S:2014-1 10. Sayı ENERJİ VE ÇEVRE YÖNETİMİ DAİRE BAŞKANLIĞI İklim Değişikliği ve Çevre Bülteni Ocak Sayısı *Bu bülten Yurtiçi ve Yurtdışı Haber Kaynaklarından derlenerek hazırlanmıştır. Haber amaçlıdır. Çeviren ve Hazırlayan: Ali Osman KILINÇASLAN Enerji ve Tabii Kaynaklar Uzman Yardımcısı aokilincaslan@enerji.gov.tr
İçindekiler Temiz enerjinin geleceği kömürde mi?... 2 BM: Dünya hızla 'kirli' yakıtı terk etmeli... 4 1
Temiz Enerjinin Geleceği Kömürde Mi? azaltmak isteyen Çin bütün gücüyle bunu geliştirmeye yöneldi. Çin'in enerji yetkilileri, 2020 yılı itibariyle kömürden yılda 50 milyar metreküp gaz elde etmeyi hedefliyor. Bu, Çin'in toplam gaz ihtiyacının yüzde onunu oluşturuyor. Bu sadece ekonomik olarak anlamlı olmakla kalmayıp Çin'in, önemli sanayi merkezlerinden binlerce kilometre uzaklıktaki atıl duran kömür rezervlerini de kullanabilmesine olanak tanıyan bir plan. Ne de olsa gazı nakletmek kömürü nakletmekten çok daha ucuz. Evet, kirli olabilir, ama kömürün bir meziyeti var: Ucuz. Bu çok basit sebepten dolayı hala dünyanın ana enerji kaynağı olarak kullanılıyor. İnsanlık primer (birincil) enerjisinin dörtte birini ve elektriğin yüzde 40'ını hala kömürden elde ediyor. Bu yakın bir gelecekte de değişecek gibi görünmüyor. O zaman, doğru soru, kömürden enerjinin nasıl daha temiz elde edilebileceği. Karbonu çıkışında yakalayıp stoklama konusundaki küresel çabalar bir yere gitmedi ama birçok ülke şu anda ellerindeki zengin kömür kaynaklarını nasıl kullanabileceği arayışı içinde. Bu çabaların tümüyle çevreyi koruma kaygılarına dayandığını söylemek zor. Daha ziyade ekonomik gereklilikler ve enerji konusunda bağımsız hale gelme arzusu ülkeleri buna itiyor. Eski ve yeni En çok kullanılan teknoloji "kömür gazlaştırma" yani fosil yakıtı yakmak yerine onu kimyasal tekniklerle sentetik bir doğal gaza dönüştürmek. Bu teknik aslında onlarca yıldır biliniyor ama doğal gaz fiyatlarında son zamanlarda yaşanan artışlar şimdi bu teknolojiyi ekonomik olarak daha uygulanabilir hale getirdi. ABD teknolojiye ilgi gösterdi ama asıl artan enerji ihtiyacını gidermek ve sıvılaştırılmış doğal gaz ithalatına bağımlılığını Kömür gazlaştırma aynı zamanda son aylarda ülkenin belli kısımlarında yaşamı tam anlamıyla durduran hava kirliliği sorununa da bazı cevaplar içeriyor. İki büyük sorun Fakat iki büyük sorun var. Birincisi kömür gazlaştırma işlemi sırasında, kömürü doğrudan enerji elde etmekte kullanan bir fabrikanın iki misli karbondiyoksit gazı açığa çıkıyor, dolayısıyla Çin bu yöntemle yalnızca daha fazla kömür kullanmış olmayacak, çevreye de ağır bir fatura çıkacak. Uluslararası Enerji Ajansı IEA'nın başkanı Laszlo Varro, "Kömür gazlaştırma ekonomik olarak ve enerji güvenliği açılarından cazip. Yerel düzeyde kirlenmeye de iyi bir çözüm olabilir. Ama üretimiyle birlikte bütün bir sürece bakıldığında atmosfere saldığı karbon yoğunluğu kömüre kıyasla çok daha fazla. Dolayısıyla iklim değişikliği açısından bakıldığında cazip bir seçenek değil" diyor. ABD de son yıllarda kömür gazlaştırma üzerinde deneyler yapıyor. Duke Üniversitesi'nde yapılan bir araştırma sentetik doğal gazın, doğal gaza kıyasla yedi kat daha fazla ve kömürle çalışan bir fabrikaya göre iki kat daha fazla sera gazı çıkardığını ortaya koydu. Bu teknikle ilgili ikinci problem de su kullanımı. Kömür gazlaştırma, su kullanımı yoğun bir enerji 2
