 30 46,2 65 100,0 Tplam 73 11,3 30 4,6 256 39,6 288 44,5 647 100,0 TARTIŞMA Bireylerin sağlıkları ile ilgili çeşitli bilgileri yaşamları byunca sağlık kurumlarınca tplanmakta ve bunlar kayıt frmlarına kaydedilmektedir. Böylelikle tplumun sağlık srunları ve bu srunlardaki değişiklikler saptanabilmektedir. Bunlar arasında ölüm istatistikleri, bir ülkenin sağlık hizmetlerinin kalitesi ve yaygınlığı hakkında bilgi vermekte ve ülkeler arasında sağlık hizmetlerinin kalitesinin karşılaştırılması imkanını sağlamaktadır. Sağlık bakanlığı 2012 yıllık raprunda erkek cinsiyette ölümler daha fazla görülmektedir. TÜİK 2012 verilerine göre ise; erkek cinsiyette ölüm ranı %55 kadın cinsiyette %45 lup hastanemizin verileriyle paralellik göstermektedir (Tabl-10). 6 Tabl-10. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2012 Ve 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Cinsiyete Göre Dağılımlarının Karşılaştırılması Cinsiyet 2012 (%) 2013 (%) Kadın 40,1 40,3 Erkek 59,9 59,7 Tplam 100,0 100,0 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 8
Hastanemizin 2013 yılı verilerinde ise ölümlerin %59,9 u erkek cinsiyet lup 2012 yılının verileriyle paralellik göstermektedir (Tabl-11). Kanserlerden, KVS hastalıklardan kaynaklanan ölümlerde erkek cinsiyet ranı belirgin yüksektir. Diğer nedenlerden kaynaklanan ölümlerde ranlar birbirine ldukça yakındır. Sağlık bakanlığı 2012 yıllık raprunda; kanserden kaynaklı ölüm erkeklerde %25,3 kadınlarda %16,9 ranında lup hastanemizdeki verilerle rantısal larak paralellik göstermektedir. Kardiyvasküler hastalıklardan kaynaklanan ölümlerde ise: çalışmamızın verilerinin aksine kadın cinsiyet daha yüksek randa lup %42,21,erkek cinsiyet ise; %34,41 dir. Tabl-11. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2012 ve 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımlarının Karşılaştırılması Yaş Grubu 2012 Ölüm Sayısı 2013 Ölüm Sayısı 2012- Yüzde(%) 2013- Yüzde(%) 0-1 68 73 9,9 11,3 2-14 29 30 4,2 4,6 15-65 292 256 42,6 39,6 65 Ve Üzeri 294 288 42,9 44,5 Eksik Veri 3 0 0,4 0 Tplam 686 647 100,0 100,0 Hastanemizde 0-14 yaş grubu ölüm ranları %15,9 larak TÜİK 2012(%6) verilerinin 2 katından fazladır. Bunun nedeni larak da hastanemizin 3. basamak bir hastane lması ve bundan dlayı riskli gebelerin ve knjenital hastalıklar gibi 3. basamak dışında tedavisi mümkün lmayan hastaların bizim hastanemizde tedavi görmesinden dlayı kaynaklandığı ön görülebilir. Ölümlerin tamamına yakını 15 yaşından snra gerçekleşmiştir. Hastanemizin 2012 verilerine göre ise %85,8 i 15 yaşından snra gerçekleşmiştir.15-64 yaş aralığı ölüm ranları %22 larak belirlenmiştir. Ölenlerin yaş dağılımında hastanemizin 2012 verileriyle karşılaştırdığımızda 0-14 yaş aralığın da %1,7 lik bir artış söz knusu iken 15-64 yaş aralığında ise %20,8 lik bir düşüş saptanmıştır. 65 yaş ve üstü ölümlerde ise %13 lük bir düşüş saptanmıştır. Tabl-12. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2012 ve 2013 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Ölüm Nedenlerine Göre Dağılımlarının Karşılaştırılması Ölüm Nedenleri Ölüm Sayısı Ölüm Sayısı Yüzde(%) Yüzde(%) 2012 2013 2012 2013 Kanserler 261 254 38,0 39,3 Benign Neplazmlar Sınıflandırılmamış 10 Sınıflandırılmamış 1,5 Kardiyvasküler Sistem Hastalıkları 152 164 22,2 25,3 Enfeksiyn Hastalıkları 62 19 9,0 2,9 Slunum Sistemi 40 36 5,5 5,6 Hastalıkları GİS Hastalıkları 4 28 3,5 4,3 GÜS Hastalıkları Sınıflandırılmamış 25 Sınıflandırılmamış 3,9 Yenidğan ve Knjenital Hastalıklar Sınıflandırılmamış 46 Sınıflandırılmamış 7,1 Diğer 134 65 19,5 10,0 Tanı Girilmeyen 10 0 1,5 0 Tplam 686 647 100,0 100,0 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 9
Tabl-13. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2012 ve 2013 yılında meydana gelen ölümlerin, ölüm nedenlerine ve yaş gruplarına göre dağılımlarının karşılaştırılması Ölüm Nedenleri 0-1 Yüzde 1-14 Yüzde 15-64 Yüzde 65 ve Yüzde Tplam Yüzde(%) Yaş (%) Yaş (%) Yaş (%) Üzeri (%) Kanserler-2013 0 0 14 5,5 137 53,9 103 40,6 254 100,0 Kanserler-2012 1 0,4 12 4,6 161 61,7 87 33,3 251 100,0 Benign neplazmlar-2013 Benign neplazmlar-2012 KVS hastalıkları- 2013 0 0 1 10,0 5 50,0 4 40,0 10 100,0 SINIFLANDIRILMAMIŞ 9 5,5 3 1,8 63 38,4 89 54,3 164 100,0 KVS hastalıkları- 7 4,5 3 2,0 45 29,6 97 63,8 152 100,0 2012 Enfeksiyn 2 10,5 0 0 3 15,8 14 73,7 19 100,0 hastalıkları-2013 Enfeksiyn 8 13,1 4 6,6 21 34,4 28 45,9 61 100,0 hastalıkları-2012 Slunum sistemi 9 25,0 4 11,1 5 13,9 18 50,0 36 100,0 hastalıkları-2013 Slunum sistemi 13 32,5 0 0 13 32,5 14 35,0 40 100,0 hastalıkları-2012 GİS hastalıkları- 1 3,6 0 0 14 50,0 13 46,4 28 100,0 2013 GİS hastalıkları- 2 8,7 1 4,3 8 34,8 12 52,2 23 100,0 2012 GÜS hastalıkları- 1 4,0 0 0 7 28,0 17 68,0 25 100,0 2013 GÜS hastalıkları- SINIFLANDIRILMAMIŞ 2012 Yenidğan ve 41 89,1 5 10,9 0 0 0 0 46 100,0 knjenital hastalıklar-2013 Yenidğan ve SINIFLANDIRILMAMIŞ knjenital hastalıklar-2012 Diğer -2013 10 15,4 3 4,6 22 33,8 30 46,2 65 100,0 Diğer -2012 34 25,4 9 6,7 39 29,1 52 38,8 134 100,0 Tanı girilmeyen- 2013 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Tanı girilmeyen- 1 10,0 0 0 5 50,0 4 40,0 10 100,0 2012 TOPLAM-2013 73 11,3 30 4,6 256 39,6 288 44,5 647 100,0 TOPLAM-2012 66 9,7 29 4,3 292 42,9 294 43,2 681 100,0 Kanserlerden kaynaklanan ölümler en sık 15-64 yaş arası grupta görülmektedir. KVS Hastalıkları enfeksiyn hastalıkları, slunum sistemi ve üriner sistem hastalıklarından kaynaklanan ölümler 65 yaş ve üzeri grupta baskındır. Hastanemizde 2013 verilerine göre ölümlerin %43,5 i yğun bakımlarda lmuştur. En çk ölüm ranına sahip yğun bakım ise genel yğun bakımdır. 2012 de ise bu ran %36,3 lup %7,2 lik yükseliş görülmektedir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 10
Tabl-14. KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde 2012 ve 2013 yılında meydana gelen ölümlerin, bölümlere göre dağılımı ve mrtalite hızına göre karşılaştırılması Bölüm Cerrahi Bölümler Dahili Bölümler Hematlji + Onklji Ölüm Sayısı- 2012 Ölüm Sayısı- 2013 Yüzde (%)- 2012 Yüzde (%)- 2013 Yatan Hasta Sayısı- 2012 Yatan Hasta Sayısı- 2013 Mrtalite Oranı( )- 2012 Mrtalite Oranı( ) -2013 32 32 4,7 4,9 11118 16609 2,9 1,9 136 94 19,8 14,5 12.453 8305 12,5 11,5 129 137 18,8 21,2 1409 1520 117,8 90,1 Acil 46 51 6,7 7,9 Hesaplanamadı Çcuk Hastalıklar 92 51 13,4 7,9 4037 2320 23,0 22,0 Yğun Bakım 249 261 36,3 40,34 2448 1895 94,7 137,7 Çcuk YBÜ * 45 * 7,0 * 204 * 220,6 Çcuk Cer. YBÜ Yenidğan YBÜ * 0 * 0 * 13 * 0 * 0 * 0 * 0 * 0 Genel YBÜ * 134 * 20,7 * 369 * 363,1 KVC YBÜ * 22 * 3,4 * 377 * 58,3 Krner YBÜ * 81 * 12,5 * 932 * 86,9 Eksik Veri 2 0,3 0 0 0 0 0 Diğer 11 0 1,6 0 4983 0 0,2 0 Tplam 686 647 100,0 100,0 30606 31202 22,4 21,4 *: Sınıflandırılamayan Onklji servisinde mrtalite ranının yüksek lmasının temel sebebi larak bölgemizde yğun sanayinin yaratmış lduğu çevre kirliliğinin bulunması ve hastanemizin kanser vakalarında önde gelen bir merkez luşu düşünülebilir. Hastanemizde aylara göre dağılımda belirgin fark görülmemekle birlikte, ölümlerin en çk lduğu dönem yılın ilk aylarıdır. İlk 2 gün lan ölümlerde dlaşım sistemi hastalıkları ve kanserler ilk sıradadır. Kanser hastalarının hastanede kalma süresi arttıkça ölüm sıklığı artmıştır. Ölümlerin önemli bir kısmı 08.00-16.00 vardiyasında görülmüştür. 00.01-08.00 vardiyasında ölüm ranı en düşüktür. Sağlık Bakanlığı 2012 yıllığına göre ise kardiyvasküler sistem hastalıkları nedenli ölümler % 37,93 ile 1.sırada yer almaktadır.% 21,58 ranı ile de ardından neplazi nedenli ölümler 2.sırada yer almaktadır. Neplazi kaynaklı ölümler Türkiye geneli ile paralel larak hastanemizde erkeklerde daha yüksek randa saptanmıştır. Bunun nedeni erkeklerde sigara kullanımının daha yaygın ve sanayi sektöründe çalışanların erkek yğunluklu lması labilir. KVH kaynaklı ölümler yine Türkiye geneli ile paralel larak hastanemizde de kadınlarda daha yüksek randa saptanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü 2011 ölüm istatistiklerine göre dünya genelinde yaklaşık 55 milyn kişi ölmüştür. DSÖ 2011 ölüm istatistikleri ssyeknmik düzeye göre gruplara ayrıldığında değişimler lmakla birlikte ölüm nedenlerinin başında iskemik kalp hastalıkları ve inme-serebrvasküler hastalıklar gelmektedir. 2011de yaklaşık 17 milyn insan kardiyvasküler hastalıklardan ölmüştür. Buna ek larak H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 11
düşük gelirli ülkelerde slunum sistemi kaynaklı enfeksiyn hastalıkları ilk sıradadır. Kcaeli Üniversitesi Araştırma Ve Uygulama Hastanesi ise ölüm nedenleri arasında kanserler ve kardiyvasküler sistem hastalıkları ön plandadır, bu durumun nedeni larak hastanemizin 3 basamak sağlık kuruluşu lmasından dlayı geniş bir çevredeki kanser ve kardiyvasküler sistem hastalarının büyük bir kısmının hastanemizde tedavi alıyr lması öngörülmektedir. Diğer bir neden ise Kcaeli ilinde sanayiden kaynaklanan çevre kirliliğinin yüksek randa lmasıdır. Örneğin 2005 yılında Dilvası nda yapılan çalışmada ölümlerin %33 ünün kansere bağlı lduğu bulunmuştur. Dilvası nda 10 yıl ve üstü yaşayanlarda, daha kısa süre yaşayanlara göre kanser nedeniyle ölüm riskinin yaş, sigara vb gibi alt gruplardan bağımsız larak 4,4 kat daha fazla lduğu bulunmuştur. Dilvası nda kanserden ölme sıklığı Türkiye ve Dünya verilerinden 3 kat daha fazladır. Bu da hastanemizde tedavi alan kanser hastalarının sayısına dair önemli fikirler vermektedir. Hastanemizin mrtalite ranı binde 21,37 lup geçen sene bu ran 22,41 larak tespit edilmiştir. 2013 yılında yüzde %1,04 lük bir düşüş saptanmıştır. TÜİK 2011 verilerine göre hastanelerde mrtalite ranı binde 14,1, üniversite hastanelerinde ise binde 21,6'dır. Dlayısıyla üniversitemizdeki mrtalite ranı diğer üniversitelerle benzerlik göstermektedir ancak Türkiye verilerinden yüksektir. SONUÇ VE ÖNERİLER Ölüm nedenlerinin ve hızlarının saptanması halk sağlığı ve kruyucu hizmetleri açısından önlenebilir ölümlerin rtadan kaldırılması için önem taşımaktadır. Ölüm nedenlerinin tam ve dğru larak saptanabilmesi için hekim ve tıp öğrencilerine yönelik eğitimlerde knuya ağırlık verilmelidir. Frmların yasal prsedüre uygun ve tam larak dldurulması ile ölüm nedenlerinin saptanabilmesi sağlık hizmetlerinin planlanması açısından yönlendirici lacaktır. KAYNAKLAR 1- Okyay, P., Atasylu, G., MEteğlu, D., Demiröz, H., Çbanğlu, M. Beşer, E., Aydın İli'nde 2004 Yılı Bebek Ölümleri ve Ölü Dğumlar: Bildirim Srunları, Tanımlayıcı Özellikleri ve Nedenleri, ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi 2006; 7(2) : 3-12 2- Çilingirğlu, N., Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi ndeki 2004 Yılı Ölümlerinin Değerlendirilmesi, 2004 3- Meral D, Hilal A, Çekin N, Gülmen MK, Akçan R., Defin Ruhsatlarında Belirtilen Ölüm Nedenlerinin İrdelenmesi, XII. Ulusal Ali Tıp Günleri Paneller ve Pster Sunuları Kitabı. Antalya 2005: 200-4. 4-Annymus, TÜİK, Ölüm Nedenleri Eğitim Dökümanı, http://www.gaziantepsaglik.gv.tr/hayati_veriler/olum_nedeni_istatistikleri_egitim_materyali.pdf (erişim tarihi: 06.02.2014 saat: 12.15) 5- Osman E., Bursa İli Nilüfer İlçesinde Meydana Gelen Ölümlerin Değerlendirilmesi, TAF Preventine Medicine Bulletin, 2006:5 (4). 6- TÜİK 2012 Ölüm İstatistikleri (http://www.tuik.gv.tr/prehaberbultenleri.d?id=16050) (erişim tarihi:25.02.2014) 7- Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Adnan Menderes Üniversitesi Uygulama ve Araştırma Hastanesi 2008-2009 Yılı Ölüm Nedenleri İstatistiklerinde Değişim: Bir müdahale çalışması, Aydın, Türkiye (2011, cilt 12, sayı 1, sayfalar:001-010) 8- Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi ndeki 2004 Yılı Ölümlerinin Değerlendirilmesi, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi (Cilt 8, Sayı 3, 2005) 9- T.C.SAGLIK BAKANLIGI Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Başkanlığı ÖBS Genelgesi ( 30546965-1104, 10.01.2013) 10- Hastalık Yükü Final Rapr, Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Prjesi. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Başkent Üniversitesi. RSHMB Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, 2004. (www.tusak.saglik.gv.tr/pdf/nbd/raprlar/hastalikyukutr.pdf 22 Şubat 2014) 11-.http://hastane.kcaeli.edu.tr/index.php?ptin=cmcntent&view=article&id=19&Itemid=) (Erişim tarihi ve saati:24.02.2014 13:20) 12-(http://www.tuik.gv.tr/UstMenu.d?metd=temelist) (ERİŞİM TARİHİ VE SAATİ:24.02.2014 13:21) 13- KOÜ Araştırma Ve Uygulama Hastanesi Halk Sağlığı AD, KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesinde 2012 Yılında Meydana Gelen Ölümlerin Değerlendirilmesi, Kcaeli,2013 14-Bütün C.,Defin Ruhsatlarında Belirtilen Ölüm Nedenlerinin İncelenmesi,Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 28(3):79-83, 2006 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 12
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI İNTERN ARAŞTIRMALARI SERİSİ KOCAELİ İLİ DERİNCE İLÇESİNDEKİ TSM BÖLGESİNDEKİ SON BEŞ YIL İÇİNDE DOĞUM YAPAN KADINLARIN DOĞUM ÖNCESİ BAKIMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 2014 YILI HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI MART- NİSAN İNTERN GRUBU ARAŞTIRMASI İnt.Dr. Mahmut Can Kska İnt. Dr. Sibel Gökmen İnt. Dr. Erdi Ulutaş İnt. Dr. Murat Tptaş İnt. Dr. Erdem Aydın İnt. Dr. Hasan Burak Keser İnt. Dr. Erl Dayanğaç İnt. Dr. Oğuzhan Akman İnt. Dr. Zeyney Günal İnt.Dr. Müge Kömürcüğlu İnt. Dr. Cemal İlker Cander İnt. Dr. Aylin Kurtali İnt. Dr. Neslihan Köse İnt. Dr. Abdullah Cevirğlu İnt. Dr. Sibel Armağan Tuncel İnt. Dr. Şerafettin Çrbacığlu İnt. Dr. M. Osman Faruk Bayramlar İnt. Dr. Esra Türkçakal İnt. Dr.Hüseyin Arslan İnt. Dr. Melike Sağır İnt. Dr. Atak Karabacak İnt. Dr. Hakan Ertan İnt. Dr.Zeynep Yılmaz Bayramlar İnt. Dr. Gökhan Tanfer İnt. Dr. Gülce Gel İnt. Dr. Atakan Emengen İnt. Dr. Fatma Reyhan Aydın Danışmanlar: Dr. Hande Cihan, Dr Ebru Çbanğlu Prf. Dr. Nilay Etiler - MART-NİSAN 2014 KOCAELİ -
ÖZET Dğum öncesi bakım (DÖB), kadın ve çcuk sağlığına yönelik kruyucu sağlık hizmetidir. DÖB da amaç; annede labilecek hastalıkları saptamak, ebeli i ve bebe i riske skabilecek sa lık srunlarının lup lmadı ını belirlemektir. D B ile ana ve perinatal mrtalite ve mrbidite azaltılabilir ve anne-çcuk sa lı ı yu kseltilebilir. Bu araştırmada Kcaeli İli Derince İlçesi'ndeki Aile Sağlığı Merkezleri'ne başvuran ve sn beş yıl içinde dğum yapan kadınların dğum öncesi bakımlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. 16.04.2014-18.04.2014 tarihleri arasında Derince ilçesinde bulunan 7 Aile Sağlığı Merkezine başvuran sn 5 yıl içinde dğum yapmış 267 kadın örnek seçimine idilmeden araştırmaya alınmıştır. Veri tplama aracı larak literatür çalışmaları snucu luşturulan anket frmu kullanılmıştır. Katılımcıların ssy-demgrafik özelliklerine ait 10 sru, dğur anlık öykülerine ve sağlık persnelinden aldıkları prenatal bakıma yönelik 21 srudan luşan anket frmu katılımcılarla yüz yüze örüşülerek dldurulmuştur. Araştırmaya katılan kadınların %65,4 ünün ebelik sayısı 2-4 tür. %57,4 ünün iki ve üzeri canlı dğumu vardır. %1.5 inin iki ve üzeri, %4,2 sinin bir ölü dğumu vardır. Gebeliklerin çğu(%98,4) birinci üç ayda saptanmıştır. Katılımcıların %98 inin ilk kntrlde ebelik haftası 14. Hafta ve öncesidir. Araştırmanın saha çalışması şeklinde yapılması, elde edilen verilerin tplumu temsili açısından daha dğru snuçlara ulaşmayı sağlayacaktır. ASM lere ulaşabilen kadınların bile istemsiz ebelik ranının %16,60 çıkması aile planlaması hizmetlerinin arttırılması erektiğini düşündürmektedir. Anahtar Kelimeler: Kadın Sağlığı, Dğum Öncesi Bakım, Hizmetleri 1 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 1
1. GİRİŞ Dğum öncesi bakım nedir? Dğum öncesi bakım (DÖB), kadın ve çcuk sağlığına yönelik kruyucu sağlık hizmetidir. Gebeliğin hem anne hem de bebek için sağlıklı devam etmesi ebeliğin başlan ıcından snuna kadar tıbbi kntrlleri erektirir. D B da amaç; annede labilecek hastalıkları saptamak, ebeli i ve bebe i riske skabilecek sa lık srunlarının lup lmadı ını belirlemektir. D B hizmeti temelde birincil kruyucu sa lık hizmetidir ve bu hizmetten yararlanmak tu m kadınların hakkıdır. D B ile ana ve perinatal mrtalite ve mrbidite azaltılabilir ve anne-çcuk sa lı ı yu kseltilebilir. Anne mrtalite ve mrbiditesi diğer hastalıklarla karıştırılmamalıdır. Gebelik ve dğum bir hastalık değildir. Ancak bu durum ebe kadının sa lık bakım ereksinimi lmadı ı anlamına elmez. u nku ebelik, biyl ik larak nrmal bir su re lmasına karşın kadın yaşamında çk sık yaşanan bir durum de ildir. Gebenin kendi ve fetu su n sa lı ını yu kseltmek için bu yeni duruma özel adaptasynu gerekir. eterli D B almamış annelerin bu hizmetten yeterince yararlananlara re d umda daha fazla lu m riski taşıdıkları ve bebeklerinin perinatal d nemde lme lasılıklarının daha fazla lduğu belirlenmiştir. Nrmal ebelerde dğum öncesi kntrller 28. ebelik haftasına kadar ayda 1 kez, 28-6.haftalar arasında 15 u nde 1 kez, bundan snra dğuma kadar haftada 1 kez yapılmalıdır. Sağlık Bakanlığı nın yaklaşımına öre; her ebenin ebeliğin başlan ıcından itibaren saptanarak en az 6 kez izlenmesi hedef alınmıştır. u rkiye Nu fus Sa lık Araştırması ( NSA) 2008 snuçlarına re, kadınların yu zde 92 si araştırma tarihinden önceki sn beş yıl içinde erçekleşen en sn dğumlarında en az bir kez sağlık persnelinden (dktr ve hemşire/ebe) dğum öncesi bakım almış lup bu kadınların neredeyse tamamına yakını (yu zde 90) dğum öncesi bakımı dktrdan almıştır. Gebelerin dğum öncesi bakım almalarını ve bakım sıklıklarını etkileyen başlıca faktörler; annenin öğrenim durumu, eşinin öğrenim durumu, kadının elir etiren bir işte çalışması, ilk ebeli inin lmaması, ailenin eknmik durumu, ebeli in istemli lmaması ve ssyal u vencenin lmaması, daha önceki ebeliklerde annede veya bebekte sağlık srunu bulunmasıdır. Dğum öncesi bakım, dğum snrası bakım hizmetlerinde niteliğin arttırılması, standartlar sağlanması amacı ile 2008/1 sayılı enel e ile uy ulamaya knulan Dğum Öncesi Bakım önetim Rehberi ve 2008/80 sayılı enel e ile uy ulamaya knulan Dğum Snu Bakım önetim Rehberini kullanılmaktadır. Dğum öncesi bakım neleri içerir: Risk içermeyen nrmal bir ebelik 4 izlemden luşmaktadır. Birinci izlem ebeliğin 14. haftasında veya ilk 14 hafta içerisinde, süresi 0 dakika lmalı. İkinci izlem lmalıdır. ebeliğin 18-24. haftaları (tercihan 20-22. haftalar) arasında yapılmalı, süresi 20 dakika Üçüncü izlem ebeliğin 30-2. haftaları arasında yapılmalı, süresi 20 dakika lmalıdır. Dördüncü izlem ebeliğin 36-8. haftaları arasında yapılmalı, süresi 20 dakika lmalıdır. Her izlemde gebe ve/veya aile yakınları karşılanarak uy un iletişimi kurulmalı ve bunun için şunlar yaplmalı: Gebeyi nazik bir şekilde karşılama Gerekli mahremiyeti sağlama Kendini tanıtma Gebenin adını öğrenme ve kullanma Gerekli lumlu beden dilini kullanma İletişim için erekli mesafeyi ayarlama Gebe ile yüz yüze lma, öz teması kurma Her aşamada sru srabileceğini belirtme H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 2
A. Birinci İzlem (Gebeliğin 14. haftasında veya ilk 14 hafta içerisinde, süresi 30 dakika lmalı) Gebeyi değerlendirme basamakları uygulanmalı 1. Öykü Alma 1.1 Kişisel Bilgilerin Alınması.C Kimlik Numarası (biliniyrsa) aş (Dğum tarihi) Adres ve telefn numarası Medeni hali Akraba evliliği/derecesi Birinci derece akraba (kardeş çcukları arasında) İkinci derece akraba (kardeş trunları arasında) aşadığı ev tipi, büyüklüğü ve hane halkı sayısı aşadığı mekanın alt yapı kşulları; tuvalet, su kaynağı aşadığı mekanın elektrik ve ısınma kaynağı Eğitim düzeyi Eknmik kaynakları; Kendi mesleği ve çalışma durumu Eşinin mesleği ve çalışma durumu aşadığı yerin en yakın sağlık kuruluşuna uzaklığı Ulaşım şartları Ssyal üvencesi 1.2 Tıbbi Öykü Alınmalı. Krnik sistemik hastalıklar (Diabetes Mellitus, hipertansiyn, kardiyvasküler hastalıklar, kr.böbrek hastalığı, epilepsi, tirid hastalıkları vb.) Geçirilmiş veya tedavisi sürmekte lan enfeksiyn hastalıkları ( überkülz, Brucella, paraziter hastalıklar, vb) Cinsel Ylla Bulaşan Enfeksiyn (CYBE) öyküsü Madde bağımlılığı Tprak vb yeme Psikiyatrik hastalıklar Kan transfüzynu alasemi taşıyıcılığı Geçirilmiş perasynlar Geçirilmiş inekl ik perasynlar( Histertmi, mymektmi vb) İlaç aller isi Aile öyküsü (Diabetes mellitus, tekraralayan fetal anmaliler, çift yumurta ikizi vb.) Sürekli kullanmak zrunda lduğu ilaçlar (Antiepileptikler, insülin, antihipertansifler vb). Gebelik öncesi kullanılan aile planlaması yöntemi H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 3
İnfertilite mevcut ise süresi, ördüğü tedaviler 1.3 Obstetrik Öykü (Daha Önceki Gebelikleri İle İlgili) Alınmalı. Bu ebeliği dahil tplam ebelik sayısı ( Gravida) Daha önceki dğum sayısı (Parite) aşayan çcuk sayısı Sn ebeliğin snlanma tarihi-yeri Gebenin her ebeliği ile il ili öyküsünün ve ebelik snucunun aşağıdakilere öre irdelenmesi; Dğumların kim tarafından nerede yapıldığı Gebeliklerin snlanma şekli ve ebelik haftası (Canlı dğum, ölü dğum, kendiliğinden düşük, isteyerek düşük, ektpik ebelik, ml ebelik) Bebek ölümü ve nedenleri cuk ölümü ve nedenleri Prematür dğum Pstmatür dğum İkiz veya çğul ebelik Tekrarlayan birinci trimester düşükleri ekrarlayan ikinci trimester düşükleri asal tahliye ve isteyerek düşük ve kmplikasynları Gebelik sırasında yaşanan kmplikasynlar (Kanama, preeklampsi, eklampsi, gestasynel diyabet, trmbz, embli) Dğum sırasında yaşanan kmplikasynlar (Plasentanın erken ayrılması, plasenta previa, makat, transvers ve diğer prezentasyn anmalileri, uzamış dğum eylemi, üçüncü derece perine yırtıkları ve masif kanama, plasentanın elle çıkarılması ) Dğumun şekli (Nrmal dğum, sezaryen dğum, frseps veya vakumla müdahaleli dğum) Dğum snrası dönemde yaşanan kmplikasynlar (Sepsis, kanama, depresyn, meme absesi vb.) Daha önceki canlı dğumlara ait yaşanan kmplikasynlar (Hidrps Fetalis, resüsitasyn veya başka tedavi almış yenidğan, krmzmal anmali veya malfrmasyn, düşük dğum ağırlığı, intrauterin elişme eriliği ve makrzmi) Daha önceki canlı dğumlara ait bil iler (cinsiyeti, dğum ağırlığı, anne sütü alma süresi) etanz tksid immünizasyn uy ulaması 1.4 Mevcut Gebelik Öyküsünü Alınmalı. Sn Adet arihi (Sn adetin ilk ünü) Sn adet tarihine (SAT) göre tahmini dğum tarihi Na ele frmülüne göre hesaplanır: Tahmini Dğum arihi = SA -3 ay + 7 ün. Adetleri düzenli lmayan hastalarda gebelik haftasının SA ile uyumlu lmayabileceği unutulmamalıdır. Bilinmiyrsa; İlk ebelik testi tarihi Gebelikten ilk şüphelendiği tarih H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 4
