EMBRİYOLOJİ VE GENETİK 1 DERSİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. KEVSER İLÇİOĞLU
2/16 EMBRİYOLOJİ NEDİR? Embriyoloji; zigottan, hücreler, dokular, organlar ile tüm vücudun oluşmasına kadar geçen ve doğuma kadar devam eden intrauterin süreci inceleyen bilim dalıdır. Embriyo zigotun, arka arkaya mitoz bölünme geçirip hücre sayısının artmasına embriyo denir.
3/16 Terimler Oosit: Ovaryumda üretilen dişi germ(cinsiyet) veya seks hücresidir. Sekonder oosit veya olgun ovum şeklinde ovaryumdan dışarı atılır. Spermiyum: Testislerde üretilen erkek germ hücreleridir. Spermatozoon da denir. Spermiyum ejekulasyon sırasında erkek üretrasından atılır. Fertilize ovum: İçerisine sperm girmiş bir sekonder oositi ifade eder. Zigot: Fertilizasyon tamamlandığında, oosit ve spermin birleşmesi sonucu oluşur.
4/16 Yarıklanma: Zigotun bir dizi mitotik bölünmeden geçtiği süreci ifade eder. Böylece erken embriyonik hücreler diğer adıyla blastomerler oluşur. Her bölünme sonucu blastomerler küçülür fakat erken embriyonun boyu değişmez. Morula: Fertilizasyondan 3-4 gün sonra blastomerler şekil değiştirir ve sıkı bir hücre topu haline dönüşürler. 12 veya daha fazla blastomer, küre şeklini alır ve duta benzediği için morula adı verilmiştir. Bu fiziki sıkıştırma olayından hücre yüzeyi adezyon molekülleri sorumludur.
5/16 Blastosist: Morula, tuba uterinadan uterusa girdiği zaman içerisinde sıvı dolu bir kese olan blastosist kesesi oluşur. Bu değişme morulayı blastosist e dönüştürür. Merkezde bulunan hücreler iç hücre kitlesini (embriyoblastları) oluşturur. Bu hücreler embriyonun başlangıcı veya taslağıdır. Gastrula: Gelişmekte olan canlı 3. haftada ektoderm, mezoderm ve endodermden oluşan üç tabakalı veya trilaminer embriyonik disk şeklini alır. Bu olaya gastrulasyon, oluşan yapıya da gastrula denir. Gastrulanın üç germ tabakası daha sonra farklılaşarak embriyonun doku ve organlarını oluşturur.
Nörula 6/16 Dördüncü haftaya gelen embriyoya nörula denir. Nörulasyon nöral tüp gelişimini ifade eder. Yaklaşık 27. günde yani 4. haftanın sonunda iki ucu kapalı nöral tüp oluşur.
7/16 Konseptus -Embriyo ve embriyo ile ilişkili membranları ve zarları ifade eder. -Plasentanın embriyonal bölümü, amniyon, koriyonik kese ve vitellus kesesini de kapsar.
8/16 Fetus: Üçüncü gebelik ayı başından doğuma kadarki devre içinde uterus içindeki canlıya verilen addır. İlk sekiz haftanın bitimiyle, 9.-40. haftalar arasını kapsayan fetal dönem başlar. Fetal dönemde, embriyonal dönemde oluşan organ sistemleri gelişir.
9/16 Trimester: İnsandaki 9 aylık gebelik süresinin her 3 aylık dönemlerine verilen addır. I. Trimester (İlk 13 hafta): Bebeğin organ gelişiminin başladığı ve tamamlandığı ve aynı zamanda anne adayının da gebeliğe uyum sağlamasının gerçekleştiği dönemdir. II. Trimester (14.-26. haftalar arası): Fetüsün gelişimini sürdürdüğü dönemdir. III. Trimester (27.- 40. haftalar arası): Doğum hazırlıklarının başladığı ve nihayet tamamlandığı dönemdir.
10/16 Plasenta: Anne ve fetüse ait iki dolaşım sistemini birbirinden ayıran bir organdır. Embriyo hücrelerinden bir kısmı plasentayı oluştururlar. Plasenta anneyle bebek arasındaki besin, oksijen ve diğer maddelerin alışverişini sağlayan yapıdır. Plasenta yeni hücre gruplarının yani dokuların oluşması için gerekli olan besinleri ve oksijeni özenle seçer ve bunları bebeğe taşırken, atık maddeleri ayırarak onları da annenin vücuduna gönderir.
11/16 Amniyon sıvısı: Amniyon sıvısı, gebelik sırasında, bebeğin korunmasını ve tüm beslenmesini sağlar. Amniyon sıvısı, bebeğin cilt, solunum sistemi, sindirim sistemi ve boşaltım sisteminden dökülen hücrelerin olduğu bir sıvıdır.
12/16 Umblikal kord: Embriyoyu plasentaya bağlayan dokuya verilen isimdir. Embriyonun kalp atışları, kanı umblikal kordondaki iki arterden plasentaya gönderir; sonra kan umblikal kordda bulunan venden geçerek embriyoya geri döner. Bu üç damar, bir ip gibi birbiri üstüne sarılmıştır. İnsanda doğumdan hemen sonra umblikal kord kesilip düğümlenir; yaranın iyileşmesinden sonra yerinde kalan ise göbek ya da göbek çukuru adı verilir.
13/16 Gelişim Evreleri Doğum öncesi (prenatal) evre Doğum sonrası (postnatal) evre Embriyonel dönem Fetal dönem Yenidoğan Bebeklik Çocukluk Puberte Yetişkinlik
14/16 Postnatal (doğum sonrası) Dönem Yenidoğan (Neonatal): Doğum sonrası İlk 4 hafta yenidoğan veya neonatal dönem olarak bilinir. Bebeklik: Doğumdan sonraki ilk yılı kapsayan süredir. Çocukluk: 13. ay ile buluğ çağı (puberte, cinsel olgunluk) arasında kalan dönemdir.
15/16 Puberte (Buluğ): Genellikle, kızlarda 12 15 ve erkeklerde ise 13 16 yaşları arasındaki ikincil cinsiyet belirtilerinin ve üreme yeteneğinin geliştiği dönemdir. Puberte kızlarda ilk adet kanaması ile menstruasyonun başlaması (menarş); erkeklerde ise olgun spermlerin üretilmesi ile sona erer. Ergenlik: 11 ile 19 yaş arasındaki dönemdir. Bu süre cinsel olgunlaşmanın en erken belirtileri ile başlar, fiziksel, zihinsel ve duygusal olgunlaşmayla son bulur. Üreme yeteneği ergenlikte tamamlanır.
16/16 Yetişkinlik: Yetişkin belirli bir olgunluk düzeyine ulaşmış insan ya da canlıdır. Bu olgunluk değerlendirmesinde genellikle cinsel etkenler ve üreme becerisi temel alınmaktadır. Erken erişkinlik : 18 21 yaş arasında ulaşılır. Kemikleşme ve büyüme görsel olarak bu dönemde tamamlanır. 21 25 yaşları arasında kemikleşme ve büyüme sona erer.
17/16