Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. Maaa Üivesitesi Vei Zaflaa Aalizi ve Tük Bakacılık Sektöüde Uygulaası Hüseyi BUDAK Tükiye Vakıfla Bakası T.A.O Geel Müdülük Ataütk Bulvaı No:207 Kavaklıdee 06683-Çakaya, Akaa. Özet Bu çalışada, çok gidili ve çok çıktılı süeçlede kaa vee biileii göeli etkilikleii ölçüüde kullaıla, aaetik olaya yötelede Vei Zaflaa Aalizi iceleişti. Bu yötele, 2008, 2009 ve 2010 yıllaıda Tük bakacılık sektöüde faaliyet göstee 22 ticai bakaı etkilik değelei hesalaış ve so üç yılda hagi bakalaı etki olduğu hagi bakalaı etki oladığı tesit edilişti. Ayıca 2010 yılıda etki buluaya bakalaa ilişki hedef değele hesalaıştı. Aahta sözcükle: Vei Zaflaa Aalizi, Etkilik, Bakacılık Sektöü Abstact Data Eveloet Aalysis ad its Alicatio i Tukish Bakig Secto This study aalyzes a o-aaetic ethod: Data Eveloet Aalysis, which is used to easue elative efficiecy of decisio akig uits i ultile iut - ultile outut ocesses. Usig this ethod, 22 coecial baks, which oeate i bakig secto i Tukey i the yeas 2008, 2009 ad 2010, have bee chose ad the efficiecy ates of these baks have bee easued, deteiig which baks have bee efficiet ad which ot. Moeove, taget values of o-efficiet baks i 2010 have bee calculated. Keywods: Data Eveloet Aalysis, Efficiecy, Bakig Secto *Soulu yaza: Hüseyi BUDAK, huseyi.budak@vakifbak.co.t.
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. 1. Giiş Rekabet şatlaıı üst düzey olduğu güüüz fias sektöü koşullaı, bakalaı kayaklaıı e etki biçide kullaaya zolaaktadı. Bu duu da, kaa veici kouudaki baka yöeticileii, kedi bakalaıı etkilikleii buluduklaı sektö içideki aki bakalaı etkiliklei ile kaşılaştıa ihtiyacıı otaya çıkataktadı. Etkilik aalizlei ile yaıla bu kaşılaştıa, bakalaı kulladıklaı gidi ve elde ettiklei çıktı iktalaıı belileeleide büyük ol oyaaktadı. Yayı olaak kullaıla etkilik aalizi yöteleide Vei Zaflaa Aalizi (VZA), bide çok ve faklı ölçeklele ölçülüş ya da faklı ölçü biileie sahi gidi ve çıktılaı kaşılaştıa yaayı zolaştıdığı duulada, kaa vee biileii göeli etkilikleii ölçeyi aaçlaya doğusal ogalaa tabalı aaetik olaya bi yötedi. Bu çalışaı aacı, Vei Zaflaa Aalizi i otaya çıkışı, aaliz ile ilgili kavalaı ve otaya koula teel odellei iceleek, yötei kullaaak Tük bakacılık sektöüde hizet vee bakalaı so üç yıldaki etkilikleii hesalaak ve 2010 yılıda etki buluaya bakala içi hedef değelei belileekti. 2. Vei Zaflaa Aalizi 2.1. İlgili Teel Kavala Pefoas: Bi işi yaa bieyi, gubu ya da teşebbüsü o işle aaçlaa hedeflee e kada ulaşılabildiğii icel ve itel olaak taılaasıdı. Bi başka ifade ile efoas, aacı geçekleştiile oaıdı [1]. Veililik: Belili bi üeti veya hizet süecii bi döeide, üetiliş ola çıktılala, bu üetii geçekleştiek içi kullaıla işçilik, haadde, akie, eeji vb. gibi üeti kayaklaıı yai gidilei bibiie oaı ile elde edile bi göstegedi [2]. Veililik, e basit taııyla, çıktıı gidiye oaıdı. Etkilik: Üeti kayaklaıı veya gidilei e deece iyi kullaaak çıktı üetilebileceğii göstee bi kavadı. Mevcut gidiyi kullaaak e fazla çıktıyı üetek ya da daha az gidi ile evcut çıktıyı elde etek şeklide youlaı. Etkilik kavaı, çoğu kayakta veililik kavaı ile kaıştıılakla beabe, geek kava geekse ateatiksel hesalaa yötei olaak faklılıkla gösteektedile. Veililik bi efeas oktasıa ihtiyaç duyulada, yalız bi kaa vee biii içi hesalaabilecek göeli olaya bi efoas göstegesidi. Acak göeli bi kava ola etkiliği hesalaabilesi içi utlaka bide fazla kaa vee biii geekektedi. Kaa Vee Biii: Beze gidilei kullaaak beze çıktıla otaya koyakla soulu kuu, şiket, baka, esoel, hastae, kütühae, so kulübü gibi etkiliği aaştııla biile kaa vee biii olaak adladıılı ve KVB olaak kısaltılı. Etkilik Sııı: E iyi efoası tesil ede gidi-çıktı bileşiii oluştua KVB lede oluşa sııdı. Sııı belileye KVB le %100 etkiliğe sahi oluke, sııda olaya hehagi bi KVB %100 etkiliği altıda bi etkiliğe sahiti. 96
