Türkiye nin KPSS 2016 B irin c i l e r in T e r c ih i en çok satan ders notları Zozan KÖSE
Zozan Köse Kim Korkar Anayasa'dan Yayın-Proje: Neslihan Gürsoy Dizgi-Grafik Tasarım: İsa Çam Kapak Tasarımı: Mehmet Gruşçu ISBN : 978-605-318-382-2 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ocak 2016, Ankara Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ KPSS hepimiz için yoğun emek ve çokça kaygının yaşandığı bir süreç Bu kitap, yaşanan bu süreçte size doğru ve eksiksiz bilgiyi ulaştırmak ve özellikle görsel öğelerle öğrenmenizi kolaylaştırmak amaçlı hazırlandı. KPSS Genel Kültür bölümündeki Temel Yurttaşlık Bilgisi kapsamındaki 9 sorunun tamamını içeren özellikte, ayrıca ulusal ve uluslararası kuruluşların da yer aldığı bir kaynaktır. Türkiye ve Dünya ile ilgili Genel, Kültürel ve Güncel Sosyoekonomik konular için de büyük bir titizlikle hazırlanan Pegem Akademinin sınav öncesi sunduğu güncel kitapçığı ile de ilgili bölüm tamamlanmıştır. Umarım ki kitabı alarak yaşadığımız bu buluşmamız yaşamınızdaki mesleki değişime ve gelişime katkıda bulunur. Öncelikle tüm yaşamımız boyunca içinde sevgisi, öğrenme coşkusu ve okuma tutkusu ile bize örnek olan babam Ömer Köse ye, yaşama coşkumun kaynağı olan, tanıdığım en güzel, en sevgi dolu kadın olan annem Ayşe Köse'ye, şükrettiğim, varlıklarıyla ışığım olan canım kardeşlerime kocaman teşekkür ediyorum Çalışma azmi, üstün öngörüsü ile çalışmaktan büyük onur ve mutluluk duyduğum Suat DÜZ e açtığı yeni kapılar ve güveni için teşekkür ederim. Kitabın hazırlanma sürecinde desteğini esirgemeyen Savaş Doğan, Ali Karabacak hocalarıma, dizgi aşamasında yoğun emek ve zaman harcayan İsa Çam a ve tüm dizgi ekibine teşekkür ederim.. Pegem Akademideki başta öğretmenler olmak üzere, işimi coşkuyla yapmamda varlıkları ve destekleriyle yan yana olduğum tüm Ankara Pegem Akademideki eşsiz çalışma arkadaşlarıma teşekkür ederim Meslek yaşamım boyunca beni hiç yalnız bırakmayan, sevgilerini, dostluklarını esirgemeyen tüm öğrenci arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. İyi ki varsınız. (Kitabımıza yönelik öneri, eleştiri ve takdirlerinizi pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşabilirsiniz ) Zozan KÖSE
İÇİNDEKİLER Önsöz...iii İçindekiler...iv SOSYAL DÜZEL KURALLARI...1 Din Kuralları...1 Görgü Kuralları...1 Ahlak Kuralları...1 Hukuk Kuraları...1 YAPTIRIM...1 YAPTIRIM TÜRLERİ...2 Ceza...2 İptal...2 Cebri İcra...2 Tazminat...2 Hükümsüzlük...2 HUKUKUN KAYNAKLARI...3 Yazılı (Asli) Kaynaklar...3 Yazısız (tabi) Kaynaklar...3 Yardımcı Kaynaklar...3 ÖRF VE ADETİN UNSURLARI...3 Maddi Unsur...3 Manzur Unsur...3 Hakuki Unsur...3 HUKUKUN ANLAMI...4 Müspet (Pozitif) Hukuk...4 Mevzu Hukuk...4 Tarihi Hukuk...4 Tabii (İdeal-Doğal) Hukuk...4 HUKUKUN BOŞLUKLARI...4 Hukuk Boşluğu...4 Kanun Boşluğu...4 NİTELİKLERİNE GÖRE HUKUK KURALLARI...5 Emredici Hukuk Kuralları...5 Yetki Verici Hukuk Kuralları...5 Yedek Hukuk Kuralları...5 İlga Hukuk Kuralları...5 Tanımlayıcı Hukuk Kuralları...5 HUKUKUN DALLARI...6 Kamu Hukuk...6 Karma Hukuk...6 Özel Hukuk...6 KAMU HUKUK...6 Anayasa