elde etme yöntemi ve Çin'in yeni kömür gazlaştırma tesisleri açılması planlanan birçok bölgesinde hali hazırda su sıkıntısı yaşanıyor. IEA başkanı Varro yakınlarda hazırladıkları bir raporun kömür gazlaştırma tesislerinin Çin'in mevcut su kaynaklarının çok önemli bir bölümünü kullanacağının ortaya konduğunu anlatıyor. Başka yöntem yok mu? Kömür gazlaştırmada yeni yöntem arayışı birçok ülkede sürüyor. Özellikle Avustralya'da çok kullanılan "kömür yatağı metanı" yöntemi, çıkarılamayacak kadar derindeki kömüre ulaşmayı mümkün kılıyor. Yataktaki su tamamen emildikten sonra, kömür yüzeyine çıkan metan toplanıp Çin, Endonezya ve Mozambik gibi büyük kömür rezervleri olan ABD ve Kanada da bu yöntemi inceliyor. Bu yöntemle çok az sera gazı açığa çıkıyor ama yine de teknolojiyle ilgili tartışmalar var. Karşı çıkanlar bunun yaratabileceği su kirlenmesi, yer kayması gibi konulara dikkat çekiyorlar. Yine de Boston Consulting Group adlı danışmanlık şirketinin enerji alanındaki ortaklarından Phil Hirschhorn kömür yatağı metanı yönteminin Avustralya'da doğal gaz endüstrisinin dinamiklerini temelden değiştirdiğini söylüyor. Hirschhorn'a göre ülkede 70 trilyon metreküp civarında kömür yatağı metanı rezervi var ve yapım sürecindeki projeler tamamlandığında Avustralya her yıl 25 milyon ton doğal gaz ihraç edebilecek. Bu, dünyanın toplam doğal gaz piyasasının yüzde onuna denk bir rakam olarak ifade ediliyor. Temiz erişim Kömürden gaz elde etmenin çok farklı bir diğer yöntemi ise "yeraltı kömür gazlaştırması". Aslında 19. yüzyıldan beri var olan ama ekonomik olarak büyük ölçekte uygulanması yeni yeni anlamlı hale gelen bir teknik bu. Şu anda sadece Özbekistan'da bir tesiste uygulanıyor, Avustralya ve Güney Afrika'da deneysel projeler sürdürülüyor. Dünya Yeraltı Kömür Gazlaştırma sanayicileri birliğinin başkanı Julie Lauder süreci "kömür enerjisini bilinen çevre etkilerini yaratmadan çıkarılmasını sağlayan yeni bir yol" diye tanımlıyor. "Teknolojik gelişmeler ve doğalgaz fiyatındaki artış artık yeraltı kömür gazlaştırmasını ekonomik olarak daha anlamlı hale getiriyor" diye ekliyor. Gerçekten de tahminlere göre dünyanın kömür madenlerinin yüzde 85'ine geleneksel madencilik teknikleriyle ulaşmak mümkün değil. Ulaşılabilse bile bu rezervlerin kullanımı ile ortaya çıkacak karbondioksit gazları iklim üzerinde feci bir etki yapabilirdi. Fakat yeraltı gazlaştırma yöntemini kullananlar, rezervlerin temiz bir şekilde işlenebileceğini söylüyor. Ne kadar yakınız? Süreç küçük bir delikten derinlerdeki kömür rezervine