Fetus hareketlerinin ilk hissedildiği tarih Ü Adetlerinin düzeni Beklenen dğum tarihi ebeliği ise embriy transfer tarihi Gebelik yakınmaları (Bulantı kusma, aşırı tükrük sal ılanması, tprak vb.yeme, sık idrara çıkma, meme hassasiyeti, kabızlık, mide yanması, bacaklarda kramplar, nefes darlığı, çarpıntı, halsizlik vb...) Gebelik tehlike işaretlerine ait yakınmalar (Vajinal kanama, yüksek ateş, karın ağrısı, slunum üçlüğü veya sık slunum, ünlük aktivitelerin erçekleştirilememesi) Alışkanlıkların sr ulanması (si ara, alkl, madde bağımlılığı) Kullandığı ilaçlar 2. Fizik Muayene Gebenin by ve kilsunu ölçünüz. Kan Basıncını ölçünüz ( Sistlik kan basıncının 140, diastlik kan basıncının 90 mmh altında lması nrmal kabul edilir).nabzını sayınız. Ciddi anemi bul ularını kntrl ediniz.(el tırnakları, kn unktiva, ağız mukzasında slukluk, nefes almakta üçlük, 0 un üzerinde slunum sayısı) Hastalığı österen diğer tehlike işaretlerini kntrl ediniz.(nefes darlığı, öksürük, yüksek ateş vb.) Göğüs ve kalp skültasynu yapınız. Pretibial ödem tespiti için muayene yapınız. Gebelik haftası ile uterus büyüklüğün uy unluğunu değerlendirmek için va inal muayene yapınız. Semptmatik CYBE bulgusu varsa değerlendiriniz Fetus kalp seslerini değerlendiriniz. Fetüs kalp atımları fetal steteskp ile 16-20. hafta, el dppleri ile 10-12. haftalardan itibaren duyulabilir. Bebeğin ilk hareketlerini hissetme zamanını kaydetmesini isteyiniz. Uterus büyüklüğü ile estasynel hafta arasında uyumsuzluk durumunda sevk ediniz. Fizik muayeneden snraki bu aşamada risk değerlendirme frmundaki srgulamalar yapılır. Eğer risk değerlendirme frmundaki kriterlerden birine bile evet cevabı verilir ise, izlemin uzman hekim danışmanlığı alınarak han i basamakta devam edileceğine karar verilir. İzlem ikinci basamakta devam edecek ise ebenin yapılan müdahaleler ve izlem hakkında birinci basamağa bil i vermesi knusunda erekli danışmanlık verilir. Gebenin izlemi birinci ve ikinci basamağın krdineli çalışması ile sürdürülür. 3.Labratuvar Testleri 3.1 İdrar tahlili: Bakteriüri ve prteinüri açısından test çubuğu ile ve mümkünse mikrskbik larak idrara bakılır. 3.2 Kan sayımı veya Hb-Hct ölçümü: İlk izlemde ve snraki tüm izlemlerde gebenin hem lbinine bakılır. 3.3 Kan grubu tayini: İlk izlemde ebenin ve eşinin kan rubuna Rh uy unsuzluğu açısından mutlaka bakılır. 3.4 HBs Ag bakılır. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 5
3.5 Gebenin semptmlarına göre gereken diğer testler için sağlık kuruluşunda yapılamıyr ise bir üst basamağa yönlendirilir. 4. Gebeye Verilecek İlaç Desteği, Tedaviler ve Bağışıklama 4.1 16. ebelik haftasından itibaren ünde 40-60 mg/ ün elementer demir preparatı desteğine başlanılır. Gebelere Demir Destek Pr ramı akış çizel esini kullanarak destek veya tedavi dzuna karar verilir. 4.2 Tetanz tksidi ile aşılama yapılır. Tetanz bağışıklaması 12. haftadan itibaren yapılabilir. Gebenin eç tespit edilebileceği düşünülürse 4.ayda veya ilk izleminde birinci dzun yapılması uy undur. Aşı takvimine uygun larak diğer dzlar devam edilir. 4.3 Gelişen idrar ylu enfeksiynu ve diğer enfeksiynlarla il ili ereken tedaviler verilir. İdrar ylu enfeksiynu tedavisinin ardından kntrl izlemde hala enfeksiyn devam ediyrsa bir üst basamağa sevk edilir. 5. Bilgilendirme ve Danışmanlık 5.1 Gebeliğe bağlı lağan yakınmalar hakkında gebeyi bilgilendirilir. Yrgunluk Bulantı ve kusma Sık idrara çıkma Baş dönmesi Varis ve hemrid Kabızlık Mide yanması Bacaklarda kramplar Nefes darlığı Ciltteki değişiklikler Memelerde hassasiyet Meme başındaki landlarda belir inleşme Klstrum salınımı Aşırı tükürük sal ılanması Tprak vb. Yeme 5.2 Aşağıdaki knularda gebeye danışmanlık verilir. Beslenme ve diyet Fiziksel aktivite ve çalışma kşulları Gebelikte cinsel yaşam Hi yen ve enel vücut bakımı Ağız ve diş sağlığı Si ara alışkanlığı Alkl alışkanlığı ve madde bağımlılığı İlaç kullanımı etanz tksid immünizasynu Gebelikte tehlike işaretleri: H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 6
Vajinal kanama Knvülziyn (Sara nöbeti ibi kasılmalar) Başağrısı ile beraber örmede bzulma Ateş ve/veya ciddi üçsüzlük Ciddi karın ağrısı Slunum üçlüğü veya sık slunum Suyunun gelmesi üz, el ve bacaklarda şişme 5.3 Acil durumlarda ebe ve ailesinin izleyeceği yöntem knusunda bil ilendirilmesi 5.4 Dğum eylemi ve dğum 5.5 Dğumun nerede ve kim tarafından yapılacağının planlanması 5.6 Emzirme 5.7 Pstpartum aile planlaması danışmanlığı 5.8 Fetal anmaliler, tarama testleri ve USG incelemeleri hakkında bil ilendirme yapılır. 6. Gebe İzlem Fişinin Kntrl Edilmesi 6.1 İzlem sırasındaki tüm ayrıntıların izlem fişine yazılıp yazılmadığına dikkat edilmelidir. 6.2 İzlem fişinin bir örneğini ebeye verilir. Gebe başka bir sağlık kuruluşuna başvurduğunda tüm ebelik süreci hakkında bil i edinilmesi sağlanır ve acil bstetrik yaklaşımlar da buna öre planlanır. 6.3 Bir snraki izlem tarihini 18-24. haftalar (tercihan 20-22.haftalar) larak belirleyerek randevu kartına yazılır. 6.4 Kuruluşun telefn numarası, il ili sağlık persnelinin adı ve syadı da aynı karta nt edilmelidir. B. İkinci İzlem ( Gebeliğin 18-24. haftaları (tercihan 20-22. haftalar) arasında yapılmalı, süresi 20 dakika lmalıdır.) Gebeyi değerlendirme basamaklarını uygulanılır. 1. Öykü Alma 1.1 Kişisel Bilgileri Alınır. İlk izlemin ardından herhan i bir değişiklik lup lmadığını sr ulanılır. 1.2 Tıbbi Öykü Alınır. İlk izlemde kayıt edilen tıbbi öyküyü özden eçirilir. İlk izlemden bu yana luşan hastalık, kaza, yaralanma, hastaneye yatış varsa sr ulanmalıdır. 1.3 Obstetrik Öykü Alınır. İlk izlemde kayıt edilen bstetrik öykü özden eçirilir. 1.4 Mevcut Gebelik Öyküsü Alınır. Alışkanlıkları sr ulayarak (si ara, alkl, madde bağımlılığı) kntrl edilir. İlk izlemden bu yana lan ebelik yakınmalarını sr ulanmalıdır.(bulantı kusma, aşırı tükürük sal ılanması, tprak vb. yeme, sık idrara çıkma, meme ağrısı, kabızlık, mide yanması, bacaklarda kramplar, nefes darlığı, çarpıntı, halsizlik vb...) İlk izlemden bu yana lan ebelik tehlike işaretlerine ait yakınmaları sr ulanılır. (Vajinal kanama, kasılma nöbeti, baş ağrısı ile beraber örmede bulanıklık, yüksek ateş, karın ağrısı, H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 7
slunum üçlüğü veya sık slunum, yüz parmak ve bacaklarda şişme, fetus hareketlerinin hissedilmemesi, ünlük aktivitelerin erçekleştirilememesi, suların elmesi) Demir dışında ilaç alımı varsa kayıt edilir. Demir alımı ile il ili yakınması varsa sr ulanılır. 2. Fizik Muayene Gebenin kilsunu ölçülür. Kan basıncı ölçülür ve nabzı sayılır. Ciddi anemi bul ularını kntrl edilmelidir. (El tırnakları, kn unktiva, ağız mukzasında slukluk, nefes almakta üçlük, 0 un üzerinde slunum sayısı) Hastalığı österen diğer tehlike işaretleri kntrl edilir.(nefes darlığı, öksürük, yüksek ateş vb.) Göğüs ve kalp skültasynu yapılır. (Hekim arafından) Uterus yüksekliği ölçülür ve kaydedilir. Uygunsuzluk durumunda (4cm fark varsa) sevk edilmelidir. ay ın ödem kntrlü yapılır.(gebeliğin sn aylarında ayaklarda hidrstatik basınca bağlı larak ödem rtaya çıkabilir. Vücudun üst kısmında (eller, öz kapakları) ödem özlenmesi preeklampsinin ilk belirtisi labilir. Diğer sistemik muayeneleri yapılır.(varis, trmbflebit bul uları açısındsan muayene edilir.) Vajinal muayene, karın ağrısı lan ebelerde yapılır. Suyu elen ve kanaması lan ebelerde ise spekulum muayenesi yapılır. Bu hastalar II. basamakta takip edilir. Semptmatik Cinsel Ylla Bulaşan Enfeksiyn bul usu varsa değerlendirilir. Fetüs kalp seslerini uygun teknikle değerlendirilir.(fetal kalp atımı 120-160/dakika lmalı) 3. Labratuvar Testleri 3.1 İdrar tahlili: Bakteriüri ve prteinüri açısından test çubuğu ile ve mümkünse mikrskbik larak idrara bakılır. 3.2 Kan sayımı veya Hb-Hct ölçümü: Mutlaka her izlemde gebenin hem lbinine bakılmalıdır. 3.3 Kan grubu tayini: İlk izlemde bakılmadı ise ebenin ve eşinin kan rubuna Rh uy unsuzluğu açısından mutlaka bakınız. Anne Rh (-), baba Rh (+) ise İndirekt Cmbs esti yapılmalıdır. İndirekt Cmbs testi snucu (-) lanlar I.basamakta, (+) lanlar II. basamakta takip edilmelidir. 3.4 Diğer muayene ve testler: Sağlık kuruluşunda yapılamıyr ise bir üst basamağa yönlendirilir. (Glukz tarama testi) Bu izlemde Temel Obstetrik Ultrasngrafi önerilir. ( Fetus sayısı, fetal kalp atımı, fetal bimetrik ölçümler, plasenta lkalizasynu, amniytik sıvı miktarı değerlendirilir.) 4. Gebeye Verilecek İlaç Desteği, Tedaviler Ve Bağışıklama 4.1 Başlanmış lan ünde 40-60 mg/ ün demir preparatı desteğine devam edilir. Gebelere Demir Destek Pr ramı akış çizel esini kullanarak destek veya tedavi dzuna karar verilir. 4.2 Gerekiyrsa tetanz tksidi ile aşılamanın 20. ve 24. haftalarda birinci ve ikinci dzunun yapılıp yapılmadığını kntrl edilmelidir. 5.Bilgilendirme Ve Danışmanlık 5.1 Gebeliğe bağlı yakınmalar hakkında gebeyi bilgilendirilmelidir H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 8
Yrgunluk Bulantı ve kusma Sık idrara çıkma Baş dönmesi Varis ve hemrid Kabızlık Mide yanması Bacaklarda kramplar Nefes darlığı Ciltteki değişiklikler Mastdini Meme başındaki landlarda belir inleşme Klstrum salınımı Aşırı tükrük sal ılanması Tprak vb. Yeme 5.2 Aşağıdaki knularda gebeyi danışmanlık verilir Beslenme ve diyet Fiziksel aktivite ve çalışma kşulları Gebelikte cinsel yaşam Hi yen ve enel vücut bakımı Ağız ve diş sağlığı Si ara alışkanlığı Alkl alışkanlığı ve madde bağımlılığı İlaç kullanımı etanz tksid immünizasynu Gebelikte tehlike işaretleri: Vajinal kanama Knvülziyn (Sara nöbeti ibi kasılmalar) Başağrısı ile beraber örmede bzulma Ateş ve/veya ciddi üçsüzlük Ciddi karın ağrısı Slunum üçlüğü veya sık slunum Suyunun gelmesi üz, el ve bacaklarda şişme Fetus hareketlerinin hissedilememesi Hızlı kil alımı 5.3 Acil durumlarda ebe ve ailesinin izleyeceği yöntem knusunda bil ilendirilmesi 5.4 Dğum eylemi ve dğum 5.5 Dğumun nerede ve kim tarafından yapılacağının planlanması H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 9
5.6 Emzirme 5.7 Pstpartum aile planlaması danışmanlığı 6. Sevk Edilecek Durumlar Hemglbinin 7 gr/dl ve altında lması Kanama ve lekelenme lması Preeklampsi belirtileri, hipertansiyn ( 140/90mmH üzerinde lması, başlan ıç tansiynunun sistlik 30 veya diastlik 15 mmh dan daha fazla yükselmesi) ve/veya prteinüri lması Uterus yüksekliği değerlendirildiğinde beklenen haftayla uyumlu lmaması (büyük veya küçük) Gebenin fetus hareketlerini hissetmemesi veya el dppleri ile fetal kalp seslerinin duyulmaması Bir önceki izlemde bakteriüri tespit edilen ebenin tedaviye rağmen bakteriürinin devam ediyr lması ehlike işaretlerinin varlığı Gebeliğe eşlik eden sistemik hastalıkların varlığı (Kalp Hastalığı, Böbrek hastalığı, Diyabet, Astım, irid Fnksiyn Bzk.luğu vb) * Sevk edilen vakaların sevk edilen kuruluşa gidip gitmediği mutlaka takip edilmelidir. * İkinci basamak sağlık kuruluşlarında yukarıdaki durumların her biri için ayırıcı tanı yapılarak tedavinin planlanması gereklidir. Risk değerlendirme frmunu kullanarak, gebenin kuruluştaki izlenebilirliğini tekrar değerlendiriniz. 7. Gebe İzlem Fişinin Kntrl Edilmesi: 7.1 İzlem sırasındaki tüm ayrıntıların izlem fişine yazılıp yazılmadığına dikkat ediniz. 7.2 İzlem fişinin bir örneğini ebeye veriniz.gebe başka bir sağlık kuruluşuna başvurduğunda tüm ebelik süreci hakkında bil i edinilmesi sağlanır ve acil bstetrik yaklaşımlar da buna öre planlanır. 7.3 Bir snraki izlem tarihini 30-2. hafta larak belirleyerek randevu kartına yazınız. 7.4 Bu muayenenin yapıldığı sağlık kuruluşunun telefn numarası, il ili sağlık persnelinin adı ve syadını da aynı karta nt ediniz. C. Üçüncü İzlem ( Gebeliğin 30-32. haftaları arasında yapılmalı, süresi 20 dakika lmalıdır.) Gebeyi değerlendirme basamaklarını uygulayınız 1.Öykü Alma 1.1 Kişisel bilgilerini alınız İkinci izlemin ardından herhan i bir değişiklik lup lmadığını sr ulayınız. 1.2 Tıbbi öykü alınız. İlk ve ikinci izlemde kayıt edilen tıbbi öyküyü özden eçiriniz. İkinci izlemden bu yana luşan hastalık, kaza, yaralanma, hastaneye yatış varsa sr ulayınız. 1.3 Obstetrik öykü (Daha önceki gebelikleri ile ilgili)alınız. İlk izlemde kayıt edilen ve ikinci izlemde kntrl edilen bstetrik öyküyü özden eçiriniz. 1.4 Mevcut gebelik öyküsünü alınız. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 10
Alışkanlıkları sr ulayarak (si ara, alkl, madde bağımlılığı) kntrl ediniz. İkinci izlemden bu yana rtaya çıkan ebelik yakınmalarını sr ulayınız. Bulantı kusma, Aşırı tükürük sal ılanması, Ttprak vb. Yeme, Sık idrara çıkma, Memede hassasiyet, Kabızlık, Mide yanması, Bacaklarda kramplar, Nefes darlığı, arpıntı, Halsizlik vb... İkinci izlemden bu yana rtaya çıkan ebelik tehlike işaretlerine ait yakınmaları sr ulayınız. Vajinal kanama, Knvülziyn, Baş ağrısı ile beraber örmede bulanıklık, Yüksek ateş, karın ağrısı, Slunum üçlüğü veya sık slunum, Yüz parmak ve bacaklarda şişme, Fetus hareketlerinin hissedilmemesi, Günlük aktivitelerin erçekleştirilememesi, suyunun gelmesi) Fetus hareketlerinin varlığını sr ulayınız. Demir dışında ilaç alımı varsa kayıt ediniz. Demir alımı ile il ili yakınması varsa sr ulayınız. 2. Fizik Muayene Gebenin kilsunu ölçünüz. Kan basıncını ölçünüz ve nabzını sayınız. Ciddi anemi bul ularını kntrl ediniz.(el tırnakları, kn unktiva, ağız mukzasında slukluk, nefes almakta üçlük, 0 un üzerinde slunum sayısı) Hastalığı österen diğer tehlike işaretlerini kntrl ediniz.(nefes darlığı, öksürük, yüksek ateş vb.) Uterus yüksekliğini ölçünüz ve kaydediniz. ğul ebelik varsa karın palpasynu ve skültasynu ile tespit edilmesi ay ın ödem kntrlünü yapınız. Gebeliğin sn aylarında alt ekstremitede hidrstatik basınca bağlı larak ödem rtaya çıkabilir. Vücudun üst kısmında (eller, öz kapakları) ödem özlenmesi preeklampsinin ilk belirtisi labilir. Diğer sistemik muayenelerini yapınız (Varisler, trmbflebit bul uları vb) Meme muayenesini yapınız. Semptmatik CYBE bulgusu varsa değerlendiriniz. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 11
Fetus kalp seslerini el Dppleri veya fetal steteskp ile değerlendiriniz (Fetal kalp atımı 120-160/dakika lmalı) 3. Labratuvar Testleri 3.1 İdrar Tahlili: Bakteriüri ve prteinüri açısından test çubuğu ile ve mümkünse mikrskbik larak idrara bakınız 3.2 Kan Sayımı Veya Hb-Hct Ölçümü: Mutlaka ebenin hem lbinine bakınız. 3.3 Kan Grubu Tayini: İlk iki izlemde bakılmadı ise ebenin ve eşinin kan rubuna rh uy unsuzluğu açısından mutlaka bakınız. 3.4 Gebenin Semptmlarına Göre Gereken Diğer testler için sağlık kuruluşunda yapılamıyr ise bir üst basamağa yönlendiriniz. 4. Gebeye Verilecek İlaç Desteği, Tedaviler ve Bağışıklama 4.1 Başlamış lduğunuz, ünde 40-60 mg demir preparatı desteğine devam ediniz, ebelere demir destek pr ramı akış çizel esini kullanarak destek veya tedavi dzuna karar veriniz. 4.2 etanz ksidi İle Aşılamanın İki Dzunun Da apılıp apılmadığını Kntrl Ediniz. 4.3 Gelişen İdrar lu Enfeksiynu Ve Diğer Enfeksiynlarla İl ili Gereken edavileri Veriniz. 5.Bilgilendirme Ve Danışmanlık 5.1 Gebeliğe bağlı yakınmalar hakkında gebeyi bilgilendiriniz. Yrgunluk Bulantı ve kusma Sık idrara çıkma Baş dönmesi Varis ve hemrid Kabızlık Mide yanması Bacaklarda kramplar Nefes darlığı Ciltteki değişiklikler Memede hassasiyet Meme başındaki landlarda belir inleşme Klstrum salınımı Aşırı tükürük sal ılanması Tprak vb. Yeme 5.2 Aşağıdaki knularda gebeyi danışmanlık veriniz. Beslenme ve diyet Fiziksel aktivite ve çalışma kşulları Gebelikte cinsel yaşam Hi yen ve enel vücut bakımı Ağız ve diş sağlığı H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 12
Si ara alışkanlığı Alkl alışkanlığı ve madde bağımlılığı İlaç kullanımı etanz tksid immünizasynu Gebelikte tehlike işaretleri: Vajinal kanama Knvülziyn (Sara nöbeti ibi kasılmalar) Başağrısı ile beraber örmede bzulma Ateş ve/veya ciddi üçsüzlük Ciddi karın ağrısı Slunum üçlüğü veya sık slunum Suyunun gelmesi üz, el ve bacaklarda şişme Fetus hareketlerinin hissedilememesi Hızlı kil alımı 5.3 Acil durumlarda ebe ve ailesinin izleyeceği yöntem knusunda bil ilendirilmesi 5.4 Erken dğum eylemi (rahim kasılmalarının düzenli ve kuvvetli elmesi, kanamanın buna eşlik etmesi, nişan elmesi) knusunda ebenin bil ilendirilmesi 5.5 Dğum eylemi ve dğum 5.6 Dğumun nerede ve kim tarafından yapılacağının planlanması 5.7 Emzirme 5.8 Pstpartum aile planlaması danışmanlığı 6. Sevk Edilecek Durumlar Hemglbinin 7 gr/dl ve altında lması Kanama ve lekelenme lması Preeklampsi belirtileri, hipertansiyn ve/veya prteinüri lması Uterus yüksekliğinin (fundus pubis mesafesi) beklenen haftaya öre büyük veya küçük lması ( +4cm.) Gebenin fetus hareketlerini hissetmemesi veya el Dppleri ile fetal kalp seslerinin duyulmaması Bir önceki izlemde bakteriüri tespit edilen gebenin tedaviye rağmen bakteriürinin devam ediyr lması ehlike işaretlerinin varlığı ğul ebelik şüphesi lması (Dğrulamak ve dğumu planlamak üzere) Gebeliğe eşlik eden sistemik hastalıkların varlığı (Kalp Hastalığı, Böbrek hastalığı, Diyabet, Astım, irid Fnksiyn Bzk.luğu vb) * Sevk edilen vakaların sevk edilen kuruluşa gidip gitmediği mutlaka takip edilmelidir. * İkinci basamak sağlık kuruluşlarında yukarıdaki durumların her biri için ayırıcı tanı yapılarak tedavinin planlanması gereklidir. Risk değerlendirme frmunu kullanarak, gebenin kuruluştaki izlenebilirliğini tekrar değerlendiriniz. 7. Gebe İzlem Fişinin Kntrl Edilmesi H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 13
7.1 İzlem sırasındaki tüm ayrıntıların izlem fişine yazılıp yazılmadığına dikkat ediniz. 7.2 İzlem fişinin bir örneğini gebeye veriniz. Gebe başka bir sağlık kuruluşuna başvurduğunda tüm ebelik süreci hakkında bil i edinilmesi sağlanır ve acil bstetrik yaklaşımlar da buna öre planlanır. 7.3 Bir snraki izlem tarihini 36-8. hafta larak belirleyerek randevu kartına yazınız. 7.4 Kuruluşun telefn numarası, il ili sağlık persnelinin adı ve syadını da aynı karta nt ediniz. D. Dördüncü İzlem (Gebeliğin 36-38. haftaları arasında yapılmalı, süresi 20 dakika lmalıdır). Gebeyi değerlendirme basamaklarını uygulayınız 1.Öykü Alma 1.1 Kişisel bilgilerini alınız. Üçüncü izlemin ardından herhan i bir değişiklik lup lmadığını sr ulayınız. 1.2 Tıbbi öykü alınız. İlk üç izlemde kayıt edilen tıbbi öyküyü özden eçiriniz. İlk üç izlemden bu yana luşan hastalık, kaza, yaralanma, hastaneye yatış varsa sr ulayınız. 1.3 Obstetrik öykü (Daha önceki gebelikleri ile ilgili)alınız. bstetrik öykünün sn kez özden eçiriniz. 1.4 Mevcut gebelik öyküsünü alınız. Alışkanlıkları sr ulayarak (si ara, alkl, madde bağımlılığı) kntrl ediniz. Üçüncü izlemden bu yana rtaya çıkan ebelik yakınmalarını sr ulayınız. (Karın ağrısı, kasılmalar, bulantı kusma, ptializm, pika, sık idrara çıkma, memede hassasiyet, kabızlık, mide yanması, bacaklarda kramplar, nefes darlığı, çarpıntı, halsizlik vb ) Üçüncü izlemden bu yana rtaya çıkan ebelik tehlike işaretlerine ait yakınmaları sr ulayınız. Va inal kanama, knvülziyn, Baş ağrısı ile beraber örmede bulanıklık, Yüksek ateş, Karın ağrısı, Slunum üçlüğü veya sık slunum, Yüz parmak ve bacaklarda şişme, Fetus hareketlerinin hissedilmemesi, Kstvertebral açı hassasiyeti ünlük aktivitelerin erçekleştirilememesi, Suların elmesi Fetus hareketlerinin varlığını sr ulayınız. Demir dışında ilaç alımı varsa sr ulayınız Demir alımı ile il ili şikayeti varsa sr ulayınız 2. Fizik Muayene Gebenin kilsunu ölçünüz. Kan basıncını ölçünüz ve nabzını sayınız. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 14
Ciddi anemi bul ularını kntrl ediniz. El tırnakları, kn unktiva, ağız mukzasında slukluk, nefes almakta üçlük, 0 un üzerinde slunum sayısı Hastalığı österen diğer tehlike işaretlerini kntrl ediniz. Nefes darlığı, öksürük, yüksek ateş vb. Uterus yüksekliğini ölçünüz ve kaydediniz. Fetusun elen kısmı ve pzisynunun değerlendirilmesi açısından Lepld manevralarını yapınız. ğul ebelik varsa karın palpasynu ve skültasynu ile tespit edilmesi ay ın ödem kntrlünü yapınız. Gebeliğin sn aylarında alt ekstremitede hidrstatik basınca bağlı larak ödem rtaya çıkabilir. Vücudun üst kısmında (eller, öz kapakları) ödem özlenmesi preeklampsinin ilk belirtisi labilir. Diğer sistemik muayenelerini yapınız (varisler, trmbflebit bul uları vb) Meme muayenesini yapınız. Semptmatik CYBE bulgusu varsa değerlendiriniz. Fetus kalp seslerini el Dppleri veya fetal steteskp ile değerlendiriniz. (Fetal kalp atımı 120-160/dakika lmalı) bstetrik değerlendirme amaçlı va inal muayene yapınız (pelvik yapı, serviks, prezente lan kısım) 3. Labratuvar Testleri 3.1 İdrar tahlili: Bakteriüri ve prteinüri açısından test çubuğu ile ve mümkünse mikrskbik larak idrara bakınız. 3.2 Kan sayımı veya Hb-Hct ölçümü: Dğuma hazırlık açısından mutlaka gebe hemglbinine bakınız. 4. Gebeye Verilecek İlaç Desteği, Tedaviler Ve Bağışıklama 4.1 Başlamış lduğunuz, ünde 40-60 m demir preparatı desteğine devam ediniz.. veriniz. Gebelere Demir Destek Pr ramı akış çizel esini kullanarak destek veya tedavi dzuna karar 4.2 Gelişen idrar ylu enfeksiynu ve diğer enfeksiynlarla il ili ereken tedavileri veriniz. 5.Bilgilendirme ve Danışmanlık 5.1 Gebeliğe bağlı yakınmalar hakkında gebeyi bilgilendiriniz. Yrgunluk Bulantı ve kusma Sık idrara çıkma Baş dönmesi Varis ve hemrid Kabızlık Mide yanması Bacaklarda kramplar Nefes darlığı Ciltteki değişiklikler H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 15
Meme hassasiyeti Meme başındaki landlarda belir inleşme Klstrum salınımı Aşırı tükürük sal ılanması Tprak vb. Yeme 5.2 Aşağıdaki knularda gebeyi danışmanlık veriniz. Beslenme ve diyet Fiziksel aktivite ve çalışma kşulları Gebelikte cinsel yaşam Hi yen ve enel vücut bakımı Ağız ve diş sağlığı Si ara alışkanlığı Alkl alışkanlığı ve madde bağımlılığı İlaç kullanımı etanz tksid immünizasynu Gebelikte tehlike işaretleri: * Vajinal kanama Knvülziyn (Sara nöbeti ibi kasılmalar) Başağrısı ile beraber örmede bzulma Ateş ve/veya ciddi üçsüzlük Ciddi karın ağrısı Slunum üçlüğü veya sık slunum Sularının elmesi üz, el ve bacaklarda şişme Fetus hareketlerinin hissedilememesi Dğum eylemi ve dğum * Dğumun nerede ve kim tarafından yapılacağının planlanması * Emzirme * Pstpartum aile planlaması danışmanlığı * *Özellikle bu knulardaki danışmanlıkların verilmesi bu haftalardaki izlem için önceliklidir. *40. haftaya kadar dğum gerçekleşmezse gebenin dğumun yapılacağı sağlık kuruluşuna hemen başvurması knusunda bilgi verilmelidir. 6. Sevk Edilecek Durumlar Hemglbinin 7 g/dl ve altında lması Kanama ve lekelenme lması Preeklampsi belirtileri, hipertansiyn ve/veya prteinüri lması Gebenin fetus hareketlerini hissetmemesi veya el Dppleri ile fetal kalp seslerinin duyulmaması Bir önceki izlemde bakteriüri tespit edilen ebenin tedaviye rağmen bakteriürinin devam ediyr lması ehlike işaretlerinin varlığı H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 16
ğul ebelik şüphesi lması (Dğrulamak ve dğumu planlamak üzere) Makat prezentasynu şüphesi Gebeliğe eşlik eden sistemik hastalıkların varlığı (Kalp Hastalığı, Böbrek hastalığı, Diyabet, Astım, Tirid Fnksiyn Bzukluğu vb) * Sevk edilen vakaların sevk edilen kuruluşa gidip gitmediği mutlaka takip edilmelidir. * İkinci basamak sağlık kuruluşlarında yukarıdaki durumların her biri için ayırıcı tanı yapılarak tedavinin planlanması gereklidir. 7. Gebe İzlem Fiişinin Kntrl Edilmesi 7.1 İzlem sırasındaki tüm ayrıntıların izlem fişine yazılıp yazılmadığına dikkat ediniz. 7.2 İzlem fişinin bir örneğini ebeye veriniz. Gebe başka bir sağlık kuruluşuna başvurduğunda tüm ebelik süreci hakkında bil i edinilmesi sağlanır ve acil bstetrik yaklaşımlar da buna öre planlanır. Genel Açıklama Risk değerlendirme frmunu kullanarak, ebenin kuruluştaki izlenebilirliğini tekrar değerlendiriniz. Herhan i bir risk varlığında buna uy un izleme planı yapılarak ebe takip edilir. ukarıda detayları belirtilen izlemler ebelik byunca yapılması ön örülen as ari izlemlerdir. İzlemi yapan sağlık çalışanın veya ebenin ihtiyaç duyması halinde izlem sayısı ve yöntemi yeniden düzenlenir. Bu rehber, uy ulamada birlikteliği sağlamak ve hekimlerin klinik pratiklerinde yl österici lması amacı ile, ürk Jinekl i ve bstetrik Derneği, ürk Perinatl i Derneği, ürkiye Maternal Fetal ıp ve Perinatl i Derneği işbirliğinde Sağlık Bakanlığı Ana cuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü Dğum Öncesi Bakım Bilim Kurulu tarafından hazırlanmıştır. Dğum Öncesi Bakım Rehberi değişmez kurallar dizisi değildir ve hastaya sunulan hizmetlerin hukuki standartlarını luşturmaz. ıbbın ana prensibi larak hastalık değil hasta vardır kuralına uy un larak her hastanın durumunun kendi özel kşulları içerisinde değerlendirilmesini temel prensip larak kabul eder. 2.GEREÇ VE YÖNTEM 2.1.Araştırmanın tipi: anımlayıcı tipte bir araştırmadır. 2.2.Araştırmanın yeri: Kcaeli ili Derince ilçesi Aile Sağlığı Merkezlerinde uy ulanmıştır. 2.3.Araştırmanın evreni: 16.04.2014-18.04.2014 tarihleri arasında Derince ilçesinde bulunan 7 Aile Sağlığı Merkezine başvuran sn 5 yıl içinde dğum yapmış kadınlar örnek seçimine idilmeden araştırmaya alınmıştır. 2.4.Araştırmanın kapsamı: Araştırmanın yapıldığı tarihler arasında ankete katılmayı kabul eden 267 kadına anket uy ulanmıştır. 2.5.Araştırmada kullanılan araç-gereç: Araştırmacılar tarafından hazırlanan anket frmu kullanılmıştır. Anket frmunda katılımcıların ssydem rafik özelliklerine ait 10 sru, dğur anlık öykülerine ve sağlık persnelinden aldıkları prenatal bakıma yönelik 21 sru yer almaktadır. (Anket Ek-1 de sunulmuştur) 2.6.Araştırmanın uygulama şekli: Veriler katılımcılarla yüz yüze örüşülerek tplanmıştır. Verilerin tplanması için kurumlardan erekli izin alınmıştır. Ayrıca araştırmaya katılan kadınlara sözel larak çalışmayla il ili bil i verilmiş ve sözel namları alınmıştır. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 17
