Erzurum İlinde Sigara İçme Alışkanlığının Araştırılması #

Erzurum İlinde Sigara İçme Alışkanlığının Araştırılması # Leyla SAĞLAM, Hasan KAYNAR, Metin GÖRGÜNER, Arzu MİRİCİ Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, ERZURUM # Toraks Derneği nin İkinci Yıllık Kongresi nde sunulmuştur (6-10 Mayıs 1998, Antalya). ÖZET Bu çalışmada, Erzurum ilinde sigara içimi konusunda tutum ve davranışı saptamak için, rastgele seçilen 900 kişiye 35 sorudan oluşan bir anket uygulandı. Anket sorularına yeterli düzeyde yanıt veren 886 (%98.4) kişinin yanıtları değerlendirmeye alındı. Sigara içme oranı, cinsiyet ayrımı yapmaksızın %58.8 idi. Sigara içenlerin %73.3 ünün sigara içme alışkanlığını bırakmak istediği, %53.1 inin ise bu alışkanlığını bırakma deneyimini yaşadığı ve %25.5 inin başarılı olduğu saptandı. Sigara içme alışkanlığını bırakmayı başaranların %11.3 ünün çeşitli nedenlerle tekrar sigara içmeye başladığı öğrenildi. İlk sigarayı, 16-20 yaş arasında içtiğini belirtenler %54.9 ile ilk sırada yer alırken, ilk sigara içme nedenlerine bakıldığında %53.5 ile özenti ilk sırayı alıyordu. Sigara içen kişilerin %58.5 inin, sigara içmeyenlerin ise %50.9 unun aynı ev ortamında kendilerinden başka sigara içenlerin bulunduğu, sigara içenlerin %80.4 ünün, sigara içmeyenlerin ise %53.1 inin aynı işyerinde başka sigara içenlerin bulunduğu belirlendi. Sonuç olarak, bu çalışmamızın Erzurum ilinde sigara içme alışkanlığının bıraktırılması ve sigara içmeye başlanmasının önlenmesi için yapılacak çalışmalara ışık tutacağına inanıyoruz. ANAHTAR KELİMELER: Sigara içme alışkanlığı, anket, Erzurum SUMMARY THE INVESTIGATION OF SMOKING HABIT IN ERZURUM CITY In this study, a questionnaire including 35 questions was applied to nine hundred people selected in random, to determine smoking addiction in Erzurum city. Replies given by 886 people, which means the 98.4 percent of this number, were considered satisfactory. At the end of this evaluation, the smoking rates were 58.8 percent regardless of male or female. It was determined that, 73.3 percent of the people who have the smoking addiction desired to quit smoking, 53.1 percent of them attempted to quit smoking but they failed and only 25.5 percent of them succeeded. It was ascertained that 11.3 percent of the people who have quited smoking reattempted to smoke depending on the various reasons. 54.9 percent of smokers stated that they attempted to smoke for the first time at the age of 16 and 20 years of age. This percentage means that they are at the first line of this rating. When we investigated the reasons of the first smoking attempt, we determined that this was an inclination to imitate and covered the first line by the 53.5 of percentage. It was determined that 58.5 percent of the smokers and 50.9 percent of the nonsmokers were from the same family that covered some people that they used to smoke cigarette. It was also determined that 80.4 percent of the smokers and 53.1 percent of the nonsmo- 148

Erzurum İlinde Sigara İçme Alışkanlığının Araştırılması kers were from the same business environment that covered some people that they used to smoke cigarette. In conclusion, we believe that our study will guide to investigations which are planned to decrease or quit smoking addictions in Erzurum city. KEY WORDS: Smoking habit, questionnaire, Erzurum city GİRİŞ Sigaranın insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri bilinmesine rağmen, bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli bir sorun olduğu açıkça görülmektedir. Sigaradan en fazla etkilenen solunum sistemi olup, en fazla sebep olduğu