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. Refeas Küesi: Etkilik aalizi soucuda etki olaya KVB lei etki hale gelebilesi içi kullaılacak ölçüt etki kaa vee biileidi. Bu kaa vee biileii oluştuduğu küe efeas küesi olaak adladıılı. 2.2. Taıı ve Taihsel Gelişii İlk başta ka aacı güteye kuulaı (hastae, silahlı kuvvetle, üivesite vb.) göeli etkiliğii ölçülesii hedefleye Vei Zaflaa Aalizi yötei, daha soalaı çok şubeli şiketlei göeli etkiliğii ölçüüde ve ka aaçlı üeti ve hizet sektöleide işletele aası göeli etkiliği ölçüüde yaygı bi şekilde kullaılaya başlaıştı. Yötei öeli özellikleide bii, bide fazla gidi kullaılaak bide fazla çıktıı elde edildiği üeti otalaıda, aaetik yötelede olduğu gibi öcede belileiş hehagi bi aalitik üeti foksiyouu valığıa geeksii duyada ölçü yaılabilesidi. VZA kullaılaak, he kaa vee biiideki etki olaaı iktaı ve kayaklaı taılaabili. Bu şekilde, etki olaya biilei gidi iktaıda e kadalık bi azalış ve/veya çıktı iktaıda e kadalık bi atış yaak geektiğie ilişki olaak yöeticilee yol gösteebili [3]. VZA i göeli etkiliğii ölçe biçii iki aşaalı olaak kısaca aşağıdaki şekilde özetleebili [4]: 1. Hehagi bi gözle küesi içide e az gidi bileşiii kullaaak, e fazla çıktı bileşiii üete e iyi gözlele (ya da etkilik sıııı oluştua kaa biilei) belilei. 2. Etki kaa biileii oluştuduğu etkilik sııı efeas olaak kabul edili, etki olaya kaa biileii, etkilik sıııa ola uzaklıklaı (ya da etkilik düzeylei) ölçülü. VZA ilk olaak Faell i 1957 yılıdaki çalışasıa dayaaktadı. Bu çalışada Faell i, bide fazla gidi ve tek çıktı kullaasıa ağe, etkilik ölçüü ile ilgili olaak kuduğu doğusal dekle sistei, çoklu çıktıla içi etkiliği hesalaasıa teel oluştuuştu [5]. Faell i 1957 yılıdaki çalışasıda yola çıkaak Chaes, Cooe ve Rhodes (1978), CCR odeli olaak bilie, doğusal ogalaa teelie dayaa ve aaetik olaya bi odel otaya koyuşladı [3]. 1984 yılıda da Bake, Chaes ve Cooe, VZA ı bi diğe teel odeli ola BCC odelii oluştuuşladı [6]. 2.3. VZA i Uygulaa Aşaalaı KVB lei Seçilesi: VZA i ilk aşaasıı etkilik ölçüüe kullaılacak gözle küesii oluştua KVB lei seçii oluştuaktadı. KVB lei beze özelliklee sahi olası (yöeti-ogaizasyo yaısı, statejilei ve hedeflei, üeti tekolojisi vb.) diğe bi değişle gözle küesii hooje bi yaıya sahi olası aalizi başaıyla uygulaası açısıda çok öelidi [7]. Yolala (1993), etkilik ölçüleii bibileide faklı olabilesi içi KVB sayısıı belili bi değei üstüde olası geektiğii belitişti [4]. Noa ve Stoke (1991), kullaılacak gidi-çıktı sayısıı çokluğua bağlı olakla bilikte, yaıla çalışalaa ve deeyilee dayaaak bu sayıı e az 20 olası geektiğii savuula [4]. Uygulaada ise 97
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. e çok kaşılaşıla duu, KVB sayısıı gidi-çıktı tolaıı e az iki katı olası geektiğidi. ve laı Seçilesi: VZA vei tabalı bi etkilik ölçü tekiği olduğuda bu aşaa aalizi teelii oluştuaktadı. VZA ile yaılacak ölçüü sağlıklı olabilesi içi ele alıa gidi ve çıktılaı alalı olası geeki. Bu aşaadaki aaç, hehagi bi vasayı olaakla bilikte, KVB lee göe süeci e iyi ifade edebilecek gidi ve çıktılaı belileesidi [4]. -çıktı değişkeleii sayısıı attıak isteildiğide KVB lei de sayısıı attıak geekeceğide gidi-çıktı değişkei sayısı ükü olduğuca az olalı acak iceleile süeci e iyi biçide tesil etelidi. Veilei Ulaşılabililiği ve Güveiliği: VZA da gidi-çıktı değişkelei seçildikte soa sıa bu değişkelee ait veilee ulaşaya geli. VZA i başaıyla uygulaabilesi içi tü KVB lee yöelik gidi ve çıktılaa ait veilei bi vei tabaı şeklide düzeleesi ve güveili olası çok büyük öe taşıaktadı. Eğe hehagi bi KVB içi veilee ulaşılaıyosa veya veilei güveili olduğuda şüheleiliyosa söz kousu KVB i aalizde çıkatak geeki. Etkilik Souçlaıı Değelediilesi: Bu aşaada, KVB lei etklik değelei hesalaaak etki ola ve etki olaya KVB le belilei. Etki olaya KVB le içi efeas küesi oluştuulu. Etki ola ve etki olaya KVB le içi geel bi değeledie yaılı. 