2.7.Araştırmanın sınırlılıkları: Araştırmanın kapsadığı sn 5 yıllık dönem içinde lan dğumlar baz alınarak incelendiğinden, bu araştırmada dğum öncesi bakım alma durumu ile il ili bil ilerde hafıza faktörü nedeniyle hatırlama yanlılığı ndan (recall bias) söz edilebilir. Bu nedenle bu araştırmanın verileri, dğum öncesi bakım hizmetleri ile il ili, sadece ipuçları larak değerlendirilebilecek bazı enel bil iler larak yrumlanmalıdır. 2.8.Araştırmanın değişkenleri: 2.8.1.Bağımlı değişkenler: -Dğum öncesi bakım alma durumu -Dğum öncesi bakımın verildiği yer -Dğum öncesi bakım veren kişi 2.8.2.Bağımsız değişkenler: -Araştırmanın ssyeknmik değişkenleri: sağlık si rtası. erleşim yer, annenin eğitimi, eşin eğitimi, annenin -Araştırmanın biydem rafik değişkenleri: Dğumda anne yaşı, dğum sırası, dğum aralığı, çğul ebelik, öyküde nenatal ölüm, düşük öyküsü, ebeliğin istenme durumu. 2.9.Araştırmada kullanılan terimler: -Üçlü test: Dwn sendrmu (trizmi21), nöral tüp defekti ve trizmi 18 adı verilen enetik hastalıkların bebekte lma lasılığını saptayan bir kan incelemesidir. 16-18 haftalar arasında yapılır. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırmaya 26 kadın katılmıştır. Katılımcıların ssydem rafik özellikleri incelendiğinde yaş aralıklarının çğunlukla 25-29yaş(%29,7), 0-4 yaş (% 0,0) lduğu saptanmıştır. Katılımcıların eğitim durumuna bakıldığında, büyük çğunluğunun (%4, ) ilköğretim mezunu(1.kademe %20,8, 2.kademe %22,5) lduğu bulunmuştur. Eşinin eğitim durumu çğunlukla( 9,2) lise mezunu lduğu bulunmuştur. Araştırmaya katılan kadınların büyük çğunluğu (%70,3) ev hanımıdır. Kadınların %6,5 inin ssyal üvencesi yktur. Ssyal üvencesi lanların ise çğunluğu SGK lıdır.%62 si eknmik durumunu rta derece larak yrumlamış. Katılanların %86,7 i çekirdek aileden luşmaktadır. Büyük çğunluğu (%98,1) evlidir. Tabl-1: alışmaya katılan kadınların yaş dağılımları Özellik Sayı Yüzde Yaş <15 0 0 15-19 1 0.4 20-24 30 11.4 25-29 78 29.7 30-34 79 30.0 35-39 51 19.4 40-44 22 8.4 >44 2 0.8 Tplam 263 100 Medeni durum Evli 258 98.1 Eşinden ayrılmış 5 1.9 Aile Tipi ekirdek 228 86.7 Geniş 35 13.3 Tplam 263 100 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 18
Katılımcıların ssydem rafik özellikleri incelendiğinde yaş aralıklarının çğunlukla 25-29yaş (%29.7),30-4 yaş (% 0.0) lduğu saptanmıştır. Kılıç ve ark. 15-19 yaşları arası %5.9 bulunmuştur, bizim çalışmamızda ise %0,4 bulunmuştur. Tabl-2: alışmaya katılan kadınların medeni durumları ve yaşadıkları aile şekilleri Medeni durum Sayı üzde Evli 258 98.1 Eşinden ayrılmış 5 1.9 Aile Tipi ekirdek 228 86.7 Geniş 35 13.3 Tplam 263 100 Aksan ve ark. 2012 de Karabük tplum sağlığı böl esinde yaptıkları araştırmada ebelerin %98.2 sinin evli lduğu saptanmıştır. alışmamıza katılan kadınların %98.1 i evli iken %1.9 u eşinden ayrılmıştı. Eşi vefat eden kadın ise yktu. Bulduğumuz snuçlar daha önceki çalışmaları desteklemektedir. Katılanların %86.7 i çekirdek aileden luşmaktadır. Büyük çğunluğu (%98,1) evlidir. Kılıç ve ark. 2009 daki çalışmasına öre aile tipine bakıldığında çekirdek aile ranı %76,6, eniş aile ranı %2.4 iken çalışmamızda bu değerler sırasıyla %86.7 ve %1. larak bulunmuştur. Tabl- : alışmaya katılan kadınların kendi ifadeleriyle hanedeki tplam fert sayısı Hanedeki Fert Sayısı Sayı Yüzde 2 3 1.1 3 89 33.8 4 98 37.3 5 53 20.2 6 10 3.8 7 6 2.3 8 3 1.1 10 1 0.4 Hanedeki fert sayısı sr ulandığında, % 7. ü dört kişi, %.8 i üç kişi cevabını vermiştir. 10 kişilik bir aile, sekiz kişilik üç aile saptanmıştır. Tabl-4: alışmaya katılan kadınların çalışma durumları ve ssyal üvenceleri Özellik Sayı üzde alışma durumu alışıyr 78 29.7 alışmıyr 185 70.3 Ssyal üvence Yk 17 6.5 eşil kart 5 1.9 SGK 241 91.6 Nüfus Kntrl Araştırması snuçlarına öre 2011 yılında iş ücüne katılım ranı kadınlarda %29,5 larak tespit edilmiştir. alışmamızda da bu ran %29,7 bulunmuştur. 2010 yılında K Ü mart-nisan intern grubu tarafından İzmit Kadın Dğum ve cuk Hastanesi nde yapılan çalışmaya öre araştırmaya katılan kadınların yalnızca üçünün ssyal üvencesi yktur. Ssyal üvencesi lanların ise çğunluğu SGK lıdır (%85,9). alışmamızda ise ssyal üvencesi lmayan 17 kişi vardır. %91.6 sı ise SGK lıdır. Değerlerin birbirlerine yakın lduğu dikkat çekmektedir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 19
Tabl-5: alışmaya katılan kadınların kendi ifadeleriyle eknmik durumları Kişiye öre eknmik durum Sayı üzde İyi 72 27.4 Orta 163 62 Kötü 28 10.6 Kılıç ve ark. 2009 da yaptıkları çalışmaya öre, kişiye öre eknmik durumu iyi lanlar %48.5, rta lanlar %45.9, kötü lanlar %5.6 iken çalışmamızda ise iyi lanlar %27.4, rta lanlar %62, kötü lanlar ise %10.6 larak bulunmuştur. Eknmik durum ranlarının Kılıç ve ark. yaptığı çalışmada buldukları snuçlarla benzer lmadığı örülmüştür. Dğum Öncesi Bakım TNSA 2008 Tabl-6: alışmamıza katılan kadınların ve (varsa) eşlerinin eğitim durumları Özellik Sayı üzde Eğitim durumu kuryazar değil 1 0.4 Okuryazar 1 0.4 İlköğretim 1. kademe 60 22.8 İköğretim 2.kademe 54 20.5 Lise 83 31.6 Üniversite 64 24.3 Tplam 263 100 Eşinin Eğitim durumu kuryazar değil 0 0 Okuryazar 1 0.4 İlköğretim 1.kademe 34 12.9 İlköğretim 2.kademe 40 15.2 Lise 103 39.2 Üniversite 85 32.3 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 20
Kılıç ve ark. 2009 da yaptıkları araştırmada öğrenim durumu ilkkul ve altı %47.9 iken çalışmamızda %44.1, Aksan ve ark. 2012 de yaptıkları araştırmada %15. ü üniversite mezunu iken, çalışmamızda ise bu ran %24, larak saptanmıştır. alışmamızdaki en yüksek ran ise % 1 ile lise düzeyidir. Tabl-7: alışmaya kadınların bstetrik özellikleri Obstetrik öykü Sayı üzde Gebelik 1 82 31.2 2-4 172 65.4 >5 9 3.5 Canlı dğum sayısı Hiç canlı dğum yk 2 0.8 1 canlı dğum 110 41.8 2 ve üzeri canlı dğum 151 57.4 Ölü dğum sayısı Hiç ölü dğum yk 248 94.3 1 ölü dğum 11 4.2 2 ve üzeri ölü dğum 4 1.5 Araştırmaya katılan kadınların %65.4 ünün ebelik sayısı 2-4 tür. %57.4 ünün iki ve üzeri canlı dğumu vardır. %1.5 inin iki ve üzeri, %4.2 sinin bir ölü dğumu vardır. Tabl-8: alışmaya katılan kadınların evlenme ve ebelik yaşları Ortalama+-SD Ortanca Md Min-max aş (n=26 ) 31.2+-5.6 31.0 27.0 17-460 İlk evlenme yaşı 22.6+-4.0 22.0 20.0 13.0-40.0 İlk ebelik yaşı 23.9+-4.2 23.0 21.0 14.0-40.0 Ülkemizde rtalama ilk evlenme yaşı, 201 yılı ÜİK verilerine öre kadınlar için 2,6 iken çalışmamızda 22.6 ±4 bulunmuştur. En küçük evlenme yaşı 1 (1 tane) iken en yüksek 40 bulunmuştur. alışmamızda Aksan ve ark. 2012 de yaptıkları bir araştırmada elde edilen rtalama 22.2 ±4,2 değerine benzer bir snuç bulunmuştur. alışmamızda ilk ebelik yaşı rtalaması 2.9 ±4.2 larak bulunmuştur, en düşük 14, en yüksek ise 40 tır. ÜİK 201 verilerine öre ilk ebelik yaşı dğum için en uy un lan 20-4 yaş aralığında lanların yüzdesi %79.6 iken çalışmamızda %85.1 larak bulunmuştur. Tabl-9 İlk Evlenme aşı Dağılımı İlk Evlenme aşı Sayı üzde <15 2 0.8 15-19 51 19.4 20-24 143 54.4 25-29 52 19.8 30-34 13 4.9 35-39 1 0.4 40-44 1 0.4 >44 0 0 Tplam 263 100 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 21
Tabl-10 İlk Gebelik aşı Dağılımı İlk Gebelik aşı Sayı üzde <15 2 0.8 15-19 34 12.9 20-24 114 43.3 25-29 87 33.1 30-34 23 8.7 35-39 2 0.8 40-44 1 0.4 >44 0 0 Tplam 263 100 Araştırmaya katılan kadınların %54.4 ünün ilk evlilik yaşı 20-24 yaş aralığındadır. İlk evlilik yaşı 15 in altında lan iki kişi, 40-44 yaş arasında lan bir kişi mevcuttur. İlk ebelik yaşı %4. ünde 20-24 yaş arasında, iki kişide 15 yaş altıdır. Tabl-11: alışmaya katılan kadınların kendi ifadeleri ile haneye iren aylık tplam elirleri Aylık tplam gelir (n=222) Ortalama+-SD Ortanca Md Min-max 2400+-1852 2000 1500 450-15000 rtalama aylık tplam elire bakıldığında aylık eliri 1500 L nin altında lanların ranı %41.9, 1500-4500 L lanların ranı %48.2, 4500 L den fazla lanların ranı ise %9.9 larak bulunmuştur. Tabl-12: alışmada sr ulanan ebeliğin sırası ve dğum aralığı Bu kaçıncı ebeliği Sayı üzde 1 90 34.2 2 95 36.1 3 42 16.0 4 28 10.6 5 6 2.3 6 2 0.8 Bir önceki ebelikle arasındaki süre Üç yıldan daha az 58 33.7 Üç yıl ve daha fazla 114 66.3 abl 12 ye öre % 6.1 inin ikinci ebeliğidir. Bir önceki ebelikle arasındaki süre %.7 sinde daha az, %66, ünde yıl ve üzeridir. yıldan H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 22
Tabl-1 : alışmaya katılan kadınların DÖB açısından temel özellikleri Dğum öncesi bakım Sayı (n ) üzde (%) Alanlar 256 97.3 Almayanlar 7 2.7 Evetse nerede bakım almış Asm 11 4.3 Asm dışı 35 13.6 Hepsi 211 82.1 Dğum öncesi bakımı kimden almış Kadın Dğum uzmanı 53 21.8 Aile hekimi 5 2.1 Asm elemanı 7 2.9 Hepsi 178 73.3 Hayır ise İhtiyaç yk 4 66.7 Sağlık kuruluşu yk 1 16.7 Diğer 1 16.7 Tabl-1 e öre; 2008 NSA da DÖB alan ebe ranı yaklaşık %92 dir, Bizim çalışmamızda ise katılımcıların %97. ü dğum öncesi bakım almıştır. Bakım alanların %4. ü ASM de, %1.6 sı ASM dışında bir merkezde %82.1 i her iki merkezde almıştır. Dğum öncesi bakım almayanlarda(%2.7, altı kişi) neden sr ulandığında dört kişi ihtiyaç duymadığı, bir kişi sağlık kuruluşuna ulaşamadığı cevabını vermiştir. Bir kişi sruyu cevaplamak istememiştir. Tabl-14: Gebeliğin saptandığı hafta Gebeliğin saptanma haftası Sayı üzde 1. Üçay 253 98.4 2. Üçay 3 1.2. Üçay 1 0.4 Tabl-15: Kntrl yapılan ilk hafta İlk Kntrlde Gebelik Haftası Sayı üzde 14. hafta ve öncesi 248 98.0 14. haftadan snra 5 2 Gebeliklerin çğu(%98.4) birinci üç ayda saptanmıştır. Katılımcıların %98 inin ilk kntrlde ebelik haftası 14. Hafta ve öncesidir. Aksan ve ark. 2012 de yaptıkları çalışmada yer alan kadınların %15.6 sının ilk izlem zamanı 15 hafta ve üzerindedir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 23
Tabl-16: alışmaya katılan kadınların sn ebelikteki risk durumları Sn Gebelikte Riskli Durum Sayı üzde Yk 200 76.6 Var 61 23.4 Tplam 261 100 Tabl-16'ya öre çalışmaya katılan kadınların sn ebeliklerinde %2,4 ranında riskli ebelik öyküsü mevcuttur. Tabl-17: alışmaya katılan kadınların dğumla snuçlanan sn ebeliklerinde dğumun yapıldığı yer Sn dğumun yapıldığı yer Sayı (n) Yüzde(%) Hastane 258 100 Ev 0 0 Diğer 0 0 Tplam 258 100 abl 17 ye öre katılımcıların hepsi hastanede dğum yapmıştır. Kılıç ve ark. 2009 da yaptıkları çalışmada katılımcıların %97 sinin dğumlarını hastanede yaptıkları snucu österilmiştir. Bu snuçlar sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliğin Derince böl esi için yeterli lduğunu österir. Tabl-18: alışmaya katılan kadınların sn dğumlarının özellikleri Sn dğumun şekli Sayı(n) Yüzde(%) Nrmal 84 32.8 C/S 172 67.2 Tplam 256 100 Sn ebeliğin snlanma şekli Canlı dğum 254 99.2 Ölü dğum 2 0.8 Tplam 256 100 Sn dğum kaçıncı haftada lmuş? 7 haftadan önce 22 8.9 7 hafta ve üzeri 227 91.1 Sn ebelikteki dğum ağırlığı 2500 13 5.2 2500-4000 219 86.8 4000 20 8.0 abl 18'e öre katılımcıların %67.2 si C/S yaptırmıştır. Kılıç ve ark 2009 da yaptıkları çalışma snucunda tüm dğumların % 7 sinin C/S ile erçekleştiği österilmiştir. Sağlık Bakanlığı 2012 verilerine öre, yıl içindeki tüm dğumların %48 i C/S larak erçekleştirilmiştir. alışmamızda bulduğumuz ranlar ise hem ülke rtalamasından hem de daha önceki çalışmalardan yüksek bulunmuştur. Dğumların %99.2 si canlı dğum larak erçekleşmiş lup, iki tane ölü dğum meydana elmiştir.dğumların erçekleşme haftalarına bakıldığında %8.9 unun 7 haftadan küçük lduğu örülmektedir. Dğan bebeklerin %1.2 sinin 2500-4000k aralığının dışındadır. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 24
Tabl-19: alışmaya katılan kadınların çeşitli özelliklere öre dağılımı Özellik Sayı Yüzde Düşük Öyküsü Var 65 24,7 Yk 198 75,3 İstemli Düşük Öyküsü Var 13 4,9 Yk 250 95,1 ğul ebelik Öyküsü Var 8 3 Yk 255 97 Bebek/ cuk Ölüm Öyküsü Var 7 2,7 Yk 256 97,3 Riskli Gebelik Öyküsü Var 56 21,3 Yk 207 78,7 Sistemik Hastalık/Ameliyat Öyküsü Var 54 20,5 Yk 209 79,5 abl 19'a öre araştırmaya katılanların, yaklaşık dörtte birinde(%24.7) düşük öyküsü, yaklaşık beşte birinde(%21. ) riskli ebelik öyküsü vardır. Kadınların %2.7 sinde bebek/çcuk ölüm öyküsü mevcuttur. %4.9 unde istemli düşük öyküsü, % ünde çğul ebelik öyküsü saptanmıştır. Tabl-20: Gebeliklerin istek durumları Bu bebeğe isteyerek mi ebe kaldı? Sayı üzde Evet 216 83,3 Hayır 43 16,60 Tplam 259 100.0 Araştırmaya katılan kadınların %16,6 sında ebelik plansız erçekleşmiştir. Bu durumda bize kadınların aile planlaması hizmetlerinden yeterince faydalanamadığını düşündürmüştür. maç ve ark. 2009 da yaptıkları çalışmada söz knusu ebeliklerin %71.2 sinin istemli larak meydana eldiği belirtilmiştir. Bu durumu, 2008 yılından itibaren tekrar uy ulanmaya başlayan «Prnatalist Plitika nın» bir snucu larak değerlendirmek mümkün labilir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 25
Verilen Dğum Öncesi Bakım Hizmeti Tabl-21: alışmaya katılan kadınların aldıkları DÖB içeriğinin dağılımı apılmadı ASM ASM Dışı Hepsi Sayı üzde Sayı üzde Sayı üzde Sayı üzde ansiyn ölçümü 2 8 45 17,4 48 18,5 164 63,3 Ödem muayenesi 87 35,1 27 10,9 59 13,8 75 30,2 Kan Şekeri 12 4,7 33 12,9 127 49,6 84 32,8 İ 10 3,9 29 11,3 111 43,4 106 41,4 Hemgram 4 1,6 28 10,9 115 44,6 111 43 USG 3 1,2 4 1,5 218 84,2 34 13,1 Kan Grubu 39 15,3 42 16,5 137 53,7 37 14,5 Ağırlık ölçümü 11 4,2 70 26,9 49 18,8 130 50 Karın muayenesi 43 17,2 33 13,2 98 39,2 76 30,4 cuk Kalp Sesi 3 1,2 25 9,7 109 42,4 120 46,7 İkili-Üçlü est 53 21,4 6 2,4 172 69,4 17 6,9 etanz Aşısı 8 3,1 180 70,3 27 10,5 41 16 Flik Asit ve Demir 10 3,9 114 44,4 83 32,3 50 19,5 Kullanımı Eğitim 76 30,5 49 19,7 53 21,3 71 28,5 etanz Aşısı, Flik Asit ve Demir kullanımı hizmetlerinin büyük randa ASM lerde uy ulandığı örülmüştür. ansiyn, Ödem muayenesi, Ağırlık ölçümü, KS, Eğitim hizmetlerinin tüm merkezlerde verildiği örülmektedir. Özellikle Kan Şekeri, İ, Hem ram, USG, Kan Grubu, Karın muayenesi, İkili Üçlü est Hizmetlerinin ASM Dışı Merkezlerde verildiği örülmektedir. Tansiyn ölçümü, %8 ranında hiç yapılmamış, %6. ranında en fazla larak her iki merkezde de uy ulanmıştır. Durduran ve ark. 2011 deki çalışmalarında ebelerin %97 sinin ansiyn ölçümlerinin yapıldığı belirtilmiştir. Aksan ve ark. 2012 de yaptığı çalışmada ise 15-24 haftalık ebelerin %9.8 inin en az bir kez kan basıncı ölçümlerinin yapılmış lduğu bildirilmiştir. Ödem muayenesi, % 5 yapılmamış ASM dışı merkezlerde daha fazla uy ulanmıştır. Durduran ve ark. 2011 deki çalışmalarında ebelerin %85 inde ödem muayenesi yapıldığı belirtilmiştir. Kan şekeri ölçümü, %12 uy ulanmamış ASM dışı merkezlerde daha fazla uy ulanmış TİT %10 ranında hiç yapılmamış asm dışı merkezlerde daha fazla uy ulanmıştır. Durduran ve ark.2011 deki çalışmasında ebelerin %70 inde İ bakıldığı österilmiştir. Aksan ve ark. 2012 de yaptıkları çalışmada ebelerin %50 sinde idrar tetkiki yapıldığı österilmiştir. Hemgram %4 ranında yapılmamış asm dışı merkezlerde yaklaşık larak 2 katı daha fazla uy ulanmıştır. Durduran ve ark. 2011 deki çalışmasında ebelerin %75 inde kan tahlili yapıldığı bildirilmiştir. Aksan ve ark. 2012 de yaptıkları çalışmada ebelerin %86.4 ünde kan tetkiki bakıldığı österilmiştir. USG %1.2 ranında uy ulanmamış %84 ibi bir ranla ASM dışı uy ulanmış Karın muayenesi %17.2 ranında hiç yapılmamış, en fazla larak % 9.2 ranında ASM dışı merkezlerde yapılmıştır. Çcuk-Kalp Sesleri %1.2 ranında hiç bakılmamış, %46.7 ranında hem ASM hem de ASM dışı merkezlerde bakılmıştır. Durduran ve ark. 2011 de yaptıkları çalışmada ebelerin %85 inde KS bakıldığı belirtilmiştir. Aksan ve ark. 2012 de yaptıkları çalışmada ise ebelerin %.6 sında üç ve daha fazla sayıda KS bakıldığı bildirilmiştir. Kan Grubu Tayini %15. ranında yapılmamış lup %5.7 ranında en fazla larak ASM dışı merkezlerde yapılmıştır. Durduran ve ark. 2011 deki çalışmasında ebelerin %65 inde kan rubu tayini yapıldığı belirtilmiştir. Aksan ve ark. 2012 de yaptıkları çalışmada ebelerin %8.8 inde kan rubu tayini yapılmadığı bildirilmiştir. Ağırlık ölçümü Hiç yapılmamış ebelerin ranı %4.2 iken, tüm bu ebelerin %50 sinde hem ASM hem de ASM dışı merkezlerde ağırlık ölçümü yapılmıştır. Durduran ve ark. 2011 deki çalışmalarında ebelerin %98 inin ağırlık ölçümlerinin yapıldığı belirtilmiştir. Aksan ve ark. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 26
2012 de yaptığı çalışmada yapıldığı belirtilmiştir. ebelerin % 0.7 sinde dört ve daha fazla sayıda ağırlık ölçümü Tetanz aşısı %.1 ranında hiç uy ulanmamış lup, %70. ranında en fazla larak ASM de uy ulanmıştır. Aksan ve ark. 2012 deki çalışmalarında ebelerin %77.6 sına tetanz aşısı uy ulandığı bildirilmiştir. Bu veriler Derince ilçesinde daha önceki çalışmalara öre aşıya katılımın daha yüksek lduğunu östermektedir. Flik asit ve demir kullanımı %.9 ranında hiç başlanmamış, %44.4 ranında en fazla larak ASM de uy ulanmıştır. Durduran ve ark. 2011 deki çalışmalarında ebelerin %85 inde prfilaktik demir preparatı kullanımı bildirilmiştir. Aksan ve ark. 2012 de yaptıkları çalışmada ebelerin %90.7 sinde demir kullanımının uy ulandığı bildirilmiştir. İkili-Üçlü Test %21.4 ranında hiç yapılmamış lup, %69.4 ranında en fazla larak ASM dışı merkezlerde yapılmış Eğitim ve Danışmanlık hizmetleri % 0.5 ranında hiç uy ulanmamış lup, %28.5 ranında en fazla larak her iki merkezde de uy ulanmıştır. Kılıç ve ark. 2009 da yaptıkları çalışmada katılımcıların %70.6 sına herhan i bir knuda eğitim ve danışmanlık verildiği, %28.4 üne ise yeterli düzeyde eğitim verildiği saptanmıştır. Buna öre, araştırma böl emizde ebelik süresince uy ulanan eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin yetersiz lduğu snucuna varmak mümkün labilir. 4. ÖNERİLER Araştırmanın saha çalışması şeklinde yapılması, elde edilen verilerin tplumu temsili açısından daha dğru snuçlara ulaşmayı sağlayacaktır. ASM lere ulaşabilen kadınların bile istemsiz ebelik ranının %16,60 çıkması aile planlaması hizmetlerinin arttırılması erektiğini düşündürmektedir. 5. KAYNAKÇA 1) Kılıç M., Sağlık caklarında Görevli Ebeler arafından Verilen Dğum Öncesi Bakımın Değerlendirilmesi, Sağlık Bilimleri Der isi 2009;18(3) : 138-147 2) Beşer E.,Er in F.,Sönmez A., Aydın Il Merkezinde Dğum Öncesi Bakım Hizmetleri, SK Kruyucu Hekimlik Bülteni 2007;6(2) ) atak B.,Aksan A.,Zincir M.,Karabük plum Sağlığı Merkezi Böl esinde Dğum Öncesi Bakım Hizmetlerinin Nicelik Ve Niteliği, AF Preventive Medicine Bulletin,2012;11(2) : 153-162 4) Durduran.,Bdur S., akıl E.,Filiz E., Knya Il Merkezinde Sağlıkta Dönüşüm Öncesi Ve Snrası Gebe Ve Bebek Izlemleri, Dicle ıp Dergisi 2012;39(2): 227-233 5) maç M.,Güneş G.,Karağlu L., Pehlivan E., Arap ir Devlet Hastanesine Başvuran Gebelerin Dğum Öncesi Bakım Hizmetlerinden ararlanma Durumları Ve Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi (Haziran 2004-2005), Fırat ıp Der isi 2009;14(2): 115-119 6) Özvarış Ş., Akın A., ürkiye'de Ana Sağlığı, Aile Planlaması Hizmetleri Ve Isteyerek Düşükler: ürkiye Nüfus Ve Sağlık Araştırması 1998 Ileri Analiz Snuçları 2002;151-182 7) Kılıç S., Uçar M., emir P., Erten Ü., Şahin E.,Karaca B., üksel S., Özkır F., Hamile Kadınlarda Dğum Öncesi Bakım Alma Sıklığı Ve Bunu Etkileyen Faktörler, SK Kruyucu Hekimlik Bülteni, 2007;6(2):91-97 8) Kaya F., Serin Ö., Dğum Öncesi Bakımın Niteliği, ürk Jinekl i Ve bstetrik Derneği Der isi, 2008; cilt:5 sayı:1:28-35 9) TNSA 2008 Ana Rapr:143-159 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 27
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI İNTERN ARAŞTIRMALARI SERİSİ KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ SON SINIF ÖĞRENCİLERİNİN EĞİTİMLERİNİ DEĞERLENDİRMESİ 2014 YILI HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI MAYIS-HAZİRAN İNTERN GRUBU ARAŞTIRMASI İnt.Dr.Ersin ERGÜL İnt.Dr.Ercan GENÇ İnt.Dr.Didem YILDIZ İnt.Dr.Edip YILDIZ İnt.Dr.Ahmet Taha CANATAR İnt.Dr.Rana Selen AKKOYUN İnt.Dr.Salih TÜRK İnt.Dr.Fatma DİNÇ İnt.Dr.Hilmi YETKİN İnt.Dr.Hüseyin ÖZÇELİK İnt.Dr.Necati MUMCU İnt.Dr.Gülver GÜLEN İnt.Dr.Furkan KOÇASLAN İnt.Dr.İbrahim CAN İnt.Dr.Nihat Erdem YORGUNER İnt.Dr.Sibel ÇORUK İnt.Dr.Gizem DURMAZ İnt.Dr.Ahmet ÖZLÜK İnt.Dr.Özgün ARSLAN İnt.Dr.Fahrettin SARUHAN Danışmanlar: Dr. Barış CAN Prf. Dr. Nilay ETİLER - HAZİRAN 2015 KOCAELİ -
ÖZET Tıp fakülteleri, günümüzde sağlık hizmetlerinin vazgeçilmez bir unsuru lan hekimleri yetiştiren kurumlardır. Farklı ülkelerin farklı tıp eğitimi yaklaşımları lduğu gibi, ülkelerin kendi içlerinde de fakülteler arası farklı uygulamaları mevcuttur. Bu araştırmanın amacı, Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi sn sınıf öğrencilerinin aldıkları tıp eğitimi ile ilgili görüşlerini alarak, öğrencilerin algısı üzerinden tıp eğitiminin durumunu saptamaktır. Araştırmaya Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi nde eğitim görmekte lan 129 intern hekim katılmıştır. Kesitsel araştırma tekniği kullanılmıştır. Veri tplama aracı larak 2003 ten beri her yıl intern grubuna uygulanan standart sru frmu kullanılmıştır. Tüm alanlarda mezuniyet snrası beklenen işlevlere uygunluk açısından verilen terik eğitimin pratik eğitime göre daha yeterli görülmektedir. Srgulanan 18 pratik uygulamanın sadece 6 tanesinde katılıcıların yarısından fazlası kendisini yeterli görmektedir. İntern hekimlerin görev tanımının yapılması, sekreterlik, hemşirelik, persnel işlerinin nlara yaptırılmaması ve daha çk hasta tanısı ve tedavisi daklı bir eğitim almalarının sağlanması öncelikli hedef lmalıdır. İntern hekimlerin genel larak çalışma kşulları ve aldıkları eğitimden memnun lmadıkları açıkça görünmektedir. Srumlu yöneticilerin mevcut kşulların iyileştirilmesi, sağlıklı bir çalışma rtamı ve verimli bir eğitim sunulması için daha çk çaba göstermeleri gerekmektedir. Anahtar Sözcükler: Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi, Kişisel Memnuniyet, Kcaeli Üniversitesi Key Wrds: Undergraduate Medical Educatin, Persnal Satisfactin, Kcaeli University H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 1
