Tüberküloz Hastalarında Tüberküloz Hakkında Bilgi Düzeyinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Tüberküloz Hastalarında Tüberküloz Hakkında Bilgi Düzeyinin Değerlendirilmesi A. Berna DURSUN*, Z. Müjgan GÜLER*, Ömür AYDIN*, Selma FIRAT GÜVEN*, Aydın YILMAZ*, Durdu SERTKAYA** * Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Kliniği, ** Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi, İstatistik Bölümü, ANKARA ÖZET Kliniğimizde 2002 yılı içerisinde yatarak tedavi gören 80 akciğer tüberkülozu (TB), 53 TB dışı akciğer hastalığı olmak üzere toplam 133 olguya TB hakkında bilgi düzeyini saptamak amacıyla anket uygulandı. TB olgularının yaş ortalaması 39.7, TB dışı olguların ise 51.5 idi. Olgular eğitim düzeyine, ailede TB olup olmadığına, geçirilmiş TB veya başka akciğer hastalığı olup olmadığına, TB ise klinik kategorilerine göre gruplara ayrıldı. Tüm olguların %7.5 inin verem hastalığını, %37.6 sının TB hastalığını duymadığı; %12.8 inin hastalığın bulaşıcı olduğunu, %80.5 inin bulaşma yolunu, %69.9 unun tedavinin ilaçla yapıldığını, %4.5 inin korunma gerektiğini bilmediği ve daha önce TB geçirmiş olguların, ailede TB varlığı olanların ve okuryazar olan grupların TB hastalığının tedavisi ve korunması hakkında daha bilgili oldukları saptandı. Sonuç olarak; TB hastalarının hastalıkları konusunda yeteri kadar bilgiye sahip olmadıkları ve TB ile mücadelede halk eğitiminin çok önemli olduğu düşünülerek halk eğitimi programlarına ağırlık verilmesi gerektiği sonucuna vardık. ANAHTAR KELİMELER: Tüberküloz, bilgi düzeyi SUMMARY KNOWLEDGE OF TUBERCULOSIS PATIENTS ABOUT TUBERCULOSIS DISEASE We interviewed with 80 tuberculous (TB) patients and 53 non-tb patients diagnosed in our clinics in 2002 with respect to their knowledge about the disease by a questionnaire. The mean age of patients with TB was 39.7 years and 51.5 years with non-tb patients. Patients were classified according to their educational status, family history of TB, past history of TB or any other illness and TB categories, if present. We found that 37.6% of all patients did not ever heard about TB and 7.5% of patients about any vernacular name of the disease. In addition, contagiousness and its pathways, medical treatment and necessity of prevention were not known by 12.8%, 80.5%, 69.9% and 4.5% of all patients, respectively. Also the patients who had a family history of TB and educated patients had more information about disease than the other patients. As a result; we observed that TB patients did not have enough knowledge about the disease. We suggest that public education should has priority since public education is very important in combating TB. KEY WORDS: Tuberculosis, level of knowledge 127