Hukuku...6 İdare Hukuku...6 Yargılama Hukuku...6 İCRA İFLAS HUKUKU...7 Medeni Yargılama Hukuku...7 Ceza Yargılama Hukuku...7 İcra Hukuku...7 İflas Hukuku...7 CEZA HUKUKU...8 SUÇUN UNSURLARI...8 Maddi Unsur (Hareket)...8 Manevi Unsur (Kusurluk)...8 Kanuni Unsur (Tipiklik)...8 VERGİ HUKUKU...9 KAMU GELİRLERİ...9 Harç...9 Resim...9 Şerefiye...9 Vergi...9 VERGİNİN OLUŞUM SÜRESİ...9 DEVLETLER UMUMİ (GENEL) HUKUKU...10 ÖZEL HUKUK...10 Medeni Hukuk...10 Borçlar Hukuku...10 Ticaret Hukuku...10 Devletler Özel (Hususi) Hukuku...10 MEDENİ HUKUK...11 GERÇEK KİŞİ...11 Kişiliğin Başlangıcı...11 Kişiliğin Sona Ermesi...11 TÜZEL KİŞİ...12 Bünyelerine Göre...12 Kişi Toplulukları...12 Mal Toplulukları...12 Tabii Oldukları Hukuka Göre...12 Kamu Hukuku Tüzel Kişileri...12 Özel Hukuk Tüzel Kişileri...12 TÜZEL KİŞİLİĞİN BAŞLANGIÇ SİSTEMLERİ...13 Serbest Kuruluş Sistemi...13 İzin Sistemi...13 Tescil Sistemi...13 TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ...13 İnfisah...13 Fesih...13 HAK EHLİYETİ...14 Genellik...14 Fiil Ehliyeti...14 Eşitlik İlkesi...14 FİİL EHLİYETİ...14 KOŞULLAR...14 Olumlu Koşullar...14 Ergin Olmak...14 Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak...14 Olumsuz Koşullar...14 Kısıtlı Olmamak...14 FİİL EHLİYETİNE GÖRE KİŞİLER...15
Tam Ehliyetli...15 Tam Ehliyetsiz...15 Sınırlı Ehliyetli...15 Sınırsız Ehliyetsiz...15 HISIMLIK...16 Kan Hısımlığı (Soy)...16 Kayın Hısımlığı...16 Evlat Edinmeden Doğan Hısımlık...16 KİŞİLİĞİN KORUNMASI...17 Kendisine Karşı (İçe Karşı-Dahili) Korunması...17 Dışa Karşı (Harici) Korunması...17 HAK...18 Kamu Hakları...19 Özel Haklar...19 Konularına Göre Özel Haklar...19 Kullanılmalarına Göre Özel Haklar...19 Amaçlarına Göre Özel Haklar...19 Mahiyetlerine (Niteliklerine) Göre Özel Haklar...20 HAKLARI DOĞURAN OLGULAR...21 Hukuki Fiiller...21 Hukuki Olaylar...21 Hukuki İşlemler...21 HAKLARIN KAZANILMASI...22 Aslen Kazanma...22 Devren Kazanma...22 HAKLARIN KORUNMASI...22 DEVLET ELİYLE KORUNMASI...22 Hakkın Bizzat Sahibi Eliyle (Kişinin Kendisi Tarafından) Korunması...22 MEDENİ HUKUKUN DALLARI...23 Kişiler Hukuku...23 Aile Hukuku...23 Eşya Hukuku...23 Miras Hukuku...23 BORÇLAR HUKUKU...24 Borçlar Hukukuna Hakim Olan İlkeler...24 EDİM TÜRLERİ...25 BORCUN KAYNAKLARI...25 Hukuki İşlemlerden Doğan Borçlar...25 Haksız Fiillerden Doğan Borçlar...25 Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Borçlar...25 TİCARET HUKUKU...26 Ticari İşletme Hukuku...26 Kıymetli Evrak Hukuku...26 Şirketler Hukuku...26 Sigorta Hukuku...26 Deniz Ticareti Hukuku...26 DEVLETLER ÖZEL (HUSUSİ) HUKUKU...27 Uyrukluk (Tabiiyet)...27 Yabancılar Hukuku...27 Kanunlar İhtilafı...27 KARMA HUKUK...28 Bankacılık Hukuku...28 Toprak Hukuku...28 Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku...28 Uzay Hukuku...28 Hava Hukuku...28 İş Hukuku...29 DEVLET...30 Devleti Oluşturan Unsurlar...30 DEVLET BİÇİMLERİ...31 Yapılarına Göre Devlet Biçimleri...31 Tekli (Basit) Devlet...31 Karma (Mürekkep) Devlet...31 EGEMENLİĞE GÖRE DEVLET BİÇİMLERİ...32 Teokrasi...32 Monarşi...32 Oligarşi...32 Cumhuriyet...32 DEVLETİN