1. GİRİŞ Tıp fakülteleri, günümüzde sağlık hizmetlerinin vazgeçilmez bir unsuru lan hekimleri yetiştiren kurumlardır. Farklı ülkelerin farklı tıp eğitimi yaklaşımları lduğu gibi, ülkelerin kendi içlerinde de fakülteler arası farklı uygulamaları mevcuttur. Bununla birlikte hem uluslararası platfrmda hem de ülkelerin kendi içinde tıp eğitiminde standardizasynunu yakalamak için çeşitli çalışmaların yapıldığı bilinmektedir. Dünyada uygulanan tıp eğitimi sistemleri başlıca üç tiptir: a. Klasik tıp eğitimi sistemi. b. Entegre tıp eğitimi sistemi. c. Prbleme dayalı tıp eğitimi sistemi. On dkuzuncu yüzyıl ve öncesinde tıp eğitimi, bir hekim yanında nun yaptıklarını gözleyerek, nun özel kütüphanesinden yararlanarak ve hastalarını muayene ederek alınırdı. Bu uzun süreç içinde hekim adayı bilgi ve becerisini artırmak için birlikte çalıştığı hekimden labildiğince yararlanmaya çalışırdı. Tıp eğitimi usta-çırak ilişkisi şeklindeydi. Yirminci yüzyıl başlarında hekim gereksiniminin, dlayısıyla öğrenci sayısının artmasıyla, kalabalık öğrenci tpluluğuna ders anlatma ve pratik beceriler gösterme şeklinde bir eğitime başlandı. Bu sistem klasik tıp eğitimi sistemi larak anılmaktadır ve sistem içinde derslerin düzenlenmesi anabilim dalı düzeyindedir. Ancak bu sistemde knular birbiriyle bağlantılı değildir. Öğrenci bir derste kalbin anatmisini işlerken, bir snraki derste böbrek fizyljisini, bir snrakinde karaciğer histljisini işleyebilmektedir. Knular ancak sene snunda hepsi tamamlandıktan snra öğrenci tarafından bütünleştirilebilmekte ya da öyle lacağı umulmaktadır. Daha snra 1950 lerde klasik sistemin bu sakıncalı yönünü giderecek bir eğitim sistemi tasarlanmıştır. Entegre tıp eğitim sistemi denilen bu sistemde, vücuttaki rgan sistemlerinin bilgileri tpluca verilmektedir. Örneğin kalp knusu işlenirken aynı dönemde hem anatmisi, hem fizyljisi, hem de histljisi birlikte verilir, yani derslerin rganizasynu kmite bazındadır. Ancak entegre sistemde knular birlikte verilip, sınav tpluca yapıldığı için, örneğin; öğrenci kalbin fizyljisini iyi çalışır ve öğrenir de, anatmisini canı istemiyr diye baraj altı denilen bir yönteme dayanarak bırakırsa knuyu bilmeden kulunu bitirebilir. 1970 den itibaren tıptaki gelişmeler snucu bilginin çk artması nedeniyle öğrenciye her şeyin öğretilemeyeceği fikri tartışılmaya başlanmıştır. Ayrıca öğretilmeye çalışılan birçk şeyin öğrenci tarafından öğrenilemediği ya da çk çabuk unutulduğu fark edilmiştir. Bu durumda prbleme dayalı tıp eğitimi sistemi önerilmiştir. Bu sistemde öğrenci daha ilk yıldan başlayarak bir klinik prblemin çözümünden yla çıkarak durumla ilgili tüm temel bilgileri öğrenmektedir. Bu sistemde öğrenciye hastalıkları bir senaryyla tanımlayan ve çözüm yllarını gösteren mdüller söz knusudur. Fakat bu sistem ancak küçük öğrenci gruplarına uygulanabilir ve eğitici grubunun da çk iyi eğitilmiş lması gerekir. Uygulanan tıp eğitimi sistemlerinde iki tür eğitim yöntemi kullanılmaktadır. a. Pasif eğitim yöntemi: Bu yöntemde öğrenci dinleyici ve gözlemcidir. Bilgi edinmesine kendi katkısı lmaz. Öğrenilen bilgilerin çğu kalıcı değildir. b. Aktif eğitim yöntemi: Bu yöntemde ise öğrenci kendi kendine öğrenir, yapıcı ve uygulayıcıdır. Öğrendiği bilgiler kalıcıdır ve birbiriyle ilişkilendirilmiştir. Eğiticinin katkısı öğrenmeyi öğretmek ve yl göstermektir. Tıp eğitimi sistemleri, bu iki eğitim yöntemini de ancak değişik ranlarda kullanmaktadır. Prbleme dayalı tıp eğitimi sisteminde aktif eğitim yöntemi, klasik ve entegre tıp eğitimi sistemlerinde ise pasif eğitim yöntemi ağırlıklıdır 1. 1.1. Ülkemizde Standartlaşma Çalışmaları 2 Ülkemizde tıp eğitiminin standartlaştırılması için de çalışmalar yapılmaktadır. Bunların başında Ulusal Tıp Eğitimi Akreditasyn Kurulu-UTEAK gelmektedir. TEPDAD ve UTEAK Başkanı Prf. Dr. İskender Sayek, Tıp Eğitimi Prgramları Değerlendirme ve Akreditasyn Derneği ve UTEAK ın amaç ve hedeflerini şu şekilde açıklamaktadır; tplumun sağlık düzeyinin yükseltilmesi için tıp fakültelerinde verilen tıp eğitim ve öğretiminin geliştirilmesi ve niteliğinin iyileştirilmesi, kurumlara yl göstermek, gelişimlerini desteklemek, işleyiş ve sürekliliğini izlemektir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 2
Bu knuda yapılmış bir diğer çalışma da; Tıp-Sağlık Bilimleri Eğitim Knseyince 2 Şubat 2002 de Çukurva Üniversitesi nde yapılan tplantıda ybirliği ile kabul edilmiş ve 1 Ocak 2003 te yürürlüğe girmiş lan Tıp Fakülteleri Ulusal Çekirdek Eğitim Prgramı (UÇEP) dır. 2014 yılında güncellenmiştir. Ulusal çekirdek eğitim prgramı başlıca üç bölümden luşmaktadır. Birinci bölümde Hastalık-Durum Semptm Listesi verilerek, sruna ilişkin öğrencilere kazandırılması gereken bilginin derecesi belirtilmektedir. Raprun ikinci bölümünde öğrencilere kazandırılması gereken Beceriler listelenmiştir. Üçüncü bölümde ise iyi hekimlik uygulamaları için öğrencilere kazandırılması gereken Tutum Ve Davranışlar' listelenmiştir. Rapr, bugünkü sağlık gerçeklerine göre hazırlanmış öneriler lup, tıptaki gelişmelere ve Türkiye'nin sağlık gereksinimlerine göre en geç 4 yılda bir gözden geçirilerek geliştirilmesi planlanmıştır 2. Tabl 1. Ulusal Çekirdek Eğitim Prgramı'nın İncelenmesi Ulusal ÇEP 2002 Ulusal ÇEP 2014 Değişim yönü ve gerekçesi A. Eğitim yaklaşımı ve eğitimin ana dayanakları Temel bileşenleri: 1. Mezuniyet öncesi tıp eğitimin amaç ve hedefleri 2. Hastalık / Durum / Semptm Listesi 3. Beceri Listesi 4. Tutum ve Davranış Hedefleri Temel bileşenleri: 1. Mezuniyet öncesi tıp eğitimin amacı ve ulusal yeterlikler çerçevesi 2. Semptmlar / Durumlar Listesi 3. Çekirdek Hastalıklar / Klinik Prblemler Listesi 4. Temel Hekimlik Uygulamaları Listesi A. Eğitim yaklaşımı ve eğitimin ana dayanakları Mezuniyet öncesi tıp eğitimin amaç ve hedefleri: Bilgi hedefleri, devinimsel beceriler ve mesleki tutumlar Mezuniyet öncesi tıp eğitiminin amacı ve ulusal yeterlikler çerçevesi Temel ve klinik bilimlerin eğitim içeriklerine (knular, ders başlıkları) dayalı yaklaşım ve öğrenim hedeflerini bilgi, beceri ve tutum hedefleri şeklinde ayıran parçalı yaklaşım yerine eğitim çıktılarına dayalı daha bütüncül bir yaklaşım belirlendi. Bu dğrultuda; a. Hastalık / Durum / Semptm Listesi ile Beceri Listesi farklı bir çerçevede yeniden sistematize edildi. b. Ulusal ÇEP-2002 deki Tutum ve Davranış Hedefleri, prfesynelliğe yönelik yeterlikler çerçevesinde ele alındı. Eğitim çıktılarına dayalı yaklaşım çerçevesinde, bilgi, beceri ve tutum hedefleri gibi parçalı bir yaklaşım yerine daha bütüncül bir yaklaşım benimsenerek sırasıyla; a. Ulusal yeterlikler çerçevesinin b. Fakülte eğitim çıktılarının / mezuniyet yeterliklerinin c. Fakülte eğitim prgramları çıktılarının belirlenmesi şeklinde bir yl benimsendi. Eğitim içeriğin belirlenmesi sırasında temel alınacak ana listeler 1. Hastalıklar / Durumlar / Semptmlar Listesi 2. Beceri Listesi 1. Ulusal yeterlikler çerçevesi / Fakülte Eğitim Çıktıları 2. Semptmlar / Durumlar Listesi 3. Çekirdek Hastalıklar / Klinik Prblemler Listesi Ulusal ÇEP-2002 de tek liste altında sıralanan semptm, durum ve hastalıklar Ulusal ÇEP-2014 de iki farklı liste halinde sunuldu: 1. Semptmlar / Durumlar Listesi: Hekimin ilk karşılaşma durumları. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 3
Beceri Listesinin alt başlıkları: (a) Uygulamalı beceriler, (b) Entelektüel beceriler, (c) İletişim Becerileri (d) Bilgiye erişim becerileri Eğitim içeriği ve yöntemleri 4. Temel Hekimlik Uygulamaları Listesi Temel Hekimlik Uygulamaları Listesinin alt başlıkları: (a) Genel ve sruna yönelik öykü alma (b) Genel ve sruna yönelik fizik muayene, (c) Kayıt tutma, raprlama ve bildirim, (d) Labratuvar testleri ve ilgili diğer işlemler, (e) Girişimsel ve girişimsel lmayan hekimlik uygulamaları ve (f) Kruyucu hekimlik, tplum hekimliği uygulamaları 2. Çekirdek Hastalıklar / Klinik Prblemler Listesi: Hekimin kendisine gelen semptmu veya durumu değerlendirdikten snra tanımladığı hastalıklar veya klinik prblemler. Snrasında semptmlar / durumlar ile hastalıklar / klinik prblemler eşleştirilerek fakültelerin eğitim içerikleri ve yöntemlerini belirleme aşamasında kullanacakları bir çerçeve sunuldu. Öğrenme düzeyleri yeniden düzenlendi: Ulusal ÇEP-2002 deki B (bilgi düzeyi) ÖnT (ön Tanı) ile değiştirildi, İ (İzlem) yeni bir kd larak tanımlandı Ulusal ÇEP-2002 teki beceri listesi, yeterliklere dayalı eğitim yaklaşımı çerçevesinde ele alınarak yeniden düzenlendi. Entelektüel beceriler, iletişim becerileri ve bilgiye erişim becerilerinin yeterlikler başlığı altında ele alınması benimsendi. Ulusal ÇEP-2014 de tıp fakültesi mezunun sağlık bakımı sürecinde uygulaması gereken temel hekimlik uygulamaları 5 alt başlık altında tplandı. Hekimlik uygulamaları için dört öğrenme düzeyi tanımlanarak her bir uygulama düzeylendirildi. Ulusal ÇEP-2014 te terik ve uygulamalı eğitim içeriklerinin belirlenmesi ve entegre bir şekilde düzenlenmesi, öğrenme ve değerlendirme yöntemlerinin seçimi, Fakülte ÇEP lerinin hazırlanması ve klinik öncesi ve klinik dönem eğitim prgramlarının geliştirilmesi sürecinde tıp fakültelerine destek sağlamak amacıyla genel bir çerçeve sunuldu. Günümüz Türkiye'sinde sayısı her gün artan tıp fakülteleri, çğunlukla entegre tıp eğitimi sistini, bir bölümü ise klasik tıp eğitimi sistemini uygulamaktadır. Bazı tıp fakültelerinde (Dkuz Eylül Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi Tıp Fakülteleri) prbleme dayalı tıp eğitimi sistemi uygulanmaya başlanmıştır. 1.2. Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Eğitim Prgramı 3 Fakültemizde temel larak eğitici merkezli, sistem temelli, karma eğitim mdeli uygulanmaktadır. Bunun yanı sıra değişik eğitim yöntemlerinden yararlanılmaktadır. Birinci, üçüncü ve altıncı sınıflarda tplum sağlığı ile ilgili terik ve uygulamalı derslerle tplum temelli eğitim yaklaşımından örnekler prgramda yer almaktadır. Stajlarda terik dersler ve hasta başı eğitim uygulaması temel alınmaktadır. Birinci sınıfta ilk beş gün, altıncı sınıfta ilk gün uyum prgramı yer almaktadır. Üçüncü sınıfta yer alan tplum sağlığı ders kurulu nda tplumda sık karşılaşılan hastalıklardan krunma ve tedavi knusunda farklı klinik dalların katkısı sağlanmaktadır. Klinik Farmaklji Kursu sırasında simule hasta uygulaması yer almaktadır. Düzenlenen öğrenci kngresi prgramındaki bilimsel turumlarla belli sayıda öğrencinin terik ve uygulamalı eğitiminde yararlı, kısmen öğrenci merkezli bir uygulama yapılmaktadır. Sn sekiz yıldır Hekimliğe Hazırlık Prgramı başlığı altında dikey bir prgrama yer verilmektedir. Birinci sınıfta ilk dönem byunca haftada yarım gün larak bir öğretim üyesi danışmanlığında tplumsal duyarlık ve öğrenci araştırması prgramda yer almaktadır. On iki yıldır geliştirilerek yapılan bu uygulama öğrenci H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 4
merkezli eğitim yöntemiyle araştırma, veri elde etme, yrumlama, sunum becerisi, ekip çalışma becerisi kazandırmayı hedeflemektedir. Sn sekiz yıldır Dönem 1, 2 ve 3 prgramı içinde ikişer kez öğrenci merkezli öğrenim (PDÖ) uygulamalarına yer verilmektedir. Klinik Beceri Labratuvarı prgramında ilk üç yılda ders kurullarına dağılmış küçük grup uygulamalarıyla temel mesleki becerilerin kazandırılması hedeflenmektedir. Amacı öğrencilere genel fizik muayene becerilerini kazandırmak lan, Fizik Muayene Stajı eğitim sisteminin bir parçasını luşturmaktadır. Bu sayede Dönem 4 öğrencileri dönem başında genel fizik muayene becerilerini alarak stajlarında hastalarının fizik muayenelerini yapabilecek bilgi ve beceriye sahip lacak, dönem byunca gidecekleri stajlarda da ileri muayene becerilerini tamamlayacaklardır. Staj gruplarındaki öğrencilerden ve öğretim üyelerinden gelen geri bildirimler değerlendirilerek bu yıldan itibaren üçüncü sınıfta ders kurullarında ilgili rgan ve sistemlerin muayenesini yapmak üzere küçük grup çalışmaları prgrama yerleştirilmiştir. Tabl 2. Eğitim prgramında kullanılan yöntemlerin aşamalara göre sınıflandırılması Dönem 1 Dönem 2 Dönem 3 Dönem 4 Dönem 5 Dönem 6 Kuramsal dersler (%70) Labratuar uygulaması (%13) Prbleme dayalı uygulamalar (%5) Klinik beceri labratuarı (%5) Öğrenci araştırması (%5) Ssyal Tıp uygulaması (%2) Kuramsal dersler (%70) Labratuar uygulaması (%15) Prbleme dayalı uygulamalar (%5) Klinik beceri labratuarı (%5) Klinik krelasyn (%5) Kuramsal dersler (%80) Labratuar uygulaması (%10) Prbleme dayalı uygulamala r (%5) Kliniğe hazırlık (Öykü alma ve muayene becerisi) (%2) Tplum Sağlığı uygulaması (%3) Kuramsal dersler (%60) Hasta başı eğitim (%20) Klinik uygulama (%15) Seçmeli staj (%5) Kuramsal dersler (%60) Hasta başı eğitim (%20) Klinik uygulama (%20) Hasta srumluluğu (%30) Klinik görevler (%30) Pliklinik uygulaması (%10) Nöbetler (%10) Halk Sağlığı stajı (%13) Knseylerde lgu tartışması (%5) Klinik Farmaklji Kursu (%2) (Öğrenci merkezli eğitim ve simule hasta uygulaması) Birinci sene Ssyal Tıp Ders Kurulu nda gerçekleştirilen birinci basamak sağlık kuruluşları, kul ve semt ziyaretleri, üçüncü sınıfta gerçekleştirilen birinci ve ikinci basamak sağlık kuruluşu ziyareti, altıncı sınıfta iki aylık halk sağlığı stajı tpluma dayalı eğitim mdeline yönelik uygulamalardır. 1.3. Amaç Bu araştırmanın amacı, Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi sn sınıf öğrencilerinin aldıkları tıp eğitimi ile ilgili görüşlerini alarak, öğrencilerin algısı üzerinden tıp eğitiminin durumunu saptamaktır. 2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Yeri Araştırma Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde yapılmıştır. 2.2. Araştırma Evreni H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 5
Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi 2013 2014 yılı Mayıs-Haziran staj döneminde 6. sınıf öğrencisi lanların listesi öğrenci işlerinden temin edilmiştir. Bu listede yer alan 143 öğrenci, araştırmanın evrenini luşturmaktadır. Araştırmaya 129 kişi katılmıştır. Araştırmaya katılmayan 14 kişi bulunmaktadır. 12 kişiye araştırma süresince kulda bulunmadıklarından anketler ulaştırılamamıştır. Kalan iki kişinin anketi geri alınamamıştır. Araştırmaya katılım ranı %90,2 dir. Veri tplanan öğrencilerin tamamı tüm stajlarını tamamlamamıştır. Ankete katılan kişilerden; 20 tanesi Kadın Hastalıkları ve Dğum stajını almamıştır. Bir kişi bu stajın yeterliliği hakkında bilgi vermemiştir. 22 tanesi Halk Sağlığı stajını almamıştır. Bir kişi bu stajın yeterliliği hakkında bilgi vermemiştir. 18 tanesi Psikiyatri stajını almamıştır. Bir kişi bu stajın yeterliliği hakkında bilgi vermemiştir. 16 tanesi Seçmeli stajını almamıştır. Altı kişi bu stajın yeterliliği hakkında bilgi vermemiştir. 17 tanesi Çcuk Sağlığı ve Hastalıkları stajını almamıştır. İki kişi bu stajın yeterliliği hakkında bilgi vermemiştir. 24 tanesi Cerrahi stajını almamıştır. Bir kişi bu stajın yeterliliği hakkında bilgi vermemiştir. 26 tanesi İç Hastalıkları stajını almamıştır. Bir kişi bu stajın yeterliliği hakkında bilgi vermemiştir. 10 tanesi Acil stajını almamıştır. 14 kişi bu stajın yeterliliği hakkında bilgi vermemiştir. 2.3. Araştırmanın Tipi Kesitsel araştırma tekniği kullanılmıştır. 2.4. Veri Tplama Araçları Veri tplama aracı larak 2003 ten beri her yıl intern grubuna uygulanan standart sru frmu uygulandı. 2.5. Araştırmanın Değişkenleri Ssydemgrafik özellikler: yaş, cinsiyet ve ssyeknmik düzey Genel hekimlik görüşleri Her ders için derse ayrılan zamanın ve içeriğinin yeterliliği Her staj için terik ve pratik eğitimlerin yeterliliği Bazı klinik girişim ve değerlendirmeleri yapabilme Kruyucu hekimlik knularının yeterliliği İnternlik dönemindeki stajların yeterliliği 2.6. Araştırmanın Uygulanması Araştırma 16 30 Haziran 2014 tarihlerinde, Mayıs-Haziran Halk Sağlığı Staj Grubu 6. sınıf öğrencileri tarafından yapılmıştır. Sru frmu öğrencilere dağıtılmış, frm kişilerin kendileri tarafından dldurulmuştur. 2.7. Araştırmanın Analizi SPSS 13.0 paket prgramına veriler girildi ve tanımlayıcı analizler yapıldı. 2.8. Araştırmanın Kısıtlılıkları Değerlendirme, nesnel kriterler ile değil öznel lduğu için, öğrencilerin lumsuz ya da lumlu yaşam deneyimlerinden etkilenebilir. Araştırma sruları geçmişe dönük lduğu için bazı bilgilerin hatırlanmasında zrluklar yaşanabilir. Anket uzun lduğu için katılımcılar dldurmak istemeyebilir ve anketi snuna kadar aynı özenle dldurmayabilir. Ard arda benzer srular lduğu için kişiler şartlanarak benzer cevapları verebilir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 6
3. BULGULAR Katılımcıların yaş rtalaması 24,6 ± 1,0 dır. Tıp fakültesi öğrencilerinin çğu 24 yaşında mezun lmaktadır. Araştırmaya katılanlarda erkek sıklığı daha fazladır. Katılımcıların büyük çğunluğu il merkezi dğumludur (Tabl 3). Tabl 3. Katılımcıların Ssydemgrafik Özellikleri Özellik (n=129) Sayı % Yaş (Yıl) 23 6 4,7 24 64 49,6 25 37 28,7 26 ve Üstü 22 17,1 Cinsiyet Erkek 76 58,9 Kadın 53 41,1 Dğum Yeri İl 82 63,6 İlçe 34 26,4 Köy 13 10,1 Tıp fakültesi öğrencilerinin babalarının çğu (%68,7) lise ve üniversite mezunu iken, annelerinde bu ran daha düşüktür (%55,0). Annelerin büyük çğunluğu ev kadınıdır (%83,5). Başkasının işinde çalışanların ranı %58,4 le en yüksektir. (Tabl 4). Hekim adayları arasında meslek yaşamları ile ilgili beklentilerinin gerçekleşmesi knusunda umutsuz lanların ranı %46.5 larak bulunmuştur. Yedi (%5,4) kişinin ise geleceğe yönelik hiçbir beklentisi bulunmamaktadır. Hekimlerimizin bu kadar umutsuz lmalarının nedenleri kişilerin gelecekleri hakkındaki belirsizlik, uzmanlık kaygısı, sürekli değişen sağlık plitikaları, hekim ücretleri arasındaki farklılıklar ve pratisyen hekim larak hizmet sunmada meydana gelen daralma labilir (Tabl 5). Hekim adayları arasında hekimlik mesleği insanlara yararlı lmak için seçenlerin ranı %59,7 ile en yüksek bulunmuştur. Prestiji yüksek bir meslek lduğu için hekimliği seçenlerin ranı ise %55,0 dır. Ayrıca para için hekimlik mesleğini seçenlerin ranı ise %39,5 tir. Aileleri istediği için hekimlik mesleğini seçenlerin ranı ise % 38,8 dir (Tabl 6). H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 7
Tabl 4. Katılımcıları Ssyeknmik Özellikleri Sayı Yüzde Babanın Öğrenim Durumu (n=128) İlkkul ve Altı 22 17,2 Ortakul 16 12,5 Lise 31 24,2 Üniversite 57 44,5 Diğer 2 1,6 Aile Reisinin İşteki Knumu (n=125) Başkasının İşinde Çalışıyr 73 58,4 Kendi Hesabına Çalışıyr 25 20,0 Yanında Başkasını Çalıştırıyr 22 17,6 Tarım İşiyle Uğraşıyr 4 3,2 Çalışmıyr 1 0,8 Annenin Öğrenim Durumu (n=128) İlkkul ve Altı 40 31,2 Ortakul 18 14,1 Lise 40 31,3 Üniversite 29 22,7 Diğer 1 0,8 Annenin İşi (n=97) Ev Kadını 81 83,5 Diğer 16 16,5 Tabl 5. Meslek Yaşamları İle İlgili Beklentilerinin Gerçekleşmesine Dönük Umutları Sayı Yüzde Umutluyum 13 10,1 Kısmen Umutluyum 49 38,0 Umutlu Değilim 60 46,5 Hiçbir Beklentim Yk 7 5,4 Tplam 129 100,0 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 8
Tabl 6. Hekimliği seçme nedenleri* Sayı Yüzde İnsanlara yararlı lmak 77 59,7 Prestij için 71 55,0 Para için 51 39,5 Aileleri istediği için 50 38,8 Diğer 11 8,5 Tplam 129 100,0 * Sru frmunda birden fazla şık işaretlenmiştir. Araştırmaya katılanların %66,9 gibi çk büyük bir bölümünün 6 yıllık tıp eğitimi snucunda görüşleri lumsuz yönde değişmiştir. Bu ranın yüksekliğinin nedeni: eğitime başlarken kendi gözlemleri neticesinde luşan; yüksek prestij ve gelir beklentisinin gerçekle bağdaşmadığının fark edilmesi labilir. Eğitim süresince karşı karşıya kaldıkları ders yükü, eğitim prblemleri ve mezuniyet snrası sistemin getirdiği srunlar (eknmik srunlar, malpraktis, mecburi hizmet) hekimlik mesleği hakkındaki düşünce değişimlerinin diğer nedenleri labilir. Katılımcıların %20,5 i ise hekimlik mesleği hakkındaki düşüncelerinde hiçbir değişiklik lmamıştır. %12,6 sının ise fikirleri eğitim süresince lumlu yönde değişmiştir (Tabl 7). Tabl 7. Katılımcıların Altı Yıllık Eğitim Snrasında Hekimlik Mesleği Hakkındaki Düşüncelerinde Meydana Gelen Değişiklikler Sayı Yüzde Olumsuz Yönde Değişti 85 66,9 Değişmedi 26 20,5 Olumlu Yönde Değişti 16 12,6 Tplam 127 100,0 Katılımcıların %28,7 si tekrar hekimlik mesleğini seçmek knusunda lumsuz görüş bildirmişken katılımcıların %40,3 ü lumlu görüş bildirmişlerdir. Bu da bize hekimlik mesleğinin tüm lumsuz düşüncelere rağmen insanlara yararlı lmak ve prestij için tercih edildiğini göstermektedir (Tabl 8). Tabl 8. Katılımcıların Tekrar Hekimlik Mesleğini Seçip Seçmeyeceklerine İlişkin Düşünceleri Sayı Yüzde Evet 52 40,3 Belki 40 31,0 Hayır 37 28,7 Tplam 129 100,0 Araştırmaya katılan öğrencilerin %98,4 ü öğretim üyelerinin bilgi aktarımını srunlu bir alan larak tanımlamıştır ve %70,3 ü öğretim üyelerinin kesinlikle eğitim almaları gerektiğini düşünmektedir. (Tabl 9). H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 9
Tabl 9. Katılımcıların Öğretim Üyelerinin Eğitici Eğitimi Almalarına İlişkin Düşünceleri Sayı Yüzde Evet, Kesinlikle 90 70,3 Evet, Kısmen 36 28,1 Hayır, Yeterliler 2 1,6 Tplam 128 100,0 Tabl 10 da göze ilk çarpan tüm alanlarda mezuniyet snrası beklenen işlevlere uygunluk açısından verilen terik eğitimin daha fazla yeterli görülmesidir. Ayrıca uygulamalı eğitimin yeterliliği knusunda katılımcılar lması gerektiği düzeyin pratik yğunluklarının yeniden düzenlenmesinin elzem bir ihtiyaç lduğunu göstermektedir. Kuramsal eğitimde en yeterli görülen ders %68,0 ile Göğüs Hastalıkları iken uygulamalı eğitimde ise en yeterli görülen dersler %50 ile Adli Tıp, KBB, Farmakljidir. En yetersiz görülen ders kuramsal eğitimde (%43.3) ve uygulamalı eğitimde (%68,5) Kadın Hastalıkları ve Dğumdur. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 10
Tabl 10. Birinci Basamakta Çalışacak Hekimden Beklenen İşlevlere Uygunluk Açısından Aşağıdaki Alanlarda Verilen Eğitimin Yeterliliği Dersler Kuramsal Eğitim (Terik) Uygulamalı Eğitim (Pratik) Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz n Sayı % Sayı % Sayı % n Sayı % Sayı % Sayı % Göğüs Hast. 128 87 68,0 31 24,2 10 7,8 124 58 46,8 42 33,9 24 19,4 Psikiyatri 128 84 65,6 36 28,1 8 6,3 124 56 45,2 42 33,9 26 21,0 Adli Tıp 128 84 65,6 34 26,6 10 7,8 124 62 50,0 41 33,1 21 16,9 Halk Sağlığı 128 83 64,8 36 28,1 9 7,0 124 59 47,6 37 29,8 28 22,6 Pediatri 128 81 62,8 35 27,3 12 9,4 124 42 33,9 47 37,9 35 28,2 KBB 127 78 61,4 39 30,7 10 7,9 124 62 50,0 36 29,0 26 21,0 Ortpedi 128 78 60,9 39 30,5 11 8,6 125 51 40,8 44 35,2 30 24,0 Enfeksiyn Hast. 128 78 60,9 39 30,5 11 8,6 124 44 35,5 50 40,3 30 24,2 Dermatlji 128 75 58,6 43 33,6 10 7,8 124 47 37,9 48 38,7 29 23,4 FTR 127 73 57,5 44 34,6 10 7,9 124 40 32,3 58 46,8 26 21,0 Kardiylji 128 70 54,7 47 36,7 11 8,6 124 32 25,8 53 42,7 39 31,5 Ürlji 126 65 51,6 51 40,5 10 7,9 122 27 22,1 53 43,4 42 34,4 Göz Hastalıkları 127 64 50,4 41 32,3 22 17,3 123 29 23,6 42 34,1 52 42,3 Farmaklji 127 59 46,5 55 43,3 13 10,2 124 39 31,5 50 40,3 35 28,2 Nörlji 128 59 46,1 47 36,7 22 17,2 124 29 23,4 56 45,2 39 31,5 Genel Cerrahi 127 55 43,3 59 46,5 13 10,2 124 27 21,8 56 45,2 41 33,1 Beyin Cerrahisi 125 52 41,6 43 34,4 30 24,0 122 25 20,5 36 29,5 61 50,0 Acil Tıp 128 52 40,6 45 35,2 31 24,2 124 47 37,9 43 34,7 34 27,4 Dahiliye 128 52 40,6 43 33,6 33 25,8 124 18 14,5 46 37,1 60 48,4 Kadın H. Dğum 128 37 28,9 36 28,1 55 43,0 125 11 8,9 28 22,6 85 68,5 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 2
psikiyatri Halk Sağl. dermatlji Adli Tıp Göğüs Hast ürlji FTR KBB Kardiylji Enfeksiyn rtpedi Pediatri genel cerrahi Farmaklji nörlji göz beyin cer. acil tıp Dahiliye kadın dğum 0% 20% 40% 60% 80% 100% yeterli kısmen yeterli yetersiz Şekil 1. Terik Eğitimlerin Yeterliliği Knusundaki Görüşler Adli Tıp Göğüs Hast psikiyatri FTR KBB Halk Sağl. dermatlji rtpedi Enfeksiyn acil tıp Farmaklji Pediatri Kardiylji nörlji genel cerrahi ürlji göz Dahiliye beyin cer. kadın dğum 0% 20% 40% 60% 80% 100% yeterli kısmen yeterli yetersiz Şekil 2. Pratik Eğitimlerin Yeterliliği Knusundaki Görüşler H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 2