2.4. Teel VZA Modellei VZA odellei, faklı kitele göz öüde buluduulaak, faklı şekilde sııfladıılabilektedi. Vei Zaflaa Aalizi, ilk otaya çıkışıda ölçeğe göe sabit getii vasayıı altıda gidiye ve çıktıya yöelik olaak; kesili, doğusal ve zaflaa odelleii içie ala CCR odellei ve buu takibe ölçeğe göe değişke getii vasayııı kabul ede BCC odellei olak üzee iki teel odelde oluşaktadı. ye ve çıktıya yöelik odel seçii, kaa veicii gidi ve çıktı üzeideki takdi yetkisie bağlıdı, başka bi deyişle; kaa veicii gidi üzeide deetii evcutsa gidiye yöelik, çıktı üzeideki deetii söz kousu ise çıktıya yöelik odelle tecih edilektedi. 2.4.1. CCR Modellei Ölçeğe göe sabit getii altıda, Chaes, Cooe ve Rhodes taafıda, 1978 yılıda ilk olaak geliştiile ve bu kişilei isileii baş haflei (CCR) ile gösteile bu odeli ateatiksel ifadelei Tablo 1 ile özetleek üküdü [1, 4, 8, 9, 10]. Tablo 1 de ye ala deklelede; E k : k ıcı KVB i etkilik değei, u : k ıcı KVB taafıda ici çıktıya veile ağılık, v i : k ıcı KVB taafıda i ici gidiye veile ağılık, Y k : k ıcı KVB taafıda üetile ici çıktı, X ik : k ıcı KVB taafıda üetile i ici gidi, Y j : j ici KVB taafıda üetile ici çıktı, X ij : j ici KVB taafıda üetile i ici gidi, ε: yeteice küçük ozitif bi sayı (öeği 0,00001), α: Büzüle katsayısı ( iktaıda bi değişiklik yaada gidi iktaıı e kada azaltılabileceğii göstei.), β: Geişlee katsayısı ( iktaıda bi değişiklik yaada çıktı iktaıı e kada attıılabileceğii göstei.) λ j : j ici KVB i aldığı yoğuluk değei, S : k ıcı KVB i i i ici gidisie ait atık değişke ( fazlası), S : k ıcı KVB i ici çıktısıa ait atık 98
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. değişke ( fazlası), i = 1,, (gidi sayısı), = 1,, (çıktı sayısı) ve j = 1,, (KVB sayısı) olaak taılaaktadı. Tablo 1. CCR odellei ye Yöelik CCR Modeli Kesili Model uy k 1 Ek ax vx i ik i1 uy j vx i ij 1 1 i1 u, vi Doğusal Model Ek ax uyk 1 vx i ik 1 i1 uy j vx i ij0 1 i1 u, vi Zaflaa Modeli Ek i S i S i1 1 Xij j Si Xik 0 j1 Yj j Si Yk 0 j1 0, j S 0, i S 0 (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) ya Yöelik CCR Modeli Kesili Model vx i ik i1 Ek i uy k 1 vx i ij uy j1 i1 1 u, vi Doğusal Model Ek i vixik 1 uy k 1 1 uy j vx i ij 0 1 i1 u, vi Zaflaa Modeli ax k i i1 1 Xij j Si Xik 0 j1 Yj j Si Yk 0 j1 E S S 0, j S 0, i S 0 (12) (13) (14) (15) (16) (17) (18) (19) (20) (21) (22) Model çözüüde; E k = 1 olduğuda etkiliği ölçüle KVB i etki olduğu söylei. Aksi takdide ilgili KVB etki değildi. Etki olaya bi KVB içi öek alabileceği efeas küesi ise aşağıdaki şekilde hesalaaktadı [7]. X Y X ik ij j j1 Y k j j j1 (23) (24) Veya X ik = αx k - S i (25) Y k = Y k + S (26) 99
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. 2.4.2. BCC Modellei BCC odelleii, CCR odelleide tek fakı; sabit ölçek altıda değil, değişke döüşülü ölçek vasayıı altıda çalışasıdı. 1984 yılıda R.D. Bake, A. Chaes ve W.W. Cooe taafıda ilk olaak otaya atıla ve bu kişilei isileii baş hafleiyle (BCC) ile gösteile bu odeli ateatiksel ifadelei Tablo 2 ile özetleek üküdü [1, 4, 8, 9, 10]. Deklelede CCR odelleide faklı olaak; µ 0 : ölçeğe göe getiii yöüyle ilgili değişke olaak taılaaktadı. Modellede ye ala µ 0 değişkei ölçeğe göe değişke getii kavaıyla ilgilidi. Modeli çözüüde µ 0 değişkeii ozitif değe alası KVB i ölçeğe göe azala getii, egatif değe alası ölçeğe göe ata getii ve sıfı değeii alası ölçeğe göe sabit getiili olduğuu gösteektedi. Kısıtlada CCR odelide faklı olaak j 1 dışbükeylik kısıtı olduğu göülektedi. Bu kısıt, etkilik j1 sıııı e iyi gözlei çoklu doğusal kobiasyolaıda oluşası ve göeli etkiliği daha esek bi taılaaya kavuşası olaak açıklaaktadı. Tablo 2. BCC odellei E ax k ye Yöelik BCC Modeli Kesili Model uy k 1 vx i ik i1 uy j0 vx i ij1 1 i1 u, v i, µ 0 : sebest Doğusal Model Ek ax uyk 0 1 vx i ik 1 i1 uy j vx i ij0 0 1 i1 u, v i, µ 0 : sebest Zaflaa Modeli Ek i S i S i1 1 Xij j Si Xik 0 j1 Yj j Si Yk 0 j1 j1 1 j 0, j S 0, i S 0 0 (27) (28) (29) (30) (31) (32) (33) (34) (35) (36) (37) (38) E i k ya Yöelik BCC Modeli Kesili Model vx i ik 0 i1 uy k 1 vx i ij 0 uy j1 i1 1 u, vi, µ 0 : sebest Doğusal Model Ek i vixik 0 1 uy k 1 1 uy j vx i ij0 0 1 i1 u, vi, µ 0 : sebest Zaflaa Modeli Ek ax S i S i1 1 Xij j Si Xik 0 j1 Yj j Si Yk 0 j1 j1 1 j 0, j S 0, i S 0 (39) (40) (41) (42) (43) (44) (45) (46) (47) (48) (49) (50) 100