ORGANLARI...32 Yasama...32 Yürütme...32 Yargı...32 HÜKÜMET BİÇİMLERİ...33 Kuvvetler Birliği...33 Monorşik Sistem...33 Meclis Hükümeti Sistemi...33 Kuvvetler Ayrılığı...34 Başkanlık Sistemi...34 Yarı-Başkanlık Sistemi...34 Parlamenter Sistemi...34 OSMANLI İMPARATORLUĞU...35 Sened-i İttifak...35 Tanzimat Fermanı...35 Islahat Fermanı...35 Kanunuesasi...35 1921 ANAYASASI...36 1924 ANAYASASI...37 1961 ANAYASASI...38 1982 ANAYASASI...40 1982 Anayasası'nın Temel Özellikleri...40 1982 ANAYASASI İLKELERİ...42 Cumhuriyetçilik...43 Atatürk Milliyetçiliği...43 Laiklik...43 Demokratik Devlet...44 İnsan Haklarına Saygılı Devlet...48 Kişilerin Hakları ve Ödevleri...49
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler...49 Siyasi Haklar ve Ödevler...49 Sosyal Devlet...50 Hukuk Devleti...51 Eşitlik İlkesi...52 Üniter Devlet İlkesi...52 DEVLETİN ORGANLARI...53 YASAMA ORGANI...53 Yasamanın İlkeleri...53 Seçimler...54 TBMM Milletvekilleri...55 Yasama Bağışıklığı...56 Yasama Uyumsuzluğu...56 Milletvekilliğin Sona Erme Hallari...57 TBMM Çalışma Düzeni İç Yapısı...57 Başkanlık Divanı...58 Meclis Başkanı Seçimi...58 Meclis Başkanı Görevleri...58 Danışma Kurulu...58 Komisyonlar...58 Siyasi Parti Grupları...59 Meclis İç Tüzüğü...59 TBMM'nin Görevleri...60 Kanun Koymak, Değiştirmek, Kaldırmak...60 Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Tasarılarını Görüşmek, Kabul Etmek...63 Milletlerarası Anlaşmaların Onayını Uygun Bulmak...64 Savaş İlanına Karar Vermek...64 Genel ve Özel Af İlanına Karar Vermek...64 Para Basılmasına Karar Vermek...65 Bakanlar Kuruluna Belli Konularda Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Vermek...65 Sayıştay Başkan ve Üyelerini Seçmek...65 Anayasa Mahkemesine Üye Seçmek...65 Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Üyelerini Seçmek...65 Kamu Başdenetçisini Seçmek...65 Bilgi Edinme ve Denetim Yolları...66 Soru...66 Genel Görüşme...66 Meclis Araştırması...66 Meclis Soruşturması...66 Gensoru...66 Parlemento Kararı...67 Özel Nitelikli Kanunlar...67 Özel Karar Yetersayıları (Nitelikli Çoğunluk)...67 YÜRÜTME ORGANI...68 Cumhurbaşkanı...68 Seçim Süresi...68 Seçim Usulü...68 Göreve Başlama Anı...68 Cumhurbaşkanına Vekalet...68 Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu...68 Vatana İhanet...68 Cumhurbaşkanının Görevleri...69 Yasama ile İlgili Görevleri...69 Yürütme ile İlgili Görevleri...69 Yargı ile İlgili Görevleri...69 Tek Başına Yaptığı İşlemler...70 Karşı İmza Kuralına Dahil İşlemler...70 Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı...70 Bakanlar Kurulu...71 Bakanlar Kurulunun Kuruluşu...71 Bakanlar Kurulunun Görevleri...72 Bakanlara Vekalet...72 Bakanlar Kurulunun Sorumluluğu...72 Cezai Sorumluluk...72 Siyasi Sorumluluk...72 Hukuki Sorumluluk...72 Geçici Bakanlar Kurulu...73 Olağanüstü Yönetim Usulü...73 Olağanüstü Hâl...73 Sıkıyönetim...73 Milli Güvenlik Kurulu...75 Yürütmeninin Düzenleyici İşlemleri...76 Kanun Hükmünde Kararname...76 Tüzük...77 Yönetmelik...77 Cumhurbaşkanı Kararnamesi...77 YARGI ORGANI...78 Yargı Bağımsızlığı...78 Mahkemelerin Bağımsızlığı...78 Hâkimlik Teminatı...78 Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu...79 Yargı Kolları...79 Anayasa Yargısı...80 Anayasa Mahkemesi...80 Anayasa Mahkemesinin Görevleri...80 Anayasa Mahkemesinin Kararları...82 Anayasa Mahkemesininin Denetimine Tabi Olmayan Normlar ve İşlemler...82 Adli Yargı...83 İlk Derece Mahkemeleri...83