Katılımcıların genel larak klinik stajlarda kruyucu hekimlik ile ilgili knuların anlatılmadığını düşündükleri görülmektedir. Anlatılan bölümlerde de yetersiz kalındığının düşünüldüğü görülmektedir. Kruyucu hekimlik knularının daha fazla anlatıldığı ve yeterli görüldüğü stajlar arasında Göğüs Hastalıkları dikkat çekmektedir. Bu veriler ışığında genel larak kruyucu hekimliğe ve 1.basamak sağlık hizmetlerine yönelik eğitime gerekli önemin verilmediğini söyleyebiliriz (Tabl 11). Tabl 11. Klinik Stajlarda Kruyucu Hekimlik Knularının Anlatılması İle İlgili Görüşler Stajlar n Anlatılmadı Anlatıldı Yetersiz Kısmen Yeterli Yeterli Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Göğüs Hastalıkları 124 25 20,2 24 19,4 40 32,3 35 28,2 KBB 123 31 25,2 26 21,1 40 32,5 26 21,1 Dermatlji 124 37 29,8 39 31,5 24 19,4 24 19,4 Enfeksiyn Hastalıkları 123 33 26,8 29 23,6 42 34,1 19 15,4 Pediatri 125 25 20,0 31 24,8 50 40,0 19 15,2 Psikiyatri 124 48 38,7 28 22,6 31 25,0 17 13,7 Kardiylji 123 35 28,5 28 22,8 44 35,8 16 13,0 Göz Hastalıkları 124 52 41,9 34 27,4 23 18,5 15 12,1 Ortpedi 123 54 43,9 33 26,8 22 17,9 14 11,4 FTR 125 43 34,4 33 26,4 35 28,0 14 11,2 Çcuk Psikiyatrisi 123 57 46,3 30 24,4 23 18,7 13 10,6 Endkrin 125 46 36,8 29 23,2 39 31,2 11 8,8 Hematlji 125 57 45,6 30 24,0 27 21,6 11 8,8 Genel Cerrahi 126 61 48,4 30 23,8 24 19,0 11 8,7 Ürlji 123 51 41,5 29 23,6 35 28,5 8 6,5 Gastrenterlji 124 47 37,9 31 25,0 38 30,6 8 6,5 Çcuk Cerrahisi 124 65 52,4 31 25,0 20 16,1 8 6,5 Plastik Cerrahi 124 72 58,1 25 20,2 19 15,3 8 6,5 Nörlji 123 57 46,3 32 26,0 27 22,0 7 5,7 Nefrlji 124 60 48,4 30 24,2 27 21,8 7 5,6 Beyin Cerrahi 125 77 61,6 25 20,0 18 14,4 5 4,0 Kadın H ve Dğum 124 61 49,2 44 35,5 15 12,1 4 3,2 Araştırma grubunun pratik uygulama yapmaktaki yeterliliklerine ilişkin verilen yanıtlar büyük değişkenlik göstermektedir. Örneğin; dğum yaptırma(%88,4),lumbal pnksiyn yapma (%87,6),dışkı yayması değerlendirmesi (%55),göz dibi muayenesi(%50,4) becerileri knusunda çk az öğrenci kendini yeterli görürken; kan alma(%93,8), idrar snrası takma(%92,2), enjeksiyn-pansuman yapma(%81,4) becerilerinde öğrenciler kendilerini büyük randa yeterli görmektedirler. Srgulanan 18 pratik uygulamanın sadece 6 tanesinde katılıcıların yarısından fazlası kendisini yeterli görmektedir. Bu veriler ışığında internlik döneminin pratik uygulamalar eğitimi kapsamının bir standardının lmadığı söylenebilir (Tabl-12). H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 3
Tabl 12. Pratik Uygulamalardaki Yeterlilik Yeterli, Uygulama n yapabilirim Kısmen yeterliyim Yetersizim Sayı % Sayı % Sayı % Kan Alma 129 121 93,8 8 6,2 0 0,0 İdrar Sndası Takma 129 119 92,2 7 5,4 3 2,3 Enjeksiyn, Pansuman Yapma 129 105 81,4 19 14,7 5 3,9 Nazgastrik Snda Takma 129 97 75,2 24 18,6 8 6,2 Sütur Atma 129 88 68,2 35 27,1 6 4,7 Damar Ylu Açma 129 68 52,7 42 32,6 19 14,7 Burun Tampnu Uygulaması 129 63 48,8 51 39,5 15 11,6 Rektal Tuşeyle Prstat Muayenesi 129 55 42,6 49 38,0 25 19,4 Atel Uygulama 129 47 36,4 52 40,3 30 23,0 İdrar Mikrskpisi Değerlendirmesi 129 33 25,6 62 48,1 34 26,4 Kulaktan Buşn Temizleme 129 30 23,3 45 34,9 54 41,9 Entübasyn Yapma 129 29 22,5 67 51,9 33 25,6 Periferik Yayma Değerlendirmesi 129 27 20,9 68 52,7 34 26,4 Vaginal Muayene 129 19 14,7 48 37,2 62 48,1 Göz Dibi Muayenesi 129 13 10,1 51 39,5 65 50,4 Dışkı Yayması Değerlendirme 129 13 10,1 45 34,9 71 55,0 Dğum Yaptırma 129 3 2,3 12 9,3 114 88,4 Lumbal Pnksiyn Yapma 129 3 2,3 13 10,1 113 87,6 Tabl 11 de hekimlik mesleğine ilişkin bir takım değerlerle ilgili görüşler verilmiştir. Verilerin gösterdiği en çarpıcı durum katılımcıların %80,6 sının hekimlik mesleğinin prestijinin azaldığına inanmalarıdır. İntern hekimlerin büyük bir kısmı (%69,0) hekimlik mesleğinin kutsal lduğunu ve yine önemli bir kısmı (%68,2) hekim ile hasta arasına para ilişkisinin girmemesi gerektiğine inanıyr. Katılımcıların %69,8 inin sağlık hizmetlerinin adil tplanan vergilerce karşılanması gerektiğini düşünmektedir. Hekim adaylarından ülkemiz sağlık sisteminin halk sağlığı açısından geliştiğini (%5,4)ve ülkemizdeki siyasi iradenin bu knu ile ilgili etkin bir çalışma yaptığını düşünenlerin (%5,4) ranı dikkat çekici derecede azdır (%8,2). Meslek örgütlerinin hekim haklarının savunulması knusundaki etkinlikleri %65,9 u bir katılımcı grubu tarafından yetersiz görülmektedir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 4
Tabl 13. Hekimlik Mesleğine İlişkin Görüşler Görüşler Hekimlik Mesleği Kutsaldır n Tamamen Katılıyrum Kısmen Katılıyrum Katılmıyrum Sayı % Sayı % Sayı % 129 89 69,0 31 24,0 9 7,0 Hekimlerin Esas Görevi Hastaları/Hastalıkların Tedavisi ile İlgilenmektir 128 47 36,7 65 50,8 16 12,5 Hekimler Kendi Çıkarlarından Önce Halkın Sağlık Srunlarını Düşünmelidirler 128 49 38,3 61 47,7 18 14,1 Ülkemizde Hekimlik Tplumsal Prestiji Giderek Artan Bir Meslektir 129 6 4,7 19 14,7 104 80,6 Vatandaşlar Sağlık Hizmeti İçin Para Ödememelidir 128 69 53,9 41 32,0 18 14,1 Hükümetler, Adil Olarak Tpladıkları Vergilerle, Tplumun/Vatandaşın İhtiyacı Olan Tüm Sağlık Hizmetlerini Karşılamalıdır Hekim ile Hasta Arasında Para İlişkisi Olmamalıdır 129 90 69,8 32 24,8 7 5,4 129 88 68,2 33 25,6 8 6,2 Ülkemizdeki Sağlık Sistemi Halk Sağlığının Gereksinimleri Gözetildiğinde Giderek Gelişmektedir 129 10 7,8 52 40,3 67 51,9 Ülkemizin Siyasi Yönetimi Halk Sağlığını Geliştirici Çalışmalar Yapmaktadır 129 7 5,4 57 44,2 65 50,4 Ülkemizde Meslek Örgütlerimiz ve Sendikalar Hekim Haklarının Savunulması ve Halk Sağlığı Srunları Açısından Etkilidir 129 3 2,3 41 31,8 85 65,9 Ülkemizde Hekimler Mesleklerini Yeterince İyi Bir Şekilde Yerine Getirmektedir 129 9 7,0 74 57,4 46 35,7 Ülkemizde Tplumun Sağlık Hizmetlerinin Yönetimine Yeterli Derecede Katılımı Sağlanmaktadır 129 4 3,1 47 36,4 78 60,5 Ülkemiz Hekim Hatalarını Denetlenmesi İle İlgili Mekanizmalar Yeterince İyi İşlemektedir 129 19 14,8 60 46,9 49 38,3 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 2
Katılımcılar genel larak internlik döneminde alınan stajlardan Kadın Hastalıkları ve Dğum %64,1 ranında yetersiz bulunurken; Acil (%79,1) halk sağlığı (%68,0) ve psikiyatri (%57,0) stajları intern hekimler tarafından en yeterli stajlar larak değerlendirilmiştir (Tabl-14). Stajlar Tabl 14. İnternlik Döneminde Alınan Stajların Yeterliliği Hakkındaki Görüşler n Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz Bu stajı almadım Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Acil 115 91 79,1 11 9,6 3 2,6 10 8,7 Halk Sağlığı 128 87 68,0 12 9,4 7 5,5 22 17,2 Psikiyatri 128 73 57,0 26 20,3 11 8,6 18 14,1 Seçmeli 123 64 52,0 25 20,3 18 14,6 16 13,0 Pediatri 127 54 42,5 41 32,3 15 11,8 17 13,4 Cerrahi 128 46 35,9 35 27,3 23 18,0 24 18,8 Dahiliye 128 23 18,0 25 19,5 54 42,2 26 20,3 Kadın -Dğum 128 11 8,6 15 11,7 82 64,1 20 15,6 Araştırmaya katılan öğrencilerin 1-5. Dönemler arasında alınan ders saatlerinin yeterliliği ile ilgili düşünceleri değerlendirilmiştir. Ürlji (%90,6), KBB (%86,7), Göğüs Hastalıkları nı (%86,0) en yeterli dersler larak bulunurken, en yetersiz dersleri Acil Girişim (%59,1), Aile Hekimliği (%44,1), saati fazla lan dersler ise Halk Sağlığı (%33,6), Tıp Etiği Ve Tıp Tarihi (%29,9) larak saptanmıştır. Ders içeriğinin yeterliliği açısından en yeterli lanlar KBB (%87,5), Göğüs Hastalıkları (%86,8), ders içeriği en yetersiz lanlar Acil Girişim (%55,1), Aile Hekimliği (%46,5), ders içeriği en fazla larak değerlendirilenler ise Anestezi (%37,0), Biykimya (%35,4) larak saptanmıştır (Tabl 15) Dersler Tabl 15. Fakültemiz Tıp Eğitimde (1-5. Dönemler) Yer Alan Dersler İle İlgili Düşünceler Dersin Saati Ders İçeriği n Yeterli Yetersiz Fazla n Yeterli Yetersiz Aşırı Yüklü Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Acil Girişim 127 50 39,4 75 59,1 2 1,6 129 53 41,7 70 55,1 4 3,1 Adli Tıp 129 104 81,3 21 16,4 3 2,3 129 103 80,5 18 14,1 7 5,5 Aile Hekimliği 127 58 45,7 56 44,1 13 10,2 127 59 46,5 59 46,5 9 7,1 Anatmi 128 84 65,6 24 18,8 20 15,6 128 75 58,6 27 21,1 26 20,3 Anesteziylji 127 77 60,6 20 15,7 30 23,6 127 62 48,8 18 14,2 47 37,0 Beyin Cerrahisi 128 89 69,5 26 20,3 13 10,2 128 88 68,8 27 21,1 13 10,2 Bilgisayar Bilimi 122 72 59,0 36 29,5 14 11,5 122 73 59,8 36 29,5 13 10,7 Biyfizik 121 75 62,0 35 28,9 11 9,1 119 72 60,5 38 31,9 9 7,6 Biyistatistik 124 80 64,5 24 19,4 20 16,1 124 77 62,1 31 25,0 16 12,9 Biykimya 127 76 59,8 21 16,5 30 23,6 127 53 41,7 29 22,8 45 35,4 Çcuk Cerrahisi 128 97 75,8 18 14,1 13 10,2 128 94 73,4 23 18,0 11 8,6 Çcuk Psikiyatrisi 129 96 74,4 9 7,0 24 18,6 129 96 74,4 8 6,2 25 19,4 Çcuk S. Ve Hast. 129 97 75,2 16 12,4 16 12,4 129 89 69,0 18 14,0 22 17,1 Davranış Bilimleri 124 73 58,9 34 27,4 17 13,6 124 71 57,3 35 28,2 18 14,5 Dermatlji 129 94 72,9 12 9,3 23 17,8 129 82 63,6 11 8,5 36 27,9 Embriylji 127 82 64,6 17 13,4 28 22,0 127 71 50,9 26 20,5 30 23,6 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 2
Enfeksiyn Hast. 129 104 80,6 17 13,2 8 6,2 129 100 77,5 18 14,0 11 8,5 Farmaklji 128 88 68,8 24 18,8 16 12,5 128 75 58,6 33 25,8 20 15,6 Fizylji 127 98 77,2 18 14,2 11 8,7 127 77 60,6 34 26,8 16 12,6 FTR 129 101 78,3 11 8,3 17 8,2 129 107 82,9 10 7,8 12 9,3 Genel Cerrahi 129 110 85,3 8 6,2 11 8,5 129 106 82,2 12 9,3 11 8,5 Göğüs Cerrahisi 129 97 75,2 14 10,2 18 14,0 129 84 65,1 14 10,9 31 24,0 Göğüs Hastalıkları 129 111 86,0 9 7,0 9 7,0 129 112 86,8 11 8,5 6 4,7 Göz Hastalıkları 129 105 81,4 12 9,3 12 9,3 129 95 73,6 20 15,5 14 10,9 Halk Sağlığı 128 78 60,9 7 5,5 43 33,6 128 84 65,6 6 4,7 38 29,7 Histlji 127 89 70,1 17 13,4 21 16,5 127 82 64,6 23 18,1 22 17,3 İç Hastalıkları 128 85 66,4 28 21,9 15 11,7 128 73 57,0 31 24,2 24 18,8 Kadın H.ve Dğum 129 79 61,2 21 16,3 29 22,5 129 61 47,3 30 23,3 38 29,5 Kalp Damar Cerrahisi 128 97 75,8 18 14,1 13 10,2 128 86 67,2 20 15,6 22 17,2 Kardiylji 129 98 76,0 21 16,3 10 7,8 129 91 70,5 18 14,0 20 15,5 KBB 128 111 86,7 9 7,0 8 6,3 128 112 87,5 10 7,8 6 4,7 Mikrbiylji 128 86 68,0 13 10,2 28 21,9 128 72 56,3 24 18,8 32 25,0 Nörlji 129 106 82,2 13 10,1 10 7,8 129 102 79,1 14 10,9 13 10,1 Nükleer Tıp 126 90 71,4 23 18,3 13 10,3 126 87 69,0 27 21,4 12 9,5 Organik Kimya 124 76 61,3 25 20,2 23 18,5 124 71 57,3 26 21,0 27 21,8 Ortpedi 128 98 76,6 9 7,0 21 16,4 128 78 60,9 15 11,7 35 27,3 Patlji 128 96 75,0 20 15,6 12 9,4 128 84 65,6 23 18,1 21 16,4 Plastik Cerrahi 128 98 76,6 21 16,4 9 7,0 128 99 77,3 19 14,8 10 7,8 Psikiyatri 129 100 77,5 8 6,2 21 16,3 129 100 77,5 8 6,2 21 16,3 Radylji 128 100 78,1 21 16,4 7 5,5 128 100 78,1 20 15,6 8 6,3 T. Biylji ve Gen. 126 87 69,0 13 10,3 26 20,6 126 83 65,9 17 13,5 26 20,6 Tıp Etiği ve T. Tarihi 127 82 64,6 7 5,5 38 29,9 127 80 63,0 10 7,9 37 29,1 Ürlji 128 116 90,6 7 5,5 5 3,9 127 107 84,3 9 7,1 11 8,7 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 3
4. TARTIŞMA 4 Tıp eğitiminin niteliğinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar 1980 lerin başından beri yürütülmektedir. Bu alanda dönüm nktası kabul edilen 1988 Edinburgh Bildirgesi ve 1993 Dünya Tıp Eğitimi Zirvesi önerilerine bakıldığında tıp eğitiminin amacı tüm bireyler için sağlığın gelişimini sağlayacak hekimler yetiştirmek larak tanımlanmıştır. Günümüzde mdern tıp eğitiminin ana prensipleri, öğrenci merkezli, prblem çözmeye dayalı, entegre, seçmeli, sistematik lması kabul görmekte ve tüm dünyada tıp eğitimi bu prensipler dğrultusunda değişime uğramaktadır.(8) Sn yıllarda öğrenci sayılarında görülen artış küçük grup çalışmalarını güçleştirmektedir. Birçk tıp fakültesinin eğitim prgramına yön veren Ulusal Çekirdek Eğitim Prgramının güncellenmesi, eğitim prgramlarının gözden geçirilmesi gereklidir. Fakültelerde öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı kadar tam zamanlı çalışan öğretim üyesi sayısı da ldukça belirleyicidir. Başta sağlık plitikaları lmak üzere perfrmans uygulamaları öğretim üyelerinin hizmet işlevini eğitim görevinin önüne almaya zrlamaktadır. Tıp fakültesinde klinik döneme, özellikle 5 yıllık birikimlerin pratiğe döküldüğü internlik dönemine ilişkin çalışmaların arttırılması gerekliliği rtadır. Öğrenciler aşırı uzmanlaşmış alanlarda, kendileri için yapılandırılmamış eğitim rtamlarına katılarak, temel bilgi beceri düzeylerinden uzak bir eğitim almaktadır.(8). Araştırmamız Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi nde sn sınıf öğrencileri üzerinde yürütülmüştür. Araştırma snucunda elde edilen değerlendirmeler şunlardır; (Veriler ayrıca 2003, 2008, 2013 anket çalışmalarıyla da karşılaştırılarak hazırlanmıştır.) Katılımcıların yaş rtalaması 24,6 ± 1,0 dır. Tıp fakültesi öğrencilerinin çğu 24 yaşında mezun lmaktadır (%49,6). Araştırmaya katılanlarda erkek sıklığı(%58,9) daha fazladır. Katılımcıların büyük çğunluğu il merkezi dğumludur (%63,6). Geçmiş yıllardaki verilerle karşılaştırıldığında yaş aralığında, erkek sıklığında ve dğum yerlerinde anlamlı bir değişiklik yktur. Ayrıca köy merkezi dğumlu lanlara bakıldığında yıllar içinde bir azalma lduğu görülmüştür [2003 (%26), 2008 (%14,2), 2013 (%11,8)].Bu durum köyden kente eğitimli nüfusun göç ettiğini düşündürmektedir. Tıp fakültesi öğrencilerinin babalarının çğu (%68,7) lise ve üniversite mezunu iken, annelerinde bu ran daha düşüktür (%55,0). Annelerin büyük çğunluğu ev kadınıdır (%83,5). Geçmiş yıllara bakıldığında anlamlı değişiklik yktur. Başkasının işinde çalışanların ranı %58,4 le en yüksektir. Geçmiş yıllara bakıldığında babaların üniversite kuma ranı artmıştır. [2003 (%26), 2008 (%35,7), 2013 (%43,6), 2014 (%44,5)].Annelerin eğitim düzeyine bakıldığında ise ilkkul mezunu lanların azaldığı görülmektedir. [2003 (%45), 2008 (%42), 2013 (%38), 2014 (%31)]. Snuç larak yıllar içerisinde genel larak anne ve baba eğitim düzeyinin yükseldiği söylenebilir. Hekim adayları arasında meslek yaşamları ile ilgili beklentilerinin gerçekleşmesi knusunda umutsuz lanların ranı %46,5 larak bulunmuştur. Yedi (%5,4) kişinin ise geleceğe yönelik hiçbir beklentisi bulunmamaktadır. Geçmiş yıllarla karşılaştırdığımızda kısmen umutluyum diyenler daha büyük çğunluktayken [2003 (%57,2), 2008 (%51,4), 2013 (%45,5)] 2014 yılına baktığımızda umutlu değilim diyenlerin daha büyük çğunluğu luşturduğu görülmektedir (%46,5). Umutsuzluğun kaynakları; eknmik ya da ssyal nedenler labilir. Hekim ücretlerinin giderek azalması, tıp öğrencilerinin uzman lma ümitlerinin azalması, pratisyen hekimlerin çalışma kşullarının kötüleşmesi, sürekli yeni tıp fakültelerinin açılması ve mezun lan hekim sayısının artması ile hekim emek gücünün değersizleştirilmesi, hekime şiddetin giderek artması ve sn yıllardaki hekimlerin aleyhine lan sağlık plitikaları öğrencilerdeki umutsuzluğun artmasındaki nedenler arasında düşünülebilir. Hekim adayları arasında hekimlik mesleğini insanlara yararlı lmak için seçenlerin ranı %59,7 ile en yüksek bulunmuştur. Prestiji yüksek bir meslek lduğu için hekimliği seçenlerin ranı ise %55,0 dır. Ayrıca para için hekimlik mesleğini seçenlerin ranı ise %39,5 tir. Aileleri istediği için hekimlik mesleğini seçenlerin ranı ise % 38,8 dür. Geçmiş yıllara baktığımızda prestij için mesleği seçme, para için mesleği seçme ranlarının artmış lduğu (en yüksek 2014 yılı verileridir.) görülüyr. Bu verilere göre hekimlik mesleğinin maddi yönünün daha ön plana çıktığı, idealizmin daha geri planda kaldığı düşünülebilir. Hekimlik mesleğine yüklenen anlamda maddi yönde bir kayma lduğu görülüyr. Aile isteği ve insanlara yararlı lmak amacıyla mesleği tercih etme yüzdesi dönemsel larak farklılıklar göstermektedir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 4
Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi sn sınıf öğrencileri ile yapılan benzer bir çalışmanın verilerine göre: Öğrencilerin %67,4 ünün tıp fakültesi tercihinde tıbba ilgisi, %51,4 ünde ise aile teşviki etkili lmuştur. Öğrencilerden 25 i (%13,8) tıbbı yüksek gelir kazandıracak bir meslek sahibi lmak için tercih etmiştir 5. Araştırmaya katılanların %66,9 gibi çk büyük bir bölümünün 6 yıllık tıp eğitimi snucunda görüşleri lumsuz yönde değişmiştir. Geçmiş yıllarla kıyaslandığında da lumsuz yönde düşünenlerin ranının gittikçe arttığı görülmüştür. [2003 (%45), 2008 (%58), 2013 (%62), 2014 (%66,9)] Bu ranın yüksekliğinin nedeni: eğitime başlarken kendi gözlemleri neticesinde luşan; yüksek prestij ve gelir beklentisinin gerçekle bağdaşmadığının fark edilmesi labilir. Eğitim süresince karşı karşıya kaldıkları ders yükü, eğitim prblemleri ve mezuniyet snrası sistemin getirdiği srunlar (eknmik srunlar, malpraktis, mecburi hizmet) hekimlik mesleği hakkındaki düşünce değişimlerinin diğer nedenleri labilir. Katılımcıların %28,7 si tekrar hekimlik mesleğini seçmek knusunda lumsuz görüş bildirmişken katılımcıların %40,3 ü lumlu görüş bildirmişlerdir. Bu da bize hekimlik mesleğinin tüm lumsuz düşüncelere rağmen insanlara yararlı lmak ve prestij için tercih edildiğini göstermektedir. Fakat bu sruya verilen evet cevabında geçmiş yıllara ranla azalma lduğu görülmüştür.[2003 (%59), 2008 (%55), 2013 (%30)] Araştırmaya katılan öğrencilerin %98,4 ü öğretim üyelerinin bilgi aktarımını srunlu bir alan larak tanımlamıştır ve %70,3 ü öğretim üyelerinin kesinlikle eğitim almaları gerektiğini düşünmektedir. Geçmiş yıllara bakıldığında da bu ranın benzer şekilde yüksek lduğu görülmektedir. Bu ranın yüksek lması öğretim üyelerinin bu knuya gereken hassasiyeti göstermesini bir ihtiyaç haline getirmektedir. Birinci basamakta çalışacak hekimden beklenen işlevlere uygunluk açısından verilen eğitim değerlendirildiğinde; dikkati çeken nkta tüm alanlarda verilen terik eğitimin uygulamalı eğitime göre daha yeterli lduğu snucudur. Ayrıca uygulamalı eğitimin yeterliliğinin yeniden düzenlenmesinin önemli bir ihtiyaç lduğunu göstermektedir. Kuramsal eğitimde en yeterli görülen ders %68,0 ile Göğüs Hastalıkları iken uygulamalı eğitimde ise en yeterli görülen dersler %50 ile Adli Tıp, KBB, Farmakljidir. En yetersiz görülen ders kuramsal eğitimde (%43,3) ve uygulamalı eğitimde (%68,5) Kadın Hastalıkları ve Dğumdur. Geçmiş verileri değerlendirdiğimizde en yeterli uygulamalı eğitim halk sağlığı (2008),%62,7 ile göğüs hastalıkları (2013) lduğu görülmüştür. En yeterli görülen kuramsal eğitim halk sağlığı (2008), %72,7 ile KBB (2013) lduğu görülmüştür. Katılımcıların genel larak klinik stajlarda kruyucu hekimlik ile ilgili knuların anlatılmadığını düşündükleri görülmektedir. Anlatılan bölümlerde de yetersiz kalındığının düşünüldüğü görülmektedir. Kruyucu hekimlik knularının daha fazla anlatıldığı ve yeterli görüldüğü stajlar arasında Göğüs Hastalıkları (2014 te %28) dikkat çekmektedir. 2. Sırada KBB (2014 te %21) ve 3.sırada Dermatlji (2014 te %19) bulunmaktadır. Geçmiş yıllara baktığımızda, kruyucu hizmetlerin anlatılması knusunda yetersiz görülen stajların başında Beyin Cerrahisi yer almaktadır. [2003(%70), 2008 (%70), 2013 (%64,5), 2014 (%61)]. Diğer yetersiz görülen stajlar sırasıyla: Nefrlji, Genel Cerrahi, Hematlji, Plastik Cerrahi, Nörlji, Çcuk Cerrahisi gelmektedir. Katılımcıların genel larak klinik stajlarda kruyucu hekimlik ile ilgili knuların anlatılmadığını düşündükleri görülmektedir. Anlatılan bölümlerde de yetersiz kalındığının düşünüldüğü görülmektedir. Kruyucu hekimlik knularının daha fazla anlatıldığı ve yeterli görüldüğü stajlar arasında Göğüs Hastalıkları dikkat çekmektedir. Bu veriler ışığında genel larak kruyucu hekimliğe ve 1.basamak sağlık hizmetlerine yönelik eğitime gerekli önemin verilmediğini söyleyebiliriz. Araştırma grubunun pratik uygulama yapmaktaki yeterliliklerine ilişkin verilen yanıtlar büyük değişkenlik göstermektedir. Örneğin; dğum yaptırma(%88,4),lumbal pnksiyn yapma (%87,6), dışkı yayması değerlendirmesi (%55), göz dibi muayenesi (%50,4) becerileri knusunda çk az öğrenci kendini yeterli görürken; kan alma(%93,8), idrar snrası takma (%92,2), enjeksiyn-pansuman yapma (%81,4) becerilerinde öğrenciler kendilerini büyük randa yeterli görmektedirler. Srgulanan 18 pratik uygulamanın sadece 6 tanesinde katılımcıların yarısından fazlası kendisini yeterli görmektedir. Bu veriler ışığında internlik döneminin pratik uygulamalar eğitimi kapsamının bir standardının lmadığı söylenebilir. Geçmiş yıllara baktığımızda ilk üç sırada pratik yeterlilik anlamında herhangi bir değişim lmadığı göze çarpmaktadır. 1.sırada: Kan alma, 2.sırada: İdrar sndası takma, 3.Sırada: Pansuman görülmektedir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 5
Yine araştırma snuçlarına bakıldığında öğrencilerin periferik yayma, idrar mikrskbisi, dışkı yayması gibi mikrskbik değerlendirme knularında yetersizlikleri, eğitimlerinin gelişmiş labratuarlara sahip ve aşırı uzmanlaşmanın lduğu üniversite hastanelerinde verilmesi ile ilgili labileceğini düşündürmektedir. Tıp öğrencilerinin klinik becerileri kazanabilmesi amacıyla beceri labratuarlarından yararlanılması sn dönemde giderek yaygınlaşan bir yaklaşımdır. Bu labratuarlarda, hasta üzerinde yapıldığında tlere edilemeyecek bir takım srunlara neden labilecek girişimler yetkinlik kazanana kadar defalarca yapılabilmektedir 6. Ancak beceri labratuarları her tıp fakültesinde lmadığı gibi labratuarların lanakları de yetersiz labilmektedir 7. Diğer yandan, gerek klinikte gerekse labratuarda bazı becerilerin aktarılabilmesi için öğretim üyesi sayısının yeterli lması da önemlidir. Yıllar içinde giderek artan tıp öğrencisi sayısı, hem öğretim üyelerinin sayıca yetersiz kalmasında hem de eğitimin örgütlenmesinin önemli faktörlerdir. Kcaeli Tıp Fakültesi klinik beceri labratuarına sahip lup birinci sınıftan itibaren uygulamalı eğitimler için kullanılmaktadır. Pratik yetersizlik anlamında ise ilk üç sırayı genel larak, dğum yaptırma, lumbal pnksiyn, periferik kan yayması almaktadır. Araştırmada dikkat çekici bulgulardan bir diğeri ise öğrencilerin yeterli lduklarını düşündükleri uygulama ve becerilerin genellikle yatan hastalara yapılan rutin işlemler lmasıdır. Özellikle görev tanımı belirsiz lan internler hastanede bakım işlerinde görev alarak, bazen asistan hekimlerin bazen de hemşirelerin yaptıkları işleri yapmaktadırlar. Dlayısıyla klinik uygulama ve beceri kazandırma, sistematik bir eğitim yerine hizmet üretimine dayalı çalışmalar yapmanın bir snucu larak karşımıza çıkmaktadır. Tıp eğitiminde pratik uygulamaların temel tıp bilgilerinin üzerine bina edildiği düşünüldüğünde, tıp fakültelerindeki pratik uygulama eksikliğinin temel tıp bilgileri knusuna hâkimiyet nktasında yaşanan yetersizliğin dğal snucu lduğu gösterebilir. Hekimlik mesleğine ilişkin bir takım değerlerle ilgili görüşler incelendiğinde verilerin gösterdiği en çarpıcı durum katılımcıların %80,6 sının hekimlik mesleğinin prestijinin azaldığına inanmalarıdır. İntern hekimlerin büyük bir kısmı (%69,0) hekimlik mesleğinin kutsal lduğunu ve yine önemli bir kısmı (%68,2) hekim ile hasta arasına para ilişkisinin girmemesi gerektiğine inanıyr. Katılımcıların %69,8 inin sağlık hizmetlerinin adil tplanan vergilerce karşılanması gerektiğini düşünmektedir. Hekim adaylarından ülkemiz sağlık sisteminin halk sağlığı açısından geliştiğini (%5,4) ve ülkemizdeki siyasi iradenin bu knu ile ilgili etkin bir çalışma yaptığını düşünenlerin (%5,4) ranı dikkat çekici derecede azdır (%8,2). Meslek örgütlerinin hekim haklarının savunulması knusundaki etkinlikleri %65,9 luk bir katılımcı grubu tarafından yetersiz görülmektedir. Geçmiş yıllara baktığımızda Hekimlik mesleği kutsaldır. Diyenlerin ranında giderek bir azalma görülmüştür. [2003 (%85), 2008(%77), 2013 (%76), 2014 (%69)]. Ülkemizde Hekimler Mesleklerini Yeterince İyi Bir Şekilde Yerine Getirmektedir Diyenlerin ranında giderek artış gözlenmektedir. [2003 (%2), 2008 (%4), 2013 (%12,7), 2014(%9)]. Ülkemiz Hekim Hatalarını Denetlenmesi İle İlgili Mekanizmalar Yeterince İyi İşlemektedir Diyenlerin ranında giderek artış gözlenmektedir. [2003 (%2), 2008 (%3), 2013 (%13,6), 2014 (%19)]. Ülkemizde Hekimlik Tplumsal Prestiji Giderek Artan Bir Meslektir cümlesine katılmayanların ranı yıllar içinde giderek artmıştır. [2003 (%54), 2008 (%75), 2013 (%74,5), 2014 (%80,6)]. Ülkemizde Tplumun Sağlık Hizmetlerinin Yönetimine Yeterli Derecede Katılımı Sağlanmaktadır cümlesine katılmayanların ranı yıllar içinde azalmaktadır.[2003 (%66), 2008 (%60), 2013 (%46), 2014 (%38,3)]. Katılımcılar genel larak internlik döneminde alınan stajlardan Kadın Hastalıkları ve Dğum %64,1 ranında yetersiz bulunurken; Acil (%79,1) halk sağlığı (%68,0) ve psikiyatri (%57,0) stajları intern hekimler tarafından en yeterli stajlar larak değerlendirilmiştir. 2013 teki çalışmaya göre ise; İnternlik dönemindeki stajların yeterliliği değerlendirildiğinde en yeterli bulunan stajlar: Halk Sağlığı (%73), Psikiyatri (%62) larak tespit edilmiştir. En yetersiz staj ise Kadın Hastalıkları ve Dğum stajıdır (%64). %39 ranıyla Dahiliye stajı da fakültemizdeki yetersiz stajlardandır. İnternlik dönemindeki temel hedef lan hekim adaylarını mesleğe hazırlamanın fakültemizde yetersiz lduğu ve özellikle Kadın Hastalıkları ve Dğum ile Dahiliye stajlarının memnuniyetsizlik ve yetersizlik ranlarının yüksek lması mesleki eğitimden çk iş gücü amaçlı çalıştırılmasına bağlanabilir. Ancak çalışmamızda nedenlere yönelik bir araştırma yapılmadığından nedenler kesin larak bilinememektedir. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 6