hastalıklar ise akciğer kanseri ve hava yolu hastalıklarıdır. Ayrıca kalp ve damar sisteminde, sindirim sisteminde, ürogenital sistemde, hamilelerde anne ve çocuk üzerinde olumsuz etkilere neden olduğu bilinmektedir (1,2). Sigaranın olumsuz etkileri yalnız sigara içen kişide değil, aynı zamanda çevresindeki sigara içmeyen kişiler yani pasif içicilerde de görülmektedir. Avrupa Kanser Enstitüsü, yayınladığı makalede her yıl dünyada üç milyon kişinin sigaranın neden olduğu hastalıklar nedeniyle öldüğünü belirtmiştir (2). Diğer bir çalışmada sigara içenlerin sağlık masraflarının aynı zaman diliminde sigara içmeyenlere göre %40 daha fazla olduğu belirtilmiştir (3). Ülkemiz de dahil olmak üzere birçok ülkede sigarayı bıraktırma çalışmaları başlatılmıştır (4-7). Biz de bu çalışmada ilimizdeki sigara içme konusundaki tutum ve davranışları değerlendirmeyi, sigara içme alışkanlığının bıraktırılması ve sigara içmeye başlanmasının önlenmesi için yapılacak çalışmalara yardımcı olmasını amaçladık. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışmamızda kullanılmak üzere, kimlik bilgileri ve sigara içme konusunda 35 sorudan oluşan bir anket formu hazırlandı. Çalışmada, anket soruları 01.06.1997-31.12.1997 tarihleri arasında rasgele seçilen 900 kişiye uygulandı. Anket sorularımıza yaşları 18-90 arasında değişen 416 sı erkek, 470 i kadın olmak üzere 886 kişi yeterli düzeyde yanıt verdiği için 886 kişinin yanıtları değerlendirmeye alındı. İstatistiksel analiz olarak Chi-square testi kullanıldı. Sorgulama işleminde tıp fakültesi son sınıf öğrencileri gönüllü olarak görev aldılar. SONUÇLAR Anket yanıtları değerlendirilen 886 kişinin 416 sı (%47) erkek, 470 i (%53) kadın idi. Sigara içme oranı kadınlarda %53 (249 kişi), erkeklerde %65.4 (272 kişi) olarak saptandı. Cinsiyet ayrımı yapmaksızın saptanan oran ise %58.8 (521 kişi) idi (Tablo 1). Sigara içen 382 kişi (%73.3) sigara içme alışkanlığını bırakmak istediğini, 277 kişi (%53.1) ise herhangi bir dönemde sigara içme alışkanlığını bırakmayı denediğini belirtmişti. Toplam sigara içenlerin 133 ü (%25.5), sigara içme alışkanlığını bırakma deneyimi yaşayanların ise %48 i alışkanlığı bırakmayı başarmıştı. Başarılı olan 15 kişi (%11.3) yıllar sonra çeşitli nedenlerle tekrar sigara içmeye başlamıştı (Tablo 2). Kadınlarda tekrar sigara içmeye başlayan olmadığı saptandı. Sigara içmeye başlamada yaş grupları dikkate alındığında, 16-20 yaş grubunda sigara içmeye başlayanların oranı %54.9 ile ilk sırayı alırken, %25 lik oranla 11-15 yaş grubu ikinci sırada yer alıyordu. 20 yaş ve üzerinde sigara içmeye başlama oranı %18.6 olup, 10 yaş ve altında ise bu oran %1.5 ile son sırayı alıyordu. Tüm yaş grupları dikkate alındığında elde edilen sonuçlar istatistiksel olarak anlamlı idi, anlamlılık özellikle 16-20 yaş grubundan kaynaklanıyordu (x 2 = 32.812, p< 0.001) (Tablo 3). Tablo 1. Cinsiyete ve çalışma durumuna göre sigara içme durumu (n= 886). Cinsiyet Kadın Toplam Erkek Toplam Sigara İçen İçmeyen İçen İçmeyen Çalışan 135 54 189 162 91 253 Çalışmayan 114 167 281 110 53 163 Toplam 249 (%53) 221 (%47) 470 (%100) 272 (%65) 144 416 149