İkinci Derece Mahkemeleri...83 Son Derece Mahkemeleri...83 İdari Yargı...84 İlk Derece Mahkemeleri...84 İkinci Derece Mahkemesi...84 Son Derece Mahkemeleri...84 Askeri Yargı...85 Askeri Ceza Yargısı...85 Askeri İdare Yargısı...85 Uyuşmazlı Yargısı ve Uyuşmazlık Mahkemesi...86 Sayıştay...86 İDARE HUKUKU...87 İdare Hukukuna Giriş...87 İdare Hukunun Özellikleri...87 İdare Hukukuna Dair Anayasal İlkeler...88 Merkezden ve Yerinden Yönetim İlkesi...88 İdarenin Bütünlüğü İlkesi...90 Hukuk Devleti İlkesi...91 Kamu Tüzel Kişiliği...91 Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin Görevleri...92 Milli Güvenliğin Sağlanması...92 Özendirme ve Destekleme Faaliyetleri...92 Planlama Faaliyetleri...92 İç Düzen Faaliyetleri...92 Kolluk Faaliyetleri...92 Kolluk Makamları...94 Kolluk Personeli...94 Kamu Hizmetlerinin Genel İlkeleri...95 Süreklilik ve Düzenlilik...95 Değişkenlik...95 Nesnellik ve Eşitlik...95 Bedelsizlik...95 İdarenin Yetkileri...96 Düzenleme Yetkisi...96 Örgütleme Yetkisi...96 Yaptırım Uygulama Yetkisi...96 Kamu Alacaklarını Tahsil Etme Yetkisi...97 Mal Edinme Yetkisi...97 Kamu Görevlileri...98 Devlet Memurları Temel İlkeleri...98 Devlet Memurluğuna Alınma İlkeleri...98 Devlet Memurluğuna Alınma Koşulları...99 Yükümlülükleri...100 Yasakları...100 Mesleki Haklar ve Ayrıcalıklar...100 Disiplin Cezaları...101 Türkiye'nin İdari Yapısı...102 Merkezden Yönetim...103 Başkent Teşkilatı...103 Başkentteki Yardımcı Kuruluşlar...105 Taşra Teşkilatı...106 Yerinden Yönetim...110 Yer Yerinden Yönetim Kuruluşları...110 Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları...114 ULUSAL KURULUŞLAR...116 Merkez Bankası...116 Türkiye Radyo Televizyon Kurumu...118 Sermaye Piyasası Kurulu...119 Milli İstihbarat Teşkilatı...120 Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu...120 Diyanet İşleri Başkanlığı...121 Yükseköğretim Kurulu...122 Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi...122 Sosyal Güvenlik Kurumu...123 Kamu Gözetimi Kurumu...124 Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu...125 Hazine Müsteşarlığı...126 Tasaruf Mevduatı Sigorta Fonu...127 Kamu İhale Kurulu...127 Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu...128 Rekabet Kurumu...128 ULUSLARARASI KURULUŞLAR...129 Birleşmiş Milletler...129 Kuzey Atlantik Savunma Örgütü...131 Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı...132 Dünya Ticaret Örgütü...132 Gelişen Sekiz Ülke...133 İslam İşbirliği Teşkilatı...133 İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı...133 Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü...134 Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi...134 Uluslararası Türk Kültür Teşkilatı...134 Şanghay İşbirliği Örgütü...135 Avrupa Birliği...135 G-7 Ülkeleri...136