2014 yılında araştırmaya katılan öğrencilerin 1 5. Dönemler arasında alınan ders saatlerinin yeterliliği ile ilgili düşünceleri değerlendirildiğinde Ürlji (%90,6), KBB (%86,7), Göğüs Hastalıkları (%86,0) en yeterli dersler larak bulunmuştur. En yetersiz dersleri Acil Girişim (%59,1), Aile Hekimliği (%44,1), saati fazla lan dersler ise Halk Sağlığı (%33,6), Tıp Etiği ve Tıp Tarihi (%29,9) larak saptanmıştır. Ders içeriğinin yeterliliği açısından en yeterli lanlar KBB (%87,5), Göğüs Hastalıkları (%86,8), ders içeriği en yetersiz lanlar Acil Girişim (%55,1), Aile Hekimliği (%46,5), ders içeriği en fazla larak değerlendirilenler ise Anestezi (%37,0), Biykimya (%35,4) larak saptanmıştır. 2013 verilerine göre Fakültemiz tıp eğitimi prgramında yer alan ders saatleri (1 5. Dönemler) ile ilgili, intern hekimlerin %51,8 i acil tıp, %30 u beyin cerrahisi, %45,5 i aile hekimliği, %25,5 i dahiliye derslerini yetersiz görmüşlerdir. Ders içeriği larak intern hekimlerin %54,5 i acil tıp, %50,9 u aile hekimliği, %28,2 si beyin cerrahisi,%33,6 sı dahiliye derslerini yetersiz bulmuşlardır. 5. SONUÇ ve ÖNERİLER İntern hekimlerin yapmış lduğu önerilerin çğunda internlerin görev tanımının yapılması, sekreterlik, hemşirelik, persnel işlerinin internlere yaptırılmaması ve daha çk hasta tanısı ve tedavisi daklı bir eğitim almalarının sağlanması yer almaktadır. 1. Tıp fakültesindeki eğitimin 1 ve 5.dönemleri için yapılan öneriler ise; dönem 1.2.3 teki terik derslerin azaltılması, ders ntları ile birlikte ders kitaplarının da kunmaya özendirilmesi; dönem 4 ve 5 teki eğitimin daha çk pratik uygulamalar içermesi ve genel larak aşırı ders yükünün ve yğunluğunun azaltılması yer almaktadır. 2. Fakültemizde daha iyi bir tıp eğitimi için eğitim becerileri kursunun öğretim görevlileri için öneriler dğrultusunda uygulanması ve bu kursa katılmayan öğretim görevlilerinin teşvik edilmesi sağlanmalıdır. 3. Günümüzde ülkemiz tıp fakültesi öğrencilerinin kullarını bitirmelerini takiben birinci basamak sağlık kuruluşlarında, sahip ldukları kabul edilen bu niteliklerle hizmet vermeleri mecburi bir süreçtir. Bu açıdan tıp fakültesinin sn iki sınıfındaki öğrencilerin pratik uygulama eksikliklerinin bulunması ciddiyetle değerlendirilmesi gereken bir durum larak algılanmalıdır (Göçgeldi ve ark 2005). 4. Sn yıllarda tıp eğitiminde, tüm dünyada ve ülkemizde büyük bir değişim süreci yaşanmaktadır. Klasik eğitim sistemi yerini, öğrenci merkezli aktif eğitim sistemlerine bırakmakta ve tpluma dayalı tıp eğitimi kavramı gündeme gelmektedir. Günümüzde hizmet vereceği tplumun temel sağlık srunlarına egemen, bunların krunma, tedavi yllarını iyi bilen hekimlere gereksinim duyulmaktadır. Ülkemizde tıp fakülteleri sn yıllarda bu knuda atılımlar yapmasına rağmen hala, ulusal sağlık srunlarımızdan uzak, tplumda çk az görülen hastalıkların ayrıntılı larak bilindiği, ileri derecede uzmanlık düzeyi gerektiren bilgilerle dnatılmış ve tek amacı TUS u kazanmak lan öğrenciler yetiştirmektedir. Sağlık plitikalarındaki lumsuzluklar, ülkenin gereksinimi lan hekim mdelini belirlemeyi güçleştirmekte, nasıl bir hekim yetiştirilmeli? srusunun yanıtı bulunamamakta, sağlık caklarının geliştirilmemesi ise tıp eğitiminin uzmanlık yönelimli lması ile snuçlanmaktadır. Tıp eğitiminin genel pratisyen yetiştirmeye dayalı lmaması önemli bir srun larak rtaya çıkmaktadır 8. 5. Sağlığa ve eğitime genel bütçeden ayrılan payların yetersizliği, gereksiz yere ve gerekli dnanımdan yksun tıp fakültesi açılmaya devam edilmesi; tıp fakültelerindeki kntenjanların kapasitenin üzerinde luşu Türkiye'deki tıp eğitiminin önündeki belli başlı srunlardır. Ülkemizde hekimliğin, özellikle de pratisyen hekimliğin içinde bulunduğu durumun, öğrencilerin gelecek kaygısını artırdığı düşünülmektedir. Bu nedenle birinci basamakta çalışma kşullarının düzeltilmesine ve tplumdaki pratisyen hekim imajının iyileştirilmesine yönelik çabaların artırılması gerektiği düşünülmektedir. 6. Birinci basamak sağlık hizmetlerine daha fazla önem verilmeli ve buna göre ders içerikleri yeniden düzenlenmelidir. Tüm dallar eğitim prgramlarında kruyucu hekimliğe yönelik yer vermelidirler ve kadın hastalıkları ve dğum, dahiliye ve genel cerrahi gibi dalların üzerine bu knuda daha fazla önem verilmelidir. 7. Terik ders yükü azaltılarak pratik eğitim zenginleştirilmeli ve sayısı arttırılmalıdır. Dönem 3 de terik ve klinik eğitim arasında krelasyn sağlanmalıdır. 8. Çekirdek eğitim prgramında terik derslerdeki bilgi yükü azaltılarak knunun özünün öğretilmesine çalışılmalıdır. 9. Fakülte yönetimi tarafından internin net görev tanımı yapılmalı; işlevi, srumlulukları ve özlük hakları tanımlanmalıdır. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 7
10. Tıp öğrencilerine tıp eğitiminin ömür byu devam eden bir eğitim lduğu bilinci verilerek kendi kendine eğitme yeteneği kazandırılmalıdır. 6. KAYNAKÇA 1. Demirel E. Tıp Eğitimi Sistemleri, Yöntemleri ve Tıp Fakültelerinin Srumlulukları. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2006. 2. Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Ulusal ÇEP. 2014. 3. Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi (KOUTF). Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Özdeğerlendirme Rapru 2010. 4. TTB Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Rapru 2010. Birinci Baskı. Türk Tabipleri Birliği Yayınları. Aralık 2010. Ankara. 5. Mazıcığlu MM, Naçar M, Yazıcı C, Günay O. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi ndeki Eğitimin Öğrenciler Tarafından Değerlendirilmesi. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi 2005; 9(3): 113-116. 6. Yücesy M, Taşkıran HC, Çelebi İ ve ark. Tıp eğitiminde mesleksel becerilerin yeri: Dkuz Eylül Üniversitesi Deneyimi. DEU Tıp Fakültesi Dergisi. 2002. Aktif Eğitim Özel Sayısı. Sf: 67-71. 7. Özvarış, ŞB, Sayek İ. Tıp eğitiminde değişim. Hacettepe Tıp Dergisi 2005; 36(2): 65 74. 8. Canbaz S, Sünter AT, Aker S, Pekşen Y. Tıp Fakültesi Sn Sınıf Öğrencilerinin Kaygı Düzeyi ve Etkileyen Faktörler. Genel Tıp Dergisi 2007;17(1):15-19. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 8
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI İNTERN ARAŞTIRMALARI SERİSİ KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA HASTANESİNDE ÇALIŞANLARIN SİGARA İÇME DURUMU 2014 YILI HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI TEMMUZ- AĞUSTOS İNTERN GRUBU ARAŞTIRMASI İnt. Dr. Aksel Özdemir İnt. Dr. Alican Güreşin İnt. Dr. Ali Pir İnt. Dr. Alican Ruşen İnt. Dr. Banu Betül Kcaman İnt. Dr. Betül Dikkanğlu İnt. Dr. Cansu Eğilmez İnt. Dr. Ebru Engin İnt. Dr. Elif Selcen Yabancı İnt. Dr. Enes Şentürk İnt. Dr. Fatma Pala İnt. Dr. Ferhat Göçen İnt. Dr. Fethullah Çökek İnt. Dr. Hasan Demirel İnt. Dr.İsmail Kamacı İnt. Dr. Miray Çakıcı İnt. Dr. M. Safa Canşi İnt. Dr. Mehmet Baran İnt. Dr. Mehmet Salıcı İnt.Dr.Merve Eski İnt. Dr. Mesut Savaşan İnt. Dr. Müge Arslan İnt. Dr. Perihan Yağcı İnt.Dr. Selim Özcan İnt. Dr. Y. Taylan Esengül İnt. Dr. Selmani Dğan İnt. Dr. Sercan Dğan İnt.Dr. Seval Öztürk İnt. Dr. Sinan Güneş İnt. Dr. Sinem Acar İnt. Dr. Suna İbrahimğlu İnt. Dr. S. Gökalp Güneş İnt. Dr. Sümeyye Erdemci İnt. Dr. Sümeyye T. Sarkı İnt. Dr. Şeyda Bıçakçı İnt. Dr. Şule Çelik İnt. Dr. Tayyar Tercan İnt. Dr. Yasemin Akpınar Danışmanlar: Dr. Bedriye Yatar, Dr. Osman Özkan Keskin Dç. Dr. Çiğdem Çağlayan - AĞUSTOS 2014 KOCAELİ -
ÖZET Tütün kullanımı tüm dünyada ve özellikle gelişmekte lan ülkelerde en önemli halk sağlığı srunudur. Dünya genelinde 1.3 milyar sigara içicisi lduğu herhangi bir müdahale yapılmaz ise bu rakamın 2025 yılında 1.7 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Tüm dünyada erken ölüm nedenlerinden biri lan sigara, önlenebilir risk faktörleri arasında en başta gelmektedir. Her sekiz saniyede bir kişi sigaraya bağlı gelişen bir hastalıktan hayatını kaybetmektedir Bu çalışma, Kcaeli Üniversitesi Hastanesi çalışanlarının ve intern hekimlerin sigara kullanım durumunu, bununla ilişkili faktörlerini ve sigara kullananların bırakmaya yönelik tutum ve davranışlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Kesitsel araştırma tekniği kullanılmıştır. Araştırmaya katılan erkeklerin %43,8 i sigara kullanmakta iken, kadınların %30,5 i sigara kullanmaktadır. Araştırma görevlilerinin %36 sı, güvenlik ihalesi ile çalışanların %59,1 i, temizlik ihalesi ile çalışanların %51,2 si ve İntern hekimlerin %11,1 i sigara kullanmaktadır. Katılımcıların %92,1 i (n=500) kapalı alanda sigara içme yasağını desteklemektedir. Sigara ile mücadelede en ön saflarda lması gereken sağlık çalışanlarının, bu srumluluğun bilincinde kendilerine düşen görevi yapmaları, en başta da sigara içmemeleri sigarasız nesillerin yetişmesi için önemlidir. Sigarayı bırakma knusunda hastanelerde bulunan psikiyatri ve sigarayı bırakma pliklinikleri iş birliği içinde mücadele etmelidir. Sigara ile ilgili alınan önlemler ve yasaklamaların yanı sıra devlet plitikalarıyla dumansız hava sahalarının elde edilmesi mümkün labilir. Anahtar Sözcükler: Sağlık Çalışanları, Sigara, Sigara İçme Durumu. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 1
1. GİRİŞ Tütün (Nictiana), Slanaceae (patlıcangiller) Familyasından Nictiana cinsinden yaprakları sigara yapımında kullanılan bir yıllık tsu bitki türlerine verilen isimdir. Tütün Türkiye ye 1601-1605 yılları arasında İngiliz, Venedik ve İspanyl gemici ve tacirleri tarafından İstanbul ylu ile gelmiştir. Ancak Türkiye de tütün tarımının ne zaman başladığına dair kesin bir bilgi yktur (1). Türkiye, 2010 yılı itibariyle dünya tütün üretiminin %2 sini, Avrupa bölgesindeki tütün üretiminin ise %14 ünü sağlamaktadır. Türkiye kişi başı sigara tüketimi yönünden Avrupa ülkeleri arasında Yunanistan dan snra 2. sırada, dünya tütün tüketiminde ise 5. sırada yer almaktadır (2). Türkiye de 2012 yılı verilerine göre tplam larak 14,8 milyn kişi (%27,1) tütün ürünü kullanmaktadır (3). Tütün kullanım sıklığı erkeklerde (%41,5) kadınlara göre (%13,1) daha yüksektir. Tütün ürünü kullananlar içinde %23,8 lik bölüm her gün tütün kullanmaktadır (erkeklerin %37,3 ü, kadınların %10,7 si). Tütün ürünü kullananların en büyük bölümü (%94,8) mamul sigara içmekte lup sadece %0,8 kadarı nargile kullanmaktadır (4). Çk uluslu tütün firmalarının piyasaya girmesi ve sigara reklamlarının artmasıyla beraber sigara kullanımı ve satışı artış göstermiş, 2000 yılında en yüksek düzeye çıkmıştır. Tütün kullanımı 1960-2000 yılları arasında 4 kat artarak yıllık 30 milyar sigaradan 118 milyara yükselmiştir. Tütün satışlarındaki bu artış, aynı dönemdeki nüfus artışının 2,5 katı kadardır. Tütün kntrlü uygulamalarının başlamasından snra artış durmuş, bir süre yatay larak seyrettikten snra 2009 yılından itibaren azalmaya başlamıştır (1,3) (Grafik 1). Kaynak: Bilir N ve ark, Tütün ve Alkl Piyasası Düzenleme Kurulu ( TAPDK) Grafik 1. Türkiye de 1925-2011 Sigara Satış Sayıları Tütün kullanımı tüm dünyada ve özellikle gelişmekte lan ülkelerde en önemli halk sağlığı srunudur. Dünya genelinde 1.3 milyar sigara içicisi lduğu herhangi bir müdahale yapılmaz ise bu rakamın 2025 yılında 1.7 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir (5). Tüm dünyada erken ölüm nedenlerinden biri lan sigara, önlenebilir risk faktörleri arasında en başta gelmektedir. Her sekiz saniyede bir kişi sigaraya bağlı gelişen bir hastalıktan hayatını kaybetmektedir (6). Dünyada her yıl 5 milyn insan sigara nedeniyle yaşamını yitirmektedir ve bu sayının 2030 yılında da 10 milyn dlayına ulaşacağı tahmin edilmektedir (7). Bu çalışma, Kcaeli Üniversitesi Hastanesi çalışanlarının ve intern hekimlerin sigara kullanım durumunu, bununla ilişkili faktörlerini ve sigara kullananların bırakmaya yönelik tutum ve davranışlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 2
2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Yeri Araştırma Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi nde yapılmıştır. 2.2. Araştırma Evreni Araştırmanın evrenini Kcaeli Üniversitesi Uygulama ve Araştırma Hastanesi çalışanları ve Tıp Fakültesi 6. sınıf öğrencileri luşturmaktadır. Araştırmanın evrenini luşturan 1600 kişiden tabakalı rastgele örnekleme tekniği ile 575 kişi belirlenmiştir. Bunlardan 32 kişi araştırmaya katılmayı reddettiği için araştırma 543 kişi (% 94,4) üzerinde gerçekleştirilmiştir. Tabl 1. Araştırmanın evreni ve katılan kişi sayısı Evren Örnek % Büyüklüğü Temizlik görevlisi 432 155 35,9 Hemşire 400 144 36,0 Araştırma görevlisi 292 105 36,0 İntern dktr 212 72 34,0 Bür çalışanı 200 76 38,0 Güvenlik görevlisi 64 23 35,9 Tplam 1600 575 35,9 2.3. Araştırmanın Tipi Kesitsel araştırma tekniği kullanılmıştır. 2.4. Veri Tplama Araçları Veri tplama aracı larak bir sru frmu kullanılmıştır. Bu sru frmu, Temmuz-Ağusts 2014 tarihlerinde Halk Sağlığı Anabilim Dalı nda staj yapan intern hekimler tarafından literatür taranarak luşturulmuştur. Araştırma, örneklem grubuna uygulanmadan önce 15 Ağusts 2014 tarihinde araştırma kapsamında lmayan 45 kişiye uygulanarak pilt çalışma yapılmıştır. Pilt çalışma snrası gözden geçirilen sru frmu, 18-19 Ağusts 2014 tarihinde araştırmaya katılan kişilere dağıtılmış ve aynı gün içerisinde tplanmıştır. 2.5. Araştırmanın Değişkenleri Araştırmanın bağımlı değişkeni, sigara içme durumudur. Bağımsız değişkenler yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu ve kurumdaki görevidir. 2.6. Araştırmanın Uygulanması Araştırma 18 19 Ağusts 2014 tarihlerinde, 6. sınıf Tmmuz-Ağusts Halk Sağlığı Staj Grubu öğrencileri tarafından yapılmıştır. 2.7. Araştırmanın Analizi SPSS 16.0 paket prgramına veriler girildi ve istatistiksel analizde tanımlayıcı analizler ve ki-kare testi kullanılmıştır. 2.8. Araştırmanın İzni Araştırma izni, KOÜ Araştırma ve Uygulama Hastanesi Başhekimliği nden yazılı larak alınmıştır. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 3
3. BULGULAR Araştırmaya katılanların yaşları 19 ile 58 arasında değişmekte lup, rtalama 30,8 ± 7,1 yıldır. Katılımcıların %43,3 ü(n=308) kadın ve %56,7 si(n=235) erkek, %19 (n=103) u ilköğretim mezunu, %29,5 i (n=160) lise, %51,5 i (n=280) üniversite mezunudur (Tabl 2). Tabl 2. Araştırmaya Katılanların Ssydemgrafik Özellikleri n % Cinsiyet Kadın 308 43,3 Erkek 235 56,7 Medeni durum Evli 277 47,0 Bekar 255 51,0 Bşanmış 11 2,0 Öğrenim durumu İlköğretim 1. seviye 58 10,7 İlköğretim 2. seviye 45 8,3 Lise 160 29,5 Üniversite 280 51,6 Yaş (yıl) Min-Maks: 19-58 Ort±SD : 30,8±7,1 Katılımcılardan 197 si halen sigara içtiğini, 285 kişi hiç sigara kullanmadığını, 61 kişi de daha önce içtiğini ama şu an kullanmadığını ifade etmiştir. Erkeklerin %43,8 i sigara kullanmakta iken, kadınların %30,5 i sigara kullanmaktadır. Erkeklerin %40,9 u daha önce hiç sigara kullanmadığını belirtirken kadınlarda bu ran %61,4 tür (Tabl 3). Cinsiyet Tabl 3. Sigara kullanım durumunun cinsiyete göre dağılımı Evet, halen içiyrum n % Sigara Kullanımı İçiyrdum, bıraktım n % Hayır, hiç içmedim n % Tplam n % Erkek 103 43,8 36 15,3 96 40,9 235 100,0 Kadın 94 30,5 25 8,1 189 61,4 308 100,0 Tplam 197 36,3 61 11,2 285 52,5 543 100,0 Sigaraya başlama nedenleri incelendiğinde; katılımcıların %36,9 u (n=75) merak, %36,5 i (n=74) stres, %49,3 ü (n=100) arkadaş teşviki, %16,3 ü (n=33) herkes içtiği için, %5,4 ü (n=11) lgun görünmek için, %9,9 u (n=20) fikrim yk ve %3,4 ü (n=7) ise diğer nedenlerden yanıtını vermiştir (Grafik 2). H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 4
Grafik 2. Sigara Başlama Nedenlerinin Dağılımı Araştırmaya katılan araştırma görevlilerinin %36 sı sigara kullandığını, %59 u ise hiç kullanmadığını belirtmiştir. Güvenlik ihalesi ile çalışanların %59,1 i, temizlik ihalesi ile çalışanların %51,2 si sigara kullanmaktadır. İntern hekimlerin %11,1 i sigara kullanırken, %84 ü hiç kullanmadığını belirtmiştir (Tabl 4). Tabl 4. Sigara Kullanım Durumunun Çalışanların Görevlerine Göre Dağılımı Görevi Evet, halen içiyrum n % İçiyrdum, bıraktım n % Hayır, hiç içmedim n % Tplam n % Güvenlik ihalesi ile çalışanlar 13 59,1 5 22,7 4 18,2 22 100,0 Temizlik ihalesi ile çalışanlar 66 51,2 22 17,1 41 31,8 129 100,0 Diğer 3 50,0 1 16,7 2 33,3 6 100,0 Araştırma görevlisi 36 36,0 5 5,0 59 59,0 100 100,0 Sözleşmeli persnel 10 35,7 3 10,7 15 53,6 28 100,0 Kadrlu persnel 57 35,6 17 10,6 86 53,8 160 100,0 Veri haz. ihalesiyle çalışanlar 3 17,6 4 23,5 10 58,8 17 100,0 İntern hekim 9 11,1 4 4,9 68 84,0 81 100,0 Tplam 197 36,3 61 11,2 285 52,5 543 100,0 Katılımcıların sigaraya başlama yaşları 8 ile 51 yaş arasında değişmekte lup, rtalama 18,96±5,25 yaştır. Düzenli sigara içmeye en fazla 16-20 yaş aralığında başlanmışken, 10 yaşın altında sigara içmeye başlayanlar tüm sigara içenlerin %4 ünü luşturduğu saptanmıştır (Grafik 3). H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 5
18% 4% 50% 5% 23% < 11 yaş 11-15 yaş 16-20 yaş 21-25 yaş >25 yaş Grafik 3. İlk Düzenli Olarak Sigara İçme Yaşı Katılımcıların %92,1 i (n=500) kapalı alanda sigara içme yasağını desteklerken, %7,9 u (n=43) bu yasağı desteklememektedir. Sigara içen lguların %48,3 ü (n=98) kapalı alanda sigara içme yasağından snra içilen sigarada azalma lduğunu, %51,7 si (n=105) yasak snrasında içilen sigarada azalma lmadığını ifade etmiştir. Sigara kullananların %38,4 ü sigarayı bırakmayı düşünmediğini, sigarayı bırakmak için geçerli en önemli sebep larak da en fazla sağlık sebepleri (%77,3) belirtilmiştir (Tabl 4). Tabl 4. Araştırmaya Katılanların Sigarayı Bırakmaya Yönelik Dağılımları Kapalı alanda sigara içme yasağını destekliyr mu? Kapalı alanda sigara içme yasağından snra içilen sigarada azalma ldu mu? Sigarayı bırakma denemesi n % Evet 500 92,1 Hayır 43 7,9 Evet 98 48,3 Hayır 105 51,7 Evet 117 57,6 Hayır 86 42,4 Sigarayı bırakmayı düşünüyr mu? Evet 125 61,6 Sigarayı bırakmak için destek aldı mı? Sigarayı bırakacak lsa nedeni ne lurdu? Hayır 78 38,4 Evet 28 13,8 Hayır 175 86,2 Sağlık sebepleri 157 77,3 Eknmik sebepler 12 5,9 Aile ve çevre baskısı 16 7,9 Diğer 18 8,9 4. TARTIŞMA Dünya Sağlık Örgütü sigarayı pek çk hastalık, sakatlık ve ölüm nedenlerinden biri larak kabul etmektedir. Hekimler ve diğer sağlık çalışanları tplumsal düzeyde tütüne bağlı sağlık srunlarında riskin azaltılmasına yönelik aktif rl ynamaktadırlar. Sigaranın insan sağlığının bzulmasında önemli bir risk faktörü lması bu knuda araştırmalar yapılmasına da neden lmuştur. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 6
Çalışmamızda hastane çalışanlarının %36,1 i sigara içmekte, %11,2 si sigarayı bırakmış, %52,7 si hiç sigara içmemiştir. Çeşitli hastanelerde yapılan çalışmalarda bizim çalışmamızdaki rana yakın larak sigara içme sıklığı % 37-% 41 arasında saptanmıştır (2,8,9). Çalışmamızda erkeklerde sigara içme ranı %43,8, kadınlarda ise %30,5 larak tespit edilmiştir. Çalışmamızda diğer çalışmalarla benzer larak erkeklerin kadınlara göre daha fazla sigara içtiği saptanmıştır (5,8). Yapılan benzer çalışmalarda başlıca sigaraya başlama nedeni larak %36,1 - %56,8 arasında arkadaşlarından etkilenme saptanırken, bizim çalışmamızda da bu rana yakın larak başlıca neden % 49,3 arkadaş teşviki lduğu saptanmıştır (8,10,11). ABD de yapılan bir çalışmada hekimlerin %3,3 ünün sigara içtiği tespit edilmiştir, ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda hekimlerin %21,3- % 45,8 arasında, bizim yaptığımız çalışmada ise hekimlerin % 47,2 sinin sigara içtiği bulunmuştur (8,12,13,14). Çalışmamızda düzenli larak sigara içmeye ne zaman başladınız srusuna katılımcıların %72 si 21 yaşın altında larak yanıtlarken, bir başka çalışmada bizim çalışmamızdan farklı larak bu ran %43 larak tespit edilmiştir (16). Çalışmamızda diğer çalışmalarla paralel larak sigara içenlerin % 61,6 sının sigarayı bırakmak istedikleri belirlenirken, diğer çalışmalarda %72,7 - %84,9 arasında bulunmuştur (8,10). 5. SONUÇ ve ÖNERİLER Çalışmamızda farklı kadrlarda görev yapmakta lan hastane çalışanlarının ve intern hekimlerin sigara içme durumlarının yaygın lduğu ama içenlerin de büyük randa bırakmak istedikleri saptanmıştır. Sigara ile mücadelede en ön saflarda lması gereken sağlık çalışanlarının, bu srumluluğun bilincinde kendilerine düşen görevi yapmaları, en başta da sigara içmemeleri sigarasız nesillerin yetişmesi için önemlidir(8). Sigara ile mücadelede en ön saflarda lması gereken sağlık çalışanlarının, bu srumluluğun bilincinde kendilerine düşen görevi yapmalarını sağlamak için müfredat gözden geçirilmelidir. Sigarayı bırakma knusunda hastanelerde bulunan psikiyatri ve sigarayı bırakma pliklinikleri iş birliği içinde mücadele etmelidir (8,10). Sigara ile ilgili alınan önlemler ve yasaklamaların yanı sıra devlet tütün piyasasını daraltacak adımlar atmalı, tütün tarımı yerine alternatif tarım ürünleri yetiştirilmesi teşvik edilmeli, tütün ve tütün ürünlerinin ithalatı yasaklanmalı ancak bu şekilde dumansız hava sahalarının elde edilmesi mümkün labilir. 6. KAYNAKÇA 1- Bilir N. Aytemur ZA, Akçay Ş, Elbek O. Dünyada ve Türkiye'de Tütün Kullanımı Epidemiyljisi. Tütün ve Tütün Kntrlü kitabı. Traks Kitapları 2010; 10:21-35. 2- Atılgan Y, Gürkan S, Şen E. Hastanemizde Çalışan Persnelin Sigara İçme Durumu ve Etkileyen Faktörler. Türk Traks Dergisi 2008; 9: 160-6. 3- Küresel Yetişkin Tütün Araştırması Türkiye 2012. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, 2014, Ankara 4- Küresel Yetişkin Tütün Araştırması Türkiye Rapru. T.C. Sağlık Bakanlığı, 2010 Erişim tarihi: 12.08.2014, www.havanikru.rg. 5- Çalışkan D, Çulha G, Sarışen O. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi ve Çalışanlarının Sigara İçme Durumu Ve Etkili Faktörler. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2005; 58: 124-131 6- Sezer E, Marakğlu K, Sezer H, Marakğlu İ. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Ve Diş Hekimliği Fakültesi Öğretim Elemanlarının Sigara Kullanım Durumu ve Sigarayla Bağlantılı Görüşleri, Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2001; 23(1):25-35 7- Bilir N. Kadınlar Arasında Sigara Kullanımı ve Krunma Stratejileri. Halk Sağlığı İle İlgili Güncel Srunlar Ve Yaklaşımlar. 2009; 31-37 8- Erğlu S, İstanbul da Genel Bir Devlet Hastanesinde Çalışanların Sigara İçme Durumu Etkileyen Faktörler. İstanbul Med. 2013; 14: 170-174 9- Altın R, Kart L, Ünalacak M. Tıp Fakültesi Hastanesinde Çalışanlarda Sigara İçme Prevalansı Ve Sigaraya Karşı Tutumlarının Değerlendirilmesi. Kcatepe Tıp Dergisi 2004; 5: 63-7. 10- Erbaycu A, Aksel N, Çakan A. İzmir İlinde Sağlık Çalışanlarının Sigara İçme Alışkanlıkları. Türk Traks Dergisi 2004; 5: 6-12. 11- Özkurt S, Bstancı M, Altın R. Tıp Fakültesi Çalışanlarında Sigara İçme Prevalansı, Niktin Bağımlılığı ve Slunum Fnksiyn Testleri. Tüberkülz Ve Traks Dergisi 2000; 48: 140-147. 12- Cirit M, Orman A, Ünlü M. Afyn da Hekimlerin Sigara İçme Alışkanlıkları. Traks Dergisi 2002; 3: 253-6. H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 7