Sağlam L, Kaynar H, Görgüner M, Mirici A. Tablo 2. Sigara bırakma durumu (n= 521). Cinsiyet Sigara Bırakmak Bırakmayı Bırakmayı Tekrar içen isteyen deneyen başaran başlayan Kadın 249 166 122 61 - Erkek 272 216 155 72 15 Toplam 521 382 277 133 15 Tablo 3. İlk sigara içme yaşı (n= 521). 10 yaş 11-15 yaş 16-20 yaş 20 yaş < Toplam Kadınlarda 3 (%0.6) 39 (%7.5) 168 (%32) 39 (%8) 249 (%48) Erkeklerde 5 (%0.9) 91 (%17.5) 118 (%23) 58 (%11) 272 (%52) Toplam 8 (%1.5) 130 (%25) 286 (%55) 97 (%19) 521 (%100) x 2 = 32.812 p< 0.001 Tablo 4. Sigaraya başlama nedenleri (n= 521). Başlama Özenti Merak Arkadaş Stres Bilmiyor Toplam nedeni ikramı Kadın 98 (%19) 73 (%14) 38 (%7.3) 25 (%5) 15 (%2.9) 249 (%48) Erkek 181 (%35) 46 (%9) 43 (%8.3) - 2 (%0.4) 272 (%52) Toplam 279 (%54) 119 (%23) 81 (%16) 25 (%5) 17 (%3) 521 (%100) x 2 = 65.179 p< 0.001 Tablo 5. Aynı ortamda bulunan kişilerin sigara içme durumu. İş yeri ortamında (n= 440) Aile ortamında (n= 886) Sigara içen Sigara içmeyen Sigara içen Sigara içmeyen Kadın Sigara içen 128 7 148 101 Sigara içmeyen 46 8 148 73 Erkek Sigara içen 111 49 157 38 Sigara içmeyen 31 60 115 106 Toplam 316 124 568 318 İlk sigara içme nedenlerine bakıldığında, %53.5 i özenti, %22.8 i merak etme, %15.5 i arkadaş ikramı, %4.8 i stres nedeni ile sigara içmeye başladığını belirtirken, %3.2 si ise sigara içme nedenini hatırlamadığını ya da bilmediğini belirtmişti. Tüm nedenler dikkate alındığında elde edilen sonuçlar yine istatistiksel olarak anlamlı idi (x 2 = 65.179, p< 0.001) (Tablo 4). Kişilerin sigara içme alışkanlığı ile bulundukları ortam arasındaki ilişki araştırıldığında, sigara içenlerin %58.5 inin aynı ev ortamında, %80.4 ünün aynı iş ortamında başka sigara içen kişilerin bulunduğu saptanırken, sigara içmeyen kişilerin %50.9 unun aynı ev ortamında, %53.1 inin aynı iş ortamında sigara içen kişilerin bulunduğu gözlendi (Tablo 5). Öğrenim durumlarına bakıldığında, hiç okula gitmemiş olan 17 kişinin (%100) hepsi sigara içtiğini belirtirken, ilkokulu bitirenlerin %39.4 ü, ortaokulu bitirenlerin %50 si, liseyi bitirenlerin %72.2 si, üniversite bitirenlerin ise %60 ı sigara içtiğini belirtmiştir (Tablo 6). 150

Erzurum İlinde Sigara İçme Alışkanlığının Araştırılması Tablo 6. Öğrenim durumu (n= 886). Yok İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Toplam Kadın Sigara içen - 11 15 82 141 249 Sigara içmeyen - 47 31 42 101 221 Erkek Sigara içen 17 43 63 61 88 272 Sigara içmeyen - 36 47 13 48 144 Toplam 17 137 156 198 378 886 TARTIŞMA Ülkemizde 1988 yılında PİAR a yaptırılan araştırmada, sigara içme oranı erkeklerde %62.8, kadınlarda %24.8, diğer bir araştırmada ise sigara içme oranı erkeklerde %54.5, kadınlarda %32.9 olarak saptanmıştır (1). Sigara konusunda farklı ülkelerde, farklı meslek gruplarında, farklı yaş gruplarında çalışmalar yapılmıştır. Gürdal ve arkadaşlarının öğretmenler üzerinde yaptıkları bir anket çalışmasında, sigara içme oranı %43 olarak saptanmış, ilk sigara içme yaşını, 16-20 yaş grubunda belirtenler %55.4 lük bir oran ile ilk sırayı alırken, sigara içmeye başlama nedenleri arasında %41.8 ile özenti ve merak ilk sırayı almıştır (8). Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi sigarayı bıraktırma polikliniğine başvuran kişilerden elde edilen bulgularda, sigaraya başlama yaşı 15-19 yaş grubunda %57 lik oranla ilk sırayı alırken, sigaraya başlama nedenleri arasında ise %52 ile özentinin ilk sırayı aldığı saptanmıştır (4). Samuels tarafından, doktorlar arasında sigara içme durumunu araştırılmış sigara içme oranının %15.8 olduğu ve %76 sının 20 yaşından önce sigara içmeye başladığı görülmüş, doktorların %54 ünün sigarayı bırakmayı denediği belirtilmiştir (9). İsrail de askerler üzerinde yapılan araştırmada, sigara içme oranı erkeklerde %46.8, kadınlarda %32.9 olarak saptanmış, erkeklerin %65.9 u, kadınların %49.3 ü sigara içmeye 18 yaşından önce başladığı görülmüştür (10). Norveç te sigara ile ilgili yapılan prevalans çalışmalarında, sigara içme oranının düşme göstermesine rağmen, 16-19 yaş grubunda artış gösterdiği gözlenmiştir (11). Arizona State Üniversitesi nde yapılan