2 Dursun AB, Güler ZM, Aydın Ö, Fırat Güven S, Yılmaz A, Sertkaya D. GİRİŞ Tüberküloz (TB) halen dünyada, gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde önemli bir sağlık problemidir (1,2). Ülkemizde de sık görülen TB, hastaların sosyoekonomik, kültürel ve eğitim durumlarıyla yakından ilişkili önlenebilir bir hastalıktır (3). Özellikle eğitim durumunun hastalığın yayılması, tedavi başarısı ve korunma üzerine önemli etkilerinin olması nedeniyle, kliniğimizdeki hastaların TB hakkındaki bilgi düzeylerini belirlemek amacıyla bu çalışmayı yaptık. GEREÇ ve YÖNTEM Kliniğimizde 2002 yılı içerisinde 80 TB, 53 TB dışı akciğer hastalığı nedeniyle yatarak tedavi gören 133 hastaya TB bilgi düzeyini ölçmek amacıyla kliniğimiz tarafından oluşturulan, aşağıdaki soruları içeren anket formu uygulandı ve yanıtlar değerlendirildi. Anket formu: Soru 1: Verem hastalığını daha önce hiç duydunuz mu? Soru 2: TB hastalığını daha önce hiç duydunuz mu? Soru 3: Hastalık bulaşıcı mıdır? Soru 4: Hastalığın bulaşma yolu ne olabilir? Soru 5: Tedavi edilebilen bir hastalık mıdır? Soru 6: Hastalığın tedavisi ne ile olabilir? Soru 7: Hastalığın tedavi süresi ne kadar olabilir? Soru 8: Hastalığın tedavi maliyeti ne kadardır? Soru 9: Hastalıktan korunmak gerekir mi? Soru 10: Hastalıktan korunmak için ne yapılabilir? SONUÇLAR Çalışmaya alınan 133 hastanın 48 (%36) i kadın, 85 (%64) i erkekti. Hastaların yaşları arasındaydı. TB li grupta 45 yaş altı (%70), TB dışı akciğer hastalığı grubunda ise 45 yaş üzeri (%64.2) olgu sayısı daha fazla idi. TB li olguların yaş ortalaması 39.7 (17-80), TB dışı akciğer hastalığı olgularının ise 51.5 (15-77) idi. Olguların demografik özellikleri Tablo 1 de özetlenmiştir. Verilen cevapların doğruluğu ile yaş arasında ilişki saptanamadı. TB hastalığının duyulması ve bulaşıcılığı ile ilgili sorulara verilen cevaplar ile cinsiyet ilişkisi değerlendirildiğinde, erkeklerin kadınlara göre hastalığı daha fazla duyduğu ve hastalığın bulaşıcılığını bildiği saptandı (p< 0.05). Olgular eğitim düzeyine göre okuma yazma bilmeyenler, okuryazar, ilkokul mezunu, ortaokul-lise-üniversite mezunu olarak gruplandırıldı. Uygulanan anket formu ile değerlendirilen sonuçlar Tablo 2 de Tablo 1. Olguların demografik özellikleri. TB TB dışı Toplam grup Sayı % Sayı % Sayı % Cinsiyet Kadın Erkek Yaş (yıl) 40 yaş altı yaş yaş üstü Toplam Tablo 2. Olguların eğitim durumlarına göre dağılımı. TB TB dışı Toplam grup Eğitim durumu Sayı % Sayı % Sayı % Okuryazar ya da değil İlkokul mezunu Orta/lise/üniversite mezunu Toplam

3 Tüberküloz Hastalarında Tüberküloz Hakkında Bilgi Düzeyinin Değerlendirilmesi gösterilmektedir. Eğitim durumuna göre sonuçlar değerlendirildiğinde TB hastalığını en az duyma sıklığı ilkokul mezunu olanlarda idi (p= 0.03). TB li olguların 20 (%25) sinde, TB dışı akciğer hastalığı olan olguların 6 (%11.3) sında aile öyküsü mevcuttu (Şekil 1). Bu grupta verilen yanıtların doğruluğu ile ailede TB olmayan diğer grupların yanıtları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (p< 0.05). Geçirilmiş TB öyküsü TB li olguların 21 (%26.3) inde, TB dışı akciğer hastalığı olan olguların 5 (%9.4) inde saptandı (Şekil 2). Yanıtların doğruluğu ile geçirilmiş TB öyküsü olan ve olmayan gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (p< 0.05). TB li olguların 8 (%10) i, TB dışı akciğer hastalığı olan olguların 2 (%3.8) si verem hastalığının adını, yine TB li olguların 29 (%36.3) u, TB