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. Model çözüüde; E k = 1 olduğuda etkiliği ölçüle KVB i etki olduğu söylei. Aksi takdide ilgili KVB etki değildi. Etki olaya bi KVB içi öek alabileceği efeas küesi ise aşağıdaki şekilde hesalaaktadı [11]. X X ik ij j j1 (51) Y Y k j j j1 (52) Veya Xik Xk S i Yk Yk S (54) 3. Tük Bakacılık Sektöüde VZA ı Uygulaası 3.1 Aaç, Yöte ve Kullaıla Değişkele Çalışada, Tükiye de 2008, 2009 ve 2010 yıllaıda faaliyet göstee ticai bakalaı VZA kullaılaak göeli etkilik değeleii hesalaası aaçlaıştı. Uygulaada kullaılacak odeli belileeside; Bakalaı, seçile gidi ve çıktı değişkeleii hagilei üzeide daha fazla kotol ikaıı olduğua bakılıştı. Bakalaı gidi değişkelei üzeideki kotollei daha fazla olduğuda, etkilik değeleii hesalaak içi ölçeğe göe sabit getii vasayıı altıda gidiye yöelik CCR odeli kullaılıştı. Aalizle ise excel tabalı çalışa EMS (Efficiecy Measueet Syste) aket ogaı yadııyla yaılıştı. Uygulaaı sağlıklı souçla veeside, etkilik ölçüüe kullaılacak gözle küesii oluştua bakalaı ve kullaılacak değişkelei seçii büyük ol oyaaktadı. Etkiliği ölçülecek biilei hooje olası vasayııda haeketle, yatıı, kalkıa, katılı ve yutdışıda kuuluş bakalaı şubelei çalışa dışıda bıakılaak 22 ticai baka aaliz içi seçilişti. Uygulaada kullaıla gidi ve çıktı değişkelei Tablo 3 de belitilişti. Söz kousu değişkelee ilişki veile Tükiye Bakala Biliği i iteet siteside elde edilişti. Tablo 3. Uygulaada kullaıla gidi ve çıktı değişkelei (53) Değişkelei X 1 = Şube sayısı X 2 = Pesoel sayısı X 3 = Faiz ve faiz dışı gidele tolaı Değişkelei Y 1 = Tola evduat Y 2 = Tola kedile Y 3 = Faiz ve faiz dışı gelile tolaı Y 4 = Net ka Bilaçosuda zaa göüe bakalaı ka çıktılaıdaki egatif değele, VZA ı değişkelee ilişki ozitif ola vasayııı ihlal edeceğide, 55 deki oalleştie foülü [7] ile ozitif değelee döüştüülüştü. Böylelikle veile VZA ya uygu hale getiilişti. 101
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. X X j - jax X - j i X ji (55) Foüldeki; X j : j ici kaa vee biiie ait ici çıktı değei, X ji : E küçük değei, X jax : E büyük değei, 3.2 Bulgula 2008, 2009 ve 2010 yıllaıda faaliyet göstee ticai bakalaı gidiye yöelik CCR odeli kullaılaak elde edile etkilik değelei Tablo 4 de veilişti. Çalışa taihide 2010 yılsou veilei açıklaadığı içi aalizlede 2010 Eylül ayı (üçücü çeyek) veilei kullaılıştı. Tablo 4. Bakalaı etkilik değelei Kod Bakala Seaye Yaısı 2010 2009 2008 B 1 Akbak T. Özel 1 1 1 B 2 Alteatif Bak Özel 1 1 1 B 3 Aadolubak Özel 0,9069 1 1 B 4 Citibak Yabacı 1 1 1 B 5 Deizbak Yabacı 1 1 1 B 6 Euobak Tekfe Yabacı 0,7239 0,8252 0,9463 B 7 Fias Bak Yabacı 0,9427 0,9841 1 B 8 Fotis Bak Yabacı 0,6919 0,7219 0,8243 B 9 HSBC Bak Yabacı 0,8208 0,862 0,9376 B 10 ING Bak Yabacı 0,8846 0,8987 0,8816 B 11 Milleiu Bak Yabacı 0,8267 0,9782 1 B 12 Şekebak T. Özel 0,7926 0,9095 1 B 13 Tekstil Bakası Özel 0,8381 0,8843 0,8412 B 14 Tukish Bak Özel 0,9403 0,9417 0,8997 B 15 Tuklad Bak Yabacı 0,7033 0,7964 0,7607 B 16 Tük Ekooi Bakası Özel 0,7376 0,7527 0,8072 B 17 T.C. Ziaat Bakası Kau 1 1 1 B 18 Tükiye Gaati Bakası Özel 1 1 1 B 19 Tükiye Halk Bakası Kau 1 1 1 B 20 Tükiye İş Bakası Özel 0,9788 1 1 B 21 Tükiye Vakıfla Bakası T.A.O. Kau 1 1 1 B 22 Yaı ve Kedi Bakası Özel 1 0,9497 0,9386 Etkilik Otalaalaı 0,8995 0,9320 0,9471 Aaliz soucuda etkilik değei 1 e eşit bulua bakala etki olaak kabul ediliş ve so üç yıla ait ilgileile bakalaa ilişki etkilik değelei Tablo 4 de belitilişti. Tablo 4 icelediğide; 2008 yılıda 13 bakaı etki buluduğu ve tü bakalaı 2008 yılıa ait etkilik otalaasıı 0,9471 olduğu, 2009 yılıda 10 bakaı etki buluduğu ve tü 102