Pegem Akademi Kim Korkar Anayasa'dan İNSAN, sosyal bir varlıktır. İnsanların diğer insanlar ve toplumla geliştirdiği ilişkilere SOSYAL İLİŞKİ denir. Sosyal ilişkilerin toplamı sosyal yaşamdır. SOSYAL yaşamın düzen ve güven içerisinde yaşamasını sağlayan kurallar SOSYAL DÜZEN KURALLARIdır. SOSYAL DÜZEN KURALLARI YAPTIRIM (müeyyide): Kurallara uygun hareket edilmediği durumlarda, (yap denilen kuralı yapmama, yapma denilen kuralı yapma durumunda) karşılaşılacak tepkidir. DİN KURALLARI GÖRGÜ KURALLARI (Adab-ı Muaşeet) AHLAK KURALLARI Kişilerin belirli olaylarda nasıl, ne şekilde Toplumsal yaşamda kişilerin birbirleri Tüm evrenin yaratıcısı olan davranması gerektiğini belirleyen kurallardır. ile olan ilişkilerini düzenler. Doğru ilahi varlığa inanıp, Toplumun tamamını veya bir kısmını içerir. değerlere dair ortak inançlarla ibadetlerini Örn: Yolda gördüğümüz arkadaşımızı meydana gelir. Değer sistemine yerine getirmeyi emreden selamlamak, kapalı alanlarda şapkamızı uyan davranış iyi, uymayan davranış kurallar bütünüdür. çıkarmak, düğüne hediye götürmek gibi. ise kötü olur. Yani ahlak kuralları, iyi Değiştirilmesi Çok sınırlı da olsa zamanla bazı görgü ve kötüyü belirleyen kurallardır. mümkün değildir. kuraları hukuk kuralına dönüşmüştür. Çoğunlukla ikiye ayrılır. Kendi içinde ikiye ayrılır; Askerlerin selamlaşmalarının kanunla düzenlenmesi gibi. J Yaptırımı, görgüsüz, kaba, vefasız gibi nitelendirilmedir. Subjektif Objektif Uhrevi Uhrevi din kuralları, Allah ile kul arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallardır. İbadet etmek, oruç tutmak, namaz kılmak, zekat vermek gibi. Dünyevi Dünyevi din kuralları, kulların birbirleri ile olan ile ilişkilerini düzenleyen kurallardır. J Yaptırımı; günahkâr olma, ahirette cezalandırılma gibi. Yaptırımı maddi değildir. Hiç kimse din kurallarına uymaya zorlanamaz. Subjektif ahlak kuralları, kişilerin kendi nefsine karşı nasıl davranması gerektiğini düzenler. Örn: İyi hisler beslemek, yalan söylememek gibi. J Yaptırımı, ayıplama, küçük görme şeklindedir. 1 Objektif ahlak kuralları, kişilerin birbirleri ile ilişkilerindeki davranışları düzenler. Başkalarının canına, namusuna göz dikmemek, yoksullara yardım etmek gibi. J Objektif ahlak kuralları zamanla hukuk kuralına dönüşebilir. Örneğin Medeni Kanun hükmüne göre herkes yardım etmediği takdirde yoksulluğa düşecek olan üstsoy-altsoy ve kardeşlerine yardım etmekle yükümlüdür. (nafaka yükümlülüğü) HUKUK KURALLARI Hukuk kuralları, toplum içinde kişilerin birbirleriyle, toplumla ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen kurallardır. Kişileri emir ve yasaklara uymaya zorlama hakkına sahiptir. Hukuk kurallarının emir ve yasakları diğer sosyal düzen kuralları ile benzerlikler taşır. Ancak hukuk kuralları maddi yaptırımlıdır ve bu özelliği ile diğer sosyal düzen kurallarından ayrılır. Görevleri A Toplumda barışı, A Hukuki güvenliği, A Toplumsal adaleti sağlar. A Oluşum ve gelişimlere cevap verir. Nitelikleri A Geneldir. A Süreklidir. A Soyutttur. A Kişilik dışıdır. A Maddi yaptırımlıdır.