oksijen ve su buharı pompalanması ile başlıyor. Kömür yatağı metanı yönteminden farklı olarak kömürün kendisi katı halden gaz haline dönüştürülüyor. Hidrojen, metan, karbon monoksit ve karbondioksit ikinci bir delikten dışarı İngiltere'deki Five Quarters adlı temiz enerji şirketinin kurucusu ve yönetim kurulu başkanı Dr. Harry Bradbury bu süreçte açığa çıkan sera gazının, geleneksel kömür çıkarma sırasında çıkanın yüzde yirmisi olduğunu söylüyor. Fakat Bradbury'nin şirketi yöntemi hala geliştirmeye çalışıyor. Dr. Bradbury burada kritik olarak açığa çıkan karbondioksitin havaya salınmamasını, tutulup depolanmasını sağlamak olduğunu söylüyor. "Daha radikal olmalıyız. Sıfır karbonu hedeflemeliyiz" diyor. 3
Bu da yakalanan karbondioksitin geri maden yatağına yollanması ya da karbon içerikli ürünlerde kullanılmasının sağlanması yoluyla olabilecek. Bütün çabalar gelip açığa çıkan karbonun yakalanıp atmosfere çıkmasının bir şekilde önlenmesine gelip dayanıyor. Bu konuda henüz yaygın olarak uygulanabilecek bir çözüm üretilebilmiş değil. Bulunana kadar da kömür gazlaştırma karbon salımı problemini daha da derinleştirebilecek bir yöntem olarak kalacak. Son çabalar ve elde edilen sonuçlara bakıldığında bu konuda mesafe katledilebilmesi için bir hayli beklemek gerektiği anlaşılıyor. http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/04/1404 14_komur_temizenerji.shtml BM: Dünya hızla 'kirli' yakıtı terk etmeli Doğal gaz, enerji üretiminde petrol ve kömürden uzaklaşmak için önemli bir köprü olarak görülüyor. Ancak, delegeler bu geçişin mali yükünü kimin üstleneceği konusunda görüş ayrılığına düştüler. Rapor, iklim değişikliği ve etkileri konusunda net bilimsel veri sunması için oluşturulan Birleşmiş Milletler Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli tarafından hazırlandı. Raporda karbon salımlarının hızla arttığına dikkat İklim Değişikliği Paneli Başkanı Rajendra Paçuri raporu açıklarken "Karbon emisyonlarının etkisini azaltacak hızlı tren bir an önce istasyondan hareket etmeli ve tüm küresel toplum bu trende yer almalı" dedi. Son 40 yılda rekor artış İnsanların 1750'den beri atmosfere saldığı karbonun yarıya yakını son 40 yıl içinde oluştu. Küresel mali krize rağmen, karbon salımı 2000'den itibaren çok hızlı artmaya başladı. Raporda, yeni bin yılın başından itibaren kömür tüketiminin arttığına dikkat çekilerek, bu durumun "uzun zamandan beri devam eden dünya enerji kaynaklarının karbonsuzlaştırılması eğilimini geri çevirdiği" vurgulandı. http://tr.euronews.com/2014/04/14/bm-deniklim-degisikligi-uyarisi/ Birleşmiş Milletler, iklim değişikliğiyle mücadele için, dünyanın hızla karbon yoğun yakıtları terk etmesi gerektiği uyarısında bulundu. Almanya'nın başkenti Berlin'de yayımlanan 33 sayfalık raporda, yenilebilir enerjiye radikal bir geçiş gerektiği vurgulandı. Rapora, bilim insanları ve hükümet yetkilileri arasında bir hafta süren müzakerelerden sonra son şekli verildi. 4