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. bakalaı 2009 yılıa ait etkilik otalaasıı 0,9320 olduğu, 2010 yılıda 9 bakaı etki buluduğu ve tü bakalaı 2010 yılıa ait etkilik otalaasıı 0,8995 olduğu göülektedi. Ayıca Tablo 4 e bakıldığıda; Akbak T., Alteatif Bak, Citibak, Deizbak, T.C. Ziaat Bakası, Tükiye Gaati Bakası, Tükiye Halk Bakası ve Tükiye Vakıfla Bakası T.A.O. ı he üç yıl içide etki buluduklaı göülektedi. Tablo 5. Seaye yaısıa göe özet istatistikle 2010 2009 2008 Kau Özel Yabacı Etkilik Otalaası 1 1 1 Etki Baka Sayısı 3 3 3 Etki Baka Yüzdesi 100% 100% 100% Etkilik Otalaası 0,9194 0,9438 0,9487 Etki Baka Sayısı 4 5 6 Etki Baka Yüzdesi 40% 50% 60% Etkilik Otalaası 0,8438 0,8963 0,9278 Etki Baka Sayısı 2 2 4 Etki Baka Yüzdesi 22% 22% 44% Bakalaı seaye yaılaıa göe etkilik değeleie ilişki özet istatistikle Tablo 5 de belitilişti. Tablo 5 icelediğide; kau seayeli bakalaı taaıı 2008, 2009 ve 2010 yıllaıda etki olduklaı göze çaaktadı. Özel seayeli ve yabacı seayeli bakalaa bakıldığıda ise, etkilik otalaalaıı ve etki baka sayılaıı yıllaa göe gideek azaldığı göülektedi. Tablo 6. 2010 yılıda etki olaya bakala içi efeas küesi Etki Baka Kodlaı Etki Olaya B 1 B 2 B 4 B 5 B 17 B 18 B 19 B 21 B 22 Bakala Aadolubak 0 0,04 0 0,03 0 0 0 0 0,05 Euobak Tekfe 0,04 0 0 0 0 0 0 0 0 Fias Bak 0 0 0 0 0 0 0 0 0,52 Fotis Bak 0 0,82 0 0,22 0 0 0 0 0,04 HSBC Bak 0 0 0 0 0 0 0 0 0,24 ING Bak 0 1,08 0 0,44 0 0 0 0 0,02 Milleiu Bak 0 0,05 0 0 0 0 0,01 0 0 Şekebak T. 0 0 0 0 0 0 0 0 0,15 Tekstil Bakası 0 0,38 0 0 0 0 0,01 0 0 Tukish Bak 0 0 0 0 0 0 0,01 0 0 Tuklad Bak 0 0,09 0 0 0 0 0,01 0 0 Tük Ekooi Bakası 0 0,68 0 0,26 0 0 0 0 0,09 Tükiye İş Bakası 0 0 0 0 0 0,44 0,67 0 0,31 103
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. Tablo 7. 2010 yılıda etki olaya bakala içi hedef değele Bakala Aadolubak Euobak Tekfe Fias Bak Fotis Bak HSBC Bak ING Bak Milleiu Bak Değişkele Geçek Hedef Değele Değele Şube sayısı 86 59 Pesoel sayısı 1.847 1.009 Faiz ve faiz dışı gidele to. 259,44 246,64 Tola evduat 2.626,69 2.872,21 Tola kedile 2.781,03 2.913,43 Faiz ve faiz dışı gelile to. 393,86 413,09 Net ka 87,96 101,18 Şube sayısı 52 36 Pesoel sayısı 847 605 Faiz ve faiz dışı gidele to. 319,46 205,91 Tola evduat 1.975,35 2.540,87 Tola kedile 1.479,93 1.945,65 Faiz ve faiz dışı gelile to. 330,49 326,28 Net ka 13,58 86,64 Şube sayısı 486 448 Pesoel sayısı 11.062 7.489 Faiz ve faiz dışı gidele to. 2.160,09 2.040,97 Tola evduat 22.060,43 24.353,49 Tola kedile 21.922,36 23.907,61 Faiz ve faiz dışı gelile to. 3.430,68 3.438,57 Net ka 559,72 925,26 Şube sayısı 294 180 Pesoel sayısı 4.776 3.251 Faiz ve faiz dışı gidele to. 942,53 639,82 Tola evduat 5.649,24 7.017,27 Tola kedile 8.031,24 7.887,45 Faiz ve faiz dışı gelile to. 1.056,68 1.035,94 Net ka 68,99 181,92 Şube sayısı 335 207 Pesoel sayısı 6.511 3.456 Faiz ve faiz dışı gidele to. 1.143,31 941,99 Tola evduat 9.376,35 11.240,07 Tola kedile 9.084,04 11.034,28 Faiz ve faiz dışı gelile to. 1.581,11 1.587,03 Net ka 185,57 427,04 Şube sayısı 329 280 Pesoel sayısı 5.828 5.047 Faiz ve faiz dışı gidele to. 1.073,29 923,74 Tola evduat 9.402,95 9.891,84 Tola kedile 11.680,72 11.377,64 Faiz ve faiz dışı gelile to. 1.541,06 1.497,81 Net ka 112,02 59 Şube sayısı 18 9 Pesoel sayısı 292 190 Faiz ve faiz dışı gidele to. 64,52 45,47 104
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. Şekebak T. Tekstil Bakası Tukish Bak Tuklad Bak Tük Ekooi Bakası Tükiye İş Bakası Tola evduat 754,73 635,54 Tola kedile 639,97 549,54 Faiz ve faiz dışı gelile to. 64,91 70,97 Net ka -8,81 17,12 Şube sayısı 260 129 Pesoel sayısı 3.543 2.160 Faiz ve faiz dışı gidele to. 738,92 588,74 Tola evduat 6.909,21 7.025,05 Tola kedile 6.286,36 6.896,43 Faiz ve faiz dışı gelile to. 986,68 991,90 Net ka 103,95 266,90 Şube sayısı 44 26 Pesoel sayısı 916 538 Faiz ve faiz dışı gidele to. 138,21 116,42 Tola evduat 1.411,92 1.420,87 Tola kedile 1.508,26 1.515,19 Faiz ve faiz dışı gelile to. 168,87 175,46 Net ka 10,92 30,41 Şube sayısı 23 7 Pesoel sayısı 272 137 