Kim Korkar Anayasa'dan Pegem Akademi YAPTIRIM TÜRLERİ (Hukukun emir ve yasaklarına aykırı davranılması durumunda karşılaşılacak yaptırımlar) CEZA İPTAL CEBRÎ İCRA TAZMİNAT HÜKÜMSÜZLÜK Suç işleyen kişiye kanunun uyguladığı yaptırımdır. (Suç; Kanuna aykırı davranış) Suçun ağırlığına göre cezalar farklılaşır. A Adli para cezası, A Süreli hapis, A Müebbet hapis, A Ağırlaştırılmış müebbet hapis gibi. J Ölüm cezası ve genel müsadere cezası ceza türleri arasında yer almaz. Disiplin cezaları Sadece belirli statülerde olan kişilere uygulanır. (Memur, asker, öğrenci, dernek, siyasi parti, meslek odası üyeleri gibi) A Uyarma, A Kınama, A Aylıktan kesme, A Kademe ilerlemesini durdurma, A Devlet memurluğundan çıkarma gibi. Disiplin cezaları kusurun ağırlığına göre değişir. Hukuk kurallarına aykırı olarak yapılmış idari işlemlere uygulanan yaptırımdır. Menfaati zarara uğrayan kişi yargı organına başvurarak işlemi iptal ettirebilir. Örn: Öğrencinin hukuka aykırı olarak sınava girmesinin engellenmesi, haksız şekilde memurun işten çıkarılması gibi. İptal davası idarenin aldığı bir karara göre açılır. Kişilerin yerine getirmediği yükümlülüklerin, borçların devlet zoruyla yerine getirilmesidir. Bireysel icra takibi toplu icra olan iflas takibi gibi. Hukuka aykırı olarak başkasına verilen zararın karşılanmasıdır. Tazminata konu olan zarar, haksız fiil (hukuka aykırı eylem-davranış) veya sözleşme yoluyla oluşabilir. Tazminat maddi veya manevi şekilde olabilir. MADDİ Zarar görenin mal varlığında (iradesi dışında) oluşan zararın para veya para dışında benzer bir değer vererek giderilmesidir. Örn: Satmış olduğu ürünü zamanında teslim etmeyen satıcının, alıcı da yarattığı zararı karşılamakla yükümlü olması. MANEVİ Zarar gören kişinin kişilik değerlerinde (iradesi dışında) oluşan acı, ızdırap ve ruhi bunalımın bir miktar para ile giderilmesidir. Kardeşinin ölümüne neden olan sürücüye dava açılması gibi.. Mutlak Butlan Hukuki işlemin kurucu unsurlarının olması ancak geçerlilik şartlarının bazılarının bulunmaması, emredici hükümlere aykırılı olması durumunda uygulanan yaptırımdır. Örn: Akıl hastasının yaptığı evlilik, dayının yeğeniyle yaptığı evlilik gibi. Hukuki bir işlemin(hukuki sonuç doğurmaya yönelmiş irade açıklaması) kanuna aykırı şekilde yapılması ya da kanunun öngördüğü şekilde yapılmaması durumunda uygulanacak yaptı rımdır. Hükümsüzlüğün farklı tür ve dereceleri bulunmaktadır. YOKLUK Hukuki işlemelerin kurucu unsurlarının olmamasıdır. Bir hukuki işlem olmadığından yaptırım da bulunmaz. Resmî evlendirme memuru önünde yapılmayan evlilik, imzasız senet gibi. BUTLAN TEK TARAFLI BAĞLAMAZLIK (Askıda Geçersizlik), Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlı kişilerin kanuni temsilcilerinin izni olmadan işlem yapmaları hâlinde gerçekleşir. Örn: 15 yaşındaki bir küçüğün yaptığı satış sözleşmesi tek taraflı bağlamazlık yaptırımına uğrar. Fiil ehliyeti olmayan 15 yaşındaki küçüğü bağlamaz ancak işlemi yapan tam ehliyetliyi bağlar. İşlemi yapan küçüğün velisinin onayı durumunda küçük için de bağlayıcılığı olan işlem olur. Velinin onayı olmadığı takdirde işlem iki taraf için de hükümsüzdür. Nispi Butlan Sözleşmenin bir kısmında geçersizliğin (mutlak butlana oranla daha hafif) bulunmasıdır (irade sakatlığı gibi). İşlemin geçersiz sayılması için işleme taraf olanların bunu ortaya çıkarması gerekir. Örn: Sarhoşken yapılan evlilik gibi. 2