dışı akciğer hastalığı olan olguların 21 (%39.6) i TB nin adını hiç duymamıştı. Hastalığın bulaşıcı olduğunu TB li olguların 13 (%16.3) ü, TB dışı akciğer hastalığı olan olguların 4 (%7.5) ü; bulaşma yollarını da TB li olguların 62 (%77.5) si, TB dışı akciğer hastalığı olan olguların 45 (%84.9) i bilmiyordu. Tüm olguların 127 (%95.5) si TB nin tedavi edilebilir bir hastalık olduğunu biliyordu. TB li olguların 26 (%32.5) sı, TB dışı akciğer hastalığı olan olguların 14 (%26.4) ü tedavinin ilaçla yapılması gerektiğini düşünüyordu. Tedavi süresinin altı-dokuz ay olduğunu TB li olguların 21 (%26.3) i, TB dışı akciğer hastalığı olan olguların 10 (%18.9) u bilmekteydi. Olguların yaklaşık yarısı (%54.1) tedavi maliyeti hakkında bir fikir sahibi değildi. Tüm olguların 6 (%4.5) sı TB den korunmak gerekmediğini düşünüyordu. Tüm bu parametreler (olguların verem/tb hakkındaki bilgisi, TB bulaşıcılığı, bulaşma yolları, TB nin tedavi edilip edilemeyeceği, tedavinin süresi, maliyeti ve TB den korunma hakkındaki bilgi dağılımları) değerlendirildiğinde TB ve TB dışı akciğer hastalığı olan olgular ile yanıtların doğruluğu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı (p> 0.05). TB ve TB dışı akciğer hastalığı olan olgular olarak ayırdığımız her iki grupta da sonuçları şöyle özetleyebiliriz: 1. Erkeklerin TB hastalığı ve bulaşıcılığı konusundaki bilgi düzeyi kadınlara göre daha fazlaydı (p< 0.05) TB TB dışı akciğer hastalığı Toplam Ailede TB yok Ailede TB var Şekil 1. Olguların ailede TB varlığına göre dağılımı. Şekil 2. Olguların geçirilmiş TB varlığına göre dağılımı. 129

4 Dursun AB, Güler ZM, Aydın Ö, Fırat Güven S, Yılmaz A, Sertkaya D. 2. TB hastalığını en az duyma sıklığı ilkokul mezunu olanlarda daha fazlaydı (p< 0.05). 3. Ailede TB öyküsü olanlar hastalığın bulaşma yollarını, tedavi şekli ve süresini ailede TB öyküsü olmayanlara göre daha çok bilmekteydi (p< 0.05). 4. Geçirilmiş TB öyküsü olanlar, olmayanlara göre TB hakkında daha çok bilgiliydi (p< 0.05). TARTIŞMA Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) nün verilerine göre bugün dünyanın 1/3 ü TB basili ile infektedir. Her yıl 8 milyon kişi TB hastalığına yakalanmakta ve yaklaşık 2 milyon kişi ölmektedir. Tüm dünyada TB insidansı 144/ dir. Dünyada TB hastalarının %80 i gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde toplanmıştır. Bu ülkelerde TB insidansı 100/ in üzerindedir, oysa ki gelişmiş ülkelerde örneğin; Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nde ABD de TB insidansı 7.4/ olarak saptanmıştır (1,2,4). Ülkemizde ise Verem Savaş Daire Başkanlığı nca 2002 yılında hazırlanan raporlara göre TB insidansı 27/ olarak bulunmuştur (2). Bu verilerde gözlendiği gibi ülkemizde TB gelişmiş ülkelere göre daha sık görülen bir hastalıktır. Hastalığın kontrolü ve yüksek tedavi başarısı için hastalığın erken tanısı, her hastaya başlangıçta kültür ve ilaç duyarlılık testlerinin yapılması, uygun tedavinin yeterli sürede verilmesi ve tedavinin iyi takip edilip hastaların bilinçlendirilmesi gereklidir (1,2,5). Bunların gerçekleştirilmesi için de her