Faiz ve faiz dışı gidele to. 38,47 34,72 Tola evduat 561,52 516,55 Tola kedile 356,94 403,22 Faiz ve faiz dışı gelile to. 43,16 55,13 Net ka 2,77 15,11 Şube sayısı 27 11 Pesoel sayısı 515 232 Faiz ve faiz dışı gidele to. 98,58 54,07 Tola evduat 951,81 730,73 Tola kedile 843,40 666,58 Faiz ve faiz dışı gelile to. 108,15 83,63 Net ka 8,58 18,73 Şube sayısı 335 235 Pesoel sayısı 5.733 4.153 Faiz ve faiz dışı gidele to. 1.192,90 861,70 Tola evduat 9.742,47 9.606,24 Tola kedile 10.655,70 10.440,02 Faiz ve faiz dışı gelile to. 1.445,70 1.415,30 Net ka 177,42 279,38 Şube sayısı 1.135 1.104 Pesoel sayısı 23.653 21.127 Faiz ve faiz dışı gidele to. 6.315,89 6.147,27 Tola evduat 80.448,59 80.006,42 Tola kedile 58.459,83 67.595,38 Faiz ve faiz dışı gelile to. 9.803,92 9.747,60 Net ka 2.379,28 2.640,47 Yaıla aaliz soucu 2010 yılıda etki buluaya bakalaı etki hale gelebilelei içi kullaıla gidi çıktı değişkeleide ulaşalaı geeke hedef değele Tablo 7 de 105
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. belitilişti. Tablode belitile hedef değele, etki buluaya bakalaı efeas küeleide ye ala etki bakalaı ilgili değişke değeleie göe hesalaaktadı. Bu hesalaa işlelei Tükiye İş Bakası öeği ile aşağıda gösteilektedi. Şube sayısı = 0,44 834 + 0,67 701 + 0,31 862 = 1.103,85 1.104 Pesoel sayısı = 0,44 17.029 + 0,67 13.686 + 0,31 14.402 = 21.127 Faiz ve faiz dışı gidele to.= 0,44 5.919,17+0,67 3.471,80+0,31 3.924,94= 6.147,27 Tola evduat = 0,44 70.179,20 + 0,67 51.655,43 + 0,31 46.833,64 = 80.006,42 Tola kedile = 0,44 59.833,43 + 0,67 40.322,47 + 0,31 45.976,18 = 67.595,38 Faiz ve faiz dışı gelile to. = 0,44 9.099,25+0,67 5.513,45+0,31 6.612,64= 9.747,60 Net ka = 0,44 2.446,92 + 0,67 1.510,78 + 0,31 1.779,35 = 2.640,47 4. Souç Fias sektöüdeki yoğu ekabet otaı göz öüe alıdığıda, bakalaı bu ekabeti içide va olalaı ve ö laa çıkabilelei içi geeke uygulaalaı yaılası süecide etkilik kavaı büyük öe taşıaktadı. Bu süeçte kaa veici kouudaki baka yöeticilei etkilik ölçe yöteleie başvuaktadıla. VZA ı kaa vee biileii kıyaslaasıı güçleştie bide çok gidi ve çıktıı olduğu duulada kullaılabilesi ve hehagi bi aalitik foa ihtiyaç duyaksızı işle yaabilesi VZA yı diğe etkilik ölçe yötelei içeiside bi adı öe çıkataktadı. Bu çalışada, Vei Zaflaa Aalizi ile ilgili kavala, yötei otaya çıkışı, taihsel gelişii ve yötee ilişki teel odelle geel olaak iceleiş olu, yötei uygulaası içi Tük bakacılık sektöü seçilişti. Uygulaa öcelikle, 2008, 2009 ve 2010 yıllaıa ait ilgileile bakalaa ilişki etkilik değelei hesalaış ve Tablo 4 de belitilişti. Bu tablo, so üç yılda hagi bakalaı kayaklaıı etki kulladıklaı, hagi balaı ise akileie göe kayaklaıı daha az etki kulladıklaıa ilişki değelediele yaılabilesie ika taıaktadı. Etkilik değei 1 e eşit ola bakala içi kayaklaı etki bi biçide kulladıklaı söyleebili. Bu duuuda, etki baklaı etki olaya akileie göe ekabet güçleii attıacağı yöüde youla yaılabili. Daha soa, bakalaı seeye yaılaıa göe etkilik değeleii kaşılaştıılış ve elde edile değele Tablo 5 de belitilişti. Bu tabloye bakıldığıda kau seayeli bakalaı etkilik otalaası e yüksek olduğu, olaı sıasıyla özel seayeli bakla ve yabacı seayeli bakalaı taki ettiklei göülektedi. Tablo 4 ve Tablo 5 bi aada icelediğide, tü bakalaa ilişki etkilik otalaalaıı yıllaa göe gideek azaldığı göze çaaktadı. Bu duuu bakalaı so yılladaki hızlı şubeleşe ve esoel alı olitikalaı bi soucu olduğu söyleebili. Zia şube sayısı ve esoel sayısı ola gidi değişkelei hızla atake, çıktı değişkelei ayı hızla ataaktadı. Bakalaı otiu şube sayılaıa ulaşaa kada bu olitikalaıı deva edeceği düşüüldüğüde, etkilik otalaalaıda da azalaı süebileceği söyleebili. Çalışada so olaak, 2010 yılıda etki buluaya bakalaa ilişki efeas küelei Tablo 6 da veiliş ve bu efeas küeleide haeketle hedef değelei hesalaaak Tablo 7 de belitilişti. Etki buluaya bakalaı etki hale gelebilelei içi efeas küeleide ye ala etki bakalaa değişke değelei bakııda bezeelei geekektedi. Öeği, Tükiye İş Bakası ele alıa değişkele ile yaıla aaliz 106