13- Esen A, Yrgancığlu A, Fien FS. Celal Bayar Üniversitesi Hekimlerinin Sigara İçme Davranışına Karşı Tutumları. Tüberkülz ve Traks Dergisi 1998; 46: 250-5. 14- Nelsn E, Givin A, Emnt S, Brackbill R, Camern L, Peddicrd J, Et Al. Trends in Cigarette Smking Amng USA Physicians And Nurses. Jama 1994; 271: 1273-5 15- Tezcan S, Yardım N. Türkiye de Çeşitli Sağlık Kurumlarında Dktr, Hemşire ve Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Sigara İçme Byutu. Tüberkülz ve Traks 2003; 51: 390-7. 16- Okutan O, Taş D, Kaya H, Kartalğlu Z. Sigara İçen Sağlık Persnelinde Niktin Bağımlılık Düzeyini Etkileyen Faktörler. Tüberkülz ve Traks Dergisi 2007; 55(4): 356-363 H A L K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 8
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI İNTERN ARAŞTIRMALARI SERİSİ KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİÖĞRENCİLERİNİN OLAĞANDIŞI DURUMLARDAKİ RİSK ALGISI 2014 YILI HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI EYLÜL-EKİM İNTERN GRUBU ARAŞTIRMASI İnt. Dr. Burcu Slmaz İnt. Dr. Enes Bzkurt İnt. Dr. Murat Demir İnt. Dr. Ali Duranğlu İnt. Dr. Şeyma Özdemir İnt.Dr. Bilgehan Çelik İnt. Dr. Aziz Karasan İnt. Dr. Sema Keleş İnt. Dr. Ramazan Arslan İnt. Dr. H. Çiğdem Tpuz İnt. Dr. Samet Yılmaz İnt.Dr.. Cemre Aydın İnt.Dr. Özge Şahin İnt.Dr. İhsan Kara İnt.Dr. Osman Enes Üçüncü İnt.Dr. İlknur Tükenmez İnt.Dr. Yunus Emre Görkem İnt.Dr. Burcu Pınar İnt.Dr. Semiha Aksy İnt.Dr. Sedat Göktaş İnt.Dr. Necla Akman İnt.Dr. Burcu Çilek İnt.Dr. Özlem Elen İnt.Dr. Özgü Kizek İnt.Dr. Hilal Nişfa Sağlam İnt.Dr. Yeşim Çıracı İnt.Dr. M. Furkan Uzun İnt.Dr. F. Deniz Çakır İnt.Dr. Gözde Ercan İnt.Dr. Gözde Günay İnt.Dr. Elif Yılmaz İnt.Dr. Büşra Göksel İnt.Dr. Ece Başaran İnt.Dr. Ayşe Cantürk Danışmanlar: Dr. Özlem Onat, Dr. Utku Urgan Dç. Dr. Nilay Etiler - EKİM 2014 KOCAELİ -
ÖZET Amaç: Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinin lağandışı durumlardaki risk algısını ölçmek ve bu durumlara karşı farkındalıklarını değerlendirip hazırlıklı lma knusundaki bakış açılarını araştırmaktır. Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipteki araştırmanın evrenini Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencileri 2014 2015 yılı Eylül-Ekim eğitim döneminde 1.-2.-3.-4.-5.-6. sınıf öğrencisi lan 1473 öğrenci luşturmaktadır. Örnek seçilen araştırmaya 340 kişi alınmıştır. Araştırmaya katılmayan 17 kişiye kulda bulunmadıkları için ulaşılamamıştır. Araştırmaya katılım ranı %95 dir. AFAD ın ODD Eğitim Frmu ndan yararlanarak 36 sruluk; 6 tanesi açık uçlu, 18 tanesi Likert Tipi, geri kalanı çktan seçmeli lacak şekilde sru frmu hazırlanmıştır. Anketörler arasında tabakalar paylaştırılarak 13.10.2014-24.10.2014 tarihleri arasında veriler tplanmıştır. Bulgular: Araştırmaya katılanların %50,2 si (n=162) kadın lup %49,8 i (n=161) erkektir. Araştırmaya katılanların %75,6 sı depremi, %13 ü savaşı, %2,9 u seli, %2,9 u trafik kazasını, %2,6 sı nükleer kazayı, %1,9 u yangını ilk sırada dile getirmiştir. Katılımcıların %44,6 sı çök-kapan-tutun, %17 si dur-yatyuvarlan hareketini bildiğini belirtmiştir. Katılımcıların %93,5 i acil yardım telefnlarından 112 yi, %73,7 si 155 i, %26,0 sı 156 yı, %64,4 ü 110 u bilmektedir. Araştırmaya katılanların acil ve afet durumları için %6.8 inin bir yardım çantası vardır,%93.2 sinin yktur. Snuç: Deprem kuşağında bulunduğumuzdan dlayı ilköğretimden itibaren lağandışı durumlara karşı terik ve pratik eğitim verilmelidir. Bu eğitimden snra yeterlilik düzeyi ölçülmelidir. Her yıl küçük gruplar halinde tatbikatlar düzenlenmelidir. Okul duvarları ya da panlara dur-yat-yuvarlan ve çökkapan-tutun pzisynlarının afişleri asılmalıdır. Afet durumları için yardım çantasının ne lduğu, önemi ve içinde neler bulunması gerektiği hakkında bilgi verilmelidir. Tehlikelere karşı düşebilecek eşyaları sabitleme knusunda ülkelerin örnek videları eşliğinde eğitim verilmelidir. Acil durumlarda aranacak yardım numaralarını içeren küçük kartlar luşturulabilir. Okullarda afet planları öğrencilerle paylaşılmalıdır. Anahtar Sözcükler: Olağandışı durum, Deprem, Çök-Kapan-Tutun HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 1
1. GİRİŞ Stres, kişisel yaralanma, fiziksel hasar ve geniş çaplı eknmik yıkıma neden lan çevresel etkilere veya silahlı çatışmalara lağandışı durum denir. Dğa veya insan eliyle luşturulmuş, insanların hayatlarını ssyal ve eknmik faaliyetlerini önemli ölçüde etkileyebilecek, çk sayıda yaralanma ve ölümlerle birlikte büyük çapta fiziksel tahriple snuçlanan laylardır. Afet Tıbbı; Bir lağandışı durumda rtaya çıkan ani sağlık ihtiyaçları ile etkilenen tplumun ihtiyaçları arasındaki rantısızlığı, mümkün lan en yüksek sayıda yaralıyı kurtaracak şekilde idare eden bir tıp dalıdır. 1 1.1.Olağandışı Durumların Sınıflandırılması 1-Dğal Nedenli Olağan Dışı Durumlar Yerkürede ve atmsferde meydana gelen layların snucu larak gelişen laylardır. 1 1 İklimsel laylar Su baskınları, fırtınalar, kasırgalar. Bazı bölgelerde özel adlarla da (El nin Kasırgası) anılırlar. 1 2 Jeljik laylar Depremler, Vlkanik patlamalar, Sismik deniz dalgaları (Tsunami). Çökmeler. Yerkabuğunun luşan yeni hacme göre yeniden yerleşmesi sırasında lan laylardır. 2-İnsan nedenli afetler 2-1 Ani luşanlar Endüstriyel kazalar, patlamalar, yangınlar, yayılma, dökülme(petrl vb.), rdyasynetkilenimi, tplu kaza, düşme(uçak vb.) 2-2 Süreklilik gösterenler Kuraklık ve kıtlık, kimyasal etkilenim, radyasyn etkilenimi, dünyanın ısınması-sera etkisi, savaş ve çatışmalar 1 3-Karmaşık e Olağan Dışı Durumlar Birçk afetin dğal larak kabul edilmesi giderek güçleşmektedir. Örneğin; 2006 yılında Diyarbakır ın Çınar ilçesinde nehir yatağının üzerine yapılan köprü ağzının aşırı yağış snucu artan suyun getirdiği ağaç parçaları ile tıkanması snucu geride biriken su kenardaki evlerin içine girmiş, Diyarbakır Mardin Karaylunu bzarak ulaşımı engellemiş, sele kapılan bir minibüs içindeki ylculardan 11 kişi ölmüştür. Bu da insan etkinliğine bağlı bir afettir. 1 1.2.ODD'de Risk Grupları * Yalnız Çcuklar * Travmaya maruz kalmış çcuklar * Yalnız genç kadınlar * İzle kadınlar * Fiziksel engeli lanlar * Psikljik engeli lanlar * Yalnız yaşlılar * Destekten yksun aile reisleri (kadın ya da erkek) * İşkence ya da şiddet kurbanları * Ssyal ve etnik azınlıklar, mülteciler 1.3.ODD'de Kurum Ve Kuruluşlar 1. Jandarma 2. Sağlık Müdürlüğü 3. Belediye 4. Meslek Odaları 5. Bayındırlık Bakanlığı 6. Çevre ve Orman Bakanlığı 7. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 9. Medya 10.Üniversiteler 11.Uluslar Arası Örgütler 12.Sivil Savunma 13.Kızılay 1.4.Sağlık Merkezlerinin Hızlı Değerlendirilmesi Zamana karşı yarışılan bir lağandışı durum snrasında en kısa zamanda; birimlerin yeri, sayısı, işlev düzeyi, sağlık kurumlarının binalarının durumu, sağlık birimlerinin kapasitesi, iletişim lanakları, kayıp, yaralı ve ölen persnel sayısı, su ve elektriğinin lup, lmadığı, persnel eksikliği, tıbbi malzeme eksikliği, daha snra ; sağlık kurumlarında kayıta alınan yaralı sayısı, hasta sayısı ve türü, başka birimlere sevk HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 2
edilen ve özel bakım gerektiren hastalar için gerekenler, cerrahi girişimlerin sayıları ve türü, acil gereken, aşı, kan, tıbbi malzeme ve labratuar malzemelerinin sayısı, tipi belirlenmelidir. Acıl Telefnlar; Yangın 110 Al Trafik 154 Plis İmdat 155 Hızır Servis 112 Jandarma İmdat 156 Orman Yangını 177 Deprem öncesinde; * Öncelikle yaşadığınız yerleşim biriminin deprem tehlikesi hakkında dğru bilgileri ilgililerden öğrenin. * Aile bireyleri arasında lağanüstü bir durumda nasıl davranacağınızı knuşun. * Her dada üzerinize bir şeyin düşmeyeceği sağlam bir yer seçin. * Yere yatma, başını kruma ve bir şeye tutunmayı öğrenin ve çcuklarınıza da öğretin. * Kitaplık, yüksek mbilya gibi klay devrilebilir eşyalar ile ağır eşyaları duvarlara veya döşemeye sıkıca bağlayın, tabl, gardrp gibi eşyaları sabitleştirin ve üzerinize devrilmeyecek şekilde yerleştirin. * Mutfak dlapları gibi kırılabilecek eşyalarınızı kyduğunuz dlaplarınıza sağlam kilitler takın. * Olağanüstü bir durumda hemen kullanabileceğiniz el feneri, rady ve yedek pilleri, ilkyardım çantası ve gerekli ilaçlarınızı, iş eldivenini önceden çantaya kyup, klayca ulaşabileceğiniz bir yerde bulundurun. Deprem sırasında; * Bina içinde iseniz deprem sırasında sakin lup, paniğe kapılmayın, cesaretinizi tplayın ve kşuşmayın. * Büyük bir depremde ayakta durmanız, kşmanız mümkün değildir. * Çömelin ya da döşemeye yatın. * Sağlam bir masa, sıra, mbilya veya kapı kasasının altına girin ve başınızı kruyun. * Masaya tutunun ve nunla birlikte hareket etmeye hazır lun. * Pzisynunuzu sallantı duruncaya kadar değiştirmeyin. * Bina içinde kalın. * Düşen cam kırıkları ya da bina mlzlarından yaralanabilirsiniz. * Tiyatr, kul, sinema, bür gibi kalabalık yerlerde iseniz, kesinlikle merdivenlere, asansörlere kşmayın. * Kendinizi kltuk, sıra gibi yerlerde krumaya alın, sakin lun ve başkalarını da aynı şekilde davranmaya davet edin. * Bina dışında iseniz binalardan dökülecek yıkıntılar ve camlardan, elektrik ve direk tellerinden uzakta güvenli bir yerde depremin durmasını bekleyin. * Araç kullanıyrsanız bulunduğunuz yer eğer güvenli ise durun ve araç içinde kalın. * Nrmal trafikten labildiğince uzaklaşın. * Köprüler, üst geçitler, tünellerden uzak durun. * Eğer mümkünse ağaçlar, direkler, enerji nakil hatlarından uzakta kalın. ÇÖKüp sağlam bir nesnenin altına girin veya yanına geçin. Özellikle sırtınız pencerelere dönük bir şekilde KAPANıp başınızı ve ensenizi düşen cisimlerden kruyun. Sarsıntı sna erene kadar, sallanan nesneyle beraber hareket edebilmek için nesneye TUTUNun. Nesneyi tutan kllarınızın üzerine yüzünüzü kyarak uçuşan cisimlerden gözlerinizi ve yüzünüzü kruyun HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 3
Deprem snrasında; * Büyük bir depremden snra artçı depremler mutlaka devam edecektir. Bu depremlere karşı hazırlıklı lun. * Özellikle ilk üç gün içerisinde, yetkililer izin vermedikçe, sağlam evlerinize dahi girmeyin. * Bazı artçı sarsıntılar zayıflamış yapılarda yeni hasar yapacak kadar büyük labilir. * Aile bireylerinizi bir arada tutun ve açık bir yerde bekleyin. Varsa yaralılara ilkyardımı yapın. * Evinizi veya binanızı terk ederken kıymetli eşyalarınızı, kalın giyecek, battaniye gibi eşyaları yanınıza alın, kalın ayakkabılarınızı giyin, biraz yiyecek ve içme suyu temin edin. * Enkaz ve yıkıntılar arasında, cadde ve skaklarda gelişigüzel dlaşmayın. Yangın Anında Yapılması Gerekenler; 1. Telaşa kapılmadan çevrede yangın ihbar düğmesi varsa na basılmalıdır, 2. 110 nlu telefndan yangın itfaiyeye bildirilmelidir. Yangının adresi en kısa ve dğru şekilde mümkünse yangının cinsi ile birlikte (bina, benzin, ahşap, araç vb) bildirilmelidir. 3. İtfaiye gelinceye kadar mümkünse yangını söndürmek için eldeki mevcut imkanlardan yararlanılmalıdır. 4. Yangın kapalı alandaysa yayılmasını önlemek için kapı ve pencereler kapatılmalıdır, 5. Bunlar yapılırken kendimiz ve başkaları tehlikeye atılmamalıdır, 6. Eğer alevler çğalmışsa ve binadan çıkış lanaksızsa, yatak altlarına dlaplara saklanılmamalı, pencereden dışarıdakilerle iletişim kurulmaya çalışılmalıdır, 7. Dumandan bğulmamak için yardım gelene kadar eğilerek ve sürünerek hareket edilmeli, ağız ve burun ıslak bez ya da mendille kapatılarak nefes alınmalıdır, 8. Duman ve yanık kkusu başka dadan geliyrsa kapılar açılmamalı, kapıya dkunulmamalıdır. 9. Kıyafetiniz alev almışsa; kşmadan durup yere yatarak yuvarlanılmalıdır. Battaniye türü örtüler alınarak alevler bğulmaya çalışılmalıdır. 10. Eğer vücudumuzda yanık varsa, hemen sğuk suya tutulmalıdır. Tabl 1. 1992-2003 Yılları Arasında Meydana Gelen Bazı Olağandışı Durumlar HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 4
1.5.2000 li Yıllardan Snraki Bazı Afetler 2011 Thku deprem ve tsunamisi 2008 Sichuan Depremi, Çin 2005 Katrina Kasırgası, ABD 2011 Thailand Sel ve Su Baskınları 2008 Ike Kasırgası, ABD, 2004 Hint kyanusu deprem ve tsunamisi 2011 Christchurch depremi, Yeni Zelanda 2013, Alberta Sel ve Su Taşkını, Kanada 2011 Slave Gölü rman yangını, Kanada 2013 Haiyan Süper Tayfunu, Filipinler Hatay da heyelan (Türkiye): 19 Temmuz da, Hatay'ın Dörtyl İlçesi'nde şiddetli yağış nedeniyle meydana gelen heyelanda 5 kişi öldü, 8 kişi de yaralandı. Hindistan da Musn yağışları ve sel: 10-24 Haziran da lmuştur. Bölgede 1000 e yakın köprünün yıkıldı ve n binlerce kişinin dağlık bölgede mahsur kaldı. İtalya ve Yunanistan da sel: 22 Şubatta, İtalya nın Sicilya adasına bağlı Katanya şehri şiddetli yağışlarda tüm şehir sular altında kaldı. Felakette ölen veya yaralanan lmadığı bildirildi. 1.6.Hrtum Ve Su Baskınları Xavier Kasırgası: : Yaklaşık 5 Aralık ta başlayıp ayın rtalarına kadar devam etti.300insan hayatını kaybetti Haiyan Süper Tayfunu (Filipinler): 3 ile 11 Kasım arasında lmuşur. Resmi lmayan kayıtlara göre 5631 insan hayatını kaybetti. Phailin Siklnu (Hindistan): 13 Ekim 2013 de lmuştur. Tplam 10 milyn kişinin kasırgadan lumsuz etkilendi. Tayvan da tayfun: 1 Eylül de lmuştur. Her yıl trpikal yağmurların etkili lduğu bu ay içerisinde 3 bin 600 kişi evlerini terk etmek zrunda kaldı. Çin de şiddetli yağış ve sel: 11-25 Ağusts tarihleri arasında, Çin de sağanak yağışlar hayatı lumsuz etkiledi. Selde en az 250 kişi hayatını kaybetti 1.7.2013 ün Bazı Heyelanları Sumatra da (Endnezya) heyelan: 130 bin sakinin kullandığı yl ve nun üzerindeki Semangha köprüsü luşan heyelanlar nedeniyle ulaşıma kapandı. Papua Yeni Gine de heyelan: 11 Mayıs 2013 de lmuştur. Kenagi köyünde heyelana neden ldu ve 9 kişinin öldü. 8 ev hasar gördü. 1.8.2013 ün Deprem Ve Tsunamileri Catibian depremi (Filipinler): 15 Ekimde 211 kişinin hayatını kaybettiği yüzlerce insanın da yaralandığı depremde pek çk yapısal hasar da meydana geldi Sistan ve Belucistan (Avaran) depremi (Pakistan): Deremde 825 kişi hayatını kaybetti, yüzlerce insan yaralandı. 28 Eylüldeki ikinci depremde ise 45 kişi öldü. (resmi lmayan kayıtlara göre ise 300 den fazla kişi hayatını kaybetti). Aceh Depremi (Endnezya): 2 Temmuzda, 35 kişi yaşamını yitirdi, 276 kişi yaralandı. Laghman Depremi (Afganistan): 18 ölü, 130 yaralının luştuğu sarsıntıda, 345 ev hasar gördü. Lushan Depremi (Çin): 20 Nisanda lmuştur.193 kişi yaşamını yitirdi. 11,826 kişi yaralandı Dingski Depremi (Çin) :22 nisanda lmuştur. 85 kişi yaşamını yitirdi. 1200 yapı çöktü, 21.000 ev hasar gördü 1.9.2013 de Vlkanlar Günümüzde dünya çevresinde 550 aktif vlkan bulunmaktadır. Her yıl 50 ile 65 tanesi bir şekilde (gaz, su buharı, pirklastik gereç ya da lav) püskürmektedir. Her üç yılda bir biri faaliyete geçmektedir Bilimsel larak vlkanları gözlemek, depremleri izlemekten biraz daha klaydır. Büyük püskürmelerden önce erken uyarı sağlanabilir. Bu depremler için henüz söyleyemiyruz. HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 5
2013 yılında faaliyete geçen bazı vlkanların birkaç tanesi şunlardır. Etna (İtalya), Sinabug (Endnezya), Fueg (Guatemela), Klyuchevsky (Kamçatka). 1.10.2013 de Meterit Düşmesi Chelyabinsk Meteru: 15 Şubat da, güney Ural bölgesinde Chelyabinsk e bir meter düşmüştür. 1500 kişi ciddi şekilde yaralanmış ve patlamanın şkuyla 6 şehirde 7,200 yapı hasar görmüştür. 1.11. Araştırmanın Amacı Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinin lağandışı durumlardaki risk algısını ölçmek ve bu durumlara karşı farkındalıklarını değerlendirip hazırlıklı lma knusundaki bakış açılarını araştırmaktır. 2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Yeri Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi nde uygulanmıştır. Kcaeli Üniversitesi Kcaeli ilindeki tek üniversitedir.izmit e 10 km uzaklıkta bulunan Eski İstanbul ylu üzerindeki Üçtepeler mevkiinde 6500 dönümlük alana "Umuttepe" adı verilen kampüste bulunmaktadır.. Nisan 2013 tarihi itibariyle; 215 Prfesör, 178 Dçent, 481 Yardımcı Dçent, 281 Öğretim Görevlisi, 166 Okutman, 675 Araştırma Görevlisi, 27 Uzman lmak üzere tplam 2023 akademik, 1745 idari persneli lan Kcaeli Üniversitesi'nin 12 Fakülte, 6 Yüksekkul, 1 Devlet Knservatuvarı, 21 Meslek Yüksekkul, 3 Enstitü, 13 Araştırma Merkezi ve 11 Ar-Ge Birimi bulunmaktadır. Nisan 2013 itibariyle 64.000 üzerinde öğrencisi ile eğitim-öğretimini sürdürmektedir. Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi nin Umuttepe yerleşkesindeki yeni hastanesine taşınmasıyla sağlanan bina ve teknljik alt yapımızdaki atılıma akademik, eğitim ve hizmet atılımının eşlik etmesi çabasına girilmiştir. Bu amaçla yönetim sistemi tüm tıp fakültesi çalışanlarının sinerjik çalışmasına elverişli hale getirilmiş ve anabilim dalları ile dekanlık arasında çk yönlü etkileşim lanağı yaratılmıştır. Yine bu amaçla tıp fakültesi akademik kurulları düzenli ve bütün bilgilerin, planlamaların paylaşıldığı tplantılar larak gerçekleştirilmektedir. Bünyesinde Temel Tıp Bilimleri, Dahili Tıp Bilimleri ve Cerrahi Tıp Bilimleri ile eğitim-öğretime devam etmektedir. 2.2. Araştırma Evreni ve Örneklemi Araştırmanın evreni1473 kişidir. Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencileri 2014 2015 yılı Eylül-Ekim eğitim döneminde 1.-2.-3.-4.-5.- 6. sınıf öğrencisi lanların listesi öğrenci işlerinden temin edilmiştir. Bu listelerde yer alan 1473 öğrenci, araştırmanın evrenini luşturmaktadır. Araştırmaya 340 kişi alınmıştır. Araştırmaya katılmayan 17 kişiye kulda bulunmadıkları için ulaşılamamıştır. Araştırmaya katılım ranı %95 dir. Örnek seçimi aşağıdaki frmüle göre belirlenmiştir. N: Evren birim sayısı, n: Örneklem büyüklüğü P: Evrendeki X in gözlenme ranı, Q (1-P): X in gözlenmeme ranı Z : = 0.05, 0.01, 0.001 için 1.96, 2.58 ve 3.28 değerleri d= Örneklem hatası = Evren standart sapması t,sd= sd serbestlik dereceli t dağılımı kritik değerleridir (sd=n-1). t,sd kritik değerleri sd= n-1 5000 lduğunda Z değerlerine eşit alınabilir. HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 6
Prevalans (p) yüzde 50, d : 0.05 larak belirlenmiştir. Buna göre araştırmaya en az 304 kişinin katılması gerektiği hesaplanmıştır. Her dönem bir tabaka larak düşünülmüştür. Dönem 1,2,3,4,5 60 ar öğrenci ve dönem 6, 40 öğrenci üzerinde uygulanması planlanmıştır. Tabl 2.Katılımcı Sayısı ve Katılma Oranı Dönem Kişi Sayısı Seçilen Örnek Sayısı Veri Tplanan Katılma Oranı (%) 1 336 60 56 93,3 2 252 60 57 95,0 3 228 60 57 95,0 4 231 60 55 91,7 5 225 60 58 96,7 6 201 40 40 100,0 Tplam 1473 340 323 95,0 2.3. Araştırmanın Tipi Kesitsel araştırma tekniği kullanılmıştır. 2.4. Veri Tplama Araçları AFAD ın ODD Eğitim Frmu ndan yararlanarak 36 sruluk; 6 tanesi açık uçlu, 18 tanesi Likert Tipi, geri kalanı çktan seçmeli lacak şekilde sru frmu hazırlanmıştır. Devamsızlık nedeniyle ulaşılamayan öğrenciler yerine yenileri seçilmemiştir. Geçiş yapan ve yurtdışı prgramında lan öğrenciler yerine ise yeni kişiler seçilmiştir. Araştırmayı uygulayacak lan KOU TF Dönem 6, 34 kişilik Halk Sağlığı Stajerleri üzerinde pilt uygulama yapılmıştır. Anketörler arasında tabakalar paylaştırılarak 13.10.2014-24.10.2014 tarihleri arasında çalışmanın yürütülmesi öngörülmüştür. 2.5. Araştırmanın Değişkenleri Araştırmaya katılanların ssydemgrafik özellikleri; yaş (yıl), cinsiyet(k-e), yaşadığı yer (ev-yurt-diğer) Katılımcıların; ODD ile ilgili bilgi düzeyi ve tecrübeleri, ODD hakkında eğitim alıp almadıkları, ODD esnasında yapılması gerekenler hakkındaki görüşleri, ODD sırasında aranması gereken acil yardım telefnları hakkında bilgisi, ODD için önceden bir hazırlığının lup lmadığı, ODD önlenmesi knusundaki görüşleri ve kendi bilgi düzeyi hakkındaki algısı srgulanmıştır. 2.6. Araştırmanın Analizi SPSS 13.0 paket prgramına veriler girildi ve tanımlayıcı analizler yapıldı. 2.7. Araştırmanın Kısıtlılıkları Değerlendirme, nesnel kriterler ile değil öznel lduğu için, öğrencilerin lumsuz ya da lumlu yaşam deneyimlerinden etkilenebilir. Ardı ardına benzer srular lduğu için kişiler şartlanarak benzer cevapları verebilir. Dönem 1, 2, 3 öğrencilerinin devam zrunluluğu lmadığı için kişileri bulma knusunda zrluk yaşandı. Bulunduğumuz bölgede daha önce büyük bir deprem(1999 Marmara Depremi) yaşandığı için; srulara verilen cevaplarda tüm ODD lar içerisinde depreme yğunlaşıldı. Araştırmanın uygulandığı tarih bazı öğrencilerin sınav dönemine denk geldiği için katılım ranı nispeten düşüktür. HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 7
3. BULGULAR Çalışma 2014 ekim ayında Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesinde yapılmıştır. Katılan öğrenciler 17 ile 27 yaş arasında lup yaş rtalaması 21,1±2,0 dir. Katılanların %50,2 si (n=162) kadın lup %49,8 i (n=161) erkektir. Evde ikamet edenler %67,2 (n=217), yurtta ikamet edenler %32,2 dir (n=104) (Tabl 3). Tabl 3. Araştırmaya katılan öğrencilerin ssydemgrafik özellikleri Özellikler Sayı Yüzde Yaş (yıl) rtalama±ss: Ortanca : 21,0 En küçük- En yüksek 21,1 ± 2,0 değer: 17-27 Cinsiyet Kadın Erkek 162 161 50,2 49,8 İkamet ettiği yer Ev Yurt Servis 217 104 2 67,2 32,2 0,6 Tplam 323 100,0 Araştırmaya katılanların %75,6 sı (n=239) depremi, %13 ü (n=40) savaşı, %2,9 u (n=9) seli, %2,9 u (n=9) trafik kazasını, %2,6 sı (n=8) nükleer kazayı, %1,9 u (n=6) yangını ilk sırada dile getirmiştir (Tabl 4). Tabl 4. Katılımcılar tarafından en fazla dile getirilen lağandışı durumlar Olağandışı durumlar Sayı Yüzde Deprem 239 75,6 Savaş 40 12,6 Trafik kazası 9 2,8 Sel 9 2,8 Nükleer kazalar 9 2,8 Yangın Heyelan Kasırga Tsunami Salgın 6 1 1 1 1 1,8 0,3 0,3 0,3 0,3 Tplam 316 100,0 Katılımcıların %49,5 i (n=160) daha önce lağandışı durum yaşamışken %50,5 i (n=163) daha önce lağandışı durum yaşamamıştır. ODD yaşayanların %92,8 i (n=143) deprem, %1,2 si (n=2) savaş, %0,6 sı (n=1) sel, %0,6 sı (n=1) yangın, %4,5 i (n=7) diğer lağandışı durumlarla karşılaşmıştır. ODD ile ilgili eğitim alan %66,3 (n=214) kişinin %72,7 si (n=200) kuldan, %13,8 i (n=38) televizyndan, %12,0 si (n=33) internetten eğitim almıştır (Tabl 5). Katılımcıların çğu balkndan, merdivenden, asansörden, pencerelerden, kitaplıklardan, cam dlaplardan uzak durmalı önermelerine yüksek randa katılıyrum cevabını vermiştir. İç duvarlardan birine karşı yere turulmalı önermesine %49,8 ranında katılıyrum cevabı verilmiştir; %28,2 sine bilmiyrum cevabı verilmiştir. Yatakta yakalanıldığında, bir yastıkla baş krunmalı önermesine %29,4 ranında katılmıyrum cevabı verilmiştir. Hızla akan 15-20 cm derinlikteki suyun insanı devirmesine %58,5 ranında katılıyrum, %21,7 ranında bilmiyrum cevabı verilmiştir. Yangın sırasında yerden sürünerek çıkılmalı önermesine %44,6 sı katılıyrum, %32,5 i bilmiyrum şeklinde cevap verilmiştir. HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 8