Pegem Akademi Kim Korkar Anayasa'dan HUKUKUN KAYNAKLARI YAZILI (ASLİ) KAYNAKLAR YAZISIZ (TALİ) KAYNAKLAR YARDIMCI KAYNAKLAR Yazılı hukuk kurallarını içeren kaynaklardır. Anayasa Kanun = Kanun Hükmünde Kararname = Uluslararası anlaşmalar Tüzük Yönetmelik Adsız yönetmelikler (genelgeler, tamimler, sirküler ) Normlar hiyerarşisi, hukuk düzeni piramidi olarak da tanımlanır. Hukuk düzenindeki normlar altlık-üstlük ilişkisi içindedir. Alttaki norm üstteki normun işleyişini, hayata geçirilmesini sağlar. Normlar hiyerarşisinin en üstünde anayasa yer almaktadır. Kanunlar anayasaya, tüzükler kanuna, yönetmelikler tüzüğe aykırı olamaz. Örf ve adet (gelenek), toplumda geçmişten bu yana kök salan, kendiliğinden oluşan davranışlardır. Yetkili bir organ tarafından bilinçli oluşan kurallar değildir. Yazılı değildirler. Yazılı kaynaklarda hukuk kuralı bulunmadığında ikinci olarak örf ve adet hukukuna bakılır. Yani tali kaynaktır. Tüm ülke genelinde bilinen ve uygulanırsa genel örf adet, belli bir yöre veya meslek grubuna uygulanırsa özel örf adet adını alır. Herhangi bir örfün, adetin hukukta kaynak olabilmesi için bazı unsurları barındırması gerekir. Maddi Unsur Devamlılık ve tekrardır. Yani tekrarlanmayan, belli bir süre sonra uygulanmayan örf ve adetler hukuk kuralı olamaz. ÖRF VE ADETİN UNSURLARI Manevi Unsur Genel inanıştır. Toplumdaki kişilerin bu davranış şekline uymalarına ilişkin genel inanışlarının bulunması gerekir. Hukuki Unsur Maddi yaptırımdır, Hâkimin bakma zorunluluğunun olmadığı kaynaklardır. Bilimsel (ilmi) görüşler, tartışmalı konularda bilim adamlarının ileri sürdüğü bilimsel görüş, düşünce ve kanaatlerdir. Doktrin ya da öğreti olarak da tanımlanır. Yargısal (mahkeme) kararlar (içtihat), hukuki anlaşmazlıklarda mahkemenin vermiş olduğu karalardır. J Yardımcı kaynakların (içtihatı birleştirme kararları hariç) bağlayıcılığı yoktur. Devlet gücüyle desteklenmektedir. Örf ve adet hukukunun en önemli unsurudur. Bu unsur olmadığında uygulanması mümkün değildir. 3
Kim Korkar Anayasa'dan Pegem Akademi HUKUKUN ANLAMI MÜSPET(POZİTİF) HUKUK MEVZU HUKUK TARİHÎ HUKUK TABİİ (İDEAL-DOĞAL) HUKUK Hukuk, bir ülkede belirli bir dönemde yürürlükte olan hukuk kurallarıdır. (Yazılı ve yazısız tüm hukuk) Şu an ülkemizde uygulanan hukuktur. Değiştirilmedikleri sürece uyulmak, uygulanmak zorundadır. Anayasa, kanun, kanun hükmünde kararname, uluslararası anlaşmalar, tüzük, yönetmelik, örf ve adetler gibi. Bir ülkede, belirli bir dönemde yürürlükte bulunan yetkili mercii tarafından konulmuş yazılı hukuk kurallarıdır. HUKUKUN BOŞLUKLARI Tarihî hukuk,yürürlükten kalkmış hukuk kurallarıdır. Örn: 1924, 1961 Anayasası gibi Pozitif hukukun yorum ve anlaşılmasında kullanılır. Ulaşılması istenen ideal hukuktur. Yürürlükteki hukukun denetçisidir, pozitif hukukun üstündedir. Daha çok hukuk felsefesiyle ilgilidir. Hukuk Boşluğu Hukuki uyuşmazlıkların çözümünde kanunda, örf ve adet hukukunda ve öteki hukuk kaynaklarında hiçbir kaynağın olmamasıdır (yazılı-yazısız tüm kaynaklarda olmama). J Hâkimin hukuk yaratabilmesi için kanunda, örf ve adette kuralın olmaması gerekir. Hukuk boşluğunda hâkim hukuk yaratır. Hukuk yaratmak, hâkimin kendi kanun koyuncu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar vermesidir. Kıyas, hukukun genel ilkeleri ve hâkimin tamamen orijinal bir hukuk yaratması gibi. Hâkimin yarattığı hukukun benzer olaylarda uygulanma zorunluluğu yoktur, bağlayıcı değildir! J Hâkim ceza hukukunda hukuk yaratamaz ancak takdir yetkisine sahiptir. 4 Kanun Boşluğu Hukuki uyuşmazlıkların çözümünde kanunda hiçbir düzenlemenin olmamasıdır (yazılı kaynaklarda olmama) Kanun boşluğu, kural içi veya kural dışı olabilir. Kural içi boşluk Kanun koyucunun bilerek ve isteyerek bıraktığı boşluktur. J Kural içi boşlukda hâkim takdir yetkisi ile sorunu çözer. Gerçek (açık) boşluk Somut olayın çözümünde uygulanacak bir hükmün olmamasıdır. Hâkim bu boşluğu doldurmakla sorumludur. Kural dışı boşluk Kanun koyucunun bilmeden, istemeden bıraktığı boşluktur. Kural içi boşluk dışında kalan tüm boşluklardır. Kural dışı boşluk kendi içinde açık ve açık olmayan boşluk olarak ikiye ayrılır. Gerçek olmayan (açık olmayan) boşluk Somut olay hakkında bir düzenlemenin olması ancak bu düzenlemenin adil olmayan sonuçlara neden olması durumudur. Buradaki boşluk hâkimin değil, kanun koyucunun sorumluluğundadır.