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. soucu 2010 yılıda etki buluaıştı. Etki hale gelebilesi içi ele alıa değişke değeleie ait hedef değelei efeas küeside ye ala Tükiye Halk Bakası, Tükiye Gaati Bakası ve Yaı ve Kedi Bakası ı ilgili değişkelei kullaılaak hesalaıştı. VZA ile elde edile souçlaı, seçile KVB le ve gidi-çıktı değişkeleii ciddi bi biçide etkilediği göz öüe alıdığıda; ele alıa gidi-çıktı değişkelei ve/veya ilgileile bakala değiştiileek faklı souçlaı elde edilebilesi üküdü. Elbette sağlıklı souçla alıabilesi içi seçile gidi-çıktı değişkelei süeci e iyi biçide yasıtası ve KVB lei hooje bi yaıya sahi olası geekektedi. Bu bağlada, faklı gidi-çıktı değişkelei alıaak faklı souçla elde edilebili. Bu çalışada, bi bakaı etkiliğii geel olaak ifade edebileceği düşüüle şube sayısı, esoel sayısı, faiz ve faiz dışı gidele tolaı, tola evduat, tola kedile, faiz ve faiz dışı gelile tolaı ve et ka değişkelei ele alııştı. Bu çalışaı, geel olaak baka yöeticileie öeli bilgilei suduğuu söyleekte beabe yöeticilei bakış açılaıa göe yei gidi-çıktı değişkelei belileeek faklı aalizle ve değelediele yaılabilecekti. Kayakla [1] Gülcü, A., Tuta, H., Yeşilyut, C., Sağlık Sektöüde Vei Zaflaa Aalizi Yötei İle Göeceli Veililik Aalizi, Seçki Yayıcılık, Akaa, (2004). [2] Akal, Z., Pefoas Kavalaı ve Pefoas Yöetii, Milli Podüktivite Mekezi Yayılaı, No: 473, Akaa, (2003). [3] Chaes, A., Cooe, W.W., Rhodes, E., Measuig the Efficiecy of Decisio Makig Uits, Noth-Hollad Publishig Coay, Euoea Joual of Oeatioal Reseach, 2(6), 429-444, (1978). [4] Yolala, R., İşletele Aası Göeli Etkilik Ölçüü, Milli Podüktivite Mekezi Yayılaı, No: 483, Akaa, (1993). [5] Faell, M.J., The Measueet of Poductive Efficiecy, Joual of the Royal Statistical Society, 120(3), 253-290, (1957). [6] Bake, R.D., Chaes, A., Cooe, W.W., Soe Models Fo Estiatig Techical Ad Scale Iefficiecies i Data Eveloet Aalysis, Maageet Sciece, 30(9), 1078-192, (1984). [7] Gökgöz, F., Vei Zaflaa Aalizi ve Fias Alaıa Uygulaası, Akaa Üivesitesi Siyasal Bilgile Fakültesi, No: 597, Akaa, (2009). [8] Cooe, W.W., Seifod L.M., Zhu, J., Data Eveloet Aalysis: Histoy, Models ad Iteetatios, Kluwe Acadeic Publishes, Bosto, (2000). [9] Cooe, W.W., Seifod L.M., Toe, K., Data Eveloet Aalysis: A Cohehesive Text with Models, Alicatio, Refeeces ad DEA-Solve Softwae, Kluwe Acadeic Publishes, Bosto, (2000). [10] Chaes, A., Cooe, W.W., Lewi, A.Y., Seifod L.M., Data Eveloet Aalysis: Theoy, Methodology ad Alicaio, Kluwe Acadeic Publishes, Bosto, (1994). [11] Taı, A., Vei Zaflaa Aalizi Mateatiksel Pogalaa Tabalı Göeli Etkilik Ölçü Yaklaşıı, Sayıştay Yayı İşlei Müdülüğü, Akaa, (2001). [12] Dei, Y., Astaoğlu, M., Fiasal Tahi Yoluyla Baka Pefoasıı Belileesi: İMKB de Bi Uygulaa, Süleya Deiel Üivesitesi İktisadi İdai Bilile Fakültesi Degisi, 12(1), 273-292, (2007). [13] htt://www.tbb.og.t/t/baka_ve_sekto_bilgilei/tu_raola.asx, (19.05.2011). 107
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. Ek.1. 2010 Yılı 9. Ay Sou Veilei Bakala Şube Pesoel Faiz ve Faiz Dışı Gide To. Tola Mevduat Tola Kedile Faiz ve Faiz Dışı Geli To. Net Ka Akbak T. 897 15.133 5.147,65 63.521,66 48.641,32 8.156,95 2.166,06 Alteatif Bak 49 1.055 215,02 2.379,77 2.926,22 316,63 40,27 Aadolubak 86 1.847 259,44 2.626,69 2.781,03 393,86 87,96 Citibak 38 2.001 387,34 4.057,62 2.159,77 505,26 64,24 Deizbak 477 8.227 1.393,23 14.511,40 16.585,91 2.326,35 353,32 Euobak Tekfe 52 847 319,46 1.975,35 1.479,93 330,49 13,58 Fias Bak 486 11.062 2.160,09 22.060,43 21.922,36 3.430,68 559,72 Fotis Bak 294 4.776 942,53 5.649,24 8.031,24 1.056,68 68,99 HSBC Bak 335 6.511 1.143,31 9.376,35 9.084,04 1.581,11 185,57 ING Bak 329 5.828 1.073,29 9.402,95 11.680,72 1.541,06 112,02 Milleiu Bak 18 292 64,52 754,73 639,97 64,91-8,81 Şekebak T. 260 3.543 738,92 6.909,21 6.286,36 986,68 103,95 Tekstil Bakası 44 916 138,21 