Tabl 5. ODD yaşama durumu ve eğitim alma durumu ile ilgili özellikler Özellikler Sayı Yüzde ODD yaşama durumu Evet Hayır 160 163 49,5 50,5 ODD yaşayanlar arasında layların dağılımı (n:160) ODD ile ilgili eğitim alma durumu Alınan eğitimin kaynağı Bu sruya birden fazla yanıt verilmiştir. Deprem Trafik kazası Diğer (ev kazası,sel,yangın,savaş.) Evet Hayır Okul TV İnternet Diğer 149 6 5 214 109 200 38 33 4 Tabl 6. ODD larda yapılması gereken eylemlerle ilgili bilgi düzeyi Katılıyrum Sayı (%) Katılmıyrum Sayı (%) 93,1 3,7 3,1 66,3 33,7 72,7 13,8 12,0 1,4 Bilmiyrum Sayı (%) Balkndan uzak durmalı 96,3 2,5 1,2 Merdivenden uzak durmalı 91,3 5,9 2,8 Asansörden uzak durmalı 98,8 1,2 0,0 Pencerelerden kitaplıklardan uzak durulmalı 95,7 2,5 1,9 İç duvarlardan birine karşı yere turulmalı 49,8 22 28,2 Başı ve bynu kllarla kapatarak krumalı 97,5 1,5 0,9 Cam dlaplardan uzak durulmalı 99,4 0,6 0,0 Yatakta yakalanıldığında, bir yastıkla baş krunmalı 50,2 29,4 20,4 Dışarıya bakan duvarlardan uzak durulmalı 67,8 9,3 22,9 Sarsıntı bitmeden dışarıya çıkmamalı 85,8 10,2 4,0 Ocak, fırın vb. cihazlar açıksa kapatılmalı 86,1 5,6 8,4 Sel durumunda prizler fişten çekilmeli 84,5 5,6 9,9 Hızla akan 15-20 cm derinlikteki su bir insanı devirebilir 58,5 19,8 21,7 Yangın sırasında yerden sürünerek çıkılmalı 44,6 22,9 32,5 Katılımcıların %44,6 sı (n=144) çök-kapan-tutun, %17 si (n=55) dur-yat-yuvarlan hareketini bildiğini belirtmiştir (Tabl 7). Katılımcıları %4,9 u (n=16) deprem anında kşarak kaçmalı, %95,1 i (n=307) kşarak kaçmamalı; %45,2 si (n=146) sallantı duruncaya kadar pzisynunu değiştirmemeli, %54,8 i (n=177) pzisynunu değiştirmeli; %1,2 si (n=4) merdivenlere yönelmeli, %98,8 i (n=319) yönelmemeli; %80,1 i (n=259) sağlam masa, mbilya altına sığınmalı, %19,9 u (n=64) sığınmamalı demiştir (Tabl 8). HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 9
Tabl 7. ODD larda kişinin kendisini kruması için yapılan hareketlerin bilinmesi durumu Çök-kapan-tutun hareketi Dur-yat-yuvarlan hareketi Biliyr Bilmiyr Biliyr Bilmiyr Sayı 144 179 55 268 Yüzde 44,6 55,4 17,0 83,0 Tabl 8. Katılımcıların deprem sırasında yapılması dğru ya da yanlış hareketlerle ilgili bilgisi Sayı Yüzde Kşarak kaçmalı Sallantı duruncaya kadar pzisynunu değiştirmemeli Merdivenlere yönelmeli Sağlam masa, mbilya altına sığınmalı Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır 16 307 146 177 4 319 259 64 4,9 95,1 45,2 54,8 1,2 98,8 80,1 19,9 Katılımcıların %93,5 i (n=302) acil yardım telefnlarından 112 yi, %73,7 si (n=238) 155 i, %26,0 sı (n=84) 156 yı, %64,4 ü (n=208) 110 u bilmektedir (Tabl 9). Tabl 9. Katılımcıların bildikleri acil yardım telefnlarının dağılımı Acil telefn hatları Sayı Yüzde 112 (Acil Sağlık Hizmeti) 302 93,5 155 (Plis) 238 73,7 110 (İtfaiye) 208 64,4 156 (Jandarma) 84 26,0 Araştırmaya katılanların acil ve afet durumları için %6.8 inin (n=22) bir yardım çantası vardır,%93.2 sinin (n=301) yktur (Tabl 10). Tabl 10. Katılımcıların OOD larda kullanılan yardım çantasına sahip lma ve çantanın içeriği knusundaki bilgi düzeyi Sayı Acil ve afet durumları için bir yardım çantası lma durumu Var Yk 22 301 Çantanın içinde; İlk yardım çantası 192 Gıda 178 Su 147 Fener 140 Düdük 61 Hijyen paketi 24 Uyku tulumu 25 Kağıt, kalem 3 Yüzde 6,8 93,2 59,4 55,1 45,5 43,3 18,9 7,4 7,7 0,9 HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 10
Araştırmaya katılanların yattığı dayı inceleyerek sarsıntı anında luşabilecek tehlikeleri saptama srusuna %39.9 u evet, %60.1 i de hayır cevabını vermiştir. Yaşadığın yerde devrilebilecek, düşebilecek şeyler sabit mi srusuna %88.2 si evet, %7.7 si hayır cevabını vermiştir. Okulun afet planı lup lmadığını biliyr musun srusuna %41.5 i evet, %24.5 i hayır cevabını vermiştir (Tabl 11). Tabl 11. Katılımcıların yaşam alanlarındaki tehlikeler knusundaki farkındalığı Evet Sayı (%) Hayır Sayı (%) Yattığı dayı inceleyerek sarsıntı anında luşabilecek tehlikeleri 39,9 60,1 saptamış Okulun afet planı lduğunu biliyr 41,5 24,5 Yaşadığı yerde devrilebilecek, düşebilecek eşyaların lması 88,2 7,7 Araştırmaya katılanların deprem önlenemez srusuna %77.1 i kesinlikle katılıyrum, %13.6 sı kısmen katılıyrum, %5.3 ü fikrim yk, %4 ü kesinlikle katılmıyrum cevabını vermiştir. Sel önlenemez srusuna %6.8 i kesinlikle katılıyrum, %48.9 u kısmen katılıyrum, %1.5 i fikrim yk, %42.7 si kesinlikle katılmıyrum cevabını vermiştir. Heyelan önlenemez srusuna %7.1 i kesinlikle katılıyrum, %40.6 sı kısmen katılıyrum, %2.8 i fikrim yk, %49.5 i kesinlikle katılmıyrum cevabını vermiştir. Afetlerdeki ölümler kaçınılmazdır srusuna %4 ü kesinlikle katılıyrum, %28.2 si kısmen katılıyrum, %2.2 si fikrim yk, %65.6 sı kesinlikle katılmıyrum cevabını vermiştir (Tabl 12). Tabl 12. Katılımcıların lağandışı durumların önlenmesi knusundaki görüşleri Fikrim yk Kesinlikle katılıyrum Kısmen katılıyrum Kesinlikle katılmıyrum Sayı (%) Sayı (%) Sayı (%) Sayı (%) Deprem önlenemez 5,3 77,1 13,6 4,0 Heyelan önlenemez 2,8 7,1 40,6 49,5 Sel önlenemez 1,5 6,8 48,9 42,7 Afetlerdeki ölümler kaçınılmazdır 2,2 4,0 28,2 65,6 Araştırmaya katılanların %8.7 si (n=28) yeterli bilgiye sahip lduğunu, %22.6 sı (n=73) yeterli bilgiye sahip lmadığını, %68.7 si ( n=222) kısmen yeterli bilgiye sahip lduğunu belirtmiştir. Araştırmaya katılanların hazırlıklı mısınız srusuna %5.3 ü (n=17) evet, %33.1 i (n=107) hayır, %61.6 sı (n=199) kısmen cevabını vermiştir (Tabl 13). Tabl 13. Katılımcıların ODD hazırlıklı lma knusundaki yeterlilik algısı ODD a hazırlıklı lma knusunda yeterli bilgiye sahip misiniz? Evet Hayır Kısmen ODD a hazırlıklı lduğunu düşünüyr musunuz? Evet Hayır Kısmen Sayı 28 73 222 17 107 199 Yüzde 8,7 22,6 68,7 5,3 33,1 61,6 İhtisas süresinin yarısını tamamlayan araştırma görevlilerinin %23,8 i (25) tez knusu ve tez danışmanının belirlenmediğini belirtmiştir (Tabl-12). HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 11
ODD a hazırlıklı lma knusunda yeterli bilgiye sahip misiniz? Seri 1; Evet; 28; 9% Seri 1; Hayır; 73; 22% Seri 1; Kısmen; 222; 69% Evet Hayır Kısmen Grafik 1. Katılımcıların lağandışı durumlara hazırlıklı lma knusunda yeterli bilgiye sahip lma knusundaki yanıtları ODD a hazırlıklı lduğunu düşünüyr musunuz? Seri 1; Evet; 17; 5% Seri 1; Hayır; 107; 33% Seri 1; Kısmen; 199; 62% Evet Hayır Kısmen Grafik 2. Katılımcıların lağandışı durumlara hazırlıklı lduğu knusundaki yanıtları 4. TARTIŞMA Ülkemiz cğrafi knumu ve ssydemgrafik özellikleri itibariyle dğal afetlerin sık görüldüğü ülkelerdendir. Bu sebeple ülkemizde dğal afetlerle ilgili risk algısı ve hazırlıklı lma knusunda pek çk araştırma yapılmıştır. Tarafımızdan yapılan araştırma da Kcaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde Dönem 1,2,3,4,5 ve 6 öğrencileri üzerinde yürütülmüştür. 2012 yılında Gümüşhane Üniversitesi Kelkit Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekkulu öğrencilerine yapılan araştırma snucunda; araştırmaya katılanların %18,8 ü afet yaşadığını belirtmiş ve afet yaşayanların %85 i deprem yanıtını vermiştir. 2014 yılında AFAD ın yaptığı Türkiye afet farkındalığı ve afetlere hazırlık araştırmasına göre araştırmaya katılanların %22.7 i afet yaşadığını belirtmiş ve afet yaşayanların %69.7si deprem, %11 sel %6.8 yangın, %3.7 si heyelan, %3.4 ü çığ, %2.9 u trafik kazası yaşadığı yanıtını vermiş. HALK SAĞLIĞI İNTERN ARAŞTIRMALARI Sayfa 12
Bizim yaptığımız araştırmada katılımcıların %49,5 i lağandışı durum yaşamış ve bunların %92.8 i deprem, %1,2 si savaş, %0,6 sı sel, %0,6 sı yangın yaşadığı yanıtını vermiştir. Katılımcılar tarafından en fazla dile getirilen lağandışı durumlar; 2014 yılında AFAD ın yaptığı Türkiye afet farkındalığı ve afetlere hazırlık araştırmasına göre %56,5 deprem, %21,7 trafik kazası %13 sel, %7,4 yangın %0,9 heyelandır. Bizim yaptığımız araştırmada katılımcıların %76,5 i depremi, %13 ü savaşı, %2,9 u seli, %2,9 u trafik kazasını, %2,6 sı nükleer kazayı, %1,9 u yangını ilk sırada dile getirmiştir. Bu snuçlar göz önünde bulundurulduğunda 1999 Gölcük Depreminin Türkiye genelini etkilemiş lması sebebiyle insanların ilk aklına gelen lağandışı durum en yüksek randa deprem yanıtıdır. Bizim çalışmamızda ise ranın daha yüksek çıkması depremin Marmara Bölgesini etkilemesi larak düşünülmüştür. 2012 yılında Gümüşhane Üniversitesi Kelkit Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekkulu öğrencilerine yapılan araştırma snucunda katılımcıların %74 ü afet bilinci eğitimi almamış, %26 sı afet bilinci eğitimi almış ve bunların %42.5 i kuldan %32.9 u internet rtamından %24.6 sı da televizyndan almıştır. 2014 yılında AFAD ın yaptığı Türkiye afet farkındalığı ve afetlere hazırlık araştırmasına göre araştırmaya katılanların %88.5 i eğitim almamış %7.5 i eğitim almış %4 ü de hatırlamıyr. 2005 yılında İŞERİ SAY ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada katılımcıların %6.1 i eğitim almıştır. Bizim yaptığımız araştırmada katılımcılardan ODD ile ilgili %66,3 ü eğitim almıştır. Eğitim alan kişilerin %72,7 si kuldan, %13,8 i televizyndan, %12,0 si internetten eğitim almıştır. 2012 yılında Gümüşhane Üniversitesi Kelkit Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekkulu öğrencilerine yapılan araştırma snucunda katılımcıların %88.7 si afet durum çantası lmadığını %11.3 ünün afet durum çantasının lduğunu belirtilmiştir. 2005 yılında İŞERİ SAY ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada katılımcıların %51,5 i deprem çantası hazırladığını, hazırlayanların %16,7 si gıda ve su depladığını belirtmiştir. Bizim yaptığımız araştırmadaki katılımcıların acil ve afet durumları için %6.8 inin bir yardım çantası lduğu,%93.2 sinin çantasının lmadığı snucuna varılmıştır. Bizim çalışmamızda afet çantası bulunduranların %59,4 ü ilk yardım çantası,%55,1 i gıda, %45,5 i su deplamıştır. Snuçlara bakıldığında eğitim alma durumu ile afet çantası bulundurma arasında paralellik lması gerektiği düşünülürken, eğitim alanların ranı artmasına rağmen çanta bulundurma ranı düşük çıkmıştır. Diğer çalışmalarla karşılaştığında bizim çalışmamızda çanta bulundurma ranı daha da düşük çıkmıştır. 2012 yılında Gümüşhane Üniversitesi Kelkit Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekkulu öğrencilerine yapılan araştırma snucunda katılımcılar pencere önleri, deprem sırasında en tehlikeli yerlerdendir srusuna %30,9 u dğru yanıt vermiştir. Deprem tehlike avı yaparken, yaşamsal tehlike yaratabilecek tüm eşyalar sabitlenir srusuna %22,7 si dğru cevap vermiştir. 2005 yılında İŞERİ SAY ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada katılımcıların %39,4 ü depreme hazırlık larak mbilyalarını sabitlediğini belirtmiştir. Bizim yaptığımız çalışmada katılımcıların çğu balkndan (%96,3), merdivenden (%91,3), asansörden(%98,8), pencerelerden ve kitaplıklardan (%95,7), cam dlaplardan (%99,4) uzak durmalı önermelerine yüksek randa katılıyrum cevabını vermiştir. Yaşadığın yerde devrilebilecek, düşebilecek şeyler sabit mi srusuna %88.2 si evet, %7.7 si hayır cevabını vermiştir. 2012 yılında Gümüşhane Üniversitesi Kelkit Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekkulu öğrencilerine yapılan araştırma snucunda katılımcılar afet tehlikeleri knusunda yapabileceğimiz bir şey lmamakla beraber, afet riskleri knusunda çk şey yapabiliriz srusuna %18,2 dğru yanıt vermiştir. AKŞİT ve arkadaşlarının Türkiye de Afetler ve Tplumsal Cinsiyete Ssyljik bir yaklaşım başlıklı araştırmasında; afet zararlarına karşı önlem knusunda kesinlikle önlem alınabilir diyenler; kadınlarda %41 erkeklerde %36 tplamda %38 ranındadır. Bizim yaptığımız araştırmaya katılanların deprem önlenemez srusuna %77.1 i kesinlikle katılıyrum, %13.6 sı kısmen katılıyrum, %5.3 ü fikrim yk, %4 ü kesinlikle katılmıyrum cevabını vermiştir. Sel önlenemez srusuna %6.8 i kesinlikle katılıyrum, %48.9 u kısmen katılıyrum, %1.5 i fikrim yk, %42.7 si kesinlikle katılmıyrum cevabını vermiştir. Heyelan önlenemez srusuna %7.1 i kesinlikle katılıyrum, %40.6 sı kısmen katılıyrum, %2.8 i fikrim yk, %49.5 i kesinlikle katılmıyrum cevabını vermiştir. Afetlerdeki ölümler kaçınılmazdır srusuna %4 ü kesinlikle katılıyrum, %28.2 si kısmen katılıyrum, %2.2 si fikrim yk, %65.6 sı kesinlikle katılmıyrum cevabını vermiştir. 2014 yılında AFAD ın yaptığı Türkiye afet farkındalığı ve afetlere hazırlık araştırmasına göre araştırmaya katılanların afet knusunda kişisel bilinç düzeyine bakışı %31.5 kararsızım, %30.1 bilinçliyim, %24.8 bilinçli değilim, %8.7si kesinlikle bilinçli değilim, %4.9 u kesinlikle bilinçliyim demiştir. Herhangi bir afete karşı ne kadar hazırlıklısınız srusuna %43.6 sı hazırlıksızım, %26.1 i kesinlikle hazırlıksızım, %20.1 i kararsızım, %9.3 ü hazırlıklıyım, %0.7 si kesinlikle hazırlıklıyım, %0.1 i fikrim yk cevabı HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 13
vermiştir. Bizim yaptığımız araştırmaya katılanların %8.7 si yeterli bilgiye sahip lduğunu, %22.6 sı yeterli bilgiye sahip lmadığını, %68.7 si kısmen yeterli bilgiye sahip lduğunu belirtmiştir. Araştırmaya katılanların hazırlıklı mısınız srusuna %5.3 ü evet, %33.1 i hayır, %61.6 sı kısmen cevabını vermiştir. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Deprem kuşağında bulunduğumuzdan dlayı ilköğretimden itibaren lağandışı durumlara karşı terik ve pratik eğitim verilmelidir. Bu eğitimden snra yeterlilik düzeyi ölçülmelidir. Her yıl küçük gruplar halinde tatbikatlar düzenlenmelidir. Okul duvarları ya da panlara dur-yat-yuvarlan ve çök-kapan-tutun pzisynlarının afişleri asılmalıdır. Afet durumları için yardım çantasının ne lduğu, önemi ve içinde neler bulunması gerektiği hakkında bilgi verilmelidir. Tehlikelere karşı düşebilecek eşyaları sabitleme knusunda ülkelerin örnek videları eşliğinde eğitim verilmelidir. Acil durumlarda aranacak yardım numaralarını içeren küçük kartlar luşturulabilir. Okullarda afet planları öğrencilerle paylaşılmalı. Afet eğitimi bilgi düzeyini arttırmaktadır ancak uygulama düzeyini önemli ölçüde etkilememektedir. Bu durum temel afet bilinci eğitiminin gerekliliğini rtaya kymaktadır. Böylece daha bilinçli bir yaklaşım sergilenebilecektir. Bu snuç böylesi önemli bir knuda yetersiz lduğumuzu ve buna yönelik çalışmaların, eğitimlerin artması gerektiğini rtaya kymaktadır. 6. KAYNAKÇA 1. Olağandışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri Sağlık Çalışanının El Kitabı, TTB-Avrupa Birliği, 1995 2. Olağandışı Durumlar İçin Hızlı Sağlık Değerlendirilmesi Prtklleri TTB 2001 3. webb.deu.edu.tr/daum/index.php/deprem-sirasinda-yapilmasi-gerekenler 4) www.tuk-bir.rg.tr/faydali/acil.html 4. http://100yilmuhtar.tr.gg/l-ue-tfen-okuyunuz-ar-.htm 5. www.yangintupu.gen.tr/cntent_detail-4000-675-yangin-aninda-yapilmasi-gerekenler.html 6. http://www.istanbulafad.gv.tr/icerik/faydali-bilgiler/%c3%a7%c3%b6k-kapan-tutun HAL K S A Ğ L I Ğ I İ N T E R N A R A Ş T I R M A L A R I Sayfa 14
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI İNTÖRN ARAŞTIRMALARI SERİSİ KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA HASTANESİ LABORATUVAR ÇALIŞANLARINDA İŞ KAZALARI ARAŞTIRMASI 2014 YILI HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI KASIM-ARALIK İNTERN GRUBU ARAŞTIRMASI İnt. Dr. Deniz Gür İnt. Dr. Emel Tatar İnt. Dr. Deniz Kçak İnt. Dr. Enes Emre Öztürk İnt. Dr. Taha Cumhan Şavlı İnt. Dr. Ceren Özkan İnt. Dr. Esma Nur Aktepe İnt. Dr. Beyza Karataş İnt. Dr. Buğra Altıunay İnt. Dr. Gülnur Döğenci İnt. Dr. Ercan Kılınç İnt. Dr. Emre Eynel İnt. Dr. Hanefi Safa Kılıçkap İnt. Dr. Hande Kandemir İnt. Dr. Aylin Vatansever İnt. Dr. Güngör Alibakan İnt. Dr. Mehmet Alp Matur İnt. Dr. Çağrı Katkat İnt. Dr. Anıl Şahin İnt. Dr. Özgün Cevdet Köse İnt. Dr. Hazal Ceren Ak İnt. Dr. Anıl Demirpehlivan İnt. Dr. Görkem Adalı İnt. Dr. Esin Gizem Olgun İnt. Dr. Sinem Güzel İnt. Dr. Halis Yetkin İnt. Dr. Hatice Karagöz İnt. Dr. Esin Yılmaz İnt. Dr. Erdem Öksüzğlu İnt. Dr. Sadık Yalçın İnt. Dr. Sufiya Abdulhamid İnt. Dr. Burcu Jan İnt. Dr. Merve Çakır İnt. Dr. Hilmi Yaşar Danışmanlar:Dr.Seher Palanbek, Dr.Hakan Kara Dç. Dr. Çiğdem Çağlayan -ARALIK 2014 KOCAELİ-
ÖZET Labratuvar ayrıştırma, birleştirme yluyla bir snuca ulaşmak veya teşhis kymak için çeşitli araçlar kullanılarak tıp, eczacılık, fizik, kimya gibi bilim dallarıyla ilgili araştırmaların, deneylerin yapıldığı özel dnanımlı yerdir. Bu araştırmada, Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastane sinde labratuar çalışanlarında iş kazası sıklığını araştırmak amaçlanmıştır. Bu araştırmaya 88 labratuvar çalışanı katılmıştır. Kesitsel araştırma tekniği kullanılmıştır. Veri Tplama aracı larak literatür taranarak luşturulan anket frmu kullanılmıştır. Çalışmaya katılan 88 kişinin 63 ü(%71,6) kadın, 25 i(%28.4) erkektir. Mesleklerine bakıldığında 32 kişi ile(%36.3) labrantlar ve 30 kişi ile(%34.1) teknisyenler çğunluktadır. Katılımcılardan 38 kişi iş ile ilgili kaza geçirmiştir. Çalışmanın yapıldığı labratuarlarda sn 1 yılda tplamda 48 iş kazası meydana gelmiştir. Bunların 26 sı(%54.1) şiddet, 10 u (%20.8) kayma,düşme,çarpma, 12 si(%25) ise alerjik Reaksiyn Şeklindedir. Yapılan araştırmanın snucuna göre; Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi labratuvar çalışanlarında yaş, cinsiyet, medeni durum, tplam çalışma süresi, gece çalışma durumu, eğitim durumu, meslekte çalışma süresi, sözleşmeli ya da kadrlu persnel lmasının, iş kazasına neden lması açısından istatistiksel anlamlı bir fark bulunamamıştır. Araştırmamız sınırlı bir süre içerisinde ve küçük bir örnek grubuna uygulandığı için parametreler arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Sağlık çalışanlarının çalıştıkları rtamlar nların güvenliğini sağlayacak ve ergnmiye uygun şekilde düzenlenmelidir. Anahtar Sözcükler: Labratuvar Çalışanları, İş Kazaları,Sağlık çalışanları Key Wrds: Labratry Wrkers, Occupatinal Accidents, Health Wrkers
1. GİRİŞ 1.1. Labratuvarın Tanımı Ayrıştırma, birleştirme yluyla bir snuca ulaşmak veya teşhis kymak için çeşitli araçlar kullanılarak tıp, eczacılık, fizik, kimya gibi bilim dallarıyla ilgili araştırmaların, deneylerin yapıldığı özel dnanımlı yerdir. 1.2. Tıbbi Labratuvarın Tanımı Labratuvarda tüm inceleme ve analizlerin, mikrbiyljik, biykimyasal, hematljik, parazitljik, patljik ve immünljik testleri yapmakla srumlu lup, hekimin istemi dğrultusunda hastalıkların teşhisi ve tedavisinin izlenilmesinde yardımcı lan birimlerdir. Klinik ve araştırma labratuvarları çalışanları, labratuvarların yapıları ve işleyişleri gereği çeşitli tehlikeler ve biyljik risk faktörleri ile iç içe çalışmak zrundadırlar. Tüm dünyada her yıl çk sayıda sağlık çalışanı iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle, hastalanmakta veya yaşamını kaybetmektedir. 1.3. Sağlık Çalışanlarının Maruz Kaldığı Riskler Biyljik Kimyasal Ergnmik Fiziksel Psikssyal Biygüvenlik kurallarının uygulanması, labratuvarda kullanılan tekniklerin uygun lması,labratuvar tasarımının iyi yapılmış lması ve güvenlik ekipmanlarının yeterli lması esaslarına dayanmaktadır. Ulusal bildirim sistemleri lan ülkelerde bile iş kazaları ve şiddetinin bildirimi sağlık sektöründe ldukça yetersizdir. Türkiye de bu knuda yeterli yasal düzenleme ve uygulama lmamasından dlayı srunun byutlarının tam larak belirlenebilmesi güçlük göstermektedir. Ülkemizde sağlık çalışanlarının ne kadar, hangi sıklıkla, hangi tür iş kazalarına maruz kaldığı, maruz kalanların ise hangi kşullarda ve yaşamını nasıl sürdürdüğü, kaç kişinin iş göremez hale geldiği ya da sakatlık geçirdiği ve yaşamını kaybettiğine ilişkin temel verilere sahip değiliz. Ülkemizi temsil eder bir bilimsel araştırma lmadığı gibi, ulusal bir bildirim sistemi de bulunmamaktadır. Sağlık çalışanlarının yaşadığı ölümcül lmayan iş kazası ve meslek hastalığı vakaları, diğer sanayi sektörlerindekine göre üst sıralarda yer alır. Oysa, ülkemizde hastanelerin Çk Tehlikeli İşler sınıfına dahil edilmesi, ancak 2009 yılında çıkarılan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Tehlike Sınıfları Listesi Tebliği ile gerçekleşmiştir. 1.4. Sağlık Persneli Mevzuatı Sağlık hizmetleri bakımından herhangi bir istisna hüküm getirilmemiş lduğundan 6331 sayılı kanunda yer alan tüm hükümlerin sağlık hizmetleri bakımından da geçerlidir. Ülkemizde dğrudan Sağlık Çalışanlarının Sağlığı ya da Sağlık Çalışanlarının İş Sağlığı ve Güvenliği başlıklı bir düzenleme bulunmamaktadır. Yürürlükteki mevzuat incelendiğinde tıbbi atıkların kntrlü, biyljik risklerden krunma ve radyasyndan krunma, işyerinde hijyen, çalışanların güvenliğini tehdit edecek şiddetten kruma gibi düzenlemelere rastlanmaktadır. Sağlık Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliğne yönelik yapılan hukuki düzenlemelerden bazılarına aşağıda yer verilmiştir 4857 Sayılı İş Kanununda Gece süresi ve Gece çalışmaları Endüstriyel işlemler, labratuvarlar ve hayvan barınakları için özel önlemler Tıbbi Atıkların Kntrlü Yönetmeliği Sağlık Bakanlığı tarafından 06.04.2011 tarih ve 27897 sayılı resmi gazetede Sağlık çalışanlarının güvenliğinin sağlanması için Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik* ve bu yönetmeliğe dayalı larak Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Genelge yayımlanmıştır.
Bu çalışmamızın amacı Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastane sinde labratuar çalışanlarında iş kazası sıklığını araştırmaktır. 2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. Araştırma Yeri Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi labratuvarları lup bunlar; Merkez labratuvar, kan bankası, acil labratuvar ve patlji labratuvarıdır. Merkez labratuvarı; mikrbiylji,idrar,hematlji, tüberkülz, kan alma, serlji, numune kabul,biykimya, kagülasyn, HbA1c, İFA, hrmn, parazit, PCR, ELİSA birimlerinden luşmaktadır. 2.2. Araştırma Evreni Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesinde çalışan labratuvar çalışanlarından luşmaktadır. Kcaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Başhekimliğinden alınan bilgilere göre Kasım 2014 itibariyle tplam 94 labratuvar çalışanı bulunmaktadır. Araştırmaya katılım ranı %93,61 dir. 1 kişi dğum izni, 2 Kişi vardiyalı çalışma, 3 kişi izinli lması nedeniyle tplam 6 kişi araştırmaya katılmamıştır. Anketimiz 88 kişiye uygulanmıştır. 2.3. Araştırma Örneklemi Evrendeki tüm kişilere ulaşılması hedeflenmiş, örnek seçilmemiştir. 2.4. Araştırmanın Tipi Kesitsel tip araştırma 2.5 Veri Araçları Veri tplama aracı larak literatür taranarak luşturulan anket frmu kullanıldı. Anket frmu, araştırmaya katılanların ssydemgrafik özellikleri, çalışma kşulları,sağlık srunları, iş kazaları gibi başlıklardan luşturuldu. 2.6. Araştırmanın değişkenleri Bağımlı Değişkenler: İş kazası geçirme sıklığı Bağımsız Değişkenler: Yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, meslek, şu andaki işi, kruyucu kullanma durumu, gece çalışma, ayakta durma, dinlenme dası varlığı, krnik hastalık varlığı, aşılanma durumu, bedensel engeli 2.7.Araştırmada Kullanılan Terim ve Tanımlamalar Hlland slüsynu: patlji ve sitlji labratuarlarında histljik ve sitljik örneklerin fiksasynlarında kullanılır. İçerisinde pikrik asit, cpper asetat, asetik asit, frmaldehit ve deiynize su bulunmaktadır. Biygüvenlik: Mdern biyteknljinin insan sağlığı ve çevreye zarar vermeden uygulanmasını sağlamak için alınması gereken plitik ve işlevsel önlemlerin tümüdür. İş kazası:araştırmamızda iş kazası larak ; Sn 15 günde; işyerinde kesici-delici batıcı cisim yaralanmasını, işyerinde vücut sıvılarına maruziyeti, kimyasal, sıvı maddeler ve ilaç sıçraması snucu luşan yaralanmasını,işyeri kaynaklı yanık vb. duruma maruziyeti,
Sn bir yılda; labratuvarda yapılan iş ile ilgili alerjik reaksiynu, hasta ya da fiziksel şiddetine maruziyeti srguladık. 2.8. Araştırmanın Uygulanması da hasta yakınlarının sözlü ya Araştırma 15-19 Aralık 2014 tarihlerinde, Kasım-Aralık 6. sınıf Halk Sağlığı staj grubu öğrencileri tarafından yapılmıştır. Hastane yönetimine planlanan araştırmayla ilgili bilgi verilmiş ve başhekimlikten yazılı izin alınmıştır. 2.9. Veri Tplama Tekniği Anket frmu labratuvar çalışanlarına yüz yüze görüşme tekniğiyle uygulanmıştır. 2.10.Zaman Çizelgesi (Aralık 2014) 2.11. Araştırmanın Analizi SPSS 13.0 paket prgramına veriler girildi ve tanımlayıcı analizler yapıldı. Tanımlayıcı istatistikler, kikare ve frekans analizi kullanıldı. Anlamlılık düzeyi p<0,05 larak alındı. 2.12. Araştırmanın Kısıtlılıkları Vardiya sistemi ve izinler nedeniyle çalışanlara ulaşma zrluğu Pilt çalışma yapılamaması