Pegem Akademi Kim Korkar Anayasa'dan NİTELİKLERİNE GÖRE HUKUK KURALLARI EMREDİCİ HUKUK KURALLARI Taraflarca aksi kararlaştırılamayan ve uyulması zorunlu olan hukuk kurallarıdır. Çoğunlukla kamu yararı, kamu düzeni, hukuki işlevin şekli, kişiliğin korunmasına yönelik hükümlerdir. Örn: Bir kişinin sadece bir kişiyle evleneceği kuralı, ayırt etme gücü olmayan bir kişinin yaptığı hukuki işlemin geçersiz olması gibi. YEDEK HUKUK KURALLARI Emredici hukuk kuralı olmayan, uyulmasının kişilerin arasındaki takdire bırakılabildiği, aksi kararlaştırılmadıkça uygulama alanı olan hukuk kurallarıdır. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları Yorumlayıcı Hukuk Kuralları TANIMLAYICI HUKUK KURALLARI Hukuki kavram ya da kurumun anlamını belirten hukuk kurallarıdır. Emredici hukuk kurallarının özelliklerini taşır. Örn: Yerleşim yeri, bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yerdir. Yerleşim yerini tanımlayan kanun maddesi gibidir. Sözleşmelerde düzenlenmeyen konuları tamamlar. Sözleşmelerde bulunan boşlukları doldurur. Aksi sözleşme ile düzenlenen kurallarıdır. Örn: Borç ilişkisinde faiz oranı belirlenmediğinde, yasadaki oranın uygulanması ticari işlerde müteselsil sorumluluk gibi... Sözleşmede kullanılan ve anlamı açıklanmayan bir konunun veya kişinin davranışının yarumlanmasıdır. Örn: Satış bedelinin ay başında ödeneceği kararlaştırılmış, ancak ay başından ne anlaşılacağı hükme bağlanmamışsa Borçlar Kanunu na göre ayın 1. günüdür. YETKİ VERİCİ HUKUK KURALLARI İlgili kişiye yetki veren, belirli bir davranişta bulunma özgürlüğü sağlayan kurallardir. İLGA EDİCİ HUKUK KURALLARI Mevcut hukuk kurallarını yürürlükten kaldırma amacı taşıyan kurallardır. Örn: idam cezasının kaldırması. 5
Kim Korkar Anayasa'dan Pegem Akademi HUKUKUN DALLARI Medeni Yargılama (Hukuk Yargısı) KAMU HUKUK KARMA HUKUK ÖZEL HUKUK 1) Anayasa Hukuku 2) İdare Hukuku 3) Yargılama (Usul )Hukuku Ceza Yargılama 4) Ceza Hukuku 5) Vergi Hukuku 6) İcra-İflas Hukuku 7) Devletler Umumi (Genel) Hukuku 1) İş Hukuku 2) Basın Hukuku 3) Toprak Hukuku 4) Uzay Hukuku 5) Bankacılık Hukuku 6) Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku Hukuk kuralları, klasik devlet anlaşına göre özel hukuk ve kamu hukuku olarak iki dala ayrılır. Kamu Hukuku: Devletin ve diğer kurum ve kuruluşların örgüt, işleyiş ve hizmetine dair kuralları kapsar. Devletin yetkilerine yönelik düzenleme yapar. Kişinin devletle ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilişki Devletle diğer devlet arasındaki ilişki 1- ANAYASA HUKUKU Devletin şeklini, yapısını, organlarını, organların görev ve yetkilerini, birbiri ile ilişkilerini, bireyin temel hak ve hürriyetlerini düzenler. 2- İDARE HUKUKU Devlet idaresinin örgüt ve işleyişini, bireylerin idare ile olan ilişki uyuşmazlıkları ile kamu hizmetlerini düzenler. 3- YARGILAMA HUKUKU Yargı yetkisini kullanan mahkemelerin, görevlerini yerine getirirken uyguladıkları yol ve yöntemleri düzenler. 6 1) Medeni Hukuk a- Kişiler Hukuku b- Aile Hukuku c- Eşya Hukuku d- Miras Hukuku 2) Borçlar Hukuku 3) Ticaret Hukuku a- Ticari İşletme Hukuku b- Kıymetli Evrak Hukuku c- Şirketler Hukuku d- Deniz Ticareti Hukuku e- Sigorta Hukuku 4) Devletler Özel Hukuku a- Uyrukluk b- Yabancılar Hukuku c- Kanunlar İhtilafı