araştırmada, ergenlik döneminden erişkin döneme geçerken sigara içme oranında önemli artış olduğu, 20 yaş sonrasında ise bu artışın önemini kaybettiği saptanmıştır. Aynı çalışmada, ailedeki diğer kişilerin sigara içmesi ve eğitimin düşük olması, sigara içme alışkanlığının bırakılmasına olumsuz yönde etki ederken, toplumda sosyal rol üstlenmiş olmanın ise olumlu yönde etki ettiği görülmüştür (12). İspanya da yapılan bir çalışmada, 14 yaşın sigara içme alışkanlığı için anahtar bir rol oynadığı vurgulanmıştır (13). Stampi ve arkadaşlarının hemşirelik okulunda yaptığı araştırmada, sigara içme oranı, erkeklerde %37.2, kadınlarda %31.1, cinsiyet ayrımı yapmaksızın ise %44.6 olarak saptanmış, yaş ve ailede sigara içiminin, kişinin sigara içmesinde etkin rol oynadığı belirtilmiştir (14). Japonya da doktorlar arasında yapılan çalışmada sigara içme oranı %29.4 bulunmuş, %40.6 sının 35 yaşın altında olduğu belirtilmiştir (15). İspanya da doktorlarda sigara içme oranı erkeklerde %38, kadınlarda %48 olarak saptanmıştır (16). Uludağ Üniversitesi nde yapılan çalışmada doktorlarda sigara içme oranı %42, kadın doktorlarda %23, erkek doktorlarda %50, Tıp Fakültesinde kız öğrencilerde %50, erkek öğrencilerde %42, il genelinde ise kadınlarda %28, erkeklerde %64 olduğu belirtilmiştir (17). Çukurova Üniversitesi nde doktorlar arasında yapılan bir çalışmada, sigara içme oranı erkeklerde %49, kadınlarda %38, sigara içen doktorların eşlerinde ise bu oran %66.9 olarak saptanmıştır (18). Türkiye genelini kapsayan bir çalışmada; sigara içme alışkanlığına 12-13 yaşlarında başlandığı, sigara içme oranın erkeklerde daha yüksek olduğu, sigara içme nedenleri dikkate alındığında arkadaş etkisi ve özentinin önemli rol oynadığı, ailede sigara içen kişilerin bulunmasının sigara içmeye başlamayı kolaylaştırdığı, meslek grupları içinde öğretmenler ve hekimler arasında sigara içme alışkanlığının yaygın olduğu belirtilmiştir (19). Dağcı ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, sigara içme nedenleri arasında ilk sırada %32.8 ile 151

Sağlam L, Kaynar H, Görgüner M, Mirici A. Tablo 7. 1991 ve 1998 yılı sigara içme oranlarının karşılaştırılması. Öğr. yok + ilkokul (%) Ortaok. + lise (%) Üniversite (%) E K E K E K 1991 yılı oranları 51.8 17 66.7 45.1 60.8 47.1 1998 yılı oranları 62.5 18.9 67 57 65 58 merak olduğu, sigara tiryakilerinin %61.9 unun sigarayı bırakmak istediği, ailede sigara içen kişilerin bulunması durumunda sigara içme oranının anlamlı (p< 005) olarak arttığı gösterilmiştir (20). 1991 yılında yapılan bir çalışmada, Doğu Anadolu Bölgesi nde sigara içme oranları ile bizim çalışmamızın sonuçlarını karşılaştırdığımızda kadınlarda sigara içme oranının, erkeklere göre daha belirgin artış gösterdiği gözlenmiştir (Tablo 7) (21). Bizim anket çalışmamızın sonuçları, diğer çalışma sonuçlarıyla uyumlu idi. Diğer çalışmalarda olduğu gibi bizim çalışmamızda da sigaraya başlama yaşı 16-20 yaş grubunda en yüksek orandaydı, sigaraya başlama nedenlerinden özenti ilk sırayı almaktaydı ve sigara içenlerin çoğunluğunun bu alışkanlığından memnun olmadığı belirtilmekteydi. Aynı zamanda çevresinde sigara içen kişilerin varlığında sigara içme oranının arttığı saptandı. Sigara içimine başlanmaması ve sigara içme alışkanlığının bıraktırılması çalışmalarında en önemli görev, öğrencilerine örnek olması gereken öğretmenlere ve hastalarına örnek olması gereken doktorlara düşmektedir. Yapılan çeşitli çalışmalarda sigara içmeyen doktorların sigarayı bıraktırmada daha başarılı olduğu görülmüştür. Sonuç olarak, yaptığımız bu bölgesel araştırmanın, sigara içme alışkanlığının bıraktırılması ve sigara içmeye başlanmasının önlenmesi için yapılacak çalışmalara ışık tutacağına inanıyoruz. KAYNAKLAR 1. Emri S. Sigara ve Sağlık. Barış Yİ (ed). Solunum Hastalıkları Temel Yaklaşım. Ankara 1995:468-84. 