konuda olduğu gibi eğitim esastır. Ancak TB savaşında eğitim konusunu organizasyondan, toplumun sosyoekonomik ve kültürel durumundan ayırt edemeyiz. Eğitimi de toplumun, hekimin, personelin, hastanın eğitimi ve bilimsel toplantılar başlıkları altında toplayabiliriz. Yapılan klinik ve laboratuvar çalışmalarının yanı sıra toplumun eğitim düzeyi ile paralel olarak ortaya çıkan hastalık hakkındaki bilgi düzeyi de hastalığın teşhisini, seyrini ve tedavisini etkilemektedir (5). Literatürde TB li olguların sosyoekonomik düzeylerinin araştırıldığı çalışmalar mevcuttur. Ancak hastalara doğrudan soru yönelterek onların bilgi düzeylerinin ölçüldüğü çalışmalar kısıtlıdır. Özbay ve arkadaşlarının TB li olgularda sosyokültürel yapıyı araştıran bir çalışmasında, çalışmaya alınan 151 hastadan 77 (%50.99) sinin herhangi bir eğitimi olmadığı, 40 (%26.49) ının ilkokul, 11 (%7.28) inin ortaokul, 15 (%9.93) inin lise, 8 (%5.29) inin ise yüksekokul mezunu olduğu ve sosyokültürel durumlarının ülkemizin genel popülasyonuna göre belirgin olarak kötü bulunduğu bildirilmiştir (3). Çalışır ve arkadaşlarının yaptığı diğer bir çalışmada ise olguların %13 ünün okuryazar olmadığı, %6 sının okuryazar, %58 inin ilkokul, %11 inin ortaokul, %5 inin lise, %3 ünün yüksekokul mezunu olduğu saptanmıştır. Bu durumun da Türkiye geneli ile paralellik içerdiği bildirilmektedir (6). Ali ve arkadaşlarının TB hakkında hastaların bilgi düzeyini saptamak amacıyla yaptığı bir çalışmada, 203 TB li hastanın %82 sinin TB nin bulaşıcı olduğunu, yaklaşık yarısının da hastalığın bulaşma yolunu, tedavinin uzun ve pahalı olduğunu bildiği ortaya çıkmıştır (7). Başka bir çalışmada da TB hastalarının yaşı ile bilgi düzeyleri arasında negatif bir korelasyon olduğu ve eğitim düzeyi arttıkça hastalık hakkındaki bilgi düzeylerinin de arttığı bildirilmiştir (8). Farklı bir çalışmada ise 236 TB hastasının %40 ının hastalığın kaynağı ve bulaşma yolu konusunda bilgisiz olduğu belirtilmiştir (9). Portero ve arkadaşları sosyoekonomik durumları farklı 3970 kişiyi cinsiyet, yaş, eğitim, ortalama aylık gelir düzeyi, meslek ve oturdukları yerlere göre gruplandırmıştır. Her bir gruba TB hastalığı hakkında sorular sorulmuştur. Eğitim düzeyi ve ortalama aylık gelir düzeyi düşük olan grupta yanıtların doğruluğu anlamlı derecede az bulunmuştur (10). Bizim çalışmamızda da çalışmaya alınan kişiler verem hastalığı adını daha çok biliyorlardı. Hastalığın bulaşıcı olduğunun bilinmesine rağmen bulaşma yolları, tedavi şekli ve süresini bilme oranı düşük bulundu. TB hastalığı hakkındaki bilgi düzeyi ile yaş arasında ilişki bulunmazken, eğitim durumu ile belirgin bir pozitif ilişki saptanmıştır. Benzer çalışmalar hastane çalışanları arasında da yapılmıştır. Singla ve arkadaşlarının hemşireler üzerinde yaptıkları araştırmada, çalışmaya alınan tüm hemşirelerin %10.7 sinin, TB servisinde görev yapan hemşirelerin ise %40.2 sinin TB hakkında yeterli bilgiye sahip olduğu bildirilmiştir (11). Yoğun bakımda çalışan 275 kişi üzerinde TB hastalığı hakkında bilgi düzeyini ölçmek için yapılan baş- 130