1.411,92 1.508,26 168,87 10,92 Tukish Bak 23 272 38,47 561,52 356,94 43,16 2,77 Tuklad Bak 27 515 98,58 951,81 843,40 108,15 8,58 Tük Ekooi Bakası 335 5.733 1.192,90 9.742,47 10.655,70 1.445,70 177,42 T.C. Ziaat Bakası 1.373 22.487 6.816,05 113.440,58 46.611,19 10.269,20 2.733,18 Tükiye Gaati Bakası 834 17.029 5.919,17 70.179,20 59.833,43 9.099,25 2.446,92 Tükiye Halk Bakası 701 13.686 3.471,80 51.655,43 40.322,47 5.513,45 1.510,78 Tükiye İş Bakası 1.135 23.653 6.315,89 80.448,59 58.459,83 9.803,92 2.379,28 Tükiye Vakıfla Bakası T.A.O. 605 10.955 3.701,33 47.499,78 41.321,00 5.244,78 764,54 Yaı ve Kedi Bakası 862 14.402 3.924,94 46.833,64 45.976,18 6.612,64 1.779,35 108
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. Ek.2. 2009 Yıl Sou Veilei Bakala Şube Pesoel Faiz ve Faiz Dışı Gide To. Tola Mevduat Tola Kedile Faiz ve Faiz Dışı Geli To. Net Ka Akbak T. 878 14,714 6,957.52 55,851.37 39,718.24 11,214.98 2,725.98 Alteatif Bak 46 999 347.24 2,548.41 2,653.92 554.61 61.54 Aadolubak 86 1,851 351.07 2,464.33 2,415.47 545.29 120.31 Citibak 37 1,851 627.45 3,615.21 2,055.89 777.17 75.94 Deizbak 450 7,789 1,812.55 11,636.46 13,878.01 3,113.50 531.77 Euobak Tekfe 42 743 424.75 1,851.58 1,189.50 469.60 21.97 Fias Bak 461 10,107 2,863.90 20,267.56 17,440.46 4,628.17 650.11 Fotis Bak 297 5,007 1,457.50 5,809.09 6,731.74 1,763.36 111.22 HSBC Bak 336 6,430 1,668.99 8,919.73 8,463.31 2,412.78 246.32 ING Bak 359 6,110 1,606.59 9,552.68 10,800.29 2,429.69 186.52 Milleiu Bak 18 303 104.08 889.66 713.01 95.50-17.79 Şekebak T. 256 3,938 989.66 6,639.98 4,801.91 1,502.45 152.49 Tekstil Bakası 45 940 226.95 1,450.10 1,534.18 285.40 13.06 Tukish Bak 25 276 58.63 529.12 226.94 62.17 1.17 Tuklad Bak 25 464 125.71 841.95 716.23 141.10 2.35 Tük Ekooi Bakası 334 5,871 1,655.32 9,421.64 8,802.56 2,038.42 210.17 T.C. Ziaat Bakası 1,316 22,198 10,121.01 98,529.47 36,552.49 15,108.48 3,510.96 Tükiye Gaati Bakası 788 16,827 8,377.15 62,808.05 49,308.05 12,887.79 2,962.24 Tükiye Halk Bakası 669 12,505 4,984.46 43,949.70 32,148.59 7,631.94 1,631.09 Tükiye İş Bakası 1,093 22,473 8,129.78 72,177.06 48,334.79 12,953.50 2,372.41 Tükiye Vakıfla Bakası T.A.O. 545 10,153 4,987.10 44,651.72 34,438.74 7,332.83 1,251.21 Yaı ve Kedi Bakası 838 14,333 5,805.95 40,833.34 37,455.16 8,744.87 1,354.78 109
Fe Bililei Degisi, 23(3) (2011) 95 110. Ek.3. 2008 Yıl Sou Veilei Bakala Şube Pesoel Faiz ve Faiz Dışı Gide To. Tola Mevduat Tola Kedile Faiz ve Faiz Dışı Geli To. Net Ka Akbak T. 868 15,127 8,635.30 52,181.95 44,374.10 11,798.64 1,704.55 Alteatif Bak 46 1,006 384.42 2,653.55 2,308.50 532.22 53.02 Aadolubak 77 1,718 400.69 2,086.94 1,955.38 541.74 86.85 Citibak 56 2,315 701.36 4,228.63 2,460.07 889.31 81.36 Deizbak 400 7,376 2,062.97 9,999.21 12,633.70 2,854.83 278.09 Euobak Tekfe 42 661 458.60 1,795.52 1,053.11 487.90 12.37 Fias Bak 458 9,986 3,169.38 15,939.07 17,878.05 4,473.27 362.65 Fotis Bak 300 5,378 1,630.56 5,460.67 7,141.26 1,908.81 144.67 HSBC Bak 335 6,853 2,038.44 9,183.42 9,583.28 2,712.35 249.69 ING Bak 366 6,357 2,026.04 9,997.73 10,868.62 2,467.61 140.05 Milleiu Bak 18 320 116.88 986.01 874.46 132.82 2.87 Şekebak T. 250 4,089 1,141.99 5,931.57 4,714.43 1,657.98 144.31 Tekstil Bakası 60 1,410 393.12 1,434.47 1,576.00 468.18 12.58 Tukish Bak 26 292 67.83 413.34 198.63 84.02 10.01 Tuklad Bak 25 457 130.97 577.89 591.36 138.68 0.84 Tük Ekooi Bakası 336 6,400 2,071.30 9,271.75 8,409.34 2,368.57 164.20 T.C. Ziaat Bakası 1,269 21,299 11,073.06 83,883.44 30,722.15 14,387.66 2,134.26 Tükiye Gaati Bakası 726 16,350 9,216.76 52,715.28 49,457.26 11,693.90 1,750.49 Tükiye Halk Bakası 622 12,467 5,741.13 40,271.11 25,622.79 7,637.37 1,018.32 Tükiye İş Bakası 1,039 20,924 9,907.96 63,539.19 47,610.33 12,847.31 1,509.41 Tükiye Vakıfla Bakası T.A.O. 525 9,567 5,925.74 37,120.28 30,417.21 7,385.68 753.20 Yaı ve Kedi Bakası 861 14,795 7,256.53 41,705.33 38,028.78 9,148.94 1,042.60 110