2. Boyle P. Cancer, cigarette smoking and prematüre death in Europe: A review including the Recommendations of Europan Cancer Experts Consensus Meeting, Helsinki, October 1996. Lung Cancer 1997;17:1-60. 3. Barendregt JJ, Bonneux L, Van der Maas PJ. The health care costs of smoking. N Engl J Med 1997;337:1052-7. 4. Özyardımcı N, Gürdal Yüksel E, Kunt Uzaslan E ve ark. U.Ü.T.F. Göğüs Hastalıkları Sigarayı Bıraktırma Polikliniğinin 2. Yıl sonuçları. 20. Yıl Akciğer Günleri Kongre Kitabı. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları, 1995;483-92. 5. Hovell MF, Slymen DJ, Keating KJ et al. Tobacco use prevalence and correlates among adolescents in a clinician initiated tobacco prevention trial in California. J Epidemiol Community Health 1996;50:340-6. 6. Hines D. Young smokers attitudes about methods for quitting smoking: Barriers and benefits to using assisted methods. Adict Behav 1996;21:531-5. 7. Rose JS, Chassin L, Presson CC, Sherman SJ. Prospective predictors of quit attempts and smoking cessation in young adults. Health Psychol 1996;15:261-8. 8. Gürdal Yüksel E, Kunt Uzaslan E, Balkanlı H ve ark. Orta dereceli okul öğretmenlerinde uygulanan sigara anketi sonuçları. 20. Yıl Akciğer Günleri Kongre Kitabı. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları, 1995;439-49. 9. Samuels N. Smoking among hospital doctors in Israel and their atitudes regarding anti-smoking legislaton. Public Health 1997;111:285-8. 10. Ashkenazi I, Shemer J. Smoking habits of young Israeli soldiers. Harefuah 1997;132:502-7. 11. Kraft P, Svendsen T. Tobacco use among youngs adults in Norway, 1973-95: Has the decrease levelled out? Tob Control 1997;6:27-32. 12. Chassın L, Presson CC, Rose JS, Sherman SJ. The natural history of cigarette smoking from adolescence to adulthood: Demografic predictors of continity and change. Health Psychol 1996;15:478-84. 13. Pascual Liedo JF, Viejo Ba Nuelos JL, Gallo Marin F et al. Smoking in schools. A cross sectional epidemiologic study of a population of 4281 school children. Arch Bronconeumol 1996;32:69-75. 14. Stampi S, Bergamaschi A, De Luca G, Zanetti F. Tobacco smoking among the students of professional nursing schools in the province of Bolonga. Epidemiol Prev. 1995;19:270-5. 15. Kawane H, Soejima R. Smoking among doctors of a Medical School Hospital. Eur Respir J 1995;8(Suppl 19):51. 16. Casamitja MT, Rubio M, Borrego M et al. Smoking: Still a problem among certain doctors? Eur Respir J 1995; 8 (Suppl 19):52. 17. Gürdal Yüksel E, Kunt Uzaslan E, Özyardımcı N ve ark. Trends of Smoking Habit in Public and University Members of Bursa. Eur Respir J 1996;9(Suppl 23):223. 152

Erzurum İlinde Sigara İçme Alışkanlığının Araştırılması 18. Kocabaş A, Burgut R, Bozdemir N et al. The effect of doctors smoking behavıour on smoking behavıour of their spouse. Eur Respir J 1995;8(Suppl 19):51. 19. Kocabaş A. Türkiye de sigara içme alışkanlığının yaygınlığı ve bazı özellikleri. Solunum Hastalıkları 1994:1;133-47. 20. Dağcı T, Dinç G, Özcan C. Celal Bayar Üniversitesi öğrencilerinin sigara kullanma sıklığı ve sigara kullanımını etkileyen faktörler. Solunum Hastalıkları 1998;4:607-16. 21. Kocabaş A, Burgut R, Bozdemir N. Türkiye de sigara içme davranışını etkileyen sosyo- demografik faktörler. Solunum Hastalıkları 1994;3:375-86. Yazışma Adresi Leyla SAĞLAM Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı 25240/ERZURUM 153