5 Tüberküloz Hastalarında Tüberküloz Hakkında Bilgi Düzeyinin Değerlendirilmesi ka bir çalışmada hasta ile yakın temasta bulunan 200 kişiden yalnızca %87 si solunumsal önlemlerin alınması gerektiğini bilmiştir. Araştırmanın sonucu personelin yeniden eğitilmesi gerektiğini göstermiştir (12). Nakanishi ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise hastanede çalışan 2159 kişiye TB hastalığı hakkında sorular sorulmuş ve çalışmaya katılan doktorların %50 den daha azı doğru yanıt vermiştir. Bu nedenle TB konusunda eğitimin gerekli olduğu vurgulanmıştır (13). Çalışmamızda da eğitim düzeyi yüksek küçük bir grupta doğru yanıtlar alınmıştır. TB hastalarının hastalıkları konusunda yeteri kadar bilgiye sahip olmadıkları ve TB ile savaşta halk eğitiminin çok önemli bir faktör olduğu düşünülerek halk eğitimi programlarına ağırlık verilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. KAYNAKLAR 1. Özkara Ş. Klinisyenler İçin Tüberküloz Kılavuzu (MD. Iseman dan çeviri). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2002; Türkiye de Tüberkülozun Kontrolü İçin Başvuru Kitabı. T.C. Sağlık Bakanlığı Verem Savaşı Daire Başkanlığı. Ankara: Rekmay Ofset, 2003; Özbay B, Gencer M, Gülsün A ve ark. Tüberkülozlu olgularda sosyokültürel yapı. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2001;49: Uçan ES. Küresel bir sorun olarak tüberküloz. Türkiye Klinikleri Göğüs Hastalıkları Dergisi 2003;1: Menemenli N. Tüberküloz savaşında eğitim. Kocabaş A (editör). Tüberküloz Kliniği ve Kontrolü. Adana: Çukurova Üniversitesi Matbaası, 1991; Çalışır H, Açık M, Öğretensoy M ve ark. Tüberkülozlu olguların sosyal ve ekonomik koşulları. Solunum Hastalıkları 1997;8: Ali SS, Rabbani F, Siddiqui UN, et al. Tuberculosis: Do we know enough? A study of patients and their families in an-out patient hospital setting in Karachi, Pakistan. Int J Tuberc Lung Dis 2003;7: Liam CK, Lim KH, Wong CM, et al. Attitudes and knowledge of newly diagnosed tuberculosis patients regarding the disease, and factors affecting treatment compliance. Int J Tuberc Lung Dis 1999;3: Tsurkan VA. Level of sanitary-hygienic knowledge and habits of tuberculosis patients and ways of raising it. Probl Tuberk 1993;3: Portero NJ, Rubio YM, Pasicatan MA. Socio-economic determinants of knowledge and attitudes about tuberculosis among the general population of Metro Manila, Phillippines. Int J Tuberc Lung Dis 2002;6: Singla N, Sharma PP, Jain RC. Awareness about tuberculosis among nurses working in a tuberculosis hospital and in a general hospital in Delhi, India. Int J Tuberc Lung Dis 1998;2: Lai KK, Fontecchio SA, Kelley AL, et al. Knowledge of the transmission of tuberculosis and infection control measures for tuberculosis among healthcare workers. Infect Control Hosp Epidemiol 1996;17: Nakanishi Y, Izumi M, Abe K, et al. Questionnaire about impression and knowledge of tuberculosis in employees and students in a university hospital. Kekkaku 2002;77: Yazışma Adresi A. Berna DURSUN Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları Kliniği Keçiören/ANKARA ebdursun@superonline.com 131